Научная статья на тему 'Биологияни фанлараро ўқитишда асинхрон (горизонтал) боғланиш'

Биологияни фанлараро ўқитишда асинхрон (горизонтал) боғланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
777
150
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеграция / ўқув дастури / табиат / илмий билиш методлари / integration / educational programme / nature / methods of scientific research

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хуррамов Ш., Норбўтаев Х.

Мақолада умумий ўрта таълим мактабларида биология фанини ўқитишда фанлараро горизонтал боғланишнинг аҳамияти ва роли таҳлил қилинган. Шунингдек, ўқитиш жараёнида муайян усуллардан фойдаланиш бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HORIZONTAL INTERDEPENDENCE IN THE TEACHING OF BIOLOGY

In the article is discussed the importance and role of interdisciplinary horizontal interdependence of disciplines in the teaching of biology in the secondary schools. And, it is also given the suggestion for implementation of individual methods in education process.

Текст научной работы на тему «Биологияни фанлараро ўқитишда асинхрон (горизонтал) боғланиш»

50 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч_!_/

Хуррамов Ш.,

Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Табиий ва аник фанлар таълими» кафедраси профессори, биология фанлари доктори; Норбутаев Х.,

Термиз давлат университети «БошланFич таълим методикаси» кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари номзоди

БИОЛОГИЯНИ ФАНЛАРАРО ЦИТИШДА АСИНХРОН (ГОРИЗОНТАЛ) БОГЛАНИШ

ХУРРАМОВ Ш., НОРБУТАЕВ Х. БИОЛОГИЯНИ ФАНЛАРАРО УЦИТИШДА АСИНХРОН (ГОРИЗОНТАЛ) БО€ЛАНИШ

Маколада умумий урта таълим мактабларида биология фанини укитишда фанлараро гори-зонтал боFланишнинг ах,амияти ва роли тах,лил килинган. Шунингдек, укитиш жараёнида муай-ян усуллардан фойдаланиш буйича таклифлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: интеграция, укув дастури, табиат, илмий билиш методлари.

ХУРРАМОВ Ш., НОРБУТАЕВ Х. МЕЖДИСЦИПЛИНАРНО ГОРИЗОНТАЛЬНАЯ ВЗАИМОСВЯЗЬ В ПРЕПОДАВАННИ БИОЛОГИИ

В статье рассмотрены значение и роль междисциплинарно горизонтальной взаимосвязи в преподавании биологии в общеоброзовательных школах. Также приведены предложения по применению отдельных методов в образовательном процессе.

Ключевые слова и понятия: интеграция, учебная программа, природа, методы научного изучения.

XURRAMOV SH., NARBUTAYEVX. HORIZONTAL INTERDEPENDENCE IN THE TEACHING OF BIOLOGY

In the article is discussed the importance and role of interdisciplinary horizontal interdependence of disciplines in the teaching of biology in the secondary schools. And, it is also given the suggestion for implementation of individual methods in education process.

Keywords: integration, educational programme, nature, methods of scientific research.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

Таълим жараёнида фанлараро ботланишни тутри йулга цуйиш ва ундан моцирлик билан фойдаланиш укувчиларнинг билиш эцтиёжини орттиради, уцув фаолиятини фаоллаш-тиради, экологик дунёцарашни кенгайтиради.

Шунингдек, биологияни укитиш жараёнида физикх,одисалар,жараёнлар ва конуниятлардан фойдаланиш укувчиларда биофизик тушун-чаларни шакллантириш, табиий фанлар юза-сидан олган билимларининг пухта булиши ва уларнинг чукур узлаштирилишига олиб келади.

Бугунги кунда жах,ондаги педагог олимлар умумтаълим фанлардан интегратив билимлар-га эга булган ёшларни тарбиялаб вояга етка-зиш зарурлигини таъкидламокда. Шу сабабдан 100 дан ортик ривожланган давлатларнинг таълим тизимида ёшларга интеграциялашган таълим бериш асос килиб олинган1.

Кейинги йилларда фанлар уртасидаги фанлараро боFланишни интеграция атамаси билан юритиш одат тусига айланган.

Интеграция - лотинча «интегратио» сузидан олинган булиб, тулик, яхлит, бир бутун деган маъноларни билдиради.

