Научная статья на тему 'Ёшларнинг оилавий ҳаётга мослашувида маънавий-ахлоқий масалалар'

Ёшларнинг оилавий ҳаётга мослашувида маънавий-ахлоқий масалалар Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
3262
354
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
никоҳ / оила / тарбия / ахлоқ / никоҳга маънавий тайёргарлик / оилавий мослашув / этнопсихологик хусусиятлар. / marriage / family / education / spirituality / spiritual preparation for family life / adaptation to family life / the specificities

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Арапбаева Д. К., Арапбаева Д. К.

Мақолада оилавий ҳаётга мослашув жараёнида янги турмуш қурган келин-куёвларнинг никоҳга маънавий тайёргарлиги ва унинг аҳамияти хусусида мулоҳаза юритилган. Шунингдек, қозоқ ва ўзбек оилаларига хос бўлган ижтимоий-психологик ва этнопсихологик хусусиятларда оила қоидалари мавжуд бўлиб, уларнинг оилани сақлаш, оилавий низоларни бартараф этиш, оилада ёшларни никоҳга маънавий жиҳатдан тайёрлашдаги аҳамияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPIRITUAL AND MORAL ADAPTATION OF YOUNG PEOPLE TO THE CHALLENGE OF FAMILY LIFE

The authorқ reveal the peculiarities of the process of adaptation to family life newlyweds and spiritual preparedness for marriage ties. There is examined the spiritual readiness of youth to married life special importance of social and psychological and ethno-psychological specificity in preserving the family, setting the conflict inherent in the Kazakh and Uzbek families.

Текст научной работы на тему «Ёшларнинг оилавий ҳаётга мослашувида маънавий-ахлоқий масалалар»

36 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ ч_!_/

Арапбаева Д.К.,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Педагогика, психология ва таълим менежменти» кафедраси доцент вазифасини бажарувчиси, психология фанлари номзоди; Арапбаева Д.К.,

Навоий давлат кончилик институти «Ижтимоий-гуманитар фанлар» кафедраси катта укитувчиси

ЁШЛАРНИНГ ОИЛАВИЙ ^АЁТГА МОСЛАШУВИДА МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ МАСАЛАЛАР

АРАПБАЕВА Д.К., АРАПБАЕВА Д.К. ЁШЛАРНИНГ ОИЛАВИЙ ЦАЁТГА МОСЛАШУВИДА МАЪНАВИЙ-АХЛОЦИЙ МАСАЛАЛАР

Маколада оилавий х,аётга мослашув жараёнида янги турмуш курган келин-куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлиги ва унинг ахамияти хусусида мулохаза юритилган. Шунингдек, козок ва узбек оилаларига хос булган ижтимоий-психологик ва этнопсихологик хусусиятларда оила коидалари мавжуд булиб, уларнинг оилани саклаш, оилавий низоларни бартараф этиш, оилада ёшларни никохга маънавий жихатдан тайёрлашдаги ахамияти ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: никох, оила, тарбия, ахлок, никохга маънавий тайёргарлик, оилавий мослашув, этнопсихологик хусусиятлар.

АРАПБАЕВА Д.К., АРАПБАЕВА Д.К. ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕ ВОПРОСЫ АДАПТАЦИИ МОЛОДЁЖИ К СЕМЕЙНОЙ ЖИЗНИ

В статье авторы раскрывают особенности процесса адаптации молодёжи к семейной жизни и их духовной подготовленности к брачным узам. Авторы рассматривают в духовной подготовленности молодёжи к брачной жизни особую значимость социально-психологической и этнопсихологической специфики, присущей казахским и узбекским семьям в сохранении семьи и улаживании конфликтных ситуаций,

Ключевые слова и понятия: брак, семья, воспитание, духовность, духовная подготовка к семейной жизни, адаптация к семейной жизни, этнопсихологические особенности.

