Научная статья на тему 'Инновацион таълим жараёнида болаларда экологик тушунча ва тасаввурларни шакллантириш'

Инновацион таълим жараёнида болаларда экологик тушунча ва тасаввурларни шакллантириш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2681
227
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / новатор / инновацион фаолият / инновацион жараён / бошланғич таълим / интерфаол усуллар / ахборот-коммуникацион технологиялар / табиатшунослик / атрофимиздаги олам. / innovation / innovator / innovational process / innovation procedure / primary education / interactive methods / information communication technology / nature studies / multimedia / the active.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Пулатова Д. T.

Мақолада инновация, инновацион фаолият, табиатшунослик дарсларида фойдаланиш мумкин бўлган инновацион жараёнлар ҳамда дарс жараёнида ўқувчи фаоллиги ҳақида фикрлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMING ECOLOGICAL CONCEPTS AND VIEWS OF STUDENTS IN THE PROCESS OF INNOVATIONAL EDUCATION

In the article innovation, innovational activity, innovative process in nature study lessons, and also opinions on pupil’s active participation during the lessons are discussed.

Текст научной работы на тему «Инновацион таълим жараёнида болаларда экологик тушунча ва тасаввурларни шакллантириш»

28 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Пулатова Д.Т.,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим» кафедрасининг катта укитувчиси

ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ЭКОЛОГИК ТУШУНЧА ВА ТАСАВВУРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

ПУЛАТОВА ДЛ. ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА БОЛАЛАРДА ЭКОЛОГИК ТУШУНЧА ВА ТАСАВВУРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Маколада инновация, инновацион фаолият, табиатшунослик дарсларида фойдаланиш мум-кин булган инновацион жараёнлар х,амда дарс жараёнида укувчи фаоллиги х,акида фикрлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: инновация, новатор, инновацион фаолият, инновацион жараён, бошланFич таълим, интерфаол усуллар, ахборот-коммуникацион технологиялар, табиатшунослик, атрофимиздаги олам.

ПУЛАТОВА Д.Т. ФОРМИРОВАНИЕ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПОНЯТИЙ И ПРЕДСТАВЛЕНИЙ УЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ИННОВАЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ

B статье изложены суждения об инновациях и инновационной деятельности, а также даны рекомендации по применению интерактивных методов, влияющих на активизацию познавательной деятельности учащихся на уроках природоведения.

Ключевые слова и понятия: инновации, новатор, инновационная деятельность, инновационный процесс, начальное образование, интерактивные методы, информационно-коммуникационные технологии, природоведение, мир вокруг нас.

PULATOVA D.T. FORMING ECOLOGICAL CONCEPTS AND VIEWS OF STUDENTS IN THE PROCESS OF INNOVATIONAL EDUCATION

In the article innovation, innovational activity, innovative process in nature study lessons, and also opinions on pupil's active participation during the lessons are discussed.

Keywords: innovation, innovator, innovational process, innovation procedure, primary education, interactive methods, information communication technology, nature studies, multimedia, the active.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоцотлар, таъ-лим соцасини ривожлантириш чора-тадбирлари, мустацил Узбекистонимизнинг порлоц истицболи учун зарур вазифалар-ни цал этишга царатилган булиб, бунда ёшларнинг таълим-тарбияси энг устувор масалалардан цисобланади. Шу боис ке-лажагимиз булмиш ёш авлод тарбияси цар бир оила олдидаги масъулиятли бурч булиши билан бирга фарзандларимизни замонавий талаблар даражасида таълим-тарбия олган бар-камол авлод, комил инсонлар этиб тарбиялаш педагог кадр-ларнинг асосий вазифаларидандир.

Президентимиз узининг «Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хиз-мат килиш - энг олий саодатдир» асарида шундай деган: «Янги авлодни тарбиялаш -халкни тарбиялаш деганидир»1. Келажак авлодни х,ар томонлама баркамол, эркин ва мустакил фикрлайдиган шахс этиб тарбиялаш х,ар бир муаллим зиммасидаги шарафли вази-фадир.