Табиий фанлар жумласига кирувчи биология, кимё ва физика фанларининг жадал ри-вожланиши, улар уртасида интеграллашган фанларнинг вужудга келиши узлуксиз таълим тизими турларида укитиладиган биология укув фани мазмунини х,ам интеграллашни такозо этмокда.

Бунингучунукитувчиларюкоридакайд этил-ган фанларнинг ривожидаги сунгги ютуклар, уларнинг фан ва техника, халк хужалиги ва инсон х,аётидаги ах,амиятини англаши, уларни укувчиларнинг ёш ва психологик хусусиятла-ри, билим захираларига монанд х,олда дидактик кайта ишлаши ва мавзуларнинг мазмунига киритиш йулларини белгилаши лозим.

Биологияни укитишда табиий фанларни интеграллаш, яъни фанлараро боFланишни амалга ошириш таълим-тарбия жараёнининг мух,им дидактик шарти булиб, у куйидаги ва-зифаларни бажаради:

1. Укувчилар учун асосий билим ман-баи булган укув материалининг илмийли-

1 Норбутаев Х. Мактаб укувчиларида экологик тафак-курни фанлараро шакллантириш (биология ва физика фанлари мисолида). // Педагогика фанлари номзоди ил-мий даражасини олиш учун диссертация автореферати. - Т., 2012.

ги ва изчиллиги, бошка табиий фанлардан узлаштирилган тушунчаларнинг дидактик боF-ликлигини таъминлайди.

2. Укувчилар томонидан билимларни уз-лаштиришга булган кизикиш ортади ва аклий ривожланиш тезлашади.

3. Табиий фанларни интеграллаш, яъни укитишда фанлараро боFланишни бокичма-боскич ва изчил амалга ошириш оркали укувчиларнинг илмий дунёкарашини кенгайти-ришга имкон яратади.

Таълим-тарбия жараёнида укув фанлари-ни интеграллаш, яъни фанлараро боFланишни амалга ошириш муаммоси жуда куп тадкикот-чиларнинг илмий изланишларида уз аксини топган.

Жумладан, М.Н.Скаткин уз тадкикотларида вактинчалик фанлараро боFланишни учта турга, аввал узлаштирилган билимлар билан урганилаётган билимлар уртасидаги, урга-нилаётган билимлар билан келгусида узлаш-тириладиган билимлар уртасидаги, бир вактда узлаштириладиган билимлар уртасидаги боFла-нишга ажратган.

Академик И.Д.Зверев табиатни мух,офаза килишнинг назарий-педагогик асосларини уз монографик асарларида ёритиб беришга урин-ган2. И.Д.Зверев фикрича, фанлараро боFла-ниш укувчиларнинг фикрлаш кобилиятини ривожлантиради, мустакиллигини оширади. Шунингдек, уларнинг фанларга булган кизи-кишини ривожлантириш билан бирга мех,нат куникма ва малакаларини шакллантиради, экологик маданиятни тарбиялашга катта ёр-дам беради.

И.Т.Суравегина биология дарсларида фанлараро боFланишни куллаш оркали биологияни укитиш жараёнини фаоллаштириш, укувчиларнинг биология ва бошка фанларга булган кизикишини орттиришни тадкик килган. Олиманинг нуктаи назарида биологияни бошка укув фанлари билан боFламасдан укитишни тасаввур килиш мушкул. У фанла-

2 Зверев И.Д. Что такое экологическая культура школьников. // «Семья и школа», 1979, №10.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

раро боFланишни т^ри йулга куйиш ва ундан мох,ирлик билан фойдаланиш укувчиларнинг табиат х,акидаги билимлари тизимини шакл-лантиришга хизмат килади, деб таъкидлайди1.

А.Н.Захлебний2 умумтаълим мактабларида табиатни мух,офаза килишга йуналтирилган таълимнинг яхлит тизимини ишлаб чикар экан, асосий эътиборни ушбу таълим доирасида укувчиларда шаклланиши зарур булган уму-мий куникмалар мазмунига каратади. Унинг таъкидлашича, табиий мух,ит мух,офазаси буйича укувчиларда х,осил килинган назарий экологик билимлар 3 турга булинади, улар куйидагилардан иборат:

1. Табиат, жамият, инсон, техника ва улар уртасидаги табиатни мух,офаза килиш масала-ларининг ечими борасидаги узаро алокалар туFрисидаги билимларни фаоллаштиришга каратилган куникмалар.

