Научная статья на тему 'Оилада соғлом психологик муҳитнитаркибтоптириш жамият барқарорлигининг асоси сифатида'

Оилада соғлом психологик муҳитнитаркибтоптириш жамият барқарорлигининг асоси сифатида Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
7061
541
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оила / оила муҳити / оилада муносабат турлари / ота-она ва фарзанд муносабатлари / оила аъзоларининг психологияси / соғлом муҳит омиллари. / family / family climate / types of relations in the family / relations between parents and children / psychology of family members / healthy climate factors.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Акрамова Феруза Акмаловна

Мақолада оилада соғлом психологик муҳитнинг жамият барқарорлигини таъминлаш омиллари ўтказилган ижтимоий-психологик тадқиқот натижалари асосида кўриб чиқилган. Оилада шахслараро муносабатларнинг турлари, кўринишлари, оила аъзолари психологиясига таъсири омиллари асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ESTABLISHMENT OF A HEALTHY PSYCHOLOGICAL CLIMATE OF THE FAMILY AS THE BASIS OF STABILITY OF SOCIETY

Based on the socio-psychological research carried out on the socio-psychological aspects of vocational education, the article discussed the factors of the family's healthy psychological climate that affect the stability of society. Such factors as types of relations, influence of interpersonal relations to psychology of family members are grounded.

Текст научной работы на тему «Оилада соғлом психологик муҳитнитаркибтоптириш жамият барқарорлигининг асоси сифатида»

Акрамова Феруза Акмаловна,

Республика «Оила» илмий-амалий маркази катта илмий ходими, психология фанлари номзоди, доцент

ОИЛАДА СОМОМ ПСИХОЛОГИК МУЩНИ ТАРКИБ ТОПТИРИШ ЖАМИЯТ БАРКАРОРЛИГИНИНГ АСОСИ СИФАТИДА

АКРАМОВА Ф.А. ОИЛАДА СОПЛОМ ПСИХОЛОГИК МУЦИТНИ ТАРКИБ ТОПТИРИШ -ЖАМИЯТ БАРЦАРОРЛИГИНИНГ АСОСИ СИФАТИДА

Маколада оилада соFлом психологик мух,итнинг жамият баркарорлигини таъминлаш омил-лари утказилган ижтимоий-психологик тадкикот натижалари асосида куриб чикилган. Оилада шахслараро муносабатларнинг турлари, куринишлари, оила аъзолари психологиясига таъсири омиллари асослаб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: оила, оила мух,ити, оилада муносабат турлари, ота-она ва фарзанд муносабатлари, оила аъзоларининг психологияси, соFлом мух,ит омиллари.

АКРАМОВА Ф.А. УСТАНОВЛЕНИЕ ЗДОРОВОГО ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО КЛИМАТА СЕМЬИ КАК ОСНОВА СТАБИЛЬНОСТИ ОБЩЕСТВА

В статье на основе анализа результатов проведенного социально-психологического исследования рассматриваются факторы здорового психологического климата семьи, влияющие на стабильность общества. Обоснованы такие факторы как виды отношений, влияние межличностных отношений на психологию членов семьи.

Ключевые слова и понятия: семья, климат семьи, виды отношений в семье, отношения между родителями и детьми, психология членов семьи, факторы здорового климата.

AKRAMOVA F.A. THE ESTABLISHMENT OF A HEALTHY PSYCHOLOGICAL CLIMATE OF THE FAMILY AS THE BASIS OF STABILITY OF SOCIETY

Based on the socio-psychological research carried out on the socio-psychological aspects of vocational education, the article discussed the factors of the family's healthy psychological climate that affect the stability of society. Such factors as types of relations, influence of interpersonal relations to psychology of family members are grounded.

Keywords: family, family climate, types of relations in the family, relations between parents and children, psychology of family members, healthy climate factors.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

Оилани цадрият сифатида тавсифлаш ва жамият цаётидаги нуфузини таъкидлаш билан биргаликда, унинг мустацкамловчи кафолатли омилларининг ролини урганиш, айницса, ёшларни оилада тарбиялаш катта ацамиятга эга булган долзарб масаладир.