Хозирда бошланFич таълим тизимининг асосий вазифалари укувчиларни х,ар томон-лама баркамол шахс этиб тарбиялаш мак-садида уларга мустакил фикрлаш, узлигини англаш, билимларни урганишда, мактабда ва мактабдан ташкари ишларда фаоллик, бой маънавиятимиз ва кадриятларимизни урга-тиш, уз шахсидаги «мен»ини танитиш, юксак ахлокий фазилатлар ва эстетик рухда тарбия-лашдан иборат.

БошланFич синфларда инновацион техно-логиялардан фойдаланиб дарсларни ташкил этиш таълимда юкори сифат ва самарадор-ликка олиб келади. БошланFич таълим тизи-мидаги инновацион технологияларнинг йуналишлари, бошланFич синф укувчилари-нинг таълим мазмунини узлаштиришларига инновацион ёндашиш, бошланFич таълим жа-раёнида интерфаол таълим методларини тан-лаш ва амалда куллаш оркали укувчиларнинг фаоллигини ошириш долзарб педагогик муаммо х,исобланади.

Инновация, инновацион таълим, инновацион жараёнлар, инновацион фаолият юри-тиш муаммоси, асосан, АКШ, Англия, Герма-

1 Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. -Т.: «Узбекистон», 2015. -235-б.

ния, Чехия, Франция каби давлатларда кенг куламда урганилган2. МДХ давлатлари ораси-да бу муаммо устида купрок Россия, Белоруссия, Украина ва Болтикбуйи мамлакатлари педагог-олимлари самарали иш олиб бормок-далар. Жумладан, Б.Т.Лихачёв, И.П.Волков, К.Ангеловский, М.Я.Вилинский, В.К.Дьяченко, В.В.Гузеев, М.В.Кларин, В.А.Сластенин, Л.М.Фридман каби олимларнинг илмий тадки-кот ишларида бу муаммога купрок ах,амият берилган.

Таълим тизимида педагогик технологиялар ва инновацион технологиялар масалалари билан М.О.Очилов, У.К.Толипов, Н.Шодиев, Р.Ишмухамедов, Н.Х.Авлиёкулов, М.С.Алимов, И.Мажидов, М.В.Кларин ва бошкалар 1^ул-ланганлар. Шунингдек, бошланFич таълим муаммолари, уларнинг илмий-педагогик ечим-лари, замонавий бошланFич таълим мазмуни, уни ижодий ташкил этиш йуллари х,амда бош-ланFич синф укитувчиларини тайёрлаш масалалари О.Розиков, Р.А.Мавлонова, Р.Сафаро-ва, Б.Адизов, М.Хайдаров, О.Тураев, О.Хасан-боева, А.Бекмуродов, Г.Нажмиддинова ва Х.Санакуловлар томонидан тадкик этилган.

БошланFич синфларда табиатшуносликни укитиш самарадорлигини ошириш масалалари буйича Ш.Мирзахматова «БошланFич синф укувчиларида табиатга кизикишларини шакл-лантиришнинг педагогик шарт-шароитлари» мавзусида номзодлик диссертацияси ёзган.

БошланFич синфларда экологик таълим ва тарбия муаммоларининг турли жих,атлари

2 Мавлянова Р., Рахмонкулова Н. БошланFич таълимда педагогика инновация, интеграция. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

М.А.Юлдашев, Г.А.Султанова, Н.Ашуровалар томонидан тадкик этилган.

Экологик таълим ва тарбия масалалари буйича М.Рахимкулова «БошланFич синф укувчиларини дарсдан ташкари жараёнда экологик кадриятлар рух,ида тарбиялаш», М.Аликулова «Табиат дарсларида Урта Осиё алломаларининг экологияга оид карашлари-дан фойдаланишнинг педагогик шарт-шароит-лари», М.Рахматуллаева «Усмирларда синф-дан ташкари ишлар жараёнида табиат эстети-касига кизикишларини шакллантириш» мав-зуларида номзодлик диссертациялари ёзишган. Мактабгача ёшдаги болаларга экологик тарбия беришга оид тадкикот ишлари Л.Т.Шоносирова, Г.О.Комилова томонидан олиб борилган.

