Научная статья на тему 'Ўсмир йигитларни мустақил ҳаётга тайёрлашнинг илмий-назарий асослари'

Ўсмир йигитларни мустақил ҳаётга тайёрлашнинг илмий-назарий асослари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1432
198
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўсмир йигит / мустақил ҳаёт / оилавий ҳаёт / ижтимоий омиллар / биологик омиллар / маънавий омиллар / педагогик-психологик қоидалар / подросток / независимая жизнь / семейная жизнь / социальный фактор / биологический фактор / духовный фактор / педагогические-психологические правила

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нагметова Н. М.

Мақолада ёшларни мустақил ҳаётга тайёрлаш масалаларига доир педагог ва психолог олимларнинг илмий изланишлари таҳлил этилган. Шунингдек, ўсмир йигитларни мустақил ҳаётга тайёрлашнинг ўзига хос педагогик-психологик шарт-шароитлари хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОДГОТОВКИ ПОДРОСТКОВ К САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ ЖИЗНИ

В статье анализируется ряд научных исследований, проведённых педагогами и психологами по вопросу подготовки молодёжи к самостоятельной жизни. Также раскрыты педагогические и психологические условия подготовки подростков к самостоятельной жизни.

Текст научной работы на тему «Ўсмир йигитларни мустақил ҳаётга тайёрлашнинг илмий-назарий асослари»

V_/

Нагметова Н.М.,

Узбекистон давлат жах,он тиллари университети мустакил изланувчиси

УСМИР ЙИГИТЛАРНИ МУСТАКИЛ ^АЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

НАГМЕТОВА Н.М. УСМИР ЙИГИТЛАРНИ МУСТАКИЛ ЦАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Маколада ёшларни мустакил х,аётга тайёрлаш масалаларига доир педагог ва психолог олим-ларнинг илмий изланишлари тах,лил этилган. Шунингдек, усмир йигитларни мустакил х,аётга тайёрлашнинг узига хос педагогик-психологик шарт-шароитлари хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: усмир йигит, мустакил х,аёт, оилавий х,аёт, ижтимоий омиллар, биологик омиллар, маънавий омиллар, педагогик-психологик коидалар.

НАГМЕТОВА Н.М. НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОДГОТОВКИ ПОДРОСТКОВ К САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ ЖИЗНИ

В статье анализируется ряд научных исследований, проведённых педагогами и психологами по вопросу подготовки молодёжи к самостоятельной жизни. Также раскрыты педагогические и психологические условия подготовки подростков к самостоятельной жизни.

Ключевые слова и понятия: подросток, независимая жизнь, семейная жизнь, социальный фактор, биологический фактор, духовный фактор, педагогические-психологические правила.

NAGMETOVA N.M. SCIENTIFIC-THEORETICAL BASIS OF PREPARING MALE ADOLESCENTS TO INDEPENDENT LIFE

There is analysed in the article scientific researches conducted by teachers and psychologists concerning training of youth for independent life. As well pedagogical and psychological conditions of teenagers training for independent life are discussed.

Keywords: teenager, independent life, domestic life, social factor, biological factor, spiritual factor, pedagogical-psychological rules.

Мамлакатимизда ёшларни мустацил уаётга тайёрлаш ва умуммиллий давлат дастурларига жавоб берадиган, билим-ли, жисмонан ва маънан соплом, баркамол инсон цилиб шакл-лантириш бугунги замон талабидир.

Фарзанд дунёга келиши билан уни тарбия-лаш, ижтимоий, маънавий мухофаза килиш жамиятнинг барча институтлари олдида тур-ган мухим вазифа хисобланади.

Бу уринда таълим тизими зиммасига мухим масъулият юкланган булиб, уни амал-га ошириш борасида туб ислохотлар амалга оширилмокда.