Бу борада Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев «Кейинги йилларда халкимиз уртасида кенг таркалган «Уз уйингни узинг асра!» деган даъватга бугун «Уз болангни узинг асра!» деб кушимча киритиш вакти келди, деб уйлайман»1, деб алохида эътироф этгани бежиз эмас. Чунки фарзанд тарбияси мураккаб жараён хисобланиб, унинг илдизи оила, махалла, жамиятга бориб такалади. Тар-бия ота-онанинг нафакат шахсий иши, балки ижтимоий бурчидир. Таълим-тарбия жараёни оркали келажак ворисининг мамлакат учун фидойи булиши, садокатли фукаро булиши, юрт тинчлигини кузлаши, мустакилликни сак-лаб колиши каби эзгу ниятлар ётади. Жамият тараккиётига фарзандлар камоли оркалигина эришилади. Демак, баркамол фарзандларни тарбиялаш х,ар бир даврнинг долзарб вазифа-ларидан бири булиб келган. Президент Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, «Бола ота-она цулида бир омонатдир», дейди буюк алломаларимиз. Болаларимиз, уларнинг так-дири, келажаги х,акикатан хам жуда омонат эканини бугунги х,аёт хар томонлама исбот-ламокда. Агар фарзандимизга туFри тарбия бермасак, хар куни, хар дакикада унинг юриш-туриши, кайфиятидан огох булиб тур-масак, уларни илму хунарга ургатмасак, муно-сиб иш топиб бермасак, бу омонатни бой бериб куйишимиз х,еч гап эмас»2. Бу масала долзарблигича колаверади.

1 Мирзиёев Ш.М. Ватанимиз такдири ва келажаги йулида янада хамжихат булиб, катъият билан харакат килайлик. / Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг «Ижтимоий баркарорликни таъмин-лаш, мукаддас динимизнинг софлигини асраш — давр талаби» мавзусидаги анжуманда сузлаган нутки. // «Халк сузи» газетаси, 2017 йил 1б июнь.

2 Мирзиёев Ш.М. Ватанимиз такдири ва келажаги

йулида янада хамжихат булиб, катъият билан харакат килайлик. / Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг «Ижтимоий баркарорликни таъмин-лаш, мукаддас динимизнинг софлигини асраш — давр талаби» мавзусидаги анжуманда сузлаган нутки. // «Халк сузи» газетаси, 2017 йил 1б июнь.

Хар бир мамлакатда оила ва никох инсти-тути дин, урф-одат, маданият, ахлок, анъана таъсирида шакллланган3.

Оилада соFлом психологик мухитни таркиб топтириш оркали оила баркарорлигини таъ-минлаш, шахслараро муносабатларнинг оилада соFлом психологик мухитдаги урни ва таъсирини урганиш, оилада кузатиладиган шахслараро муносабатларнинг оила аъзолари томонидан бахоланиши даражасини урганиш оркали жамиятдаги баркарорликни урганиш, тахлил килиш мумкин.

Оила жамиятнинг асосий буFини эканлиги боис, оила тинч ва баркарор булса, юрт рав-нак топади. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар страте-гиясининг «Халк билан мулокот ва инсон ман-фаатлари йили»да амалга оширишга оид Дав-лат дастурининг 4.2- булим 236-банди хамда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкама-сининг 2017 йил 8 февраль кунидаги селектор йиFилиши 6-баён ижросини таъминлаш мак-садида Республика «Оила» илмий-амалий маркази томонидан «Оилаларнинг маънавий, ижтимоий иктисодий, тиббий холатлари»ни урганиш, ахоли билан бевосита мулокот килиш буйича социологик тадкикот утказилди. Социологик суровлар утказиш учун республи-камизнинг ФарFона, Андижон, Кашкадарё, Бухоро, Самарканд вилоятлари танлаб олинди. Тадкикотда жами 1000 та оила иштирок этди. Мазкур суровнинг максади килиб, оилалар-даги маънавий, ижтимоий-иктисодий холат хамда ота-оналарнинг фарзанд тарбияси, уларнинг маънавий камолотига булган муно-сабатини аниклаш белгиланди.

