Научная статья на тему 'Ўқувчиларга экологик тарбия беришда баҳс-муноразали дарсдан фойдаланиш технологияси'

Ўқувчиларга экологик тарбия беришда баҳс-муноразали дарсдан фойдаланиш технологияси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2247
295
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
табиат / экология / атроф-муҳит / қадрият / дарс / тарбиявий тадбир / таълим / тарбия. / nature / ecology / climate / value / upbringing measure / study / upbringing

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ширинов М. К.

Мақолада дарсдан ташқари вақтларда экологик тарбияни амалга ошириш технологияси ҳақидаги фикрлар баён қилинган. Бунда ўқитувчига экологик тарбияни амалга оширишда «Экологик тарбия бўйича ўтказиладиган тадбирларнинг тахминий режаси» ва бошланғич синфлар учун намунавий тадбир лойиҳаси берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE TECHNOLOGY OF DISCUSSION­ARGUING LESSONS IMPLEMENTATION IN ECOLOGICAL UPBRINGING OF PUPILS

In the article of technology of discussion-arguing lessons implementation in ecological upbringing of pupils is discussing outside of lessons education. In organizing the ecological upbringing «Approximate plan of measures for ecological upbringing« and an example draft for teachers are given.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларга экологик тарбия беришда баҳс-муноразали дарсдан фойдаланиш технологияси»

46 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

Ширинов М.К.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Бошлан^ич таълим педагогикаси» кафедраси катта укитувчиси

УКУВЧИЛАРГА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШДА БА^С-МУНОРАЗАЛИ ДАРСДАН ФОЙДАЛАНИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

ШИРИНОВ М.К. УК.УВЧИЛАРГА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШДА БАЦС-МУНОРАЗАЛИ ДАРСДАН ФОЙДАЛАНИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Мак,олада дарсдан ташк,ари вак,тларда экологик тарбияни амалга ошириш технологияси х,ак,идаги фикрлар баён к,илинган. Бунда ук,итувчига экологик тарбияни амалга оширишда «Экологик тарбия буйича утказиладиган тадбирларнинг тахминий режаси» ва бошланFич синф-лар учун намунавий тадбир лойих,аси берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: табиат, экология, атроф-мух,ит, к,адрият, дарс, тарбиявий тадбир, таълим, тарбия.

ШИРИНОВ М.К. ТЕХНОЛОГИЯ ПРИМЕНЕНИЯ СПОРНО-ДИСКУССИВНОГО УРОКА В ЭКОЛОГИЧЕСКОМ ВОСПИТАНИИ УЧАЩИХСЯ

В статье высказываются мнения о технологии экологического воспитания на внешкольных занятиях. В осуществлении экологического воспитания даны «Примерный план мероприятий по экологическому воспитанию» и примерный проект мероприятия для начальных классов, для применения преподавателем.

Ключевые слова и понятия: природа, экология, климат, ценности, урок, воспитательное мероприятие, образование, воспитание.

SHIRINOV M.K. THE TECHNOLOGY OF DISCUSSION-ARGUING LESSONS IMPLEMENTATION IN ECOLOGICAL UPBRINGING OF PUPILS

In the article of technology of discussion-arguing lessons implementation in ecological upbringing of pupils is discussing outside of lessons education. In organizing the ecological upbringing «Approximate plan of measures for ecological upbringing« and an example draft for teachers are given.

Keywords: nature, ecology, climate, value, upbringing measure, study, upbringing.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

Инсон табиат билан узвий алоцадорликдадир. У табиат билан алоца ва муносабатда булмасдан туриб, яшай олмай-ди. Инсон цаётини табиатдан, табиий бойликлардан айри-ликча цолда тасаввур этиш мумкин эмас.

Узбекистон Республикаси биринчи Прези-денти Ислом Каримов экологик муаммолар хусусида фикр юритиб, шундай деган эди: «Асрлар туташ келган паллада бутун инсони-ят, мамлакатимиз ахолиси жуда катта экологик хавфга дуч келиб колди. Буни сезмаслик, кул ковуштириб утириш уз-узини улимга махкум этиш билан баробардир»1.

