Научная статья на тему 'Ўқувчилар тарбиясини шакллантиришда ота-оналарга педагогик билим бериш тизимининг аҳамияти'

Ўқувчилар тарбиясини шакллантиришда ота-оналарга педагогик билим бериш тизимининг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3289
220
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оила / фарзанд / ижтимоий муҳит / психология / ёш авлод / илм / тарбия / турмуш / меҳнат / қобилият / никоҳ / урф-одатлар / ўқиш фаолияти / ота-она назорати / оилавий муҳит / семья / ребёнок / социальная среда / психология / молодое поколение / знания / воспитание / семейная жизнь / труд / способность / бракосочетание / обычаи / учёба / надзор родителей / семейная атмосфера

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Солиева Ҳавасхон Омоновна

Мақолада оила аъзолари ўзаро ёрдами ва маънавий масъулияти билан бир-бирига боғланганлиги ҳамда оиланинг асосий ижтимоий вазифалари, яъни болаларни тарбиялаш, оила аъзоларининг турмуш шароитини таъминлаш ва бўш вақтини фойдали уюштириш ҳақида фикрлар билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗНАЧЕНИЕ СИСТЕМЫ ОБУЧЕНИЯ РОДИТЕЛЕЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИМ ЗНАНИЯМ В ФОРМИРОВАНИИ ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ

В статье автором высказываются мнения о том, что члены семьи связаны друг с другом взаимной поддержкой и духовной ответственностью, а также о том, что основными социальными задачами семьи являются воспитание детей, обеспечение условий семейного быта и организация полезного проведения свободного времени.

Текст научной работы на тему «Ўқувчилар тарбиясини шакллантиришда ота-оналарга педагогик билим бериш тизимининг аҳамияти»

Солиева ^авасхон Омоновна,

Кукон давлат педагогика институти «Тарих» факультети «Ижтимоий фанлар» кафедраси укитувчиси

УКУВЧИЛАР ТАРБИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОТА-ОНАЛАРГА ПЕДАГОГИК БИЛИМ БЕРИШ ТИЗИМИНИНГ А^АМИЯТИ

СОЛИЕВА Ц.С. УЦУВЧИЛАР ТАРБИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОТА-ОНАЛАРГА ПЕДАГОГИК БИЛИМ БЕРИШ ТИЗИМИНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада оила аъзолари узаро ёрдами ва маънавий масъулияти билан бир-бирига боFланганлиги х,амда оиланинг асосий ижтимоий вазифалари, яъни болаларни тарбиялаш, оила аъзоларининг турмуш шароитини таъминлаш ва буш вактини фойдали уюштириш хакида фикрлар билдирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: оила, фарзанд, ижтимоий мухит, психология, ёш авлод, илм, тар-бия, турмуш, мехнат, кобилият, никох, урф-одатлар, укиш фаолияти, ота-она назорати, оилавий мухит.

СОЛИЕВА Х.С. ЗНАЧЕНИЕ СИСТЕМЫ ОБУЧЕНИЯ РОДИТЕЛЕЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИМ ЗНАНИЯМ В ФОРМИРОВАНИИ ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ

В статье автором высказываются мнения о том, что члены семьи связаны друг с другом взаимной поддержкой и духовной ответственностью, а также о том, что основными социальными задачами семьи являются воспитание детей, обеспечение условий семейного быта и организация полезного проведения свободного времени.

Ключевые слова и понятия: семья, ребёнок, социальная среда, психология, молодое поколение, знания, воспитание, семейная жизнь, труд, способность, бракосочетание, обычаи, учёба, надзор родителей, семейная атмосфера.

SOLIYEVA H.O. THE SIGNIFICANCE OF EDUCATING PARENTS TO PEDAGOGICAL KNOWLEDGE IN FORMING UPBRINGING OF PUPILS

In the article are discussed ^t family members are related to each other by mutual support and spiritual responsibility, and also that the basic social tasks of family are education of children, providing domestic environment of life and organization of useful realization of spare time.

Keywords: family, child, social environment, psychology, the young generation, knowledge, education, domestic life, labour, ability, marriage, customs, studies, supervision of parents, domestic atmosphere.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

Ёш авлод ижтимоий турмушнинг барча соцалари хусуси-ятлари билан оила цучотида танишади. Оилавий турмушда одамлар, мецнат, нарсалар ва уз-узига булган муносабат-ларни ифода этувчи хусусиялар аста-секин таркиб топа боради.