2. Инсон, жамият, техника ва табиатнинг узаро таъсири натижаларини тах,лил килиш ва танкидий бах,олаш куникмалари ёки х,ар бир аник х,олат борасида ташкил этилган х,аракат жараёнидаги карама-каршиликлар мох,иятини англовчи билимлар ва уларнинг пайдо булиши сабабларини тушунишни уддалай олиш куник-малари.

3. Табиатни мух,офаза этиш муаммоларини ечишнинг муайян имкониятлари ва зарурият-лари буйича уз фикр-мулох,азаларини исбот-лай олиш, уларнинг ечимини таъминловчи усулларни кура билиш куникмалари.

Республикамиз биолог методист олимла-ри томонидан фанлар уртасидаги фанлараро боFланишни тадкик этиш борасида муайян иш-лар амалга оширилган. Жумладан, А.иофуров3 биологияни укитишда фанлараро боFланиш, Ж.О.Толипова биология укитувчисининг ил-мий-методик тайёргарлиги даражасини оши-риш назарияси ва амалиёти х,акида уз илмий-тадкикот ишларида тухталганлар4.

1 Суравегина И. Теория и практика формирования ответственного отношения школьников к природе в процессе обучения биологии. Автореф. дисс. докт. пед. наук. - М., 1986.

2 Захлебный А.Н. Школа и проблема охраны природы. -М.: «Педагогика», 1981.

3 Тофуров А.Т. ва бошкалар. Биологияни укитишнинг умумий методикаси. -Т.: «Iqtisod-MoNya», 2007.

4 Толипова Ж.О. Биология укитувчисининг илмий ме-

тодик тайёргарлиги даражасини ошириш назарияси ва

амалиёти. - Т.: «Фан», 2005.

Э.О.Турдикуловнинг тадкикот ишларида табиий фанларни интеграциялаб укитиш муаммоси ишлаб чикилган булиб, бунда олам х,акидаги бир бутунликни ташкил этиши назар-да тутилиши, таълим интеграцияси фанлараро боFланишнинг юкори даражаси, бир бутун интеграллашган билимларни яратишга имкон берадиган воситаси эканлиги кайд этилган5.

М.Нишонбоева томонидан яратилган «Биология дарсларида экологик тарбия» укув кулланмасида биология дарсларида фанлараро алокадорликка эътиборни каратиш, яъни биологияни укитиш жараёнида физик тушунча ва конуниятлардан фойдаланиш, укувчиларда биофизик тушунчаларни шакллантириш, табиий фанлар буйича олган билимларининг онгли булиши ва чукур узлаштирилишига олиб келади. Бунда табиат ва жамият, уларнинг узаро боFликлиги, табиат конуниятлари х,акидаги илмий билимларнинг яхлит тизими таркиб топади. Табиат х,акидаги биология, физика, кимё фанларининг узаро алокадорлиги асосида дарсларни ташкил килишда экология-га оид масалалардан фойдаланиш максадга мувофиклиги таъкидланган6.

Фанларнинг интеграцияси куйидаги тарки-бий кисмларга ажратилган:

- объектга доир интеграцияда бир объект-нинг турли фанлардаги тимсоллари бир мавзу, булим ёки курсларга киритилади;

- тушунчага оид интеграцияда умумий ту-шунчалар, мазмунни очиб берадиган мавзу ёки курслар камраб олинади;

- назарияга оид интеграцияда физика ва биологиядаги назариялар умумий х,олатда урганилади;

- методологик интеграцияда илмий билиш-нинг алох,ида методларига оид интеграцияни амалга ошириш кузда тутилади;

- муаммоли интеграцияда фанлараро муам-молар камраб олинади ва х,ал этиш йуллари ишлаб чикилади;

- фаолиятга оид интеграцияда муаммони х,ал этиш юзасидан мунозара утказиш, кичик гурух,ларда ишлаш, фанлараро тадбирлар ре-

5 Турдикулов Э.О. Физика ва экологик таълим. - Т.: «Укитувчи», 1992.

