Научная статья на тему 'Оилада иқтисодий таълим-тарбияни шакллантириш йўллари'

Оилада иқтисодий таълим-тарбияни шакллантириш йўллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
4481
325
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оила / ота-она / фарзанд / тарбия / иқтисодий тарбия / даромадлар / харажатлар / инвестиция / меҳнат / тежамкорлик / семья / родители / дети / воспитание / экономическое воспитание / доходы / расходы / инвестиция / труд / экономность

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сарсенбаева Р. М.

Мақолада оилада иқтисодий тарбия масалалари хусусида фикр-мулоҳазалар билдирилган. Хусусан, оила, оилада иқтисодий тарбия, оила даромадлари, харажатлари, даромадни инвестиция қилиш йўллари, меҳнат қилиш, меҳнатни қадрлаш кабилар хусусида маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ В СЕМЬЕ ЭКОНОМИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ

В статье высказываются мнения по экономическому воспитанию в семье. В частности, дана информация по вопросам семьи, экономического воспитания в семье, семейной прибыли, расходов, методов инвестирования прибыли, работы и оценки труда.

Текст научной работы на тему «Оилада иқтисодий таълим-тарбияни шакллантириш йўллари»

V_/

Сарсенбаева Р.М.,

Тошкент молия институти «Касбий таълим» кафедрасининг катта укитувчиси, педагогика фанлари номзоди

ОИЛАДА ИЦИСОДИЙ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

САРСЕНБАЕВА Р.М. ОИЛАДА ИКТИСОДИЙ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Маколада оилада иктисодий тарбия масалалари хусусида фикр-мулох,азалар билдирилган. Хусусан, оила, оилада иктисодий тарбия, оила даромадлари, харажатлари, даромадни инвестиция килиш йуллари, мех,нат килиш, мех,натни кадрлаш кабилар хусусида маълумотлар берил-ган.

Таянч суз ва тушунчалар: оила, ота-она, фарзанд, тарбия, иктисодий тарбия, даромадлар, харажатлар, инвестиция, мех,нат, тежамкорлик.

САРСЕНБАЕВА Р.М. ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ В СЕМЬЕ ЭКОНОМИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ

В статье высказываются мнения по экономическому воспитанию в семье. В частности, дана информация по вопросам семьи, экономического воспитания в семье, семейной прибыли, расходов, методов инвестирования прибыли, работы и оценки труда.

Ключевые слова и понятия: семья, родители, дети, воспитание, экономическое воспитание, доходы, расходы, инвестиция, труд, экономность.

SARSENBAEVA R.M. CREATING METHODS OF E^NOMIC EDUСATION IN FAMILY

The article describes points of view and problems of economic education in the family. In particular, there are given the information about family, economic education, family income, costs, investment methods, work and assessment of worh.

Keywords: family, parents, children, education, economic education, incomes, investment, labor, economy.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

Маълумки, тарбия, жумладан, ицтисодий тарбия энг аввало оиладан бошланади. %ар цандай жамиятнинг хужайраси бу оила ёки уй, хонадон хужалиги булиб, у айнан хонадоннинг ахволи, турмуш даражаси ва охир-оцибат унинг холати бутун бир мамлакатнинг холатини, тарацциёт даражасини ифодалаб беради.

Оиланинг вужудга келиши мехнат унумдор-лигининг усиши билан боFлик1. Жамият тарак-киётининг маълум бир даврида инсонлар мехнат унумдорлиги усиши туфайли жамоа-дан ажралиб чикиб, алохида яшаш имкония-тига эга булганлар. Аёл ва эркак биргаликда яшаб, фарзанд куриб, уларни вояга етказиш, биргаликда мехнат килиш, яшаш учун зарур булган махсулот ишлаб чикаришни амалга ошириш билан уй хужалиги вужудга келган.

Оила тушунчаси куп асрлар давомида туб-дан узгарди. Лекин унинг энг асосий вазифа-ларидан бири, бу зурриёт колдириб, уни вояга етказиш, парваришлаш, тарбиялаш, турли хавф-хатарлардан химоя килиш кабилар ханузгача узгаргани йук. Ота-оналар фарзанд-лари учун хамма нарсага тайёр, хатто узларини курбон килишдан хам кайтмаганлар. Бу хакда хаётдан жуда куп мисоллар келтириш мумкин. Шу уринда, Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг «... ^аммамизга аён булиши табиийки, оила соглом экан - жамият муста^кам, жамият муста^кам экан - мамлакат барцарордир»1, деган фикрлари фикримиз исботидир.