Оилани бахолашда иккита асосий мезонга каралади. Оила тизимида оиланинг давомий-лиги, баркарорлигини синчиклаб караб чикиш оркали уни бахолашга эришилади. Оила

3 Пешперова И.Ю. Брак и семья: традиционные и коллизионные аспекты в международном семейном праве. / «Россия в глобальном мире», 2014, № 4 (27). -С. 464466.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

х,ак,ида бирор фикр билдиришда ва карор кабул килишда эса шахснинг уз оиласи х,акидаги фикри субъектив характерга эга булганлиги туфайли купрок ташки - ижтимоий фикрларга эътибор берилади1.

Шунинг учун х,ам мамлакатимизда содир булаётган иктисодий-ижтимоий ва маданий узгаришларнинг халк, миллий рух,иятининг негизи булмиш оилавий муносабатларда акс этишини тадкик этиш мух,им масаладир.

Оилавий муносабатлар тизими жуда мур-раккаб ва анча теран мазмунга эга булиб, уз ичига эр-хотин уртасидаги, ота-она ва фар-зандлар, ака-ука ва опа-сингиллар уртасидаги ва шу каби катор муносабатлар тизимини олади.

Оиладаги шахслараро муносабатлар шахс шаклланишининг мух,им омили х,исобланади. Оиланинг энг мух,им вазифаларидан бири шахс ривожланиши учун муносиб шароитни яратишдир2.

Психологик амалиётда энг куп тукнаш келиш мумкин булган масалалардан бири -ота-оналарнинг вояга етган фарзандлари билан буладиган муносабатларига доир муам-молардир. Одатда бундай муаммо билан купинча она мурожаат килади, бирок ота-она, баъзан отанинг узи ёрдам сурайдиган х,олатлар х,ам учрайди.

Ота-оналарнинг фарзандлари борасидаги муносабатларини шартли равишда турт гурух,га булиш мумкин (албатта, мазкур шико-ятлар бир-бирини инкор киладиган эмас, балки такозо этадиган муаммолар билан боFлик булади):

1. Фарзандлар билан мулокотнинг йуклиги: уларнинг кандай яшаётганлари, кизикишлари, интилишларини билмаслик, болалари билан «очилиб» гаплашмаслик, ота (она) сифатида бегоналигини х,ис этиш ва х,.к. Бундай муам-моларга эга мижозлар учун фарзандлари туFрисидаги куйидаги фикр-мулох,азалар хос булади: «Мен уни умуман тушунмайман», «Мен унинг каерларда булиши, дустлари хусу-

1 William L. Cook, David A. Kenny. Application of the Social Relations Model to Family Assessment. Source: Journal of Family Psychology, Vol. 18, No. 2, р. 361-371. Impactfactor: 3.8.

2 Лоиков П. Формирование межличностных отношений в семье. / Вестник Таджикского национального университета (Душанбе). Том: 2. Номер: 3-7 (124). Год: 2013. Страницы: 290-291.

сида х,еч нарса билмайман», «У менга узи х,акида х,еч нарса демайди, менга ишончсиз-лик билан карайди» ва ш.к.

2. Фарзандларнинг ота-онага нисбатан х,ур-матсизларча, кескин муносабати; арзимаган сабаблар билан доимий низога бориши, жан-жаллашиши. Бундай х,олга «У доим менга куполлик килади, мен билан х,исоблашмайди, менга бирор нарсада кумаклашмайди, ёрдам бермайди» кабилидаги шикоятлар хосдир.