6 Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1992.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

жасини тузиш, лойих,алар тайёрлаш кабилар кузда тутилади;

- амалий интеграцияда ах,амиятга молик булган жараёнлар асосида техник мах,су-лотларни яратиш назарда тутилади.

Биологияни физика билан боFлаб укитиш жараёнида горизонтал боFланиш шакли, маз-мунан объект, тушунча, муаммоли, фаолиятга доир ва амалий жих,атдан боFланишлардан фойдаланилади.

Юкоридаги фикрларга асосланиб, биологияни физика билан боFлаб укитишни назарда тутган х,олда, умумтаълим мактаблари укув режаси, х,ар иккала укув фанининг дастур-ларини мазмунан максадга мувофик тах,лил килиш, улар уртасидаги узвийлик, яъни горизонтал ва вертикал боFланишларни аниклаш, уларни таълим-тарбия жараёнида куллаш укувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаш-тиришда мух,им ах,амият касб этади.

Горизонтал боFланиш деганда, укув фанла-ри мавзулари дастур ва укув режаси асосида синфлараро параллел боFланиш тушунилади. У куйидагича ифодаланилади: 6-синф «Ботаника» дарслигидаги «Гул», «Мева ва уруглар», «Уругнинг униб чикиши», «Усимта(ниш)нинг озикланиши ва усиши», «Усимлик органлари-нинг узаро ва атроф мух,ит билан боFликлиги» мавзуларининг 6-синф «Физика» дарслигидаги «Нурланиш», «Температура», «ЁруFликнинг табиий ва сунъий манбалари» мавзулари билан ёки 7-синф «Зоология» дарслигидаги «Халкали чувалчанглар типи. ЁмFир чувал-чанги», «ЗоFора баликларнинг ташки тузи-лиши» мавзуларининг 7-синф дарслигидаги «Физика» «Сирпаниш ишкаланиш», «Суюклик ва газларнинг х,аракати» мавзулари билан,

8-синф «Одам ва унинг саломатлиги» дарслигидаги «Иммунитет», «Эшитиш органи» мавзуларини 8-синф «Физика» дасрлигидаги «Электрон майдон», «Микрофон ва овоз кар-найи» мавзулари билан, 9-синфда «Биология (цитология ва генетика асослари)» дарслигидаги «Биомолекулалар», «Фотосинтез», «Мод-далар ва энергия алмашинуви» мавзуларини

9-синфдаги «Физика» дарслигидаги «Моле-кулаларнинг улчамлари массаси ва Авогадро доимийси», «Хавонинг намлиги», «Капилляр х,одисалар» мавзулари билан фанлараро боFланиши биологияни физика билан боFлаб

укитишда горизонтал боFланиш асосида амал-га оширилади. Бу боFланиш тури, асосан, дарс жараёнида синфлараро параллел равишда шакллантирилади.

Таълим жараёнида фанлараро алокадорлик уз-узидан эмас, балки укитувчининг касбий, илмий-назарий ва илмий-методик тайёргар-лиги оркали х,амда унинг мох,иятини чукур англаш асосида самарали амалга оширили-ши мумкин. Бунинг учун укитувчи узи дарс берадиган фанини чукур ва пухта билибгина колмасдан, унга якин фанлараро билимлар-дан х,ам хабардор булиши лозим. Бу билим-ларнинг алох,ида турлари ва улар уртасидаги алокадорлик шаклларини эгаллашга ёрдам беради.

Куйида умумий урта таълим мактаблари-да укитиладиган «Зоология» (7-синф), «Физика» (7-синф) укув фанларини узаро боFлаб укитишда горизонтал боFланиш дарс лойих,аси ва технологик харитаси берилган.

Дарснинг мавзуси: Халкали чувалчанглар типи. ЁмFир чувалчанги (Зоология, 7-синф).

Дарснинг таълимий мацсади: ёмFир чу-валчангининг яшаш мух,ити ва ташки тузили-ши, х,аракатланиши каби билимларни умум-лаштириш оркали укувчиларга биологик, физик ва экологик билимларнинг узига хос хусусиятларини сингдириш.