Оила - кариндошчилик алокалари, кон-дошчилик x1ис-туЙFулари оркали боFланган инсон (индивид)ларнинг ижтимоий, маъна-вий, рухий, иктисодий эхтиёжларини биргаликда кондирувчи кичик гурухдир. Оила уз эхтиёжларини иложи борича максимал дара-жада кондиришга харакат килади ва уни амалга оширади. У ишлаб чикариш омиллари, хеч булмаганда мехнат омили эгаси хисоб-ланиб, «инсон капитали»ни такрор ишлаб чикаришни таъминлайди. Аник хаётда оила мустак,ил хужалик юритувчи бир кишидан хам иборат булиши мумкин.

Анъанавий равишда оила никохдан бошланади. Никох жараёни мамлакатнинг тарак,-киёти, кабул килинган конституция ва конун-

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2015. -58-б.

лар, асрлар давомида шаклланган анъана, удумлар асосида амалга оширилган. Деярли барча мамлакатларда оила куриш учун бир-бирини танлаш жараёни ухшаш булиб, мавк,еи, билими, дини, ирки ва бошк,а катор жихатлари билан бир-бирига мос келишига эътибор берилади. Шунинг учун хам халкимизда «Козонига яраша к,опк^и», «Тенг-тенги билан, тезак копи билан» деган накл айнан ана шу муносабатларни ифодалайди.

Оила доирасида хар бир томон маълум бир юмушларни бажаришни уз зиммасига олади. Деярли барча халкларда анъанавий равишда уй юмушларини бажаришни аёллар, оилани моддий жихатдан таъминлашни эркаклар уз зиммаларига олишган.

Хозирги тараккиёт бу анъанавий мехнат таксимотига хам уз таъсирини утказиб, уни хар бир оила эр-хотиннинг хислатларидан келиб чиккан холда ечишга харакат килади. Оилада хар икки томон оила фаолларини вужудга келтириш ва мустахкам моддий асо-сини яратишдан манфаатдордир. Оила узига хос инвестицион лойиха булиб, бир неча йил-дан сунг маълум натижага эришишга кара-тилган. Бу жихатдан уни узига хос бизнесга, инвестицияга ухшатиш мумкин.

Юкорида айтиб утилганидек, инсонларни оила булиб яшашлари, улар учун рационал булиб, унда хар икки томон уз нафлилигини максималлаштиради. Бунинг учун инсон якка яшаганга караганда никохда яшашнинг кандай афзалликлари ва камчиликлари мавжудли-гини хисобга олиб, карор кабул килади. Улар-нинг энг асосийларига эътибор каратишга туFри келади.

Оилавий хаётнинг мухим афзалликларидан бири моддий жихатдангина эмас, балки рухий жихатдан хам куллаб-кувватловчи, кариганда таянч буладиган фарзандлардир. Жуда купчиликни уйлантирадиган иккинчи томони эса эркинлик, мустакилликнинг чекланиши булиши мумкин. Умуман олганда, одамлар хеч

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

качон эркин эмас, чунки унинг фаолияти, хаёти бошкаларнинг харакати, фаолияти билан боFлик, доимо уни хисобга олиш зарур, оилада эса ана шу холат нисбатан т^ридан-туFри ва купрок булса, биргаликда яшагандан сунг, албатта бир-бирига мослашишни талаб этади.

Оилавий масалаларга оид карор кабул килинганда одатда оила аъзоларининг фикри хам хисобга олинади. Одатда, оила аъзолари купчилик булса карор кабул килиш кийинрок булади, узокрок муддат талаб этилади, сабаби купчилик уртасида бир фикрга келиб, карор кабул килиш кийин. Масалан, оддийгина оилали одам машина олиши учун умр йул-дошининг хам розилигини олиши керак. Якка киши эса маблаFи булса, узи истаган нарса-сини сотиб олаверади.