Таълим жараёнига инновационтехнология-ларни жорий этиш оркали унинг сифати ва самарадорлигини ошириш масалалари хусу-сида суз юритар эканмиз, таълим-тарбия сох,асида фаолият олиб борган аждодларимиз укитиш мазмуни ва усулларини такомиллаш-тириш, унга уз даврининг янгиликларини татбик этиб бориш буйича мунтазам изла-нишда булганликларини куришимиз мумкин.

Буюк алломалар Абу Наср Фаробий, Абу Райх,он Беруний, Абу Али ибн Сино, Мух,аммад ибн Мусо ал-Хоразмий, Ах,мад ал-ФарFоний, Юсуф Хос Хожиб, Абулкосим Махмуд ибн Умар аз-Замахшарий, Шайх Нажмиддин Кубро, Сулаймон БокирFоний, Мирзо УлуFбек, Али-шер Навоий, Зах,ириддин Мух,аммад Бобур, Саидах,мад Сиддикий, Саидрасул Азизий, Абдулла Авлоний ва бошка илFор педагогик фикр намояндалари уз асарларида х,амда устоз сифатидаги фаолиятларида инсонни аклий камолотга етказиш максадида таълим-тарбиянинг турли шакл ва методларидан фой-даланишга катта ах,амият берганлар.

БошланFич синфлар таълим тизимининг пойдеворидир. БошланFич таълим стандарти Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг IX сессиясида кабул килинган «Таълим туFрисида»ги конунга ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да х,амда Вазирлар Мах,камасининг 1998 йил 5 январдаги «Узлук-сиз таълим тизими учун давлат таълим стан-

дартларини ишлаб чикиш ва жорий этиш туFрисида»ги 5-сон карори ва «Давлат таълим стандарти туFрисидаги Низом»га асосланган х,олда белгиланган. БошланFич таълим давлат таълим стандартларида (ДТС) таълим мазмуни негизи, укувчилар эгаллаши лозим булган билим, куникма ва малакалар х,амда укувчилар тайёргарлигига куйилган талаблар белгилаб берилган.

БошланFич синф укувчиларига ДТС талаб-лари бажарилишини кафолатлайдиган таълим бериш ва тарбиялаш учун уларга дарс бера-диган укитувчиларни Кадрлар тайёрлаш миллий дастури талаблари асосида етук мутахас-сис килиб тайёрлаш бугунги куннинг долзарб вазифаси х,исобланади. Маълумки, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида кадрлар тайёрлаш миллий моделининг асосий таркибий кисмларидан биринчиси этиб шахс белгиланган.

Шундай экан, 1-синфга кадам куйган укувчи шахсини шакллантириш, унинг муваффакиятли укиб кетиши учун зарур шарт-шароитлар яра-тиш бошланFич синф укитувчисидан касбий ^амда методик майорат талаб этади. Бу талаб-ларнинг бажарилиши билан таълим-тарбия жараёнида илFор педагогик технологияларни куллаш оркали укувчини таълим жараёнига олиб кириш х,амда таълимнинг олдиндан ка-фолатланадиган натижасига эришиш таъмин-ланади.

БошланFич синфлардаги табиатшунослик дарсларида кулланиладиган инновациялар орасидаги интерфаол усуллар укувчиларда мулокот юритиш ва мунозара олиб бориш маданияти, танкидий фикрлаш куникмаларини шакллантириш, уз фикрларини факат оFзаки эмас, балки ёзма равишда баён этиш мах,орати, мантикий ва тизимли фикр юритиш куник-масини ривожлантириш самарадорлигини ошириш имкониятларига эга.