ARAPBAEVA D.K., ARAPBAEVA D.K SPIRITUAL AND MORAL ADAPTATION OF YOUNG PEOPLE TO THE CHALLENGE OF FAMILY LIFE

The author reveal the peculiarities of the process of adaptation to family life newlyweds and spiritual preparedness for marriage ties. There is examined the spiritual readiness of youth to married life special importance of social and psychological and ethno-psychological specificity in preserving the family, setting the conflict inherent in the Kazakh and Uzbek families.

Keywords: marriage, family, education, spirituality, spiritual preparation for family life, adaptation to family life, the specificities.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Мустациллик шарофати билан мамлакатимизда маънан баркамол, жисмонан соплом, интеллектуал етук авлодни тарбиялашга катта эътибор берилмоцда. Бундай шароитда оилада фарзанд тарбиялаш борасидаги анъаналаримиз давр руци ва эцтиёжлари билан чамбарчас ботаниб, янада уз ацамиятини яццолроц намоён этмоцда. Шу сабабли оилани мустацкамлаш, унинг маънавий-ахлоций тарбия борасидаги урнини кучайтириш масаласи давлатимиз сиёсатининг асо-сий бумнини ташкил этмоцда.

Мустак,ил тарак,к,иёт ва ривожланиш йули-дан бораётган Узбекистонда х,ук,ук,ий-демо-кратик давлат ва эркин фук,аролик жамияти куриш жараёнида унинг яхлитлигини кафолат-ловчи оила институтини мустахкамлаш бора-сида истик,болга йуналтирилган аник сиёсат олиб борилмокда. Амалга оширилаётган исло-хотларнинг барчаси оила ва хар бир фук,а-ронинг манфаатини ижтимоий, психологик жихатдан к,уллаб-к,увватлашга к,аратилганлиги билан ахамиятлидир.

Оилавий муносабатлар кенг к,амровли булиб, улар нафак,ат хук,ук, меъёрлари билан тартибга солинади, балки унда одоб-ахлок, ва урф-одат коидаларига хам амал к,илинади. Ана шулардан келиб чик,иб, никохланувчи шахс-ларга никох тузилишининг х,ук,ук,ий асослари-нигина эмас, балки унинг психологик жихатла-рини тушунарли, содда тарзда баён этиш ои-лалар мустахкамлигини таъминлашга хизмат килади.

Хозирги даврда оила, оила-никох, муноса-батлари, оиладаги психологик мухит, таълим-тарбия ва унинг этнопсихологик хусусиятлари-ни тадк,ик, этиш мухим муаммолардан бири булиб хисобланади.

Жамиятимизда оилани мустахкамлаш, ёш-ларимизни хар томонлама етук, соFлом ва баркамол инсонлар к,илиб тарбиялаш, оилани жамиятнинг бошк,а мухим ижтимоий тузилма-лари каби юртимиздаги маънавий узгаришлар билан уЙFун тарзда ривожлантириш, унинг ну-фузини ошириш масаласига давлат сиёсатининг энг мухим йуналиши сифатида доимий эътибор бериб келиняпти.

Оила ва никох муаммосини тадк,ик, к,илишга к,изик,ишлар доим барк,арор ва оммавий булиб келган. Жамият учун мазкур ижтимоий инсти-тутни билиш ва унинг ривожланишини таъ-минлаш масаласи биринчи даражали ахамиятга эга. Никох - аввало эр-хотинлик ижтимоий ролларини кабул к,илиш булиб, к,оидага кура

янги оила ота-она оилаларидан бирининг худудида яшай бошлаши, оилага янги инсон-нинг кириб келиши билан характерланади. Оилавий хаётнинг бошланFич боск,ичи умумий тасаввурларга кура оила ривожланишининг энг ёк,имли боскичи хисобланади. Турмуш кураётган ёшларнинг аксариятида худди ана шундай кутилмалар мавжуд булади. Лекин бу боск,ич давомидаэр-хотинлар хиссиётларининг жадаллиги узгаради, келин-куёвлар ва улар-нинг генетик оилалари билан фазовий хамда психологик масофа урнатилади. Табиийки, бу вазифалар осонликча хал булмайди.