Хаёт курсатадики, намунали (идеал) оила аъзолари бир-бирларини хурмат килади, севади. Дунёкараши, кадр-киммати улчови бир-бирига якин кишилар курган оила энг идеал оила хисобланади. Бундай оилаларда келажакда эл хурмат киладиган комил инсон-лар тарбияланади. Аник хаётда куп жихатлари билан бир-бирига ухшаш, лекин бир-бирини севмаган ёки аксинча каттик севадиган, дунёкараши, маънавий кадр-киммати улчови жихатидан катта фарк киладиганлар хам оила куриши мумкин. Купинча, маънавий жихатдан катта фарк килувчилар уртасидаги никох узокка чузилмайди, оила бузилиб кетади. Демак, ёшлар оила куришда бир-бирларини ана шу фазилатларига диккат каратишлари лозимлигини уктириш лозим.

Бозор иктисодиёти шароитида оиланинг жамиятдаги урни янада ортади. Оила, яъни уй хужалиги нихоятда мураккаб иктисодий вази-фаларни бажаради. У оилавий бизнес юри-тувчи, иш кучи-мехнат омилини такрор яра-тувчи, яъни инсон капиталига инвестиция килувчи, зарур даражада истеъмол талабини хосил килувчи ва бошкаларни амалга оши-рувчи субъект хисобланади ва ана шу жара-ёнда оила жуда куплаб муаммоларни хал килади.

Бозор иктисодиётида хар бир оиланинг уз манфаатларини кузлаши юкори даражада булса-да, оилада кариндошчилик мажбурият-лари, кариндошчилик алокаларида беFараз-лик, холис ёрдам бериш кучлидир. Фирмалар,

корхоналар, ташкилотлар уртасидаги алокалар эса ички ва ташки муносабатлар оркали амалга оширилади. Оила - уй хужалиги фирмалар, корхоналарга ресурслар, яъни ишчи кучини етказиб беради. Фирмалар оилани товар ва хизматлар билан таъминлайди. Оиланинг ресурслари эвазига даромадлари истеъмол харажатларига тенг булиши керак. Даро-мад билан харажат тенглиги бутун иктисо-диётга хосдир.

Бизга маълумки, бозор иктисодиёти доира-вий айланишида оила ёки уй хужалиги турли-туман вазифаларни бажаради. У жамият фао-лиятининг барча жабхаларини камраб олади ва жамиятда юз бераётган иктисодий-ижти-моий жараёнларнинг йуналишини белгилаб беради.

Оиланинг жамиятда тутган урни, у бажара-диган вазифаларда намоён булади. Оиланинг бош вазифаси фарзанд тарбияси, уни комил инсон килиб вояга етказишдир. Авлод давом-чиси, иктисодиёт учун иш кучи ва мехнат омили такрор яратилади. Бошкача иктисодий термин билан айтганда, инсон капиталига инвестиция килиш жараёни нуктаи назаридан, фарзанд тарбияси билан шуFулланиш жараё-нини куйидаги уч жихатларга ажратиш мумкин (1-расм):

1. Оилада моддий базанинг яратилиши.

2. Оилада фарзанднинг дунёга келиши ва унинг тарбияси.

3. Билим олиш ва касб-хунар урганиш.

Оилада моддий базанинг яратилиши

шундан иборатки, унда янги курилган оиланинг моддий базаси яратилади. Яъни уй хужалиги юритилиб, оиланинг даромади шакллантирилади. Узбекистонда бу жараён купинча мустакил эмас, балки ота-онанинг кумагида амалга оширилади. Ота-она уз фар-зандини уйлайди, беминнат ёрдам беради ва куллаб-кувватлайди. Янги курилган оиланинг купинча хам моддий, хам маънавий жихатдан ота-онанинг кумагига таяниши бир томондан янги оиланинг тажрибасизлигидан келиб чикадиган муаммоларини ечишга ёрдам берса, иккинчи томондан бу жараённинг чузилиб кетиши, уларнинг мустакил равишда мухим карорлар кабул килиши, масъулиятни зиммасига олиши ва уни натижаси учун жавоб беришини чеклайди. Хамма нарса уз-узидан булаётгандай туюлиб, ёш оила учун хаёт кечи-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

1-расм. Фарзанд тарбияси билан шугулланиш жараёни.

ришнинг осон йулига утиб, кейин келажакда каттик кийналиши мумкин.

Оилада фарзанднинг дунёга келиши ва унинг тарбиясида ёш оилада фарзанд куриш, уларни тарбиялаш ва вояга етказиш амалга оширилади. Инсон капиталининг табиий асоси яратилади. Фарзанд инсонга чексиз бахт, кувонч, x1ис-туЙFу, шодлик олиб келади ва уни бошка хеч кандай неъмат билан таккослаб булмайди.

