Научная статья на тему 'Синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларда ўқувчиларни табиатни эъзозлаш руҳида тарбиялаш масалалари'

Синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларда ўқувчиларни табиатни эъзозлаш руҳида тарбиялаш масалалари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
7854
424
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология / экологик таълим ва тарбия / ўқувчи / педагогик технология / табиатни эъзозлаш / синфдан ташқари машғулот. / ecology / environmental education / pupils / educational technology / love of nature / extra­ curricular activities

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кучкинов А.

Ушбу мақолада бошланғич синф ўқувчиларини табиатни эъзозлаш руҳида тарбиялашда синфдан ташқари ишларнинг аҳамияти ҳақида сўз юритилган, синфдан ташқари машғулотларда ўқувчиларни табиатни эъзозлаш руҳида тарбиялашнинг технологияси кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATING OF PRIMARY SCHOOL PUPILS FOR EXTRA-CURRICULAR CLASSES IN THE SPIRIT OF RESPECT TO NATURE

In this article the author reveals the role of extra­curricular activities in the education of primary school pupils’ a spirit of respect for nature, as well there is provided examples of some educational technologies implementation in that process.

Текст научной работы на тему «Синфдан ва мактабдан ташқари машғулотларда ўқувчиларни табиатни эъзозлаш руҳида тарбиялаш масалалари»

V_/

Кучкинов А.,

Сурхондарё вилояти халк, таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим» кафедраси мудири

СИНФДАН ВА МАКТАБДАН ТАШКАРИ МАШГУЛОТЛАРДА УЩЧИЛАРНИ ТАБИАТНИ ЭЪЗОЗЛАШ РУ^ИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ

КУЧКИНОВ А. СИНФДАН ВА МАКТАБДАН ТАШК.АРИ МАШ¥УЛОТЛАРДА ЩУВЧИЛАРНИ ТАБИАТНИ ЭЪЗОЗЛАШ РУЦИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Ушбу маколада бошланFич синф укувчиларини табиатни эъзозлаш рух,ида тарбиялашда синфдан ташкари ишларнинг ах,амияти х,акида суз юритилган, синфдан ташкари машFулотларда укувчиларни табиатни эъзозлаш рух,ида тарбиялашнинг технологияси курсатиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: экология, экологик таълим ва тарбия, укувчи, педагогик технология, табиатни эъзозлаш, синфдан ташкари машFулот.

КУЧКИНОВ А. ВОСПИТАНИЕ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА ВНЕКЛАССНЫХ И ВНЕШКОЛЬНЫХ ЗАНЯТИЯХ В ДУХЕ БЕРЕЖНОГО ОТНОШЕНИЯ К ПРИРОДЕ

В данной статье автор раскрывает роль внеклассных и внешкольных занятий в воспитании учащихся начальных классов в духе бережного отношения к природе, приводит примеры использования педагогических технологий в этом процессе.

Ключевые слова и понятия: экология, экологическое образование и воспитание, учащиеся, образовательные технологии, любовь к природе, внеклассные мероприятия.

KUCHKINOV A. EDUCATING OF PRIMARY SCHOOL PUPILS FOR EXTRA-CURRICULAR CLASSES IN THE SPIRIT OF RESPECT TO NATURE

In this article the author reveals the role of extra-curricular activities in the education of primary school pupils' a spirit of respect for nature, as well there is provided examples of some educational technologies implementation in that process.

Keywords: ecology, environmental education, pupils, educational technology, love of nature, extracurricular activities.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

Экологик муаммо XXI асрнинг энг кескин, ута долзарб, инсониятни ташвишга солиб турган муаммолардан бири цисобланади. Экологик муаммо узининг хавфлилиги, умум-инсониятга келтириши мумкин булган салбий оцибатлари буйича ядро цалокатидан кейинги уринда туради.

Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримов айтганларидек: «Асрлар туташ келган паллада бутун инсоният, мамлакатимиз ахолиси жуда катта экологик хавфга дуч келиб колди. Буни сезмаслик, к,ул ковуштириб утириш - уз-узини улимга махкум этиш билан баробардир. Афсуски, х,али куплар ушбу муаммога бепарволик ва масъулиятсизлик билан муносабатда булмокдалар»1.