Хар бир инсон турмуш курар экан, оила ти-зимига оилавий муносабатларни к,андай куриш хак,идаги уз тасаввурлари ва кутилмаларига эга булган холда кириб келади. Никох инсон хаётидаги туб бурилиш вок,елиги сифатида шахс ривожланиш вазиятини узгартириб юбо-ради ва роллар алмашинуви, узаро таъсирга киришувчи атрофдаги одамлар доирасининг ва умуман инсондаги «Мен» образининг узгариши билан характерланади. Мазкур вази-ят хар кандай инсондан янги тизим нормалари ва кадриятларига мослашувни талаб этади.

Маълумки, психологик мослашув социум-даги нормалар ва к,адриятларни узлаштириш оркали амалга оширилади. У узаро таъсирда, жумладан атрофдаги одамлар билан муомала-да ва актив фаолиятда намоён булади. Оилага мослашув хам уз ичига юк,оридаги компонент-ларни камраб олади ва оилавий хаёт билан та-нишув, унга аста-секинлик билан кириб бориш жараёни сифатида бошланади. Бу давр жуда кийин хисобланади, чунки нафак,ат муомала ва фаолиятни к,айта куришни, балки ёш эр-хотинларнинг уз эхтиёж-мотивацион сохалари-ни кайта куриб чик,ишлари, узини узи англаш-нинг янги даражаси, ижтимоий мухит билан янги алокаларни шакллантиришларини так,озо этади. Янги тузилган оилада бир к,атор моддий, психологик, ижтимоий-психологик характер-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Изох: тадкикот натижаларининг ишончлилиги «SPSS-15.0» математик статистика методлари мажмуаси буйича уртача киймат ва унинг вариацияси, стандарт оFиш, Стъюдент мезони, Пирсон буйича корреляция коэффициентини хисоблаб чикиш билан асосланди. Бунда х - уртача арифметик киймат, а - стандарт оFиш, t - орадаги фарк хисобланади.

38 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ ч___/

1-жадвал. Синалувчиларда никох,га маънавий тайёргарлик курсаткичлари уртасидаги корреляцион алок,адорлик коэффициентлари (п=200)

Оилалар х а t

Келинлар Козок 55,00 10,17 -0,503

Узбек 56,00 7,83

Куёвлар Козок 62,14 8,34 1,866

Узбек 58,64 9,79

даги кийинчиликлар ва муаммоларни енгишга туFри келади. Оила-никох мослашув жараёни канчалик самаралилигига караб, ёш оиланинг баркарор ёки бекарорлиги хакида хулоса чикариш мумкин. Мослашув самарадорлиги эса бир канча омиллар - ижтимоий мухит ша-роитлари ва талаблари, инсоннинг мулокот-мандлик, узгалар билан хамкорлик ва кооперациям интилиш, хамдард ва хамнафас була олиш кобилиятлари, уз хиссиётлари ва эмо-цияларини назорат кила олиш хамда кундалик стрессларни енга олиш малакасига боFлик булади.

Психология фанлари номзоди Д.К.Арап-баева томонидан оилавий хаётга мослашув жараёнига келин-куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлиги таъсири юзасидан эмпирик тадкикотлар олиб борилди. Тадкикот объек-тини Навоий вилоятининг Конимех ва Том-ди туманларида истикомат килаётган козок оилаларидаги янги келин-куёвлар ташкил килди (жами 100 нафар). Назорат гурухини Навбахор туманида истикомат килувчи 100 нафар узбек келин-куёвлари ташкил килди. Тадкикот натижалари оила-никох масалала-ри билан шуFулланувчи амалий психологлар-нинг фаолиятлари, никох уйлари ва махалла фукаролар йиFинида кулланилади. Тадкикот натижаларидан келиб чикадиган хулосалар-дан: Навоий вилояти Конимех ва Навбахор туманларидаги махалла кумиталарида ёшлар-ни оилавий хаётга тайёрлаш йуналишларида тарFибот-ташвикот ишларини ташкил этиш ва психологик маслахатлар беришда фойдала-нилди (2009 йил 11 ноябрдаги ва 2010 йил 25 мартдаги йилдаги далолатномалар).