3. Ота-онанинг уз назарларида фарзандлари рисоладагидай, лозим булгани каби яша-маётганлари учун улар такдиридан хавотир-ланиши. Бундай пайтларда ота-она болала-рини омадсиз, бахтсиз, калавасининг учини йукотган, ёлFиз деб х,исоблашади ва шу х,олат психологга мурожаат учун асос булади. Шикоятлар куйидагича ифодаланиши мумкин: «Кизимнинг куёвим билан муносабатлари жуда ёмон, мен улар оилавий х,аётининг бир маромга тушиши учун бажонидил ёрдам бер-ган булардим, бирок буни кандай амалга оши-ришни билмайман», «^лим уч йил укиган институтни ташлаб кетди» ёки «Кизимнинг ёши утиб боряпти, бирок келаётган совчи-ларга доим рад жавобини беради».

4. Фарзандларнинг нокобиллиги, хулк оFишлари, турли деструктив таъсирларга туш-ганлиги билан боFлик шикоятлари: <^лимни ичкиликдан кайтаролмаяпман, нима килишим керак?», «Фарзандим кейинги пайтларда гиёх,ванд моддалар кабул киляпти», «Болам-нинг диний мутаассиблар таъсиридан кутка-ришимда ёрдам беринг», <^лим уFри, безо-рилар тудасига кушилган» ёки «Кизимнинг ахлоки, уйин-кулгига мойиллиги менга ёкмаяпти» ва х,.к.

Бизнинг назаримизда ота-она ва фарзанд орасидаги муносабатларнинг самарали кечи-шида фарзандларнинг вояга етаётган оилала-ридаги мух,итга нисбатан муносабатлари мух,им булиб куринди. Шунинг учун аввало биз урганган оилаларда ота-оналарнинг уз фарзандларига кандай муносабатда эканлик-ларини аникладик.

Шу жих,атдан биз оилада отанинг шахслараро муносабатлар жараёнида кандай муноса-батни ифода этиши масаласини урганганмиз. Унга кура респондентларга «мех,рли», «бефарк», «яхши куришмаган», «жавоб йук» каби вариантларни такдим этдик. ФарFона

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

1-жадвал. Респондентларнинг оилада отаси билан муносабати даражаси (фоиз).

Жавоблар:

мехрли бефарк яхши куришмаган жавоб йук

ФарFона 88,0 12,0

Кашкадарё 81,0 13% 6,0

Андижон 97,0 1,0 2,0

Самарканд 91,0 1,0 8,0

Бухоро 93,0 3,0 4,0

2-жадвал. Респондентларнинг оилада онаси билан муносабати даражаси (фоиз).

Жавоблар:

мехрли бефарк яхши куришмаган жавоб йук

ФарFона 100,0

Кашкадарё 93,0 7,0

Андижон 98,0 2,0

Самарканд 95,0 3,0 2,0

Бухоро 100,0

вилоятида синалувчилар асосан «мехрли» жавоби 88 фоиз, 12 фоиз «жавоб йук» деб уз муносабатларини билдирганлар (1-жадвал).

Респондентларнинг оилаларидаги оталари билан муносабатлари Кашкадарё вилояти (81%), Андижон вилояти (97%) ва Самарканд вилоятида (90%), Бухоро вилоятида (93%) ижобий, мехрли эканлиги оиладаги отанинг фарзандлари билан якиндан уртоклаша олиши, ота сифатидаги ижтимоий кутишла-рига мос келиши ва ота мавкеини оилада алохида уринга эга эканлигини курсатади.

Кайси оилада ота таъсири фарзандлари билан муносабатлари яхши йулга куйилган булса, шу оилада шахслараро муносабатлар, оиладаги интизом, ахлок, ижтимоий меъёрлар талаб даражасида шаклланган булади. Бугунги кунда оиладаги ота макоми, унинг хурмат ва таъсирини саклаш, отанинг оила етакчиси сифатидаги ролини таъминлаш катор юзага келадиган ижтимоий муаммоларни бартараф этиш имконини беради. Шу маънода оилалар-даги оталар билан фарзандлар муносабатлари келишувга асосланган булиши, оталарнинг фарзандлар хаётида уз маслахатлари ва масъулликлари билан хайрихох булишлари оиладаги иклимнинг ижобий мазмунда булишига таъсир курсатади. Демак, биз урганган респондентларни оталари билан буладиган муносабатларидан кунгиллари тук ва оилаларида ота мавкеи юкорилигини куза-тишимиз мумкин.