Узбекистоннинг порлок келажагини таъ-минлаш «Таълим туFрисида»ги Конун, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида уз аксини топган. Шу муносабат билан бошланFич таълим олдига куйилган вазифалардан бири укувчиларнинг атроф-мухитга онгли муносабатини шакллантиришдан иборат. Бундай вазифани муваффакиятли хал этиш укитувчилардан уз сохаси буйича чукур билим, юксак экологик маданиятга эга булиш, ижодкор булишни, педагогик технологиялар асосида машFулотларни утказишни талаб этади. Бундай сифатларга эга булган укитувчигина экологик таълимнинг назарий билимларини чукур эгаллаган, табиатдаги жараёнларнинг сир-асрорини биладиган, унинг ижтимоий-икти-содий ва маънавий ахамиятини тушунадиган, айнан табиатга нисбатан онгли муносабатда буладиган баркамол шахсни тарбиялаши лозим. Укитувчи таълим бериши учун турли кулланмалар, оммавий ахборот воситалари, дарсликлар, синфдан ташкари тадбирлар мухим манба хисобланади.

Укувчиларни табиатни эъзозлаш рухида тарбиялаш факат дарс жараёнида таркиб топмайди. Дарс вак,т жи^атдан чекланган, унда купгина му^им экологик билимларни укувчиларга ургатиб булмайди. Синфдан ташкари машFулотлар эса вакт жих,атидан чекланмаган. Укувчиларнинг дарс жараёнида олган экологик билимларини синфдан ташкари машFулотларда ривожлантириш самарали натижа беради.

1 Каримов И.А. Хавфсизлик ва баркарорлик йулида. 6-жилд. - Т.: «Узбекистон», 1998. -99-б.

БошланFич синф укувчиларини табиатни эъзозлаш рух,ида тарбиялашда синфдан ташкари ишлар укувчиларнинг дарс жараёнида олган билимларининг давоми х,исобланади ва уларнинг мазмунини тулдириб, бир бутун жараёнга бирлаштиради.

Укувчиларни тарбиялаш жараёнида ёш-лар табиат бойликларини тежаб-тергашга, табиатни мух,офаза килишга ургатилиб бори-лади. Уз Ватанига, халкига булган мех,р-му^аб-бат, улкамиз табиатини мух,офаза килиш ва унинг бойликларини асраш, купайтириш каби инсонга хос эстетик х,иссиётлар таркиб топади. Экологик гузалликларни идрок этиш ва туFри тушуниш кобилияти шаклланади, уларнинг улкамизда руй бераётган табиий узгаришлар туFрисидаги билими ошиб боради. Х,ар бир педагогик фаолият билан шуFулланувчи педа-гог-укитувчи, айникса, бошланFич таълим уки-тувчиси табиат билан инсон уртасидаги узвий боFликликни пухта билиши, укувчиларни ушбу сох,ага кизиктира олиш усулини тулик эгаллаган булиши зарур.

Табиатни асраш ва уни эъзозлаш масаласи таълимнинг бош вазифаларидан бири экан, у болаларда табиий бойликларни асраш ва купайтиришга интилишни тарбиялашга ёрдам беради. Таълим сох,асида олиб бори-лаётган ислох,отларнинг асосий максади жис-монан соFлом ва аклан етук, комил инсон-ни тарбиялашга каратилган. БошланFич таълим тизимида укувчиларнинг табиатга оид таълимида табиий-илмий билимларни эгаллашдаги энг мух,им боскич бошла^ич таълим х,исобланади. Боиси, инсоннинг табиат, келажакка муносабати шу даврдан бошланади. Укувчиларни табиатни асрашга ургатишни х,ар бир инсон табиатнинг бир булаги эканлигини англатишдан бошлаш лозим. Шунда укув-чилар табиатни асраш, аввало узимизни ва якинларимизни асраш, деган фикрга кела-дилар, шунга амал киладилар.