Мамлакатимизда хар бир йил маълум бир ном билан аталиб, махсус Давлат дастурла-ри кабул килинмокда. Бу дастурлар ёш ав-лод тарбиясида мухим ахамият касб этмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2016 йил 9 февралдаги «СоFлом она ва бола йили Давлат дастури туFрисида»ги ПК.-2487-сон карорида: «... соFлом болани вояга етказишда таълим тизимининг ролини кучайтириш, мактабгача таълим муассасала-ри тармоFини янада ривожлантириш, бола-ларни мактабга тайёрлаш даражасини туб-дан ошириш, илFор педагогика ва ахборот-коммуникация технологияларини амалиётга кенг жорий этган х,олда бошланFич таълим-нинг юкори сифатини таъминлаш, соFлом тур-муш тарзини кенг тарFиб килиш тадбирлари-ни амалга ошириш»1 курсатиб утилган.

Хакикатан хам ёшларга педагогика ва пси-хологиянинг замонавий усулларини куллаш асосида мукаммал билимлар бериш х,амда уларда эркин фикрлашни шакллантириш, анъана ва урф-одатларимиз асосида Ватанга садокат рухини тарбиялаш замирида мустакил хаётга тайёрлаш хар бир укитувчи ва жамоат-чиликнинг мухим вазифаси хисобланади.

Олимларнинг узлуксиз таълим тизимида усмир йигитларни мустакил хаётга тайёрлаш жараёнига баFишланган илмий асарларининг талкини ва бу борада утказилган изланишлар куннинг долзарб масалалари хисобланади.

Умумий урта таълим мактабларида дарс ва мактабдан ташкари ишлар жараёнида усмир йигитларни мустакил хаётга тайёрлашнинг мазмуни, самарали шакл ва методларини

1 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - Т.: «Адолат», 2016. - 7-сон, 62-модда. -4-б.

аниклаш, яхлит андозасини яратиш максадга мувофикдир. Усмир йигитларни мустакил хаётга тайёрлашда мактаб, оила ва жамо-атчилик хамкорлигининг педагогик шарт-шароитларини аниклаш борасида бир канча изланишлар утказилди. 2007 йилдан буён тадкикот ишлари КоракалпоFистон Республикаси мактабларида ихтиёрийлик тамойили асосида танлаб олинди. Тадкикот натижала-ри ва илмий хулосалари КоракалпоFистон Республикаси умумий таълим мактабларида ташкил этилган тажриба-синов ишлари асосида синовдан утказилди. Тадкикотда юкори синфларда укитиладиган бир катор фанлар укитувчилари, мактаб директорлари-нинг маънавият ва маърифат ишлари буйича уринбосарлари, синф рахбарлари, ота-оналар катнашди. Тадкикотнинг устувор Fояларидан айни вактда ушбу таълим тизимида усмир йигитларни мустакил хаётга тайёрлашда фойда-ланилмокда.

Мамлакатимизда ёшлар ва усмирларни оилавий хаётга тайёрлаш масалалари буйича бир канча педагоглар хам уз тадкикот ишла-рини олиб борганлар. Айрим педагогларнинг ёш авлодни мустакил хаётга тайёрлаш муам-мосининг баъзи бир жихатларини келтириб утамиз.

О.Мусурмонова уз илмий ишларида умумий урта таълим мактабларида юкори синф укувчиларини халкимизнинг азалий анъа-налари, удумлари, тили, дини, рухиятига асосланиб, келажакка ишонч, мехр-окибат, сабр-токат, адолат, маърифат, инсонпарвар-лик, мехнатсеварлик рухида тарбиялаш ма-салаларига алохида эътибор каратган. Олима укувчи-ёшлар онгига мазкур юксак ахлокий-маънавий кадриятларни сингдириш учун маънавий маданият муаммосини нафакат фалса-фий, балки педагогик муаммо сифатида тадкик этиб, таъсир манбалари асосида укувчилар, шу жумладан, усмирларнинг маънавий мада-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

V_/

ниятини шакллантиришнинг педагогик асос-ларини тадкик этган1.

Муаллиф олиманинг фикрига кушилган х,олда усмирларни мустакил х,аётга тайёр-лашда халкимизнинг анъаналарига таянган х,олда, мех,р-окибатлилик, сабр-токатлилик ва мех,натсеварлик рух,ида тарбиялашимиз лозим. Усмир йигитларни мустакил х,аётга нафакат юкори синфдан, балки оилада ёшли-гидан тайёрлаб бориш максадга мувофикдир. Усмир йигитларни мустакил х,аётга тайёрлаш-да мактаб, оила ва жамоатчилик х,амкорлиги мух,им ах,амият касб этади.