Табиатни эъзозлаш, атроф-мухитни мухо-фаза этиш хакидаги йул-йуриклар аждодлар-миздан асрлар оша маънавий мерос сифатида илхом манбаи булиб келган. Табиатга мехр одам дунёга келган пайтидан, гудаклик чоFидан бошлаб унинг калбига синга бошлай-ди. Табиатга мехри кучли булган одамнинг эл-улусга, Ватанга булган мехр-мухаббати хам юксак булади. Таълим-тарбияда, айникса, табиатни эъзозлаш хакидаги шаркона, узбекона таълим-тарбияда хикмат куп. Бунинг учун энг аввал кичик мактаб ёшидаги укувчиларни экологик жихатдан маънавиятли ёшлар килиб тарбиялашимиз лозим.

Экологик тарбия укувчиларда атроф-мухит, олам ва одам, хайвонот ва усимлик дунёсига мехр-мухаббат муносабатларини шаклланти-ради.

Ватанимизда экологик вазият ва экологик тарбияга мустакилликдан кейин катта эътибор каратилган. Унга кадар эса Узбекистондаги экологик муаммолар эътиборга олинмаган. Шу сабабли мамлакатимиздаги экологик ахвол бир канча муаммоларни келтирмокда. Бу муаммоларни хал килишда экологик тарбия таълим тизимининг асосий йуналиш-ларидан бирига айланди.

Эндиликда атроф-мухит, табиат бойликла-рига эътиборсиз булиш бутун сайёрага жид-дий зарар етказиши мумкинлиги аник булиб колди. Инсон билан табиат уртасидаги муно-сабатлар муаммоларини ечиш зарурати тугилди.

1 Каримов И.А. Узбекистон XXI аср бусаFасида: хавф-сизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. - Т.: «Узбекистон», 1997. -112-113-б.

Шу баробарида экологик вазиятни соFлом-лаштириш асосий ишлардан бири булиб колди.

БошланFич синф укувчиларида экологик маданиятни таркиб топтириш уларга табиат, атроф-мухит билан кандай муносабатда бу-лишни ургатиш ва ташкил этиш таълим тизимининг долзарб масаласига айланди.

Янги асрнинг баркамол кишиси узида экологик тарбия унсурларини хам намоён эта олиши замон талабидир. Экологик маданият -атроф-мухит туFрисида чукур билим, табиатни асраш туЙFусига эга булиш, усимликлар хамда хайвонларга нисбатан Fамхурлик курсатиш, табиат захираларидан окилона фойдаланиш, уларни купайтириш борасида каЙFуришга каратилган амалий фаолиятнинг юксак курсаткичидир.

Ана шу хислатларни узида акс эттира олган инсонни экологик тарбия эгаси деб аташ мумкин.

Истеъмолдан ортикча сувни исроф кил-маслик, сув хавзаларини ифлослантирмаслик, чикиндиларни дуч келган жойга тукмаслик, турар жойларни озода саклаш, кучат ва гул-ларни синдирмаслик хамда уларни экиш, хайвонларга Fамхурлик килиш, кушларни пар-варишлаш, хонадон ва хиёбонларни гулзорга айлантириш каби харакатларни амалга оши-риш экологик маданиятлиликнинг энг оддий куринишлари хисобланади.

Экологик таълим ва тарбия - инсонни табиатга кадам куйган вактдан бошлаб, бутун хаёти давомида табиатдан онгли равишда фойдаланиш, ёш авлодларни табиатга хурмат ва эътибор билан карайдиган, табиий бойлик-ларини купайтириш хиссини тарбиялаш, боFу-роFлар, гулзорлар ташкил килишга ундаш, одам калбида яхши хислатлар уЙFотишдан иборатдир.

Экологик тарбия инсонда табиат, атроф-мухитга мехр уЙFотиш, тежамкорлик хусусият-ларини шакллантиришга каратилган, табиатни мухофаза килиш хозирги замоннинг асосий масалаларидан бири булганлиги сабаб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

1-жадвал. Экологик тарбия буйича утказиладиган тадбирларнинг тахминий режаси

Т/р Бажариладиган ишлар Вакти Масъул

1 Экологик мавзуда очик, тарбиявий тадбирлар утказиш Укув йили давомида Синф рахбари, биология укитувчиси

2 Махалла худудидаги экологик муаммоларни аниклаш ва уларни имкон даражасида бартараф этишга каратилган тадбирларни амалга ошириш Укув йили давомида Мактаб маънавий-маърифий ишлар буйича директор уринбосари, «Камолот» ЁИХ,, синф рахбарлари

3 Атроф-мухитни ободонлаштириш ва кукаламзорлаштиришга каратилган шанбалик, хашарлар утказиш Укув йили давомида Мактаб педжамоаси