Шунинг учун хам оила жамиятнинг бош-ланFич бугини сифатида болаларнинг ахлоки, кобилияти, акл-заковати, хулки, юриш-ту-риши, хатти-харакати, узаро мулокоти, эъти-коди ва дунёкарашларига юкори даражада тарбиявий таъсир курсатиш имкониятига эга-дир.

Инсон, унинг мехнати ва турмуши, маъна-вий тараккиёти хакида Fамхурлик килиш мустакил Узбекистоннинг олий максадидир. Маълумки, киши камолоти, унинг инсон сифатида хаёт, ижтимоий турмуш ва мехнат, мада-ний ва маънавий бойликларга булган муноса-бати асосан оилада шаклланади.

Одатда оила деган тушунча нимани англа-тади? Унга кандай таъриф бериш мумкин?

Оила никохга ёки тугишганликка асослан-ган кичик гурух. Унинг аъзолари рузFорнинг бирлиги, узаро ёрдами ва маънавий масъули-яти билан бир-бирига боFланган. Оиланинг энг мухим ижтимоий вазифалари инсон зоти-ни давом эттириш, фарзандларни тарбиялаш, оила аъзоларининг турмуш шароити ва буш вактини самарали уюштиришдан иборатдир1.

Афлотун оила хакида шундай фикр беради: «... Урф-одатлар, уларнинг оталардан фар-зандларга кандай утиши хакида хам маълумот беради. Агар бу жараён бирлик-бирдамликни идрок этишига олиб келадиган булса, у холда, турли хаёт тарзидаги одамларни, катта, обрули оилаларнинг табаррук ёшдаги оталар ва фарзандларни фароFат келтирадиган бирдамлик-ка бирлаштирадиган конунлар яратишга маж-бур этади»2.

Оила тарбиясида болалар хаётини туFри уюштириш, уларни вактдан туFри ва унумли фойдаланишининг асосий гаровидир. Бола-нинг оиладаги вактини уйин, мехнат ва укиш

1 Тарбия. Узбекистан Республикаси Олий ва урта мах-сус таълим вазирлиги - Т. «Узбекистан миллий энцикло-педияси» давлат илмий нашриёти. 2010. - 321-бет.

2 Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Nodir va dono

fikrlar. — T.: «O'zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat

ilmiy nashriyoti, 2004. -72 bet.

фаолиятига туFри таксимлаш нихоятда му-химдир3.

Келажагимиз булмиш ёш авлод тарбияси ва унинг тараккиёти давлат ахамиятига молик масала хисобланади. Аввалги кабул килинган конун ва коидалардан фаркли уларок, Узбекистон Республикасининг «Таълим туFри-сида»ги Конунида оила ва оиладаги таълимга асос солинди. Узбекистон Республикаси Кон-ституциясининг 64-моддасида таъкидлангани-дек: «Ота-оналар уз фарзандларини вояга ет-гунга кадар бокиш ва тарбиялашга мажбур-дирлар».

Инсоният тараккиётининг хозирги боски-чида замон оиласининг асосий фукциялари каторида куйидагиларни санаб утиш мумкин: иктисодий, репродуктив, тарбиявий, рекреа-тив, коммуникатив, регулятив (бошкарув), фа-силиталогик (кулай усулни танлаш) кабилар4.

Оилавий тарбия деганда ота-оналарнинг уз хаётлари, турмуш тарзлари асосида бола шах-сида илмий дунёкараш асослари, ижтимоий омилларни шакллантириш максадида тизимли таъсир курсатиш жараёнига айланади. Бунда ижтимоий ва маънавий хаёт таъсирида оиланинг узи хам янгиланиб бораётганини эсдан чикармаслик лозим. Оилалар республикамиз шахар ва кишлокларининг ягона ижтимоий-иктисодий умумийлиги асосида ривожлан-мокда.

Айни пайтда оилавий хаёт ва оилавий тарбия узининг миллий хусусиятларига хам эга-дир. Бу эса уз навбатида оилавий тарбия ме-тодлари ва мазмунининг умумий ва хусусий томонлари ривожида яккол кузга ташланади.

Инсон табиий хислатларга эга — булар ун-даги хулк-атвор ва хатти-харакатларга сабаб буладилар, деб тушунтиради. Сохиби конун бу хислатларни назарда тутиши, уларни тузати-ши, шу хислатларни тузатувчи конунлар

J.Hasanov, X.A.To'raqulov, I.Sh.Alqarov, N.O'.Usmonov. Pedagogika. - T.:"Noshir", 2011. - 257-bet.