М.Абдуллаеванинг илмий хулосасига кура, усмирларни оилавий х,аётга тайёрлаш асосида истиклолга садокатли, х,ар томонлама барка-мол, жамиятнинг фаол иштирокчиси сифатида шакллантириш х,амда мамлакатимизда ёт маф-куравий тажовузлар усмирларни уз таъсирига олмаслигига, бунинг учун таълим жараёнида ёшларни оилавий х,аётга маънавий тайёрлаш зарур.

Усмирлик ёши болаларнинг хулк-атворида кескин узгаришлар содир булиши билан ха-рактерланади, буни х,ар бир болани ташки то-мондан кузатиш оркали осонгина билиб олиш мумкин.

Психолог олимларнинг фикрларига таянган х,олда усмир шахсининг шаклланишига икки хил, яъни ижтимоий ва биологик омиллар-нинг тарбиявий таъсири мавжуд эканлигини таъкидлаш жоиз. Ижтимоий омилларга: уму-мий урта таълим мактабига утиш ва бу билан боFлик булган укув фаолиятидаги, укувчи ва укитувчилар билан мулокатдаги узгаришлар; мустакил ва амалий ишларни купрок бажа-риш натижасида боланинг оиладаги урни х,ам узгаради; жисмоний ва аклий имкони-ятларининг усиб бориши муносабати билан унга купрок ишона бошлайдилар. Биологик омилларга: жинсий етилишнинг бошланиши, шунингдек, барча аъзоларнинг жисмоний ри-вожланиши киради.

Усмирлар тарбиясида жинслар характе-ри, оила турлари, ота-оналарнинг ижтимоий келиб чикишига эътибор бериш тарихий характер касб этади. Жумладан, киз бола тарбиясида онанинг, уFил бола тарбиясида

1 Мусурмонова О. Укувчиларнинг маънавий мадания-тини шакллантириш. - Т.: «Фан», 1993. - 113 б.

отанинг роли етакчи уринда булиши лозим. Узбекистон Республикаси Конституцияси-га кура эркаклар ва аёллар тенг х,укукка эга булишларига карамасдан, уларда жинслараро хусусиятларда, оила, жамиятдаги вазифалар-да, касбий муносабатларда фарк мавжуд. Буни Fарб фалсафасида маскулизм ва феминизм йуналишларида илмий талкин этилади.

Маскулизм - эркакларга хос булган куч-ли, иродали, катъиятли, куч-кудратни намо-ён этишга интилувчан, таваккалчи, каттиккул каби хусусиятларни намоён этиши билан, феминизм аёлларга хос булган буйсунувчанлик, итоаткорлик, таъсирланувчанлик, х,амдардлик билдиришга, каЙFуришга мойиллик хусусият-ларини умумлаштиради2.

Муаллифнинг фикрича усмирларни мустакил х,аётга тайёрлашда ахлокий маънавий ва психологик хусусиятларни назарда тутмок зарур. Бу уринда:

• оилада ота ёки онанинг роли ва урни;

• оила аъзоларининг киз ёки уFилга булган ишончи, мех,ри;

• усмирга дустлар муносабати;

• дустлар ва синф жамоаси ичидаги урни;

• уFил боланинг кандай оилада усаёт-ганлиги (тулик, нотулик, тинч, нотинч, тадбир-кор, зиёли, купмиллатли ва бошка оилалар);

• усмирнинг кобилияти, майли, кизикиши, интилиши, укиш, уз бурч ва вазифаларига масъулият билан муносабати;

• усмир усаётган оиланинг жамиятда тут-ган урни мух,им роль уйнайди.

Педагог олима Ю.Шаамирова нотулик ои-лаларда усмирларни миллий-маънавий тар-биялаш муаммосини тадкик этар экан, у шун-дай илмий фикрларни илгари суради: бирин-чидан, оилада кизни оналикка онаси, уFилни оталикка отаси намунасидан ибрат курсатиш жараёнида тайёрлаб борилади. Бу келажакка янги оиланинг маънавий мух,итини, маънавий тарбия мазмунини белгилаб беради. Иккин-чидан, оилада отанинг ёки онанинг йуклиги келажакда катор маънавий муаммоларни кел-тириб чикаради. Булар:

2 Абдуллаева М. Усмирларни оилавий х,аётга маънавий тайёрлашнинг ижтимоий педагогик шарт-шароитлари («Миллий истиклол ^яси ва маънавият асослари» фа-нини укитиш мисолида). Пед.фан.ном. ...дисс. - Т.: 2004. -132-б.