Гуру^ машгулотлари. Табиатшунослик буйича синфдан ташкари ишларнинг гурух,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

V_/

булиб утказиладиган шаклларидан бири тугарак ишидир. У муайян иштирокчилар доирасини камраб олади ва табиатни эъзоз-лашни чукуррок урганиш имкониятини бера-ди. Тугаракка аъзо булиш ихтиёрийдир, аммо унга кирувчи уз зиммасига аник режа буйича ишлаш ва бошлаган ишини охирига етказиш мажбуриятини олади. Режага укувчилар бажара оладиган ишлар киритилиши ло-зим. Укитувчининг асосий вазифаси - амалий натижалар берувчи фаол ишларни таъминлаш. Ишда х,ар хил: укитувчи ва укувчиларнинг табиий ёки тасвирий кургазмали куролларни намойиш килиш билан оFзаки баён килиши, амалий укув ва куникмаларни шакллантиришга каратилган укувчиларнинг ижтимоий-фойдали мех,нати ва бошка методлар т^ри уЙFунлаш-тирилиши лозим.

Тугаракнинг муваффакиятли ишлашида машFулотлар утказишга тайёрланиш катта ах,амиятга эга. Биринчи машFулот олдидан укувчиларга уни утказиш вакти туFрисида эслатиш, тугарак вазифалари билан укув-чиларни таништирувчи кириш сух,батининг мазмунининг барча жих,атларини уйлаб чикиш зарур. Тугаракнинг иш режасини туза туриб, мулжалланган тематикани укувчилар билан мух,окама килиш ва уларнинг таклифларини х,исобга олиш керак. Тугаракнинг биринчи машFулотида унинг фаоллари кенгаши (сар-дори, унинг муовини, мух,арририят аъзолари) сайланади ва номи («Табиатни эъзозлайман», «Биз ва табиат», «Ёш табиатшунос», «Табиатни севувчилар») тасдикланади. Энг яхши ном учун танлов эълон килиниши лозим. Шунинг-дек, тугаракда катнашувчиларнинг хулк-атвори тамойилларини ишлаб чикиш ва тас-диклаш зарур. Бунда куйидаги коидалар: ишда фаол катнашиш; барча топширикларни уз вактида бажариш; х,ар бир ишни них,оясига етказиш; кузатишлар ва бажарилган ишлар кундалигини юритиш; дустларига ёрдам бериш; машFулотларга мунтазам катнашишга амал килиш лозим.

Тугарак ишига укитувчи рах,барлик килади. Давоматни сардор ёки унинг муовини махсус журналда олиб боради. МашFулотлар икки х,афтада бир марта муайян кун ва соатда утказилади.

Синфдан ташкари тадбирлар укувчиларнинг ижодий фаолиятларини кенгайтиришга

имкон берадиган таълимнинг кушимча ва эркин тури х,исобланади. Атрофимиздаги оламни урганишда укув саёх,атлари катта ах,амиятга эга. Саёх,ат дарслари укув ишларини ташкил этишнинг шакли сифатида укувчиларни табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда мух,им восита х,исобланади. Табиатни кузатиш жараёнида билиш фаоллиги шаклланади, укувчиларнинг жонли ва жонсиз табиатнинг узаро алокаси, усимлик х,амда х,айвонот дунёси х,акидаги тасаввурлари кенгаяди.

Табиат билан мулокот укувчиларда гузал х1ис-туЙFуларни уЙFотади. Укувчилар яшил майсалар, кушларнинг сайраши, капалак парвози, дарахтлар ва усимликларнинг ранг-баранглигига мах,лиё булади.

Саёх,атларни ташкил этишдан максад боFдаги дарахт турлари, усимлик, х,ашаротлар, кушларнинг х,аёт тарзини урганишдан иборат.

Саёх,атнинг самарали кечишида куйидагилар мух,им омил х,исобланади:

- саёх,ат максадининг аниклиги;

- объектнинг т^ри танланганлиги;

- саёх,атнинг муайян режа асосида ташкил этилиши;

- укувчиларнинг диккатини кузатилаётган объектга йуналтиришга хизмат килувчи укув топширикларининг аник ишлаб чикилганлиги;

- укув топширикларининг муаммоли хусусиятга эга булишини таъминлаш;

- кузатиш жараёнида укувчиларнинг эркин, мустакил х,аракат килишга раFбатлантириб бориш;

- х,ар бир укувчининг алох,ида фаоллик курсатишига эришиш;

- уларнинг фаолиятини изчил назорат килиб боришга имкон берувчи шароитнинг мавжудлиги.

Саёх,ат жараёнида укувчиларни йил даво-мида олган билимлари мустах,камланади ва фенологик1 кузатиш фаолияти ошади.