Тадкикотда жами 200 нафар (100 келин, 100 куёв) респондент (синалувчи)лар иштирок этишди.

Мазкур тадкикотимизда «Никохга маънавий тайёргарлик» тестидан фойдаланилди1. Мазкур тест 16 та саволдан иборат булиб, ёш-ларнинг никохга маънавий тайёргарлик дара-жасини 5 баллик тизимда бахолаш имконини беради.

Козок ва узбек оилаларидаги янги турмуш курган келин-куёвларнинг оилавий хаётга мослашув жараёнига никохга маънавий тайёргарлиги таъсирини урганиш буйича утказилган «Никохга маънавий тайёргарлик» тести 1-жадвалдаги каби натижаларни берди.

Келин-куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлигини урганиш натижаларига кура, козок оиласидаги келинларда никохга маънавий тайёргарликнинг уртача арифметик киймат курсаткичлари 55,00 ни ва узбек оиласидаги келинларда 56,00 ни ташкил этди. Шунингдек, козок оиласида куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлиги уртача арифметик киймат курсаткичлари 62,14 ни ташкил этган булса, узбек оиласидаги куёвларда 58,64 га тенг экан-лиги кайд этилди (1-диаграмма). Демак, козок хамда узбек оилаларидаги келин ва куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлиги юкори даражани намоён этиб, улар орасида фарклар деярли кузга ташланмади. Бу козок ва узбек оилаларида келин-куёвлар оиланинг мукаддас-лигини хис килишлигини курсатади. Улар ои-лада узларига ажратилган ишларга масъулият билан ёндашиш, оилада буладиган низоларни бартараф этиш, доимо ота-онасини тушуниш-га харакат килиб, оилани мустахкам саклаш лозимлигини туFри англаб етадилар.

1 Шоумаров F.Б. Оила психологияси. (Академик лицей ва касб-хунар коллежлари укувчилари учун укув кулланма.) - Т.: «Шарк», 2008. -296-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

1-диаграмма. Синалувчиларнинг никох,га маънавий тайёргарлик даражалари курсаткичлари.

65

60

55

50

келинлар

куевлар

□ К.ОЗОК, оиласи (п=100) ■ узбек оиласи (п=100)

Шарк, халк,ларида жумладан, к,озок, ва узбек халк,ларида азалдан никох мук,аддас деб сана-лиши оила баркарорлигининг асосий омилла-ридан бири булиб келган. Никох оила кураёт-ган икки ёшнинг бир-бирига, жамиятга, фар-зандларига нисбатан булган маънавий, хуку-к,ий бурчи ва масъулиятини белгилашдир. Никохга маънавий тайёргарлик тести натижа-лари ёш келин ва куёвларнинг никохга маънавий тайёргарлиги юк,ори эканлигини кур-сатди.

Барча синалувчиларда никохга маънавий тайёргарлик ва ижтимоий-психологик мослашув натижаларининг корреляцион тахлили улар орасидаги ижобий алок,адорликни кур-сатди (г=0,202; р<0,05). Таъкидлаш жоизки, к,озок, ва узбек оилаларида ёшларни никохга тайёрлаш доим катталарнинг дик,к,ат маркази-да булиб келган. Ота-боболаримиз к,изларнинг келгусида оила бекаси, уFилларнинг оила кУрFони таъминотчиси ва посбони эканлигини фарзандларга ёшликдан ургатиб, сингдириб борадилар. Бу холат булажак оиланинг мустахкам булишига уз таъсирини утказади. Козок, ва узбек оилаларига хос булган ижти-моий-психологик ва этнопсихологик хусусият-ларда оила коидалари мавжуд булиб, бу этнопсихологик хусусиятлар оилани сак,лаш, оилавий низоларни бартараф этиш, оилада ёшларни никохга маънавий жихатдан тайёрлашда мухим роль уйнайди.