Интерфаол асосда ишлаганда бошланFич синф укувчилари мустакил фикр билдиришга х,аракат киладилар. Яъни х,ар бир укувчи бошкаларникидан мустасно х,олда узининг Fояси, фикрлари ва хулосаларига эга булади, укув материалида такдим килинган ахборот укувчини танкидий фикрлашга ундовчи мо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

тив булиб хизмат килади. Укувчилар укитувчи томонидан берилган тайёр маълумотлар асо-сидаги уз карашларини ишончли асослашга х,аракат килишади ва бошка карорлар х,ам булиши мумкинлигини тан олишади, лекин узлари танлаган карор бошкаларникига нис-батан энг мантикий ва окилона эканлигини исботлашга х,аракат килишади.

Бу уринда бошланFич синф укитувчилари амалий тажрибаларда синалган, ижтимоий вазиятлар ечимини уз ичига камраб олган матнлар укувчиларда уларни урганишга мотивация х,осил килишда зур туртки булишини олдиндан билишлари керак. Бундай матнлар укувчиларда кизикиш уЙFотади, зарур савол-лар туFилишига олиб келади, шунингдек, би-лимларни эгаллашлари учун сабабларни ву-жудга келтиради. БошланFич синф укувчилари тафаккурининг олий поFонаси булган рефлек-сияга замин яратилади. Уларда билиш фао-лиятининг англаш, идрок этиш, мушох,ада килиш куникмалари боскичма-боскич ри-вожлантирилади.

«Атрофимиздаги олам» ва «Табиатшунос-лик» дарсларини замон талабларига жавоб берадиган х,олда укитишда «сах,налашти-рилган», «уйин-мусобака», «тест-синови», «саёх,ат», «ким ошди савдоси» ва бошка шакл-лардаги дарслардан фойдаланиш самарали натижа беради1.

Бундай дарслар укувчиларни фаоллашти-риш, фикрлаш х,амда амалий фаолиятга ун-дайди. Тайёр билимларни укитувчи баён килиши, укувчилар эса эслаб колиши билан чекланиладиган дарс урнига укувчиларни фаоллик курсатиш ва эркин фикрлаш, мух,окама, мунозара, х,амкорликда ишлаш оркали узлаштиришга йуналтирилади. Бу та-лабларга жавоб берадиган замонавий дарс утиш усулларининг узига хос асосий хусусият-лари куйидагилар:

- мавзуни мух,окама килиш;

- эркин фикрлаш;

- х,амкорликда ишлаш;

- якка тартибда ишлаш;

1 Юлдашев Ж.Г., Усмонов С. Замонавий педагогик технологияларни амалиётга жорий килиш. - Т.: «Фан ва технология», 2008 й. -56-б.

- жуфт булиб ишлаш;

- кичик гурух,ларда ишлаш;

- давра сух,батлари, бах,с-мунозаралар;

- роллар ижро этиш;

- муаммоларни биргаликда х,ал этиш учун фикрлаш ва бошкалар2.

Давлат таълим стандартларида табиатни урганишга алох,ида эътибор каратилган. 1-синфдан 4-синфгача табиатга доир бошлан-Fич тушунчалар берилади. Хусусан, х,озирги экологик муаммолар давлат сиёсати даража-сига кутарилган бир вактда табиат мух,офазаси ва экология масалаларига доир тушунчалар-ни укувчилар онгига сингдириш, ёшларни экологик маданиятли килиб тарбиялаш мух,им вазифалардан бирига айланди. Шундай экан, экологик тушунчаларни ургатишнинг узвий-лигига алох,ида эътибор бериш жуда мух,им-дир.

БошланFич таълимда «Табиатшунослик» фани учун х,афтада бир соатдан вакт ажратил-ган булиб, ундан укитувчи самарали фойда-ланиши зарур.