Саёх,ат давомида укувчиларни экологик тушунчалар билан таништиришнинг куйидаги усуллари бор: сух,бат, х,икоя, саёх,ат, савол-жавоблар, кузатиш, хулоса.

1 Фенология - йил фасллари алмашиши муноса-бати билан жонивор ва усимликлар х,аётидаги х,оди-саларнинг конунияти ва даврийлигини урганувчи биология фанининг булими.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

1-жадвал. Укувчиларга бажариш тавсия этиладиган топширик,лар

Т/р Дарахт турлари Т/р Усимликлар ва гуллар Т/р Хашаротлар Т/р Кушлар

1. Арча 1. Ялпиз 1. Чигиртка 1. Чу-гирчук,

2. Чинор 2. Лола 2. Капалак 2. Мусича

3. Олма 3. Атиргул 3. Асалари 3. Читтак

4. Узум 4. Беда 4. Хонкизи кунтизи 4. Кабутар

5. Анжир 5. К,ок,иут 5. Чумоли 5. Чумчук,

6. Урик 6. Пахта 6. Ургимчак 6. Сассик,-попишак

Дарахтларни кузатиш

Т/р Дарахт номи Шакли Ранги ва барглари Мевалари

1.

2.

Усимликлар ва гулларни кузатиш

Т/р Усимликлар ва гуллар номи Шакли Барглари Гулларининг ранги

1.

2.

Хашаротларни кузатиш

Т/р Хашаротлар номи Фойдали хашаротлар Зараркунанда хашаротлар Хашаротлар ранги

1.

2.

К,ушларни кузатиш

Т/р Кушлар номи Яшаш жойлари Уларнинг фаркли жихатлари Ухшаш жихатлари

1.

2.

Куйида намуна сифатида 3-синф укувчилари билан утказилган саёхат дарси хасида фикр юритилади.

Мавзу: Табиат нима? Биз ва табиат.

Укитувчининг кириш сухбатида куйидаги саволларга жавоб берилади:

1. Инсонлар фаолиятида атроф-мухитнинг кандай ахамияти бор?

2. Нима учун табиатни эъзозлаб, уни «Она табиат» деб атаймиз?

3. Табиатга зарар етказмаслик учун узин-гизни кандай тутасиз?

Усимлик ва дарахтларнинг шохларини синдирмаслик, хашарот ва кушларга озор бермаслик туррисида тушунча берилади.

Укувчилар саёхат жараёнида кузатув даф-тарларида куйидагиларни ёзиб борадилар: дарахт ва унинг турлари, усимлик, гуллар, хашарот ва кушлар.

Укувчиларга 1-жадвалдаги топширикларни бажариш тавсия этилади.

Топшириклар бажариб булингач, укитувчи саёхат дарси натижаларини умумлаштиради ва укувчиларга уйга вазифа беради.

Уйга вазифа: саёхатдан олган таассурот-ларингиз хакида иншо ёзинг.

Саёхат дарслари асосида укувчилар табиат гузалликларини севиш, улардан эстетик завк олиш, табиат ва жамият уртасидаги узаро муносабатлар, шунингдек, инсон фаолиятининг табиатга таъсири окибатларини чукур урганишлари лозим.

Саёхат жараёнида ноанъанавий дарс турларидан, ролли уйин, харакатли уйин, кузатиш усулларидан фойдаланилади. Бундай дарс укувчиларнинг атроф-мухитга кизи-кишларини оширади. Улар табиатга онгли муносабат рухида тарбияланади.

«Атрофимиздаги олам», «Табиатшу-нослик» фанлари буйича синфдан ташкари ишларнинг ахамияти ва унинг ижтимоий фойдали йуналиши. Укувчилар билан дарсдан ташкари вактларда турли машFулотлар: саёхатлар, эрталиклар, синфдан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

V_/

Биринчи гурух Иккинчи гурух Учинчи гурух

Куплаб укувчиларни камраб олувчи оммавий ишлар, тадбирлар Чекланган укувчилар доирасида олиб бориладиган тугарак ишлари Табиатни урганишга к,изик,к,ан айрим укувчилар билан олиб бориладиган ишлар