- онасиз усган уFилда: даFаллик, куполлик, хотин-кизлар билан муомала кила билмаслик, мехрни ифодалай билмаслик, хамдард була билмаслик ва бошкаларда;

- онасиз усган кизда: майинлик, хамдард-лик, укувлилик, рУзFор тута билиш, назокатли-лик каби фазилатларнинг нотукислилигида;

- отасиз усган уFилда: эзмалик, Fийбат-чилик, мижFовлик, иккиюзламачилик, майда-гаплик, йирик ишларни килишга лаёкатсизлик, бекарорлик каби иллатларнинг пайдо були-шида;

- отасиз усган кизда: ожизлик, йигитлар билан, умуман эркаклар билан мулокот кила билмаслик, одамовилик, чучиш, куркоклик, масъулиятни ола билмаслик каби иллатлар мавжуд булади. Бу эса нафакат нотулик оила-да, балки уларнинг булажак оилаларида хам намоён булиб, уларнинг булажак фарзандла-рига хам маълум даражада маънавий зарар етказади1.

Муаллифнинг фикрича, усмир уFил бола тарбиясида нафакат ота таъсири, балки оиладаги бобо, ака, ука, амаки, тоFа хатто куни-кушни эркакларнинг хам таъсири кам эмас. Усмир уларнинг хар биридан маълум бир характер хислатини олишга харакат килади. Уз хатти-харакати улар томонидан маъкулланишини кутади.

Усмир йигитларни мустакил хаётга тайёр-лаш соFлом авлодни дунёга келтириш ва тар-биялашнинг таркибий кисми булиб, аввало у соFлом турмуш тарзини шакллантириш неги-зида карор топади.

Ф.Хидированинг уFил-кизларни оилавий хаётга тайёрлашни куйидаги мезонлар бел-гилайди: никох ва оила муносабатлари, оилавий хаётни ташкил этиш, уй хужалигини бошкариш, оила аъзолари уртасидаги муома-лани ташкил этиш, турли таом ва пишириклар пишириш, мехмон кутиш, тикиш-бичиш ишла-рини бажара олиш, оила аъзолари саломат-лиги туFрисида Fамхурлик килиш, шахсий ги-гиенани саклаш коидалари хусусида етарлича маълумотларга эга булиш, шахсий гигиенани саклаш, биологик ковушишнинг мохиятини тушуниш, тартибсиз интим муносабатларнинг

1 Шаамирова Ю.К. Нотулик оилаларда усмирларни миллий-маънавий тарбиялаш. Пед. фан. номз. ... дисс. -Т.: 2006. -89-90-б.

инсон организмига салбий таъсири, турли хил таносил касалликлар, шунингдек, бепуштлик-ни келтириб чикарувчи омиллар, ушбу касалликлар келиб чикишининг олдини олиш, фарзандлар тарбиясини йулга куйиш, оила бюджетини яратиш, ундан окилона, максадга мувофик фойдаланиш каби масалалар юза-сидан назарий ва амалий билимларга эга булишдан иборат2.

Усмирлик ёшига утаётган даврда айникса УFил болаларнинг хулк-атворида салбий ало-матлар хам руй беради. Масалан, кайсарлик, ужарлик, уз камчиликларини тан олмаслик, укитувчининг айтганини уз вактида бажармас-лик каби одатлар укитувчига анча кийинчилик туFдиради. Укитувчи уз педагогик махорати билан усмир ёшидаги уFил болаларни ёмон йулларга кириб кетмаслигининг олдини оли-ши керак. Шу боисдан, педагог укувчининг факат хулк-атвори ва ахлокига бахо бермас-дан, психологик сабабларини хам билиши за-рур.