4 D.Abdullayeva, R.Yorqulov, N.Atabayeva. Oila psixologi-yasi. - T.: "Tafakkur Bo'stoni", 2015. - 47-bet.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

чик^иши кepaк, чунки бу билaн шхиби ^нун фук1apoнинг xулк-aтвopини хaм тузaтaди.

Poхaтлaниш, дapд чeкиш вa кaЙFуpиш aco-^й тaбиий xиcлaтлap хиcoблaнaди, улap ту-фaйли фaзилaтлap вa иллaтлap yзлaштиpилaди. Ba нихoят, бaлoFaт вa билимлapгa, яъни pи-вoжлaнишгa тapбия вa мaшк opкaли эpиши-лaди1.

Мacaлaнинг муpaккaблиги вa киммaтли то-мoни шундaки Укитувчи-тapбиячи, xaлк тaъ-лими xoдимлapи, кeнг жaмoaтчилик oилaвий тapaккиёт, унинг pивoжлaниш oкибaтлapини oлдиндaн билиш, улapни хи^бга oлгaн хoлдa oилaвий тapбиянинг нaзapий вa aмaлий acoc-лapини пeдaгoгик жихaтдaн тyFpи изoхлaш вa тeгишли мeтoдик тaвcиялap бepишлapи лo-зим.

Pecпубликaмиз Узининг дeмoгpaфик, этник миллий, шapт-шapoитлapи жихaтидaн х^м Узигa xoc xуcуcиятлapгa эгa, бу, aйникca, aхoлининг зич жoйлaшгaнлиги вa интeнcив кyпaйишидиp.

Pecпубликaмизнинг мaънaвий xaë™ вa унинг yзигa xoc тoмoнлapи муттacил pивoж-лaнмoкдa, улapнинг oилaвий тapбиягa тaъcи-pи кучaймoкдa. Шaхapлapнинг кyпaйиши, Уcиши, яшaш шapoитининг яxшилaниши, мa-дaний вa мoддий тoмoндaн юкcaлиши oилa-лapнинг юкcaлиши вa бoлaлapнинг xap то-мoнлaмa eтук кишилap булиб кaмoл тoпишлa-pигa caбaб бyлмoкдa, ёpдaм бepмoкдa. Куп бoлaлилик ниcбaтaн кaмaйиб бopaётгaнигa кapaмaй, хaли хaм бу кypcaткич уз кучини йyкoтгaн эмac. Пeдaгoгик жихaтдaн oлгaндa эca куп бoлaлили oилaлapдa oтa-oнaлap, 6o-лaлap учун як^л нaмунa булиб xизмaт килaдилap. Хaлкимиз «Бoлaли уй бoзop, бoлa-^з уй мoзop» дeб бeжиз aйтмaгaн. Узбeкиcтoндa биp cуткaдa 16BÜ дaн opтик УFил вa кизнинг туFилиши фикpимизнинг яккoл дa-лилидиp2.

Оилaдa хaмкopлик, yзapo ёpдaм, биp-биpигa ишoнч хoлaти мaвжуд экaн, бундaй oилaдa pocтгyй, caмимий, мeхpибoн, yp™^ лapигa дoимo ёpдaм бepишгa тaйёp бyлгaн инcoнлap кaмoл тoпaди.

1 Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Nodir va dono fikrlar. — T.: «O'zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2GG4. - 66 bet.

2 Asqarova. O'.M., Xayitboyev M., Nishonov M.S. Pedagogika. - T.: "Talqin", 2GGB. - 233-bet.

Оилaвий туpмуш вa oилa aъзoлapининг Узapo муaммoлapини тaдкик кил^н вeнгep coциoлoги М.Koмлoши3 Ю-14 ёшдaги мaктaб Укувчилapининг укиш вa мeхнaтгa бyлгaн му-нocaбaтигa бeвocитa тaъcиp килувчи oилaвий мухит (вaзият, шapoит)ни учтa кaтeгopиягa aж-paтди: ижoбий, yзгapувчaн вa caлбий.

Pуc пcиxoлoги B.И.Сeливaнoв4 oилaдa Luax-cни шaкллaнтиpиш жapaёнини ypгaниб, бaxт-ли бoлaлик oилaдaги кувoнчли хaмжихaт-ликнинг хaмдa oтa-oнaлapнинг уз бoлaлapигa Faмxypлигининг caмapacидиp, дeгaн xулocaгa кeлaди.