2-жадвал. Синфдан ташкари ишларнинг гурух,ланиши

ташкари укишлар, кизикишлар буйича тугараклар ва бошка ишлар утказилади. Бу ишлар укувчиларнинг укитувчи рахбарлигида уларнинг табиатни билишга кизикишини уй-Fотади. Табиатшунослик буйича синфдан ташкари ишлар дарсларда олинган билим-ларни кенгайтириш, чукурлаштириш ва аниклаштириш, табиатни урганишга кизи-киш уЙFотиш, укувчилар фаоллиги ва табиатни эъзозлашга булган муносабатини ривожлантириш, буш вактни ташкиллаштириш имкониятини беради. Бошла^ич синф укувчиларини табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда синфдан ташкари табиатшунослик ишлари тарбиявий ахамиятга хам эга, чунки укувчиларнинг хулк-атворига таъ-сир курсатади. Улар моддий дунёкараш ва мехнат маданиятини шакллантиради, билишга кизикишни ва мустакил кузатиш куникмаларини ривожлантиради, жамоат-чилик хисси ва табиатга мухаббатни тар-биялайди. Табиатшунослик буйича йулга куйилган синфдан ташкари ишлар укувчи шах-сини хар томонлама ривожлантириш воси-таларидан бири хисобланади.

Синфдан ташкари ишларнинг мазмуни. Табиатшунослик буйича синфдан ташкари ишларга табиатни урганиш ва эъзозлаш, усимликларни устириш, хайвонларни парва-риш килиш билан боFлик булган хилма-хил машFулотлар киради. Бу машFулотлар дарс-ларни такрорламаслиги ва факат дарсларда олинган билимларга асосланиши керак. Укувчилар эътиборини табиат, шунингдек, мактаб жонли бурчаги ва укув-тажриба майдонидаги кузатишларга каратмок; куча ва мактабни кукаламзорлаштириш, кушларни мухофаза килиш ва кишлок хужалиги зараркунандаларига карши кураш буйича ижтимоий-фойдали мехнатни ташкил килмок лозим. Табиатдаги амалий ишлар кузатишлар ва тегишли китоблар укиш билан бирга олиб борилиши лозим.

Синфдан ташкари ишнинг жадал бориши учун уни ташкил этиш шаклларини пухта уйлаб

чикиш зарур. Синфдан ташкари ишларни уч гурухга булиш лозим (2-жадвал).

Оммавий машFулотлар кинофильмларни намойиш килиш, табиатга саёхатлар утказиш, эрталиклар, укувчилар ишларининг кургаз-масини ташкил килиш, шунингдек, тадбирлар (хосил куни, боF хафталиги, дарахтлар утказиш хафталиги, кушлар куни ва бошкалар) утка-зишни назарда тутади.

Гурух машFулотларига ёш географлар, ёш табиатшунослар тугарак ишлари киради. Индивидуал машFулотлар деворий газеталар, альбомлар чикариш; жонли табиат бурчаги ва мактаб укув-тажриба майдонида, табиатдаги ишлар; дарсдан ташкари укиш ва ахборот бурчаги учун табиатшунослик мазмунидаги материаллар танлаш, табиат туFрисидаги «Ёш табиатшунос» журналлари, укувчилар илмий-оммабоп китобларига тахлил беришни уз ичига олади.

Бошла^ич синф укувчиларини табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда синфдан ташкари ишларнинг барча турлари бир-бирларини тулдириши ва такомиллаштириши лозим. Индивидуал топширик ёки укитувчининг тавсиясини бажаришда муайян кизикиш уЙFониши лозим. Бир неча укувчилардаги ухшаш кизикишларни аниклаб, укитувчи уларни тугаракка бирлаштиради. Бундай бир-лашмалар оммавий синфдан ташкари тад-бирларнинг ташкилий маркази булиб колиши лозим, уларни муваффакиятли утиш учун турли тайёргарлик ишлари ва куп сонли иштирокчилар керак.