4 «Экосан» фондига маблаF утказилишини ташкиллаштириш Х,ар ярим йилликда Мактаб маънавий-маърифий ишлар буйича директор уринбосари

5 Мактабда экологик бурчак ташкил этиш 1-ярим йиллик Мактаб маънавий-маърифий ишлар буйича директор уринбосари

6 Экологик мавзуда махсус режа асосида тадбирлар, давра сухбатлари утказиш Доимий равишда Биология укитувчилари

7 «Экология болалар нигохида» расмлар кургазмасини ташкил этиш Апрель Чизмачилик ва тасвирий санъат укитувчилари

укувчиларга тарбия беришдаги устувор жихат хисобланади. Экологик тарбиялаш жараёнида ёшлар табиат бойликларини тежаб-авайлаш, табиатни мухофаза килишга ургатиб борила-ди.

Экологик тарбиянинг асосий максади ки-шиларнинг экологик жихатдан саводхонлиги, маданиятини ошириш, экологик маданиятли, таълим-тарбияли кишиларнинг саъй-харакати билан табиатни мухофаза килиш, озода, тоза саклаш, хайвонот, кушлар, усимликларга мехр уЙFотиш оркали табиатни парваришлашдан иборат.

Бугунги кунда экология, экологик тарбия масалаларига катта эътибор каратилмокда. Айнан бошланFич синфларда дарс ва дарсдан ташкари вактларда экологик тарбия мунтазам берилмокда. Экологик тарбия бериш макса-дида дарсликлар таркибига хам бир канча мавзулар киритилганки, бу албатта укувчи-ларнинг билим ва тарбиясини оширишга ёр-дам беради.

БошланFич синфларда экологик тарбия дарс ва дарсдан ташкари вактларда амалга оширилади. Дарсдан ташкари вактларда укувчиларни табиат куйнига, табиат музейла-рига саёхатга олиб чикиб, шанбаликлар, сух-батлар, эрталиклар утказиш жараёнида экологик тарбия шакллантирилади.

Дарс жараёнида укувчилар экологик тар-бияни укитувчи хикояси хамда дарсликларда уз ифодасини топган мавзулар оркали олади-лар.

Синфдан ва мактабдан ташкари ишлар шахсни х,ар томонлама камол топтириш ва уни фаол хаётга тайёрлаш учун кенг имкони-ятга эга. Бу ишлар болаларнинг кизикишларига мувофик тарзда кунгиллилик асосида ташкил килинади. Укувчилар синфдан ва мактабдан ташкари ишларда узларини кизиктирадиган машFулотларни танлаб олишади ва уларда мустакил ташаббус асосида иштирок этишади (1-жадвал).

Учинчи синфда утказиладиган ба^с-муноразали дарс мавзуси: Табиат ва олам.

Утказиш жойи: Махсус жихозланган синф хона.

Мавзу юзасидан тайёрланган саволлар.

1. Табиат х,акида кандай тушунчага эгасиз?

2. Табиат бойликларини сананг.

3. Усимликлар х,акида билганларингизни гапиринг.

4. Уй ва ёввойи хайвонлар х,акида кандай маълумотларни биласиз?

5. Биз табиат бойликларидан кандай фой-даланишимиз керак?

6. Табиатни мухофаза килишга уз хиссан-гизни кушяпсизми?

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

7. Тежамкорлик нима, табиат нарсаларини кандай тежаб-тергашимиз зарур?

8. Ватанни асраш учун табиатни асраш за-рурми? Жавобингизни изохланг.

Дарс мацсади: укувчиларда табиат хакида тушунча хосил килиш ва уни асрашга, мехр уЙFотишга ургатиш.

1. Дарс жи^ози: рангли расмли кургаз-малар, тест саволлари, таркатмалар, магнит тасма, ижодий уйинлар, халк оFзаки ижодидан намуналар.

2. Дарсни ташкил цилиш: дарс боскичлар асосида ташкил килинади.

Дарс укувчининг табиат хакидаги сузлари билан бошланади. Синф укувчилари икки «За-мин» ва «Оби ^аёт» гурухларига булинади.

Укувчиларнинг билими, кобилияти, доно-лиги, чаккон ва зийраклигини бахолаш учун хар бир гурухга 4 тадан тест сурови тарка-тилади.

Укувчилар тайёрлангунга кадар телевизор оркали Термиз шахрининг «Географик урни ва иклими» хакида курсатув намойиш эти-лади.

Укувчилар томонидан «Амалий ишлардан намуна» курсатилади. Хар кайси гурухдан икки нафардан укувчи иштирок этади.