Дарснинг тарбиявий а^амияти: укувчиларга ёмFир чувалчанги хилма-хиллиги, ах,а-миятини тушунтириш оркали уларнинг ил-мий дунёкарашини кенгайтириш. Экологик, иктисодий, ахлокий таълим-тарбия бериш.

Дарснинг ривожлантирувчи мацсади: укувчиларнинг биологияни физика билан боFлаб шакллантиришдаги билимларни урга-ниш, кузатиш, дарслик устида мустакил иш-лаш куникма ва малакалари, нутк ва мулокот маданиятини ривожлантириш.

Дарсни жи^озлаш: биологияни физика билан боFлаб шакллантиришга доир турли кургазмали воситалар.

Дарсда фойдаланиладиган технология: х,амкорликда укитиш технологияси (жамоада укитиш методи).

Дарснинг бориши.

I. Ташкилий кисм.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

1-жадвал. Дарснинг технологик харитаси

Технологик боскичлар

Укитувчининг фаолияти

Укувчининг фаолияти

1 боскич. Ташкилий кисм.

2 дакика

II боскич.

Утган мавзу юзасидан укувчиларнинг билимларини назорат килиш ва бахолаш. 8 дакика

III боскич.

Укувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш. 2 дакика

IV боскич. Янги мавзуни урганиш.

15 дакика

V боскич.

Гурухлар уртасида савол-жавоб, укув бахс-мунозарасини утказиш. 5 дакика

6-боскич.

Укувчилар билимини назорат килиш ва бахолаш. 8 дакика

VII боскич.

Эришилган натижани тахлил килиш ва якун ясаш. 5 дакика

Укувчиларни дарс мавзуси, максади, вазифаси ва бориши билан таништиради.

Утган мавзу юзасидан тузилган тест топшириклари ёрдамида укувчиларнинг билимини назорат килади ва бахолайди.

Укув дастурининг дидактик максади, бажариладиган укув топшириклари билан таништиради.

Укувчиларнинг гурухларда мустакил ишини ташкил этади

Укув дастуридан урин олган топширикларнинг мустакил узлаштирилишини таъминлайди.

Топширик якунида гурухлар уртасида савол-жавоб, укув бахс-мунозараси утказади. Тегишли холларда ёрдам беради.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Урганилган мавзу юзасидан тест топшириклари, саволлар ва дидактик жадваллар беради. Гурухлар фаолиятини тахлил килади. Укувчиларга мустакил ва ижодий иш топширикларини беради.

Дарс мавзуси, максади, бориши ва унда бажариладиган топширикларни англайди.

Утган мавзу юзасидан тузилган тест топширикларини бажаради.

Укув дастурининг дидактик максади, бажариладиган укув топшириклари юзасидан курсатмаларни англайди. Х,амкорликда фаолиятини ташкил этади.

Укув дастуридан урин олган топширикларни мустакил узлаштиради.

Жамоалар уртасида утказиладиган савол- жавоб, укув бахси, мунозарада фаол иштирок этади.

Тест топшириклари, саволлар ва дидактик жадвалларни бажаради.

Мустакил ва ижодий иш топширикларини белгилайди.

II. Утган мавзу юзасидан укувчиларнинг узлаштирган назарий билими, амалий куникма ва малакаларини назорат килиш ва бахолаш.

III. Укувчиларни дарс мавзуси, максади, бориши жараёни билан таништириш.

Укитувчи укувчиларнинг фанлараро билимларини рейтинг усулда бахолагандан сунг, уларнинг, энг аввало, биология, физика укув фанларидан узлаштирган билимларини аниклайди. Сунгра укувчиларни дарс мавзуси, максади, хамкорликда укитиш техноло-гиясининг таълим жараёнидаги урни ва роли, шунингдек, укувчиларни жамоага ажратиб, бажариладиган укув топшириклари билан та-ништиради.