Боланинг ёшлигидан тиришкок, шух булиши албатта тарбияга боFликдир. Хар бир ота-она УFлини кучли, иродали, аклли ва кобилиятли булиб усишини истайди. Агарда уFил болага «сенинг кулингдан нима келади, хали ёшсан, аралашма» деб айтилаверса, бу боланинг ин-тилиши, колаверса кизикишини сундиради. Бу, албатта, нотуFри. Сабаби, бола уз фикрини билдира бошлаб, узини курсатгиси келади ва унда келажакка умид, максадлар туFила бош-лайди.

Бунинг учун эса шундай мухит булмоFи ке-ракки, ундаги муносабатлар энди усмирнинг мустакил булиб колганлигини яккол курсатиб туриши лозим.

УFил болаларда бундай хислатларни шакллантириш учун укитувчи уFил болалар билан купрок шуFулланиши керак. Укитувчи мазкур ёшда боланинг уз-узини хурмат килишга ургатиш мухим эканлигини хисобга олиб, укувчини умуммактаб жамоаси олди-даги обрусини кутариш йулларини излаши керак. Бунинг учун укитувчи боланинг у ёки бу сохадаги ютукларини купчиликка маълум килади, унинг айрим хато ва камчилик-

2 Хидирова Ф.Ф. Оилада кизларни мустакил оилавий хаётга тайёрлашнинг педагогик шарт-шароитлари. Пед. фан. ном. ... дисс. - Т., 2007. -131-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

V_/

ларини йукотишда донолик билан иш тутиб, уларни дарров купчиликка ошкор килмай, усмир билан сух,батлашиб, унинг кучи, би-лими ва имкониятларига ишонишини амал-да курсатади. Бундай куллаб-кувватлашнинг кераклигини яхши х,ис килган усмир беихти-ёр укитувчининг таъсирига берилади, чунки укитувчи усмирнинг муносабатларини йулга куйишда унга зарур кишига айланиб колади.

Укитувчи шу пайтда усмир йигитларни синфдан ташкари ишларга жалб килиши ке-рак. Усмир йигитларнинг уз кизикишларидан келиб чиккан х,олда, уларнинг уз йуналиши буйича тугарак ишларига катнашишига ах,а-мият бериши лозим. Сабаби юкорида ай-тиб утганимиздек, шу ёшдаги уFил бола-лар кизиккон булади. Уларнинг баъзилари уймакорлик, наккошлик сирига кизикади, баъзилари иктисодни, техникани урганишга кизикиши мумкин.

Шунингдек, замонавий касб-х,унар сирлари х,акида тушунчага эга булиш, уларни мустакил х,аётга тайёрлаш, соFлом турмуш маданиятини шакллантириш, репродуктив саломатлигини мустах,камлаш давр талабидир.

Тугарак фаолияти, иктисодий ва политехник билим, укувчиларнинг ёш ва аклий хусу-сиятларига мувофик булиши, умумий тарбия-вий жараёнга мос келиши зарур. Укитувчилар тарбиявий ишларни х,ар бир укувчининг кизикишини янада ошириш максадида уйинлар, тренинглар ва савол-жавоблар шак-лида ташкил этса, самарали булади. Айникса усмир йигитлар ёшлигидан, спортда х,ам, хунар ва билимда х,ам уз кобилиятларини курсата олса, келажакда Ватанимиз шарафини янада юксакларга кутаришга хизмат киладиган фукаро булиб етишади.

Шундай килиб, усмир йигитларни мустакил х,аётга тайёрлашда:

• психологик ва педагогик тамойиллар, шарт-шароитлар, омиллар, конуниятларга амал килиш;

• усмир йигитларнинг психологик, жисмо-ний, тиббий жих,атларини х,исобга олган х,олда мустакил х,аётга тайёрлаш ишларини ташкил этиш;

• усмирларни мустакил х,аётга тайёрлашда илFор тажрибалар, дунё фанида олFа сурилган назарий Fояларга таяниш;

• мазкур масала буйича ота-оналар ва кенг жамоатчиликнинг тиббий-психологик ва педагогик билимларини ошириш;

• усмирларни шу жумладан, усмир йигитларни мустакил х,аётга тайёрлаш буйича илмий-оммабоп адабиётларни тайёрлаш, чоп этиш ва уларнинг х,ар бир оилага кириб бори-шини таъминлаш, ОАВда махсус рукнлар ташкил этиш мух,им ах,амиятга эгадир.