Юкopидa кeлтиpилгaн тaдкикoтчи-oлимлap кузaтишлapи шуни кУpcaтмoкдaки, ёшлapдa кaттaлapнинг xaтти-хapaкaтлapи, axлoкий фa-зилaтлapигa тaнкидий мунocaбaтдa булиш хиccи кучли бyлaди. Шу жихaтдaн кapaгaндa тинч-тотув яшaйдигaнлapнинг oилaлapидaги бoлaлap хaм шу oилaдa мaвжуд бyлгaн axлoкий хиcлaтлap, xушмуoмaлaлик, oдoбли-лик, кaттaлapгa хуpмaт, кичиклapгa Faмxypлик килиш, oилa aъзoлapи ypтacидaги yзapo хуpмaт, aйникca aёллapгa ниcбaтaн ^pca™-лaдигaн Faмxypлик ^би ижoбий фaзилaтлap-дaн нaмунa oлиб, вoягa eтaдилap.

Оилa жaмият хaётини oлFa cуpувчи, уни янaдa юк^к бocкичлapгa кyтapиб, paвнaк тoптиpувчи, кeлaжaк aвлoдлapни тapбиялaб eтиштиpувчи, кaмoл тoптиpиш учун мacъул бyлгaн Foят мухим бoшлaнFич гуpухдиp. Оилa эpкaклap вa aёллapнинг тулик тeнгхукуклиги, oилa учун бaб-бapaвap жaвoбгapлиги acocидa куpилaди.

Юкopидa тaъкидлaнгaнидeк, oилaдaги дa-poмaдлapнинг oшиши, биp тoмoндaн oтa-oнaлapнинг билим caвиялapи вa мaдaний хaётлapининг яxшилaнишигa caбaб бyлca, ик-кинчи тoмoндaн, oилa aъзoлapининг юкopи мaънaвий эхтиёжлapининг ижoбий шaкллaни-ши, oилaвий мунocaбaтлapнинг тaкoмиллaшу-ви, бoйишигa, кaттaлap вa кичиклap opacидaги мулoкoт мaзмунигa ижoбий тaъcиp ^pca^ мoкдa. Шу caбaбли ёшлapни oилaвий хaётгa тaйёpлaш дaвp тaлaбигa aйлaниб бopмoкдa.

3 Foзиeв Э.Ф., Мeлибсeвa P.H. Ижтимсий пcиxoлoгия. -T.: «Фaxpизсдa», 2GG9. - Ш^т.

4 Fсзиeв Э.Ф., Мeлибoeвa P.H. Ижтимсий пcиxслсгия. -T.: «Фaxpизoдa», 2GG9. - 1GB-бeт.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2G1B, 5

Оила ва оилавий тарбия муаммолари ичи-да ота-оналарнинг тарбиячилик маданиятини ошириш ва уларга умумий тарбияга оид би-лим бериш давримизнинг долзарб масалала-ридан биридир. Оилаларни педагогик ютук,-лари билан таништириш уларнинг мустах,кам-лигини таъминлаш воситаларидан биридир. Иккинчи томондан эса, бу уз навбатида, бола-ларнинг тарбиясида тегишли шакл ва метод-ларни такомиллаштириш йулларидан бири х,исобланади. Шунинг учун х,ам ота-оналар, оилаларни тарбияга оид билимлар, тарбия методлари билан куроллантириш них,оятда зарур. Жамиятимиздаги х,ар бир тула конли шахс болаларнинг тарбиячиси булиши, янги инсонни х,ар томонлама камол топтирувчи барча х,олатлар, шарт-шароитларда иштирок этиши лозим.

Педагоглар тарбияни максадга мувофик ташкил этиш шарт- шароитларидан бири ота-оналарнинг саводхонлигида, деб х,исоблаган эдилар. Масалан, Абдулла Авлоний узининг «Туркий гулистон ёх,уд ахлок» номли асарида шундай дейди1: «Тарбияни кимлар килур? Каерда килур?» деган савол келадур. Бу са-волга биринчи уй тарбияси, бу она вазифаси-дир. Иккинчидан мактаб ва мадраса тарбияси. Бу ота, муаллим, муддарис ва х,укумат вазифа-сидур деб жавоб берсак, бу киши деюрки «кайси оналарни айтурсиз, билимсиз, боши пахмок, кули тукмок оналарми? Узларида йук тарбияни кандай олиб берурлар», дер. Отаси-га нима дерсиз, десак «кайси ота? - Туйчи, улокчи, базмчи, думбирачи, карнайчи, сур-найчи, илм кадрини билмаган, илм учун бир пулни кузлари киймаган, замондан хабарсиз оталарни айтурсизми? Аввал узларини укитмак, тарбия килмок лозимдир»2.