Такомиллаштирилган стандартлар ва янги укув дастурлари бошланFич синфлардан бош-лаб укувчиларнинг эркин фикр юритиш оркали мулокотга кириша олиш кобилиятини шакллантириш, суз бойлигини ошириш, укиш техникасини яхши эгаллаш, чиройли ва са-водли ёзиш куникмаларини х,осил килиш, нутк маданиятини юксалтиришга эътибор каратишни такозо этмокда.

БошланFич таълимга инновацион технологияларни жорий этиш оркали табиатшунослик дарсларида укувчилар фаоллигини ошириш куйидаги максадларга хизмат килади:

• давлат таълим стандартлари талаблари-нинг тулик бажарилишини таъминлаш, шу билан бирга укувчиларга бу стандартларга нисбатан кушимча билимлар бериш имко-нияти х,ам яратилади;

• таълим жараёнида укувчиларнинг эркин равишда уз фикрларини баён килишлари, бах,с-мунозараларда иштирок этишлари оркали уларда мустакил эркин фикрлаш куникмалари х,осил килинади;

2 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

• бошланFич синф укувчиларининг ёш ху-сусиятларига мувофик булган инновацион технологиялардан фойдаланиш оркали улар-нинг билим олишлари учун энг кулай мухит яратилади;

• синфдаги барча укувчиларнинг машFу-лотларда фаол иштирок этиши таъминланади;

• дарсларнинг сифати ва самарадорлиги хамда укувчиларнинг узлаштириши анъана-вий таълим шаклларига нисбатан юкори булишига эришилади.

Ахборот-коммуникацион технологиялар инновацион педагогик технологияларнинг хозирда ривожланиб бораётган замонавий йуналиши булиб, улар асосидаги таълим компьютер дастурлари ёрдамида укитиш, масо-фадан укитиш, интернет тармоFидан фойдаланиш асосида укитиш, медиатаълим метод-ларидан иборат.

Ушбу фанни укитиш усуллари орасида укувчиларнинг турли табиат объектлари: ер, осмон, об-хаво, усимликлар, жониворлар, уларнинг тузилиши, усиши, табиат ходисалари, дарё, тоF, урмон, текислик, кир, адир, дашт, чул, фойдали казилмаларни кузатиш оркали улар туFрисидаги билимларни урганишларини ташкил килиш энг асосий усул хисобланади. Шу билан бирга, укувчининг урганилаётган объектни бевосита кузатиш оркали билим олишини таъминлаш бола шахсига йуналти-рилган таълимнинг энг самарали технология-ларидан саналади.

БошланFич синфларда «Атрофимиздаги олам» ва «Табиатшунослик» дарсларидаги айрим тушунчаларнинг узвийлигини таъминлаш йулларини изохлаб утишимиз уринлидир. 1-синфда укувчилар табиатни йил фасллари - киш, бахор, ёз ва кузни мавсумлар буйича урганиб, ут, бута, дарахт ва дала усимликлари-ни куринишларига караб ажратишни билиб оладилар. Уларнинг кисмлари билан таниша-дилар. Хона усимликларини парвариш этишга доир амалий ишларни урганадилар. Болалар-га таниш булган гулларнинг расмлари курса-тилиб, улар билан якиндан таништирилади. Гул уруFларини йиFиш, гербарий тузиш, усим-ликларни пайхон килмаслик, гулларни куп узмаслик хакида тушунчалар берилади.

Бу машFулотларда укувчиларни фаоллаш-тириш буйича инновацион технологиялар: йил фасллари ва хар бир фаслда табиатда руй берадиган узгаришлар туFрисида укувчилар узларининг таассуротларини сузлашлари хамда улар эътиборидан четда колган жихат-ларни укитувчи рахбарлигида укувчиларнинг фикрлашларини ташкил килган холда тулди-риб бориш; техника воситаларидан фойдала-ниб мавзуга тегишли тасвирларни намойиш килиб, мухокамалар уюштириш; усимликлар турлари, уларнинг кисмлари туFрисида хам аввал укувчиларнинг билганларини гапириб беришлари асосида тегишли тулдиришлар килиш, намойиш ва мухокамалар утказиш; хона усимликлари, турли гулларни курсатиб таништириш, уларнинг уруFларини намойиш килиш, уларни йиFиш хамда гербарийлар ту-зишни ургатиш максадларига каратилган булиб, улар 1-синф, яъни зинапоянинг энг пастки пиллапоясидаги усимликларга доир дастлабки тушунчаларни уз ичига олади.