ТуFилган фарзанднинг келажакда кандай инсон булиши факат ирсиятнинг натижаси эмас, балки унинг соFлиFи, таълим-тарбияси, иродаси, феъл-атвори, шароитга мослашиши, мухими ижтимоий таълим-тарбиянинг мурак-каб натижаси булиб юзага чикади. Хар бир ота-она уз оиласи учун жамият олдида жавоб-гардир. У конун йули билан эътироф этилган. Шунинг учун ота-оналар фарзандларига нис-батан маълум даражада хокимият ушлаб туриши хамда уз оиласи олдида обруга эга булиши керак.

Оила аъзолари хукукий жихатдан мухофа-заланган жамиятнинг аъзоси булсалар-да, ота-оналар ва фарзандларининг оилада тутган урни тубдан фаркланади: энг аввало, бирин-чилари оила бошкарувчилари, иккинчилари эса оиладаги тарбияланувчилар хисобланади. Хар бир ота-она билиши, аник куз олдига кел-тириши керакки, у оилада хохлаганини кила олмайди. Улар айнан фарзандларини тарбия-лаши, вояга етказиши учун масъулдир.

Билим олиш ва касб-цунар урганишда оилада тарбияланаётган фарзанд билимли, касб-хунарли булиб вояга етиб, оилада шу урганган билими, кобилияти, эгаллаган касб-хунарини хаётга татбик этишни урганади.

Фарзанд куриш ва уни тарбиялашда йул куйилган ёки куйиладиган хато ва камчилик-

ларнинг окибати аянчли булади. Айникса, фарзандни тугилганидан вояга етказиш дав-рида ота-онанинг х,аёт тажрибасининг кам-лиги хам салбий таъсир курсатади. Бунда, одатда, фарзандга тарбия беришда бобо, бувиларининг ёрдами нихоятда мухим хисоб-ланади. Чунки бобо-бувилар катта х,аёт таж-рибасига эга булиб, узлари йул куйган хато-камчиликларини фарзандлари такрорламас-ликлари учун харакат килишади.

Фарзандлар уз ота-оналарини кариган-ларида ёлFизлатиб куймасликлари, уларни парваришлашлари лозим. Бу жихатдан караганда, фарзанд ота-она учун узига хос «сугурта» вазифасини утайди. Хозирги пайтда пенсия, ижтимоий суFурта кабилар мавжудки, айникса Fарбда куп ота-оналар фарзандлари-дан кура хам ана шуларга таянишади.

Умуман олганда, ота-оналар бу муаммога рационал нуктаи назардан ёндашишга харакат килишади. Бунда фарзанд тарбиялашга сарф-ланган ва сарфланадиган харажатар хамда ота-оналарнинг маълумотлари мухим хисоб-ланади. Бунинг асосий сабабларини куйида-гиларда куриш мумкин:

1. Ота-она учун фарзанд тарбиясига кара-гандан хам юкорирок бахоланадиган нарса борми-йукми, шунга ахамият каратиши.

2. Маълумоти юкори булган сари аёлнинг фарзанд куриш эхтимоли йилдан-йилга паса-йиб бориши.

3. Маълумоти юкори булган ота-оналар уз фарзандларини талаб даражасида яхши тар-биялаши, фарзанд билиши зарур булган наза-рий ва амалий маълумотларни осонлик билан тушунтириб бериши, уларнинг билим олиши, дунё сирларини урганиши, касб-хунарлар эгаллашига кизиктириш имкониятларининг катта булиши.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

2-расм. Даромаднинг инвестицияга айланиши.

4. Оиладаги фарзандлар сони, уларнинг соFлом, билимли, одобли булиб етишишлари учун сарфланиши зарур булган харажатларни уз даромадларидан келиб чик,к,ан холда бел-гилашлари.

Одатда, бу харажатларнинг бир кисмини давлат кутаради. Булар тиббиёт, маориф, спорт, таълим кабилар хисобланади. Колган харажатларни ота-оналарнинг узлари амалга оширадилар. Бозор иктисодиётига утилиши билан бирга ана шу харажатларда оиланинг хиссаси тобора ортиб бормокда.