Укувчиларни табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда синфдан ташкари иш ташкилий шакли, мазмуни, утказиш методлари жиха-тидан хилма-хил булиши керак. У укувчилар таркиби, ёши, кизикиши ва эхтиёжи, мактабнинг жойлашуви, йил фасли, хона ва жихозларга боFлик булади. БошланFич синф укитувчилари фойдаланиши лозим булган ишларнинг тахминий руйхати куйидагича:

- табиатда кузатишлар, табиий ходисалар-нинг сабабларини аниклаш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

- улкашунослик музейи (табиат музейи), казилма бойликлар олинадиган жойлар, дала ва фермаларга саёхат натижасида тупланган материалларни расмийлаштириш;

- табиий материал туплаш ва расмийлаштириш, коллекция, гербарий, макет, модель тузиш;

- мактабнинг атроф табиат харитаси ва унга ёндашган жойнинг режасини тузиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- илмий-оммабоп, табиатшунослик ада-биётлари, <^унча», «Ёш табиатшунос» журнал-ларида эълон килинган маколаларни жамоа булиб укиш;

- жонли табиат бурчаги ташкил килиш, усимлик ва хайвонларни кузатиш хамда улар устида тажрибалар утказиш, шунингдек, мак-таб участкасида тажриба ва кузатишлар олиб бориш;

- табиатшунослик мазмунидаги кинофильм, диафильм, диапозитивларни куриш;

- халк хужалиги ютуклари кургазмалари билан танишиш;

- оммавий тадбирлар (байрам, эрталик ва х.к.)да катнашиш;

- Тошкент шахри ва Сурхондарё вилояти Термиз шахридаги хайвонот бо^аридаги хайвонлар билан танишиш;

- табиатни мухофаза килиш, одам хаётида усимлик ва хайвонларнинг фойдаси ва ахамияти туFрисида сухбатлар уюштириш;

- табиатни эъзозлашга каратилган ижти-моий-фойдали ишлар, кукаламзорларни мухофаза килиш, дарахт ва буталар утказиш хамда уларни парвариш килиш, бегона ва маданий усимликларнинг уру^ меваларини йиFиш, бегона утлар, дала, полиз, боF, урмон зараркунандаларига карши кураш, фойдали хайвонларни мухофаза килиш;

- табиатшунослик хонаси, улкашунослик бурчаги, кургазмалар, табиат бурчагини жихозлаш;

- табиий материалдан оддий кургазмали куроллар тайёрлаш, укувчилар ишларининг кургазмасини ташкил килиш;

- деворий газета ва альбомлар учун материал йиFиш;

- деворий газета, «Она табиат хакида», «Табиатни эъзозланг», «Табиат хакида уки» ва шу каби янгиликларни чикариш;

- янгиликлар бурчаги хамда синфдан ташкари укиш мавзулари буйича кушимча укиш учун адабиётлар йиFиш.

Табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда синфдан ташкари табиатшунослик ишининг метод ва услубларини укитувчи олдиндан режалаштиради, укувчилар фаолиятининг хилма-хил турларига жалб килади. Синфдан ташкари ишларнинг муваффакияти куп жи-хатдан хар бир машFулот учун материалнинг турри танланиши, уни утказишнинг тузилиш режаси ва методикаси, шунингдек, мулжал-ланган тадбирларда укувчиларнинг фаол кат-нашишларига боFликдир.

Бошлангич синф у^увчиларини табиатни эъзозлаш рухида тарбиялашда индивидуал ишлар. Табиатни билиш ва мойиллик ёки хеч булмаганда кизикишга эга булган укувчилар билан табиатшунослик буйича индивидуал ишлар олиб борилади. Укувчиларда табиатга кизикишнинг вужудга келишида укитувчининг шахси, унинг табиатга мухаббати ва унга эхтиётлик билан муносабати, укувчиларни эргаштира ва кизиктира олиш укуви катта роль уйнайди. Унинг 1-синфда кузатишларни кандай ташкил килиши, бу ишнинг зарурлиги ва мухимлигини канчалик асослаши, табиатшу-носликни укитишни кандай йулга куйишига укувчиларнинг билим сифатигина эмас, балки дарсдан ташкари вактларда табиатшунослик ишлари билан ишлаш шакллари хам боFлик-дир.