Бу машFулотларда укувчилар фаоллигини оширишга каратилган инновацион технологиялар: турли тасвирлар, мультимедиа мате-риалларидан фойдаланиб хамда айрим усим-ликларнинг узини курсатиб, хар бир алохида мавзу буйича дастлабки маълумотларни ту-шунтириб бериш, сунгра укувчиларнинг мус-такил фикрлаши, кичик гурухларда хамкор-ликда ишлаши, гурухлар такдимотлари, мухокамалар, бахс-мунозаралар, якуний хулоса-лар, мустакил равишда кузатишлар ва бошка ишларни олиб бориш юзасидан укувчиларга топшириклар бериш шаклларидан фойдаланиш мумкин.

Маълумки, инсон урганиш жараёнида эши-тиш оркали янги ахборотнинг 15 фоизини, куриш оркали 25 фоизини, эшитиш билан бир вактда куриш оркали эса 65 фоизини эсда саклаб колади. Шундай экан, бошланFич синф укитувчиси хам укувчиларига теварак-атроф, табиат, олам хакида маълумот берганида хар бир мавзуни хаётга боFлаб, миллий кадрият-ларга таянган холда ва кургазмали асосида ургатиши лозим.

Табиатшунослик дарсларида укувчиларни фаоллаштиришнинг яна бир воситаси сифа-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

тида тегишли дарслар мавзусига мувофик ра-вишда буюк аждодларимиз яратган ибратли ривоятлар, «об-х,аво даракчилари» билан та-ништириб бориш яхши натижа беради.

Ривоятлар укувчилардаги флора ва фауна-га булган мех,рни кучайтирса, «об-х,аво даракчилари» х,акидаги маълумотлар эса улар-нинг чор-атрофга булган кизикиши ва куза-тувчанлигини оширади. Укувчи дарс жараёни-да олган билимларининг исботини табиатдан аниклашга х,аракат килади.

3-4-синф укувчиларига табиат ва экология-га боFлик ривоят ва маълумотларни излаб то-пиш, «Чумолининг фойдаси», «Кушларни ас-ранг» каби мавзуларда мустакил ёзма иш ёзиш каби вазифалар бериш мумкин. Бундай топшириклар укувчиларни изланишга ундаб, уларнинг китоб билан дустлашишларига ёр-дам беради, оFзаки ва ёзма нуткини устиради, фанлараро боFланишни таъминлаб, пухта би-лим олишга булган раFбатини оширади.

«Об-х,аво даракчилари» х,акидаги маълумотларни туплаб бориш, улардан дарс жара-ёнида уринли фойдаланиш х,ам самарали на-тижаларни беради. Уларни билиш, англаш табиат билан уЙFунлик, унга Fамхурлик, улка об-х,авоси, табиатига булган кизикиш ва мех,рни оширади.

Табиатшуносликдаги мавзуларга мослаб об-х,аво даракчилари х,акидаги маълумотларни х,ам маълум мавзуларга ажратиш мумкин.

Кушларнинг х,аракати ва х,олати об-х,аводан дарак беради:

1. Иссик улкалардан учиб келган кушлар эрта бах,орда узок вактгача сайрамай юриш-са, х,али-бери х,аво юришиб кетмайди, вакти билан совук булиши кутилади.

2. Эрта тонгда чумчуклар баланд овозда чиркилласа, уша куни х,аво анча иссик булади.

3. Турналар сайраса, ёмFир ёFади.

4. Булбул туни билан хониш килиб чикса, эртаси куни х,аво очик ва иссик булади.