Оиланинг мухим вазифаларини уй хужа-лигини юритиш, товар ва хизматлар яратиш, оилавий бизнес, яъни мулк эгаси сифатида индивидуал ишлаб чикариш ташкил этади. Хусусий тадбиркорлик, кичик бизнес, оилавий бизнес, фермер ва дехкон хужалигини ташкил этиб, фаолият юритади.

Оиланинг яна бир мухим вазифаси оиладаги иктисодиётни капитал билан таъминлаш-дир. Бунда айникса оиланинг жамFармаси (даромад)нинг инвестицияга айланиши мухим ахамиятга эга. Одатда, мамлакат микёсида иктисодиётда резерв (захира) фонди, барк,а-рорлаштириш фонди ташкил этилади. Даро-

мад (жамFарма) хам оила учун ана шундай фонд булиб хисобланади1.

Одамлар нима сабабдан маблаFларини сарфлашлари тушунарли, лекин нима сабабдан жамFарадилар? Бунинг сабаблари жуда куп. Улардан энг асосий 3 тасини курса-тишимиз мумкин (2-расм):

1. Келажакда куп маблаF талаб киладиган нарсани сотиб олиш учун. Одамлар жорий харажатларни деярли хар куни амалга оширадилар. Олинган даромад хаммаси бир кунда сарфланмайди. Унинг маълум бир кисми ой давомида сак,ланади (накд пул ёки кредит карточкасида), катор нарсаларни бир ойлик топилган даромадга сотиб олиш к,ийин, шунинг учун пул туплаш керак.

2. Хар эхтимолга к,арши (суFурта). Инсон-лар доимо келажак хак,ида уйлашади. Келажакда камрок, даромад олишлари ёки кушимча харажатлар килишларига туFри келиши мумкин.

3. Даромад олиш учун. ЖамFарма, инвестиция манбаи ёки капитал узи нима? Даромад

1 Тожибоева Д. Иктисодий педагогика. - Т.: «Fan va texnologiya», 2007. -242-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

келтирадиган фаол, кушимча даромад топишга интилиш жамFариш учун мухим стимул булиб хисобланади.

ЖамFарма кандай шаклларда булиши мум-кин? Агар мамлакатда молиявий институтлар ривожланмаган булса, одамлар жамFарма-ларини кандай шаклда саклашади?

Биринчи навбатда, накд пул шаклида. Сабаби, унинг ликвидлиги энг юкори, лекин энг катта камчилиги - инфляция туфайли кадр-сизланади. Шунинг учун купинча одамлар пулини ишончли чет эл валюталарида сак-лашга харакат киладилар. Агар инфляция унча кучли булмаса ва пул якин орада сотиб оли-ниши лозим булган нарсага йиFилаётган булса, миллий валютада сакланади.

Иккинчидан, кимматбахо кучмас мул к, антиквариатлар (уй-жой ва хоказо), кимматбахо зеб-зийнатлар шаклида саклаш мумкин. Улар х,еч булмаса номинал кийматини сак-лайди ёки нархи кутарилади. Уларни саклаш керак, саклаш эса кушимча харажатларни талаб килади. Ликвидлиги паст, тезда накд пулга айлантириш кийин.

Учинчидан, капиталга айлантиришга хара-кат килиш, уз бизнесини очиш. Бу ерда молия бозори ёки банклар ва бошка молиявий муас-сасаларнинг вужудга келиши шахсий жамFар-мани купайтириш, даромад топишнинг янги-янги имкониятларини вужудга келтиради.

Лекин юкори даромад оркасида риск (таваккалчилик) хам юкори даражада булади. Бозор иктисодиёти шароитида жамFармани саклашнинг турли-туман йуллари мавжуд. Агар карилик пайтига пул йиFиш керак булса, пенсия фонди, хаётни турли ходисалардан суFурта килдириш, исталган турдаги кимматли KOFозларни сотиб олиш мумкин. Молия, банк муассасалари ахоли пулини жамFариш учун курсатилаётган хизматлари кулай ва фойдали-дир. Молия институтлари бу пулларни биз-несга йуналтиради, эгасига хам даромад келтиради. Уйда пулни саклаш, куриклаш таш-вишларидан холи килади.