1899 йилдаёк оилалар ва аёлларни тарбиячилик ишига тайёрлаш, уларни тарбиянинг мезони ва методлари юзасидан укитиш зару-рати кутарилган эди3. Хаётимизнинг курса-тишича, тарбияга оид билимларни тарFиб килиш оркалигина оилавий билан ижтимоий тарбия уЙFунлигини таъминлаш мумкин. Бу

1 Abdulla Avloniy. Turkiy guliston yoxud ах^. - Т.: "С1"ю1роп", 1994. - 4-Ье^

2 Abdulla Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. - Т.: "С1"ю1роп", 1994. - 4-bet.

3 Asqarova. О'.М., Xayitboyev М., Nishonov M.S.

Pedagogika. - Т.: "Та^т", 2008. - 236-bet.

ишларни амалга оширишда тарбияга оид газета х,амда журналлар ва уларда босилган тарбияга оид мавзулардаги маколалардан унумли фойдаланиш максадга мувофикдир.

Демак, оила х,аётини тарбиявий жих,атдан туFри ташкил килиш учун укитувчилар, кенг жамоатчилик педагогика фани оркали ах,олига ёрдам бериш, ота-оналарга тарбиявий билим бериш тизимини ишлаб чикишлари лозим.

Педагог олим В.А.Сухомлинский4 уз тадки-котларида исботланганидек, оилавий тарбияга доир ишлар куйидаги шароитларда бажа-рилса, унинг самарадорлиги янада ошади:

1. Мактаб узининг барча таъсирлари маж-муини оилавий тарбия жараёнига изчил йуналтира олса.

2. Укувчилар жамоаси оила билан узаро х,амкорлиги даврида узларининг етук педагогик-тарбиявий талабларини туFри таш-кил эта олсалар.

3. Халк таълими булими ва муассасалари ташкилотчи ота-оналарни тарбиявий жараён-га жалб эта олсалар.

4. Укитувчилар томонидан оилавий тарбияга рах,барлик болалар мактабга келмасдан олдин бошланса ва бу иш уларнинг барча укув йилларида давом эттирилса.

Хозирги кунда республикамизнинг шах,ар ва кишлокларида тарбияга оид билимларни тарFиб килишда куйидаги шакллардан фойдаланиш максадга мувофикдир:

• ах,оли учун очилган тарбия маданиятини тарFиб килувчи халк университетлари;

• халк таълими томонидан ясли, боFча ва мактабларда булган ота-оналар университет-лари;

• олий укув муассасалари кошида очилган ота-оналар лекторийси;

• семинарлар;

• курслар; тарбиявий х,укукий билимлар мактаблари;

• педагогика ва болалар ривожланишига доир масалаларни урганувчи тугараклар.

Бу ва шунга ухшаш илмий-таълимий ишларни рух,шунослар, педагоглар жамиятлари, мактаб ота-оналар кумитаси, оилага ёрдам берувчи кенгашлар, олиб боради.

Мех,нат тарбияси х,ам оила тарбиясининг асосий йуналишларидан бири саналади. Шах-

4 Боймуродов Н. Амалий психология. - Т.: "Янги аср авлоди", 2008. - 266-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

снинг мустахкам тавсиф ва катьий ирода эга-си булиб вояга етишида мехнатнинг ахамияти катта1.

Агар ота-оналарга умумий таьлим-тарбия беришда олимларнинг тавсиялари, оилавий тарбияга доир халк педагогикаси тажрибала-ри, шахар, туман, кишлок мехнат жамоалари, шунингдек, мехнат ва уруш фахрийларининг маслахатлари, учрашувларидаги тавсияларига таянилса, ишнинг самарадорлиги янада ошади.

Тарбиявий маданиятнинг самарадорлигини оширишда мактабларда утказиладиган ота-оналар мажлиси мухим ахамият касб этади. Мактаб укитувчилари ота-оналар мажлисига пухта тайёргарлик куришлари лозим. Мажлис-дан олдин мактаб, синфларни тартибга солиш керак. Укувчиларнинг чорак, ярим йиллик ва хоказо иш натижаларига баFишлаб кургазма ташкил этилса, максадга мувофик булади. Мазмунли ташкил этилган синф мажлислари-да тарбияга оид мунозаралар булади. Ота-оналар мажлисига маьлум даврдаги ишларни якунловчи ва укув-тарбия ишларига доир умумий масалалар киритилиши лозим.

Ота-оналар мажлисида иштирокчиларни кизиктира оладиган аник ва равшан масалалар куйилиши Fоят даражада мухимдир.

Усиб келаётган ёш авлодни ахлокан пок, маьнавий етук, мехнатсевар килиб тарбиялаш учун барча тадбирлардан унумли фойдаланиш лозим.