Ёш авлодни х,ар томонлама баркамол килиб тарбиялаш масаласи турли сох,а олимларининг диккат марказида булиб келмокда. Жумладан, психолог олимлар М.Г.Давлетшин, Дэвид Г.Майерс, Э^озиев, В.Каримовалар уз тадкикот ишларида болаларнинг ёш ва узига хос хусуси-ятларини х,исобга олиш, усмирларнинг аклий, ахлокий, жисмоний ривожланиши муаммола-ри юзасидан тадкикотлар олиб борганлар.

Хусусан, психолог олим М.Г.Давлетшин тадкикот ишларида «укувчида узини кизик-тираётган нарсани билиш иштиёки уларни купрок укишга мажбур этади, шу билан укувчилар фаоллаштирувчи билим доирасини кенгайтиради ва кобилиятларини устиради, шу тарзда у х,аётга тайёрланиб боради» деган фикрни олFа суради. Олимнинг илмий хулоса-сига кура, кизикишлар укувчилар характери-нинг узига хос хусусиятларини белгилаб бера-ди ва усмир шахсини шакллантиради1.

Психолог олим Дэвид Майерснинг фикри-ча, укувчиларга таълим беришда нафакат таълим муассасасининг имкониятлари, уларнинг ота-онасининг куллаб-кувватлаши х,ам лозим. Бу укувчилар уз кизикишлари нуктаи назаридан карашларини шакллантиради, баъ-зида уларда ота-оналарга карама-каршилик курсатаётганини учратамиз. Улар ижтимоий мух,итда уз уринларининг булишини хох,лай-дилар2.

Муаллифнинг фикрича, бола инсоний му-носабатлар тизимида х,ам алох,ида урин эгал-лаётганини, ота-онаси, якинлари, атрофдаги-лари унга ёш боладек эмас, балки уз вазифа-лари, мажбуриятлари бор булган, уз фаолият натижасига кура х,урматга сазовор булиши мумкин булган алох,ида шахс сифатида муно-

1 Давлетшин М.Г. Психология технических способностей школьников: - Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - Т.: 1971. -С. 34.

2 Дэвид Г. Майерс. Психология. © 2010 by Worth Publishers 205 page.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

сабатда буладилар. Бунинг натижасида бола-нинг уз-узидан оиласи, синфи ва бошка жа-моалардаги уз урнини англай бошлаганини куриш мумкин.

Э^озиевнинг илмий изланишида ёш давр-лари психологиясининг узига хос хусусиятла-ри, ёш боскичлари ва жинсий тафовутлар му-аммолари, усмирлик ёшида шахснинг шаклла-ниши, уларнинг биологик усиши, усмирнинг аклий камолоти, тарбияси кийин усмирларни тарбиялаш йуллари ёритиб берилган1.

Муаллифнинг фикрича, тарбияда усмирни ана шу ёшда кандай ривожланиш даражасига эришганлигинигина эмас, балки ана шу жара-ёнга таъсир этиш имкониятларини хам хисобга олиш зарурдир. Зеро, хар бир ёш боскичида инсон олдида катор вазифалар куйилган бу-либ, уларнинг хал этилиши усмир шахси-нинг ривожланиши билан боFлик булади. Бола тарбиясига ёш ва жинс хусусиятларини хисобга олган холда ёндашиш унинг ривож-ланишида физиологик-психологик, педаго-гик жихатларни тарбиялашда мухим ахамият касб этади. Усмир уFил болалар балоFат ёши-га етаётганда жисмоний жихатдан ривожлан-ган булса-да, маънавий жихатдан хали тулик етилмаган булади.

В.Каримованинг таъкидлашича, оилавий, ижтимоий тасаввурларнинг болаларда ва ёшларда шаклланиши, жамиятдаги асосий узгаришлар, бола тарбияланадиган мухит, бу мухитдаги кабул килинган кадриятлар, расм-русумлар, анъаналар, оиладаги узаро муноса-батларнинг узига хослиги тарбиявий ишларни янада самаралирок килади2.