Ота-она уз фарзандларининг биринчи тар-биячиси хисобланади. Фарзанд хулкининг шаклланиши ва унинг умумий камол топи-шида уларнинг таъсири FOят катта. Фарзанд уз

ота-онасини хаммадан яхши, хар кандай ишнинг уддасидан чикадиган деб хис этади. Фарзанд канчалик ёш булса, катталар хулк-атворига шунчалик эргашувчан булади. Шунинг учун уз фарзандига ота-она тарбия берар экан, уларга куйидаги тарбия метод-лари оркали таъсир курсатади:

- суз оркали тарбиялаш (тушунтириш, хикоя, сухбат, савол-жавоб, намуна, урнак кабилар);

- амалий, яъни таълим-тарбия олувчилар-нинг бандлигини таъминлаш, бунда бирор бир машFулот, интеллектуал салохиятларни оширишга каратилган хунар, спорт, мусика тугаракларига йуналтириш оркали таъсир этиш кабиларга жалб килиш;

- раFбатлантириш ва жазолаш. Ушбу усул-лар оркали тарбияланувчининг онги, иродаси, Xис-туЙFулари ва муносабатлар тизимига таъсир этилади. Айникса, болаларнинг мурFак калбига хеч бир нарса ибратдек кучли таъсир этмайди ва барча ибратлар ичида ота-она ибратидан кура чукуррок ва мустахкамроFи йук. Шунинг учун доно халкимизда «Куш уясида курганини килади», деб бежиз айтил-маган.

Иктисодий тарбия билан эса асосан оилада ота-оналар шуFулланишади. Тарбия натижа-сида фарзанд оилада куйидаги юмушларни узлаштиради:

• ота-онасининг уй-рУзFор ишлари, бозор-учарларида ёрдам бериш;

• пулга булган муносабатларда, яъни ота-онанинг топган маошлари, олиб берган кийим-кечакларининг кадрига етиш;

• озик-овкатни исроф килмаслик, тежам-корлик;

• мехнат килиш, мехнатдан завкланиш.

Мана шу даврда уларда дастлабки икти-

содий тасаввурлар пайдо булади. Шуни ало-хида таъкидлаш жоизки, ёш болалар оилада содир булаётган вокеа-ходисаларга табиатан тез мослашувчан буладилар. Демак, ёшликдан туFри йуналтирилган тарбия, келажакда усиб келаётган ёш боланинг хар томонлама камол топишига катта таъсир курсатади. Унда табиат берган фазилатлар асосида тежамкорлик, мехнатсеварлик, ташаббускорлик, ишбилар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

монлик, иктисодий хисоб-китоб каби хислат-ларга тамал тоши оилада куйилади. Кейинча-лик у умумий урта таълим мактабларида, урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларида, колаверса, олий таълимда хам ривожланти-рилади.

Бола тарбияси ва унинг натижаси хам шах-сий, хам ижтимоий манфаат, ахамият касб этади. Яхши тарбия оила учун кувонч, бахт-саодат, рухий баркамоллик, иктисодий бойлик келтирибгина колмай, жамият учун хам фойда келтиради ва шу туфайли иктисодий, сиёсий, ижтимоий, маънавий ахамиятга эга хисоб-ланади.

Оила иктисодиёти, унинг фаровонлиги оилада мехнатга лаёкатли аъзолар мавжуд-лиги, уларнинг тадбиркорлиги, билими, икти-дорига куп жихатдан боFлик. Оила иктисоди мехнат билан топилган мол-мулк хамда тежамкорлик йули билан йиFилган моддий неъматлардан иборат булгани сабабли, ана шу неъматларни яратишда иктисодий билим мухим урин тутади. Иктисодий билим шах-снинг нафакат узи ва оиласига, айни пайтда халкнинг фаровонлигини таъминлашга хам хизмат килади.

Бола тарбияси ота-онанинг сухбати, бола-лари билан мулокотида, уйин уйнашида, унга рахбарлик килиш жараёнида амалга ошади, деган фикр мавжуд. Лекин хужалик юритишда катнашиш алохида ахамиятга эга. Чунки нафакат халол, яхши одам, балки келажакда яхши хужалик юритувчи инсон тарбиялаши-миз зарур. Бола ота-онасини каерда ишлаши, бу ишнинг кандай машаккатли экани, кандай килиб муваффакиятларга эришиш мумкинли-гини хис килиши, билиши керак. Умуман олганда, бола ота-онаси ишлаб топаётган пул хамма нарсани олиш учун зарур нарса экан-лиги билан бирга уни топиш учун куп мехнат килиш кераклигини хам билиши керак.