Козок, оилаларида ёшликдан кизларни никохга тайёрлашда келиннинг вазифалари, унга юклатиладиган масъулиятларни уктириб бо-ришади. Улар куйидагилардан иборат:

- турмуш УртоFининг ота-онаси масла-хатларига кулок тутиш, катта келинларга эрга-шиш;

- к,айнота-к,айнона ва катта келинларга хурмат билан муносабатда булиш;

- уз оналари номига доF туширмасликка ва эрининг оиласини кораламасликка харакат килиш;

- оиладаги катталар турмуш тарзига мосла-шиш;

- эрининг опа-сингиллари билан дустла-шиш ва сирлашиш;

- саломлашиш анъаналарини сак,лаш, куёв кариндошлари билан саломлашганда таъзим килиш;

- эри ва оиласига содик,ликни сак,лаш;

- куёв кариндошларининг исмини айтиб мурожаат этмаслик ва куёв кариндошларидан юкорига чикиб утирмаслик;

- болалар тарбиясига алохида эътибор бе-риш, катталарнинг маслахатига к,улок, солиш1.

Муваффакиятли никох манбаларидан бири шахснинг оилавий хаётга тайёргарлиги, ижти-моий-психологик ва физиологик жихатдан янги шароитга, янги роллар ва мажбуриятлар-га мослаша олиш куникмасининг шаклланган-лигидир. Оилавий муносабатлар маданиятини шакллантириш эр-хотинларнинг узларига боF-лик. Улардан хаттоки биттаси хам бунга тайёр булмаса, оила баркарорлиги хавф остида колади.

1 АрFинбаев Х. К,азак,тьщ отбасылык дэстYрлерi. - Ал-маты: «Кайнар», 2005. - 216-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Худди шундай миллий кадриятлар узбек халкида хам мавжуд. Йигит-кизларни ёшлик-дан оилага тайёрлаш, катталар билан муома-лада булиш куникмаларини шакллантириш, уй-рУзFор ишларига эрта жалб этиш, оилавий кадриятларни хурмат килишни сингдириш хар бир узбек оиласида фарзанд тарбиялаш даво-мида амалга ошириб борилади.

Демак, олинган натижалардан хулоса шуки, ёш келинларнинг янги мухитга сингиб кетиши-да оиладаги эр-хотин муносабатининг, шу-нингдек, уларнинг никохга маънавий жихатдан тайёргарлигининг урни бекиёсдир. Оиладаги ёш келин-куёвларнинг узаро тотувлиги, ахил-лиги ва бир-бирига мехр-мухаббати, хурмати, самимий муносабати уларнинг янги мухитга мослашувида ижобий таъсир курсатади.

Мутахассислар оилавий мослашувнинг рол-ли ва шахслараро турларини курсатиб утиб, улар доирасида эр-хотинларнинг бир-бирла-рига мослашиш истагининг юзага келиши хамда бундай имкониятнинг амалга ошишини таъкидлайдилар1. Ролли мослашув - узаро ролли кутилмаларга нисбатан тасаввурлар-нинг мос келиши ва узгаришидир. Шахслараро мослашув эса уз ичига психологик ва маъна-вий мослашувни камраб олади2. Психологик мослашув турмуш УртоFидаги ички «мен»ни, унинг одатлари, характер хусусиятларини би-лишдан иборат. Маънавий мослашув эса оилавий кадриятлар, установкалар (курсатмалар), оила аъзолари шахслилик хусусиятларидаги мутаносиблик билан белгиланади.