Маьлумки, бола мактабга келгунга кадар хам, мактабда укиш даврида хам асосан оила-да тарбияланади. Оила боланинг дунёкараши, хулки ва дидига таьсир курсатиши табиий холдир. Ота-оналарнинг болаларни тарбия-лашдаги энг биринчи вазифалари болалар-нинг соFлигини саклашдир. Айникса, ота-оналар узларининг мехнат фаолиятлари, хулк-атворлари оркали намуна булишлари лозим. Узаро оилавий жамоада яхши сузлашувни ташкил этиш хам максадга мувофикдир.

Болалик ва усмирлик давридаги шахс психик ривожланишидаги дисгармониянинг акса-рияти асосида оилавий ички узаро муноса-батлардаги <^иш» ётади2.

1 J.Hasanov, X.A.To'raqulov, I.Sh.Alqarov, N.O'.Usmonov. Pedagogika. - Т.: "Noshir", 2011. - 258-bet.

2 Тулаганова Г.К,. Девиант хулкнинг психологик коррек-

цияси. - Т.: «Университет», 2014. - 52-бет.

Одатда, ота-оналар мактаб укув вазифала-рини яхши бажарилишини таьминлаш учун куйидагиларга риоя килишлари тавсия этила-ди:

- укувчининг машFулотлардан кечикиши ва дарсга кеч колишига йул куймаслик;

- укувчининг уйда дарс тайёрлаши учун шароит яратиш, вазифаларни белгиланган вактда бажариш куникмасини шакллантириш;

- укувчини виждонли ва ростгуй булиши, вазифаларни мустакил ишлашдан буйин тов-ламасликка ургатиш лозим ва хоказо.

Оила, мактаб ва жамоатчилик хамкорлиги бугунги куннинг долзарб масаласидир. Чунки бола тарбиясида оила, мактаб ва жамоатчилик хамкорлигининг узи мураккаб жараён булиб, бунда муаллимлардан ташкари ишлаб чикариш жамоалари вакиллари, ёшлар, каса-ба уюшмалари иштирок этадилар.

Ота-оналар томонидан уз фарзанди шахси-нинг нотуFри бахоланиши ва нотуFри идрок этилиши, унга нисбатан уйламасдан харакат килиш, шунингдек, ота-онанинг хулк-атвори болалардаги купчилик оFишларнинг сабаби хисобланади3.

Ота-оналар ва кариндош-уруFлар турли мехнат жамоаларининг вакиллари булиб, ишлаб чикариш ва ёру-дустларининг маьнавий хаётларида муаммоларни мухокама киладилар, уларнинг хаёт, саньат, оилавий мажбуриятларга булган муносабатлари хакида гапирадилар. Шу сабабли хам мана шундай оилаларида тарбия топаётган болалар бошка ота-оналарнинг кучада, жамоат жойларидаги хаёт фаолиятларига караб уз ота-оналарига бахо берадилар.

Узбек оилаларида, уларнинг хаёт тарзида ижтимоий вокеалар натижасида ижобий узгаришлар килиш учун янги самарали йул ва методлар кидирилмокда.

Хар бир ота-она фарзанди таьлим олаётган мактаб жамоасининг аьзоси хисобланади. Ота-оналар орасида турли касб эгалари ва жамоатчи фаол инсонлар бор. Улар умумий мажбурий таьлимни амалга оширишда мак-табнинг иктисодий базасини мустахкамлашда ёрдам берадилар.

Мактаб билан ота-оналарнинг хамкор-лигини мустахкамлаш максадида ота-оналар

3 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

кумитаси ташкил килинади. Бу кумитага мак-таб директори рахбарлик килади. Бундан ташкари, хар бир синфда хам синф ота-оналари кумитаси тузилади. Уларнинг иш маз-муни ота- оналар кумитаси туFрисидаги ни-зомда белгиланган. Синф ота-оналар кумитасининг раиси мактаб ота-оналар кумитасига аъзо килиб олинади. Мактаб ота-оналар кумитаси аъзоларининг сони хар бир мактабнинг катта-кичиклиги, иш шароитига караб ота-оналар умумий йиFилиши карори билан белгиланади. Мактаб ота-оналар кумитаси аъзоларига мактабни оталикка ол-ган ташкилотнинг вакиллари хам киритилади. Кундалик ишларни бажариш хамда ота-оналар кумитаси ва назорат ишларига рахбарлик килиш учун мактаб ота-оналар кумитаси раиси хамда унинг уринбосари, котиби ва 5-7 аъ-зодан иборат хайъат сайланади.