Энг аввало, болаларни уй юмушлари, уй хужалигидаги турли ишларни бажаришга жалб этиш керак-ки, бу уларнинг ота-оналари мех-натларининг кадрига етишларида ёрдам беради. Мехнатни кадрлашнинг мухим кури-ниши тежамкорликдир. Тежамкорлик жонку-ярликнинг узига хос жихати булиб, агар жон-

куярлик купрок инсоннинг уй-хаёлида булса, тежамкорлик айнан унинг одатида намоён булади. Жонкуяр инсон булиш, лекин шу билан бирга тежамкор булмаслик мумкин. Шунинг учун ёшликдан бошлаб оилада ана шу фазилатни тарбиялаш керак. Бу фазилат, энг аввало, овкатланишдан бошланади. Овкатни тукмай, исроф килмасдан ейиш, уйинчокларни бузмай уйнаш, кийимларни ифлос килмасликка одатлантириш лозим. Болани тежамкорлик килгани учун раFбатлантириш лозим. Уларни нафакат узини, балки бошкаларнинг нарсала-рини, айникса, атроф-мухитни асраб-авай-лашга ургатиш зарур.

Инсон мехнати билан улуF, кишилик жамиятининг асл тарихи хам мехнатдан бош-ланган. Билимларни эгаллаш ва хунар урганиш учун хам мехнат килиш зарур. Мехнатга тайёрлаш, инсонда мехнатсеварлик фазила-тини шакллантириш нафакат инсоннинг кела-жаги, колаверса мамлакат келажагини хам белгилайди.

Мехнат килиш факат заруриятдан, мухтож-ликда колмаслик учун харакатдангина иборат булмай, у ижодий булиши, кувонч, коникиш, Fурурланишга олиб келишини хис этиш мухим ахамиятга эга. Мехнатга ургатиш туфайли нафакат касб-хунар эгаси тарбияланади, балки атрофдаги инсонлар, нарсаларга муно-сабат хам тарбияланади. Мехнат инсоннинг нафакат жисмонан, балки рухий, маънавий жихатдан ривожланишига катта таъсир курсатади. Болани мехнатга ёшлигидан оилада ургатиш керак.

Иктисодий фаолиятнинг асосини мехнат ташкил этар экан, демак, мехнат иктисодий тарбиянинг хам асосидир. Болага дастлаб оилада уйинлар оркали уйинчокларини буз-маслик, озода саклаш, тартибга солиш каби-лар ургатилса, кейинчалик у уй хужалигидаги мавжуд ишларни бажаришда ёрдамлашиш, ховли супуриш, сув келтириш, чангларни артиш, пол ювиш, идиш-товоклар ювиш, уй хайвонларига караш ва хоказолар оркали мехнатга жалб килинади. Шахарга караганда кишлок жойларда болаларни мехнат билан банд килиш йуллари куп булса-да, хар бир оила каерда яшашидан катъий назар, бола-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

ларни мех,нат билан банд килиш учун улар бажарадиган ишларни етарли даражада топиш мумкин.

Хулоса сифатида шуни таъкидлаш мум-кинки, оила - кариндошчилик алокалари, кондошчилик x1ис-туЙFулари оркали боFланган инсон (индивид)ларнинг ижтимоий, маънавий, рух,ий, иктисодий эх,тиёжларини биргаликда кондирувчи кичик гурух,и.

Оиланинг жамиятда тутган урни у бажарадиган вазифаларда намоён булади. Оила даромади - оиланинг даромадлари ва хара-жатларининг (сметаси) баланси оиланинг уз вазифаларини бажаришни молиявий таъмин-лаш максадида пул маблаFларини туплаш ва сарфлашнинг мувозанатидир. Ота-оналар фарзандларига буни тушунтиришлари, уларга оила даромадлари ва харажатлари х,акида тушунча бериб боришлари такозо этилади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2015.

2. Сарсенбаева Р.М. Иктисодий фанларни укитишда кулланиладиган интерактив методлар. / Укув-методик кулланма. - Т.: ТМИ, 2015.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Тожибоева Д. Иктисодий педагогика. / Укув кулланма. - Т.: «Fan va texnologiya», 2007. -242-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.