Оилада оналардан курадиган муносабатни ифода этиш масаласини хам урганганмиз (2-жадвал).

Бухоро вилояти синалувчиларида 100% мехрли мазмунга эга эканлиги оила мухи-тининг ижобийлигини, онанинг фарзандлари билан муносабатлари мустахкамлигини курса-тиб, она хар бир масалада фарзандлари учун ибрат була олишини курсатади.

Унга кура респондентларга «мехрли», «бефарк», «яхши куришмаган», «жавоб йук» каби вариантларни такдим этдик. «Онангиз айнан Сизга кандай муносабатдалар?» саво-лига Андижон вилоятида респондентларнинг 98%и «мехрли» деб жавоб берганлиги хар кандай вакт ва хар кандай шароитда оналар-нинг оилавий муносабатларида уз якинларига мехрларини доимо билдиришлари анъана даражасида шаклланганлигини хам курсатади. Кашкадарё вилояти буйича олинган натижа-ларда бахс, талаб, мулохазалар хам кузати-лади.

Самарканд вилоятида респондентларнинг оилаларидаги оналари билан муносабатлари (95%) мехрли мазмунга эга эканлиги оила мухитининг ижобийлиги, онанинг фарзандлари билан муносабатлари мустахкамлигини курсатиб, она хар бир масалада фарзандлари учун ибрат була олиши, унинг кутишларига мос келишини курсатади. Оилада онанинг фарзандлар билан муносабатлари ижобий булиши, бир-бирларини позитив идрок килишларининг таъминланиши оиладаги

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

3-жадвал. Оиладаги узаро муносабатларни бах,олаш (фоиз).

Жавоблар:

аъло яхши коникарли жавоб беришга кийналаман

Фартона 65,0 31,0 2,0 2,0

К,ашкддарё 57,0 39,0 4,0

Андижон 72,0 26,0 2,0

Самарканд 39,0 54,0 5,0 2,0

Бухоро 76,0 24,0

иклимнинг ижобий характерга эга эканлигини ифодалайди. Она ва фарзандлар уртасидаги муносабатлар канчалик якин булса, фарзанд-ларни куллаб-кувватлаш, мотивация бериш, х,аётдаги масала-муаммоларни мустакил х,ал килиш имконини таъминланишда мух,им ах,амият касб этади. Респондентлар томонидан «Ота-онам яхши куришмаган» ва «жавоб йук» жавоблари 2 фоизни ва «жавоб беришга кийналаман» 1 фоизни ташкил килади. Бу жавобларни танлаганликлари улардан бу масалада она ва фарзандлар уртасидаги муно-сабатларнинг йироклиги, бегоналиги ёки унчалик самимий эмаслиги, фарзандлар уз кечинмаларини бошкалар билан уртокла-шиши, узгаларга йуналганлик жих,атларининг янада ортишини келтириб чикаради. Айникса, бугунги ахборотлар окими тезлашган, оиладаги муносабатлар мух,им ах,амият касб этаёт-ган бир пайтда оиладаги узаро муносабатлар мазмунининг ижобий булишига эришиш, узаро тушуниш ва куллаб-кувватлашни янада такомиллаштиришга эришиш такозо этилади.

Биз респондентларга «Оилангизда узаро муносабатлар даражасини кандай бах,о-лайсиз?» саволини бердик. Натижалар 3-жад-валда курсатилган.