1-тажриба. Ёниб турган шам иштирокида иссик ва совук хавонинг харакатини кур-сатинг.

2-тажриба. Тупрокни сувли стаканга со-линг, нима содир булади?

3-тажриба: Буш халтачада хонадан хаво йиFинг ва тушунча беринг.

4-тажриба: Кумирнинг сувдаги ва коFоздаги холатини курсатинг.

Уцувчиларга тарцатмалар тарцатилади ва уларга жавоблар олинади.

1-таркатма: Табиатшунослик нима ва нима-ни ургатади?

2-таркатма: Тупрок таркибида нималар бор?

3-таркатма: Табиат жисмлари кандай холда булади, номларини айтинг.

4-таркатма: Маданий усимликларга нималар киради?

5-таркатма: Узбекистон «Кизил китоби» нима?

Дам олиш дакикаси жуда кизикарли чекла-ма асосида ташкил килинади.

Укитувчи: Кизикинг, бу «Зуптурум» усим-лиги. Зуптурум ути хосиятига кура доривор усимлик хисобланади. Унинг барглари яра ва куйган жойларга куйилса тузалади.

Баргидан шамоллаш, ошкозон ва ичак ка-салликларини даволаш учун дори олинади. Зуптурум улкамизнинг барча жойларида усади.

Хар иккала гурух укувчилари табиат туF-рисида маколлар айтишади.

- Аник казимасанг сув чикмас.

- Колган ишга кор ёFар.

- Ёзги мехнат - кишки рохат.

- Бахорги харакат кузги баракат.

Укувчиларнинг топкирлигини бахолаш учун

2 гурух аъзолари бир-бирларига табиат туF-рисида топишмоклар беришади.

- Арикдан ойна олдим (муз).

- Ок товук, катаги совук (кор).

- Тебранади, жони йук (зилзила).

Болалар хотирасини чархлаш максадида

икки гурухдан биттадан укувчи чикиб, тез ай-тиш уйини утказилади.

- Жужа чучиб гужа чукир.

- КУнFирок кузичокникими, ку^ирчокни-кими.

Доскага тушуниш кийин булган сузлар изохи ёзилади.

Шахтёр - казилма бойликларни казиб олувчи киши.

Геолог - казилма бойликларни излаб топа-диган киши.

Кон - ер ости бойликлари уюлиб ётган жой.

Силос - маккажухоридан тайёрланган чор-вага бериладиган озука.

Хар иккала гурухнинг туплаган рейтинг баллари укитувчи томонидан эълон килинади. Fолиб булган гурух раFбатлантирилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

3. Дapcни мycтarçкaмлaш:

Утил^н i^aB3y юзacидaн yкyвчилapнинг фикpи тинглaнaди.

4. Уйга вaзифa: Янги мaвзyгa oид хишя тузи6 кeлиш. Бaxc-мyнoзapa, дapc УКУВЧИ-лapнинг epшyнocлик кacби x,aK^arn шeъpни aйтиши билaн якyнлaнaди.

БoшлaнFич cинф yкyвчилapи экoлoгик тap-бия бepишдa бaxc-мyнopaзaли дapcни тaшкил этиш нaтижacидa:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• тaбиaт, унинг кoмпoнeтлapи, yлap opa^-дaги кoнyниятлap x1aкидaги илмий-aмaлий би-лимгa эгa бyлишaди;

• yмyминcoний экoлoгик дyнёкapaшлapи шaкллaнaди;

• тaбиaт нeъмaтлapи зaxиpacини acpaб-aвaйлaш Ba yлapдaн oкилoнa фoйдaлaниш кyникмaлapи шaкллaнaди.

Aдaбиётлap:

1. Kapимoв И.Д. Узбeкиcтoн XXI acp бycaFacидa: xaвфcизликкa тaxдид, бapкapopлик шapтлapи Ba тapaккиёт кaфoлaтлapи. - T.: «Узбeкиcтoн, 1997.

2. Tyxтaeв Д., Xaмидoв Д. Экoлoгия acocлapи Ba тaбиaтни мyxoфaзa килиш. - T.: «Укитувчи», 1994.

3. Зиёмyxaммeдoв Б. Экoлoгия Ba мaънaвият. - T.: «Mex^a^, 1997.

4. Бaxpoмoв Д. Taбиaтшyнocлик. 3-cинф учун дapcлик. - T.: «Чyлпoн», 2010.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.