5. Турналар барвакт учиб келса, бах,ор эрта бошланади.

6. Каптарлар <^ув^ув»ласа, х,аво очик булади.

7. Урдак ва Fозларнинг тумшуFини канот-лари остига беркитиши совук булишидан да-рак беради.

Жониворлар х,аракатида об-х,аводан дарак берувчи х,олатлар:

1. Сигир утламай ётаверса, х,аво исиб кетади.

2. Итнинг уз-узидан айлана бошлаши ёмFир ва кор ёFишидан дарак беради.

3. Хайвонлар кайси томонга орка угириб ётса, уша томондан шамол эсади.

4. Канотли чумоли чикса, ёмFир ёFиши кутилади.

5. Чувалчанг ер юзига чикса, ёмFир ёFади.

6. Мол кам сув ичиб, кундузи мудрай бош-ласа, тез орада ёFингарчилик булади.

Усимликлар х,олати об-х,аводан дарак бе-ради:

1. Гулларнинг одатдагидан купрок х,ид та-ратиб туриши ёмFир ёFишидан далолат.

2. Дарахтлар кеч барг ёзса, ёз узок давом этади.

3. Урик барвакт гулласа, бемаврид совук тушиши мумкин.

4. Мевалар тез етилса, киш эрта келади.

5. Бодом дарахти иккинчи марта гулласа, киш каттик келади.

6. Агар дарахт япроклари аралашига сар-Fайса, киш об-х,авоси узгарувчан булади.

Табиат х,одисалари х,ам об-х,аводан дарак беради:

1. Эрталаб туман тушса, х,аво очилиб кетади.

2. Тушга якин осмон хиралашса, х,аво ай-нийди.

3. Осмонда камалак куринса, тез орада ёмFир тинади, агар куш камалак чикса, ёмFир ёFади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Эрта бах,орда чакмок чакиб, мома-калдирок овози эшитилса, ёз курток келади.

5. Киш каттик келса, ёз иссик булади.

6. Юлдузларнинг куп жимирлаши х,авонинг узгаришидан далолат беради.

Бу каби маълумотларга таяниб йил фаслла-ридаги об-х,аво кандай булишини олдиндан билиш х,ам мумкин. Бунинг ах,амияти катта булиб, келаётган кишда жуда каттик совук булиши ёки ёзда ута иссик булиши маълум булган х,олларда, бундай нокулай об-х,аво ша-роитларига олдиндан зарур тайёргарлик

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

куриш, шундай даврларда чорва моллари, паррандалар, ёввойи хайвонлар, экинларни саклаб колиш чора-тадбирларини амалга ошириш имкониятига эга булинади.

Об-хаво даракчилари туFрисидаги маълу-мотларни туплаб, жажжи китобча шаклида купайтириб, укувчиларга таркатилса, улар ки-тобчани узлари билан олиб юриб, келтирил-ган маълумотлар билан якиндан танишади-лар, баъзи уринларини ёд хам олишади. Шу-нингдек, хар бир маълумотнинг тасдиFини табиатни кузатиш асосида топишга харакат килишади ва шу асосда табиатдаги муайян узгаришларни олдиндан билишга урганиб бо-ришади. Бунинг яна бир ахамиятли томони шундаки, бу каби методларни куллаш дарс-ларда таълим самарадорлигини оширишга муайян даражада хисса кушади.

Укитувчи махорати дарсни аник режалаш-тиришда уз аксини топади. Чунки дарснинг режаси кандай сифатда булса, унинг натижа-вий сифати ва самарадорлиги хам шундай булади. Айрим укитувчилар дарс режасини тузишда баъзи хатоларга йул куйганлиги маъ-лум булди, жумладан:

1. Дарснинг максади аник ёзилмаган, укувчилар дарсда нимани урганишлари ва нима килишлари аник белгиланмаган.

2. Дарснинг максади билан дарсдан кузда тутиладиган натижа узаро номувофик белги-ланган холлар учрайди.