Муаллифнинг фикрича, усмир йигитлар-ни мустакил хаётга тайёрлаш самарадорлиги катор психологик-педагогик коидаларга амал килишни такозо этади: усмирларни мустакил хаётга тайёрлашда уларнинг ёш, шахсий, жинсий хусусиятларини инобатга олиб, тарбиявий ишларни ташкил этишда уларга индивидуал муносабатда булиш; усмирни педагогик-психологик диагностика килиш асосида, улар билан тарбиявий ишларни ташкил этиш ло-

1 Fозиев Э. Психология. Ёш даврлар психологияси. - Т.: «Укитувчи», 1994. -223-б.

2 Каримова В.М. Социальные представления об узбекской семье у юношей и девушек: Автореф. дисс. ... док. псих. наук. - Т.: 1994. -С. 40.

зим. Бунда психодиагностика дастурини яра-тиш; усмир йигитлар билан олиб бориладиган тарбиявий тадбирлар, унинг ёши, дунёкараши, майли, кобилияти ва кизикишига мослигини инобатга олиш; усмир йигит билан олиб бориладиган табиявий тадбирнинг хаётийлиги, кизикарлилиги, усмирнинг хаётий позиция-сига мослиги; усмир билан олиб бориладиган тарбиявий тадбирни уюштиришда таълим муассасаси ва фукаролик жамияти институт-лари хамкорлигини таъминлаш; усмир йи-гитни мустакил хаётга тайёрлашда уларга хос булган «Мен» позициясига таяниш; танлана-диган тарбиявий иш шакл ва методларининг замонавийлиги, кизикарлилиги, маълумотлар камровининг хаётийлигига эришиш максадга мувофикдир.

Хулоса килиб айтганда, усмир йигитлар-ни мустакил хаётга тайёрлаш самарадорлиги психологик-педагогик коидаларга амал килиш билан белгиланади. Яъни:

- усмирларни мустакил хаётга тайёрлашда уларнинг ёш, шахсий, жинсий хусусиятларини инобатга олиб, тарбиявий ишларни ташкил этишда уларга индивидуал муносабатда булиш;

- усмирни педагогик-психологик диагностика килиш асосида, улар билан тарбиявий ишларни ташкил этиш. Бунинг учун эса психодиагностика дастурини яратиш;

- усмир йигитлар билан олиб бориладиган тарбиявий тадбирлар унинг ёши, дунёкараши, майли, кобилияти ва кизикишига мослигини инобатга олиш;

- усмир йигит билан олиб бориладиган тарбиявий тадбирнинг хаётийлиги, кизикарлилиги, усмирнинг хаётий позициясига мос-лиги;

- усмир билан олиб бориладиган тарбиявий тадбирни уюштиришда таълим муассасаси ва фукаролик жамияти институтлари хамкорлигини таъминлаш;

- усмир йигитни мустакил хаётга тайёрлашда уларга хос булган «Мен» позициясига таяниш;

- танланадиган тарбиявий иш шакл ва методларининг замонавийлиги, кизикарлилиги, маълумотлар камровининг хаётийлигига эришиш максадга мувофикдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

V_/

Адабиётлар руйхати:

1. Абдуллаева М. Усмирларни оилавий х,аётга маънавий тайёрлашнинг ижтимоий педагогик шарт-шароитлари. («Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани-ни укитиш мисолида). Пед. фан. ном. ... дисс. - Т.: 2004. -132-б.

2. Давлетшин М.Г. Психология технических способностей школьников: - Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - Т., 1971. -С. 34.

3. Дэвид Г.Майерс. Психология. © 2010 by Worth Publishers 205 page.

4. Каримова В.М. Социальные представления об узбекской семье у юношей и девушек: Автореф. дисс. ... док. псих.наук. - Т.: 1994. -С. 40.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Мусурмонова О. Укувчиларнинг маънавий маданиятини шакллантириш. - Т.: «Фан», 1993. -113-б.

6. Шаамирова Ю.К. Нотулик оилаларда усмирларни миллий-маънавий тарбиялаш. Пед. фан. номз. ... дисс. - Т., 2006. -89-90-б.

7. Fозиев Э. Психология. Ёш даврлар психологияси. - Т.: «Укитувчи», 1994. -223-б.

8. Хидирова Ф.Ф. Оилада кизларни мустакил оилавий х,аётга тайёрлашнинг педагогик шарт-шароитлари. Пед. фан. ном. ... дисс. - Т., 2007. -131-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.