А.Кроник фикрича, бошка одам канчалик ахамиятли булса, унга булган муносабат шунча узок давом этади, яъни яхши оиланинг энг куч-ли ва содик асоси - эр-хотинларнинг маънавий бирлиги, уларнинг бир-бирига булган эътибори ва калбидаги иликликдир3. Эр-хотин уртасидаги узаро хурмат-эхтиром, мехр-мухаббат, ишонч ва садокат, иззат-икром, хамфикрлилик ва муносабатларнинг самимий-лиги оила мустахкамлигини таъминлашнинг энг мухим асослари булиб хизмат килади. Хар бир миллатнинг тарихан шаклланган оилавий хаёти, турмуш тарзи бор. Оилавий турмушда

1 Шнейдер Л.Б. Основы семейной психологии. - М.: Изд-во Моск. психол.-соц. ин-та, 2003. -С. 341.

2 Уша жойда.

3 Кроник А.А., Кроник Е. В главных ролях: вы, мы, он, ты, я: психология значимых отношений. - М.: «Мысль», 1989. -С. 226.

эр билан хотиннинг вазифаси ва бурчларига оид кадриятлар мавжуд. Эр ёки хотиннинг мазкур кадриятларни етарли даражада уз-лаштириши улар орасидаги узаро хурмат, садокат ва ишончнинг мустахкам булишини таъминлайди.

Оилавий хаётнинг дастлабки бир-икки йил-ларида муомаланинг индивидуал стереотип-лари шаклланади, кадриятлар тизими мослаш-тирилади, умумий хулк-атвор йуналишлари ишлаб чикилади. Айнан шу даврда эр-хотин-ларнинг узаро мослашуви, уларнинг хар икка-лаларини хам кониктирадиган узаро муноса-батлар типини излаш юз беради. Янги келин-куёвлар бир-бирларидан куп нарса кутадилар. Купгина жуфтликлар оиладаги эркак ва аёл уртасидаги роллар таксимоти хакида аник та-саввурга эга.

Бундан ташкари, ёш келин-куёвларда оилавий хаётни бирмунча идеаллаштириш кузга ташланади, яъни улар оилавий хаётдан бирин-чи навбатда узларининг маънавий усиш ва уз-узини такомиллаштиришга булган эхтиёжла-рини кондиришни кутадилар, бунда асосан турмуш уртокларига суянишга харакат килади-лар. Шу билан бирга барча туркий халклар урф-одатларида дастлаб ота-оналар билан яшаш, кейинчалик эса мустакил булиб чикиш тенденцияси мавжуд. Келин нафакат турмуш УртоFи, балки унинг ота-онаси ва оиланинг бошка аъзолари билан хам узаро муносабат-ларга киришиши, улар билан тил топа билиши, оиланинг бошка аъзоларининг келинга муносабати хам унинг шу оилага мослашиб кети-шида маълум даражада роль уйнаши табиий.

Шунингдек, тадкикот натижаларидан келин-куёвларнинг янги оилага мослашувида никохга маънавий тайёргарлик даражаси билан бир каторда, ёшларнинг уй-рУзFор ишлари, психологик роллар, янги мажбуриятлар, хукуклар, мехнат таксимоти, бошкаларнинг ролли ку-тилмалари асосида уз хулк-атворини узгартира олишлари хам катта ахамиятга эга эканлигини таъкидлаш лозим.

Янги хаёт остонасида турган кизлар узга хо-надонга келин булиб борар экан, улардан хаё, ибо, иффат, андиша, одоб-ахлок билан бирга-ликда келинларга хос булган бурч, вазифа, урф-одат ва келинларга куйиладиган талаб-ларни мукаммал урганиш талаб этилади. Бой тажрибага эга булган катта авлод вакиллари-нинг угитларига кулок солиб, улар ургатган амалларни сузсиз бажарган кизлар оила

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

кургандан сунг янги мухитга мослашиши осон кечади. Бунда к,изларда булFуси келин хак,идаги тасаввурларнинг шаклланишида тарбия билан бир каторда бевосита ижтимоий-психологик мухит хам катта ахамият касб этади. Оиладаги тарбия ва оилавий хаёт хак,идаги билимлар-нинг узлаштирилиши к,изларни булFуси оилага тайёрлашда сабок, вазифасини бажаради.