Укитувчи биология дарси жараёнида укувчиларга дастлаб ёмFир чувалчангининг яшаш

мухити ва ташки тузилиши, озикланиши ха-кида маълумотлар бериб, укувчилар эъти-борини унинг харакатланишига каратади. Чувалчанг халкасимон ва буйлама мускулла-ри ёрдамида сирпаниб, танасини чузади ёки кискартиради хамда хар томонга бурилиб, анча мураккаб тарзда харакатланиши хакида тушунчалар беради. Мавзуни 7-синф «Физика» укув дарслигидаги «Сирпаниш ишкаланиш» мавзуси билан узаро боFлаб, бир жисм устида бошка жисм сирпанганда ишкаланиш вужуд-га келишини, бундай ишкаланиш сирпаниш ишкаланиш дейилишини тушунтиради. Маса-лан, чана кор устида сирпанганда, стол усти-даги китоб сурилганда сирпаниш ишкаланиш содир булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

Демак, биологиядаги ёмFир чувалчанги-нинг х,аракатланиши физикадаги «Сирпаниш ишкаланиш»га мос келиши мавзулараро ми-солларда тушунтирилиб, табиатдаги барча нарсаларнинг бир-бирига узвий боFликлиги, шу аснода табиатни асраш, уни мух,офаза этиш х,акидаги экологик билимлар сингдирилиб бо-рилади.

IV. Янги мавзуни урганиш.

а) укувчиларни жамоаларга ажратиб, бир нечта кичик гурух,ларни ташкил этиш х,амда х,ар бир гурух, аъзолари томонидан белгилан-ган укув топширикларининг мустакил х,олда мазмунли ва сифатли бажарилишига эришиш лозим

б) укув материалининг яхлит х,олда кайта ишлаб чикилишини амалга ошириш керак.

V. Янги мавзу юзасидан гурух, уртасида савол-жавоб, укув бах,си уюштириш.

VI. Укувчилар билимини тест саволлари ёр-дамида назорат килиш ва бах,олаш.

VII. Янги мавзуни кайта ишлаш ва якунлаш.

VIII. Уйга вазифа бериш.

Биологияни физика билан боFлаб экологик тафаккурни шакллантиришда х,ар бир синфда

утказиладиган дарснинг технологик харитаси куйидаги жадвалда ифодаланган (1-жадвал).

Хуллас, дарс жараёнида фанлараро ало-кадорликни самарали амалга ошириш, укувчиларни янги укув материалларини кабул килишга тайёрлаш, фанлараро, мавзулараро боFланишни амалга ошириш, муаммоли вази-ятларни яратиш, шунингдек, х,ар бир дарсни режалаштириш ва уларни мох,ирона утказиш укитувчидан чукур ва пухта тайёргарлик куришни талаб килади. Бу эса, уз навбатида, дарс самарадорлигининг орттишига хизмат килади.

Хал таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институтларида укув-чиларнинг экологик тафаккурини фанлараро шакллантириш борасида биология, физика укитувчиларининг назарий, илмий-методик тайёргарлигини такомиллаштириш; умумий урта таълим мактабларида биологияни физика билан боFлаб укитишда укувчиларнинг экологик тафаккурини фанлараро шакллантириш буйича ишлаб чикилган илмий-тадкикот на-тижаларидан самарали фойдаланишни йулга куйиш максадга мувофик булади.

Адабиётлар:

1. Норбутаев Х. Мактаб укувчиларида экологик тафаккурни фанлараро шакллантириш (биология ва физика фанлари мисолида). // Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун диссертация автореферати. - Т., 2012.

2. Зверев И.Д. Что такое экологическая культура школьников. // «Семья и школа», 1979, №10.

3. Суравегина И. Теория и практика формирования ответственного отношения школьников к природе в процессе обучения биологии. // Автореф. дисс. докт. пед. наук. - М., 1986.

4. Захлебный А.Н. Школа и проблема охраны природы. - М.: «Педагогика», 1981.

5. Fофуров А.Т. ва бошкалар. Биологияни укитишнинг умумий методикаси. - Т.: «Iqtisod-Moliya», 2007.

6. Толипова Ж.О. Биология укитувчисининг илмий-методик тайёргарлиги даражасини ошириш назарияси ва амалиёти. - Т.: «Фан», 2005.

7. Турдикулов Э.О. Физика ва экологик таълим. - Т.: «Укитувчи», 1992.

8. Нишонбоева М.Г. Биология дарсларида экологик тарбия. - Т.: «Укитувчи», 1992.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.