Индивидуал топширикларни бажариш тад-кикий иш куникмаларини шакллантиради, укувчиларнинг буш вактларини фойдали ва кизикарли ишлар билан тулдиради. Индивидуал топширикларнинг мазмуни укувчиларнинг кизикишлари билан белгиланади. Укув-чини нимаики кизиктирмасин - хона усим-ликларини парвариш килишми, хайвон ва усимликлар тасвирланган марка ёки открит-каларни туплашми, гербарий тузишми, та-биатда тажрибалар куйиш ва кузатишлар утказишми - у укитувчи томонидан маъкул-ланиши ва кувватланиши лозим. Индивидуал топширикларнинг мавзулари укувчиларнинг кизикишларига караб танланади, аммо топширикларнинг мазмуни, уларнинг бажарили-шини ташкил килиш ва методикаси укитувчи томонидан синчиклаб уйланган були-ши керак (урганиш объекти, кузатиш ёки

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 5

V_/

иш жойи бeлгилaнaди, peжa тyзилaди). Иш-нинг оxиpигa eткaзилиши вa yнгa к,изи-кишнинг йyколмacлиги учун индивидyaл топшиpиклapнинг бaжapилишидa УКИТУВЧИ Укyвчилapгa мyнтaзaм ëpдaм кypcaтиб бориши зapyp.

Шу мaкcaддa, бошлaнFич cинф укувчи-лapини тaбиaтни эъзозлaш рухидэ тэр6ия-лaшдa укув caëxa™ вa мeхнaт тaълими дapcлapидaн фойдaлaнилaди. Индивидyaл топшиpиклapнинг бaжapилишини тeкшиpиб бориш кepaк, иш оxиpидa э^ унинг нэтижэ-лapини Укyвчилapгa бaëн килиш зapyp. Доим эcдa тутиш кepaкки, индивидyaл иш-лapнинг aмaлий эхэмияти фaкaт yкyвчилap уни aмaлгa ошириш зapypлигини тушун-гaндaгинa тaъминлaнaди. Шyнгa кypa, ки-лингaн иш тyFpиcидa вaкти-вaкти билaн (тaбиaтшyноcлик дapcидa ëки cинфдaн тэш-кapи мaшFyлотдa) хишбот тинглaб бориш фойдaлидиp. Бyндa xap бир индивидyaл ишнинг нaтижaлapи бapчa Укyвчилapнинг бойлиги 6Ули6 колaди. Бyндaй хиш6отлэр cинфдaн тaшкapи ишлapгa кизикишни paFбaт-

лaнтиpaди, тaбиaтни эъзозлaш рухидэ тэр-биялaш тyFpиcидaги yкyвчилap билимини тyлдиpaди вa кeнгaйтиpaди, yлapни cинфдaн тaшкapи ишлapнинг бapчa шaкллapидa фaол кaтнaшишлapигa олиб кeлaди.

Биринчи мaшFyлотдa фaкaт тaшкилий мэ^-лaлap билaн чeклaнмacлик кepaк. укувчилэргэ кичикрок, лeкин кизикapли кириш мaшFyлот-лapи бepиш кepaк, yлap тугэрэк ишигэ кизик-cинлap вa нимa билaн шyFyллaнишлapи тyFpиcидa дacтлaбки тacaввypлap ол^^^р. Иш видeофильмлap куриш, тaбиaтшyноcлик мaзмyнидaги илмий-оммaбоп aдaбиëт укиш билaн бошлaнaди.

Xap бир ëш тaбиaтшyноc ë^ 3-4 кишидaн ибоpaт кичик гурух, укитувчи ëpдaмидa yзлapи учун мyaйян мaвзyни тaнлaйдилap. Tyгapaк paхбapининг вaзифacи xap бир иштирокчини у yддaлaйдигaн кизикapли вa фойдaли мaв-зу билaн тaништиpишдиp. Tyгapaкдa yткaзи-лaдигaн иш xилмa-xил булиши, лeкин умумий мaкcaдгa - жонaжон тaбиaтни эъзозлaшгa вa Уpгaнишгa биpлaштиpилиши зapyp.

Aдaбиётлap:

1. Иолом Кэримов. Узбeкиcтон XXI acp бycaFacидa: xaвфcизликкa тaхдид, бapкapоpлик шэртлэри ВЭ тapaккиëт кaфолaтлapи. - T.: «Узбeкиcтон», 1997.

2. Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнти И.A.Kapимовнинг БMT ^мми^ мингйил-лик ривожлэниш мaкcaдлapигa бaFишлaнгaн ялпи мaжлиcидaги нутки (21.09.2010).

3. http:||www.press-service

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPЕMЕННOЕ OБPAЗOВAНИЕ 2015, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.