Демак, олинган натижаларга таянган холда айтиш мумкинки, ёшларнинг оилага мослашу-вида уларнинг никохга маънавий тайёргарлик даражаси хам асосий омиллардан бири сифа-тида мухим роль уйнайди.

Шу билан биргаликда ёшларнинг оилага мослашувининг этнопсихологик хусусиятлари-ни урганишга баFишлаб утказилган тадк,ик,от натижалари куйидаги амалий тавсияларни бе-риш учун имкон яратди:

1. Кизлар тарбиясида шахслараро муноса-батларга кириша олиш, янги шароит, ижтимо-ий роллар ва мажбуриятларга мослаша олиш, узини узи назорат кила билиш малакаларини ривожлантиришга алохида эътибор к,аратиш зарур.

2. Кизлар тасаввурида янги оила хусусида ижобий хислатларни шакллантириш, миллий урф-одатлар, анъаналар ва к,адриятлар мавзу-сида турли хил давра сухбатлари, шароитга

караб хулк-атвор шаклларини узгартира олиш малакаларини ривожлантириш буйича ижти-моий-психологик тренинглар ташкил этиш максадга мувофик,.

3. Махалла ва хотин-к,излар кумиталари, психологик маслахат марказлари к,ошида ёш келин-куёвларга психологик хизмат курсатиш, улар билан оилавий муносабатлар маданияти-ни шакллантириш, оилага мослашиш жараё-нига таъсир этувчи тусик,ларни енгиш копинг-стратегиясини ишлаб чик,ишда кумаклашиш борасидаги тадбирларни амалга ошириш, зарур холларда турли сохадаги малакали мута-хассисларни бу жараёнга жалб этиш ёш оила-лар баркарорлиги ва мустахкамлигини таъ-минлашга хизмат килади.

4. ФХДЁ кошида ёш келин-куёвлар билан ишловчи мутахассислар ёшлар уртасида оила баркарорлигини таъминлашда никох, оилавий хаётга маънавий-рухий тайёргарликнинг урни хакида тарFибот ишларини олиб боришлари, уларнинг никохга маънавий тайёргарлик ва узаро мослик даражаларини ишончли мето-дикалар ёрдамида ташхис к,илиб, булажак оилага тахдид солиши мумкин булган психологик омилларни бартараф этиш буйича чора-тадбирларни амалга оширишлари зарур.

Адабиётлар:

1. Андреева Т.А. Семейная психология. - М., 2004. -С. 242.

2. АрFинбаев Х. Казак,тыц отбасылык, дэстурлерк - Алматы: «Кайнар», 2005. -216-б.

3. Гордон Л.А. Социальная адаптация в современных условиях. / «СОЦИС», 1998, № 8/9. -С. 85-102.

4. Каримова В.М. Оила маърифати (ёшларга оила илми хак,ида биринчи рисола). Илмий-оммабоп нашр. - Т., 2009. -44-б.

5. Каримова В.М. Саломатлик психологияси. - Т.: «Янги аср авлоди», 2005. -26-б.

6. Кроник А.А., Кроник Е. В главных ролях: вы, мы, он, ты, я: психология значимых отношений. - М.: «Мысль», 1989. -С. 226.

7. Узак,ов X., Fозиев Э^., А.Тожиев А. Оила этикаси ва психологияси. - Т.: «Ук,итувчи», 1992. -128-б.

8. Шнейдер Л.Б. Основы семейной психологии. - М.: Изд-во Моск. психол.-соц. ин-та, 2003. -С. 341.

9. Шоумаров F.Б. Оила психологияси. (Академик лицей ва касб-хунар коллежлари укувчилари учун укув кулланма). / F.Б. Шоумаров тахрири остида. - Т.: «Шарк,», 2008. -296-б.

10. Эйдемиллер Э.Г., Юстицкис В.В. Психология и психотерапия семьи. - СПб.: Изд-во «ПИТЕР», Серия «Мастера психологии», 1999. -С. 656.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.