Кумита аъзолари умумий мажбурий таъ-лимни амалга ошириш, мактаб ёшидаги бола-ларни хисобга олиш, уларни мактабга жалб килиш, мактабни тамомлагунга кадар муваффакиятли укишини таъминлашда мактаб жамоасига ёрдам берадилар. Иктисодий ахволи оFир булган айрим оилаларнинг фар-зандларига умумий таълим жамFармаси ёки касаба уюшмаси томонидан ёрдам ташкил-лаштирадилар. Болаларнинг таълим-тарбиясига эътибор бермаётган ота-оналар билан сухбатлашадилар, зарурат булганда уларга ишлаб турган корхона ёки муассаса рахбарияти оркали таъсир курсатадилар. Кумита аъзолари узокдан катнаб укийдиган болаларни транспорт воситалари ёки иссик овкат билан таъминлашда ёрдам берадилар.

Ота-оналар кумитаси мактабда «Ота-оналар» бурчаги ташкил килиб, у ерга укувчиларнинг намунали кундалик иш режа ва тартиби, ота-оналар учун нашр этилган янги адабиётлар, укувчилар коидалари, мактаб тарбиявий ишларининг истикболли режа-ларини осиб куяди.

Мактаб, оила ва жамоатчилик хамкорлигини йулга куйишда синф рахбарларининг тарбиявий фаолиятлари нихоятда мухимлиги сир эмас. Масалан, синф рахбарларининг хар бир оилага кириб бориши, шу оилага хамда ота-оналарга хурмат сифатида бахоланади. Синф рахбарининг ота-оналар билан биргаликда тарбиявий масалаларни белгилашлари, синф

рахбарининг укувчилар куз олдида ота-оналари билан сухбатлашишлари уларнинг тарбиясига катта таъсир курсатади. Факат синф рахбарлари эмас, балки фан укувчиларининг хам ота-оналар билан килаётган хамкорликлари укувчилар хаётида сезиларли из колдиради (1-чизма).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бола тарбиясида жамоатчиликнинг таъсири бенихоя катта эканлиги хаётий жараёнда яккол куриниб турибди. Азалдан одамийлик, инсонийликка даъват этувчи жамият тарбияси мавжуд булган. Уларнинг аксарияти хозир хам уз кимматини йукотмаган. Масалан, биз халкимизда купчилик иштироки билан утадиган туйлар, халк уйинлари, сайллар, мав-сумий байрамлар, кизлар мажлиси, келинлар-ни кайнона ва кайнота олдидаги «юз очдила-ри», «келин-саломлари» ва бошка шу каби маросимлари халк педагогикасининг дурдо-налари сифатида авлодларни узбек халкига хос булган «узбекона», «шаркона» тарбиялаш-да мухим ахамият касб этади.

Халкимиз узининг анъанавий тарбия ме-тодларида катталарга биринчи булиб салом бериш, катталар сухбатига аралашмаслик, уйга мехмонлардан сунг кириш, лекин эшикни биринчи булиб очиб, ушлаб туриш, уларга ёрдам бериш каби одоб коидаларига риоя этиши хар доим талаб килинган ва хозир хам улар тарбия манбаи сифатида уз кадрини йукотмаган. Хозирги кунга келиб жамоатчиликнинг тарбия борасидаги методлари, шакллари мазмунан бойиб бормокда. Жумладан, мактаб укувчиларини раFбатлантириш максадида стипендия бериш ёки турмуш тарбияси оFир булган оилаларга моддий ва маънавий ёрдам берувчи тадбиркор ташкилотларнинг ёрдами кучаймокда. Бу борада «Болалар жамFармаси», «СоFлом авлод учун» жамFармасининг фаоли-яти мактовга сазовордир.

Демак, мактаб, оила ва жамоатчилик хамкорлиги болалар тарбиясида асосий хал килувчи буFин булиб, бунда укитувчи- тарби-ячиларнинг ташкилотчиликлари муаммони ижобий хал этувчи омил хисобланади.

Оила аъзолари орасидаги муносабат бугун-ги куннинг тез суръатда ечимини топиши за-рур булган масаласи хисобланади. Бу куйидаги омилларда куринади:

- фарзанд тарбияси купрок ота-она таъси-рида эмас, аксинча, ижтимоий тармок, «замо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

1-чизма. Оила, мах,алла ва таълим муассасаси х,амкорлик тизими

навий дустлар», уяли алока воситалари (кул телефони) булаётганида;

- айрим ота-оналар орасида янгича ёнда-шувга хали тулик мослашмаганида;

- болаларга эрта мехнат килиш ёки илм олиш малакасини шакллантира олмаганида;

- ахлокий меьёрларга мос булмаган мультфильм ёки кинофильмларга томошабинлик килувчилар орасида назоратга олинмаган болаларнинг куплигида;

- ёшлар тафаккури ва дунёкараши ривож-ланишида китобхон маданиятини тулаконли урин эгаллай олмаганида ва бошкалар.