3. Урганиш учун тавсия килинган материал-лар дарснинг максадига туFри келмайди.

4. Укитувчи бераётган йулланмалар укув-чининг дарсда билимларни самарали урга-нишини таъминламайди.

5. Дарс режасида курсатилган укувчилар-нинг хатти-харакатлари дарс максадини амалга оширишнинг самарали воситаси була ол-майди.

Бундай хатоларга йул куймаслик учун дарс режасини тузгандан кейин уни диккат билан кайта куриб чикиш ва хатолар аникланган холда уларни бартараф этиш устида ишлаш лозим.

Укитувчи хар бир дарсни режалаштириш-да унинг давомида амалга ошириладиган барча жараёнлар ва уларнинг максадга муво-

фик кетма-кетлигини яхлит холда кура били-ши зарур булиб, уни аник тасаввур килиш учун лойихалаштириб олиши лозим. Бундай лойихалаштиришни дарснинг технологик ха-ритасини тузиш шаклида амалга оширилади. Дарснинг технологик харитаси укув предме-тининг хусусиятлари, укувчиларнинг имкони-ятлари ва эхтиёжларидан келиб чиккан холда тузилади.

Бундан асосий максад укувчиларнинг укишга кизикишлари, дарсда фаол булиш-лари, мустакил фикрлаш ва шахсий ижодкор-лик кобилиятларини шакллантиришдан ибо-рат. БошланFич таълимнинг узига хос хусуси-ятларини хисобга олган холда укитувчи таълим жараёнида укувчиларнинг фаоллигини ошириш методлари, илFор педагогик техно-логияларни бошланFич таълим жараёнига татбик этишда маълум кийинчиликларга дуч келади.

Хулоса килиб айтганда, укув-тарбия жараёнига янгиликларни киритиб боришда укувчи фаоллигини ошириш таълим сифатини оширишнинг самарали воситаси хисобланади. Буни хисобга олган холда таълим жараёнига, айникса бошланFич таълимга замонавий илFор янгиликларни киритиб бориш билан боFл и к булган укувчининг фаоллигини ошириш, уни таълим жараёнида шахсан иштирок этишини таъминлаш долзарб педагогик муам-мо эканлиги маълум булади.

Ушбу максадларга эришиш учун вазифа-ларни куйидагича белгилаш мумкин:

- хозирда мавжуд педагогик технология-ларнинг бошланFич синфлардаги табиатшу-нослик дарсларида куллаш максадга мувофик булганларини белгилаш ва уларнинг укув-тарбия жараёни сифати ва самарадорлигини ошириш буйича имкониятларини аниклаш;

- бошланFич синфлар табиатшунослик дарсларида укитувчилар куллаётган педагогик технологияларни хамда уларнинг шу йуна-лишдаги инновацион фаолиятлари ахволини урганиш;

- укувчиларнинг дарс жараёнидаги фаол-ликларини ошириш имкониятини берувчи инновацион педагогик фаолиятни ташкил

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

килиш шакл ва усулларини урганиш ва янада такомиллаштириш йулларини белгилаш.

Юкорида курсатиб утилган инновацион методлардан фойдаланиб, укувчиларнинг фаоллигини ошириш мумкин. Уларда муста-кил фикрлаш малака ва куникмаларини х,осил

килиш, зех,нини устириш, атроф-оламга нис-батан мех,р ва эътибор, фанга булган кизи-кишларини ошириш, дарсларда уларнинг фаолликларини таъминлаш оркали кузда ту-тилган максадларга эришишга кенг имконият очилади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш -энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015. -235-б.

2. Юлдашев Ж.Г., Усмонов С. Замонавий педагогик технологияларни амалиётга жо-рий килиш. - Т.: «Фан ва технология», 2008.

3. Мавлянова Р., Рахмонкулова Н. БошланFич таълимда педагогика инновация, интеграция. - Т.: F.Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2013.

4. Смолкин А. Методы активного обучения. - М.: «Высшая школа», 2001.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.