Хар кандай худуд булишидан катъий назар,

инсонлар оилалари билан бирга яшайдилар.

Шу кичик ватанда камолга етадиган фарзанд-

нинг ахлок-одоби, тарбияси, илм-у хунарли

булиши ота-она, оила аьзоларига

боFликлигини барчамиз биламиз, сезамиз.

Аммо одатда унга эьтиборсизлик билан

караймиз. Бу эса ер куррасининг гузаллиги,

унинг ривожланиши хамда башарият мадани-

яти тараккиётига улкан хисса кушадиган эзгу-

ликнинг пойдевори булган тарбиянинг сусай-

ишига катта таьсир курсатади. Зеро, «Эзгулик

хеч качон эскирмайдиган бирдан-бир ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

либосдир»1, буни хеч биримиз унутмаслиги-миз зарур.

Атрофлича мулохаза юритилса, жамият-нинг асосий буFини хисобланган оила, махалла, таълим муассасаси фаолияти, улар-нинг хамкорлиги юзасидан давлатимиз томо-нидан аник тизим яратилган. Лекин мавжуд тизимда юритилаётган ишлар савиясини юкори даражада ташкил этиш вакти аллакачон келган. Фарзанд тарбиясида факатгина таълим муассасаси ёки оила аъзолари эмас, хамма бирдек масъуллигини барчамиз англаб етсак-да, «ха деганда» унга амал килмай келмокдамиз.

Масалан, Республикмизнинг деярли барча кисмида махалла ёки кишлок фукаролар йиFинлари биноси худудида компьютер са-водхонлиги марказлари мавжуд. Аммо афсу-ски мазкур шароитдан туFри ва тулик фойда-ланмаганимиз учун ёшларимиз, айникса, уму-

мий урта таълим муассасаларида тахсил олув-чилар орасида куп холларда компьютер са-водхонлиги коникарсиз холатда. Ёки худди шу бинода ахборот ресурс марказлари ташкил этилган. Бирок, китобхонликка камраб олиш даражаси мактагулик холатда эмас. Табиийки, хар кандай ёшдаги ахолининг буш вактини мазмунли ташкил этишнинг энг оддий, лекин самарали усули булган мутолаа маданияти хали-хамон тулик шаклланган эмас.

Инсон покиза, хасаддан йирок, одамларга кайишадиган ва хар доим бошкаларнинг оFирини енгил килишга тайёр турадиган, мехр-у шавкатли булса, кишилар орасида хурмат-эхтиромга сазовор булишига фарзанд-лар тарбиясида алохида эътибор каратишимиз лозим. Зотан, инсон-инсон номига хос одамий фазилатларга эга булиши керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Abdulla Avloniy. Turkiy guliston yoxud ах^. - Т.: «Cho'lpon», 1994.

2. АЬи Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Nodir va dono ЛМаг. — Т.: «O'zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2004.

3. Тарбия. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги-Т.:»Узбекистон миллий энциклопедияси», Давлат илмий нашриёти, 2010.

4. Hasanov J., То'^иО Х.А., Alqarov Sh., Usmonov N.0'., Pedagogika. - Т.: «Noshir», 2011.

5. Abdullayeva D., Yorqulov К., Atabayeva N. 0ila psixologiyasi. - Т.: «Tafakkur Bo'stoni», 2015.

6. Asqarova. О'.М., Xayitboyev М., Nishonov M.S. Pedagogika. - Т.: «Та^п», 2008.

7. Fозиев Э.Ф., Мелибоева Р.Н. Ижтимоий психология. - Т.: «Фахризода», 2009.

8. Тулаганова Г.К. Девиант хулкнинг психологик коррекцияси. - Т.: «Университет», 2014.

9. To'rayeva О., Turopova М. 0dobnoma. - Т.: «О^^сЫ», 1999.

10. Боймуродов Н. Амалий психология. - Т.: «Янги аср авлоди», 2008.

11. Илм, фан интеграцияси. Илмий-услубий туплам. - Т.: (Низомий номидаги ТДПУ), 2014.

1 To'rayeva О., Turopova М. ОСоЬпота. - Т.: «0'qituvchi», 1999. - 119-Ьв1:.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.