«Оилангизда узаро муносабатлар даражасини кандай бах,олайсиз?» саволига берилган жавоблар «аъло», «яхши» даражада эканлиги тах,синга лойик. Лекин х,ар доим х,ам бу фикр абсолют эмас, кузатганимиздек, «коникарли», «жавоб беришга кийналаман» жавобларининг белгиланиши х,ам х,акикатга якинрокдир.

Оиладаги муносабатлар мазмуни оиладаги барча аъзоларнинг саломатлиги, фаолияти ва жамиятдаги тутган урнини идрок килишига таъсир этади. Инсон учун оиладаги мух,ит энг таъсирчан ах,амиятга эга булиб, айнан шу мух,ит таъсирида у узини эркин х,ис этади. Оилавий муносабатлар ижобий булган шахс-

ларда яратувчанлик, уз-узидан коникиш, жамиятдаги юз бераётган вокеликларга уз муносабатини билдириш фаоллиги юкорилиги кузатилади. Оила жамиятнинг энг асосий буFинларидан бири сифатида жамият х,аётида мух,им ах,амият касб этади. Оила аъзоларини оиладаги муносабатлари жамиятдаги ижти-моий муносабатлар тизимида мух,им ролга эга. 54% яхши жавоб билан эътироф этган респондентлар х,ам оилавий муносабатлари-дан коникишларини таъкидлашган (3-жадвал).

Юкоридаги х,олатни оила аъзолари орасида респондентларнинг мавкеи курсаткичларида х,ам кузатамиз: Андижонда - 90% - яхши, 9%

- юкори, 1% - уртамиёна; Самаркандда - 73%

- яхши, 19% - юкори, 7% - уртамиёна; Бухо-рода - 87% - яхши, 11% - юкори, 2% -уртамиёна. Оиладаги мавке шахсни узидан коникиш х,иссини ошириш, фаолияти оши-шига таъсир курсатади.

Респондентларнинг купчилиги оилавий муносабатларда оила аъзолари орасидаги мавкеидан ижобий коникиши бу борада х,еч кандай муаммо йуклигини курсатади. Оиладаги мух,ит муаммо ва низолардан холи булиши оила аъзоларига уз мавкеини адекват идрок килиш имконини беради.

Респондентларнинг оиладаги мавкеининг юкори бах,оланиши (9%, 19%, 11%) нисбатан кам курсаткичларда ифодаланган булиб, оилада асосан эркакларнинг мавкеи жих,ати-дан юкори булиши таъкидланган. Узбек оила-ларида куп х,олларда оилада ота-она мавкеи юкори макомга эга саналади (4-жадвал).

Оиладаги уртамиёна мавкеда узларини идрок килган респондентларнинг жавоблари-дан эса оиладаги тутган урни унчалик коник-тирмаётганлигини, уз фаолиятидан кунгли тулмаётганлигини кузатишимиз мумкин. Оила х,ар бир аъзосига уз фаолиятидан мамнунли-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

4-жадвал. Респондентларнинг оилада уз мавцеларини бах,олаши (фоиз).

Жавоблар:

яхши юкори урта жавоб беришга кийналаман

ФарFона 79,0 19,0 2,0

Кашкадарё 75,0 12,0 13,0 -

Андижон 90,0 9,0 1,0 -

Самарканд 73,0 19,0 8,0 -

Бухоро 87,0 11,0 2,0 -

Жавоблар:

турмуш уртоFим кайнона кайнота ота она ака-ука опа-сингил бошкалар жавоб йук

ФарFона 59,0 5,0 4,0 4,0 8,0 9,0 4,0 4,0 3,0

Кашкадарё 13,0 4,0 31,0 27,0 13,0 12,0

Андижон 68,0 1,0 1,0 15,0 6,0 3,0 6,0

Самарканд 72,0 2,0 1,0 5,0 7,0 1,0 4,0 2,0 6,0

Бухоро 4,0 2,0 3,0 4,0 63,0 1,0 17,0 2,0 4,0

5-жадвал. Оиладаги мулоцотда цулайлик х,олати (фоиз).

гини таъминловчи маскан сифатида таъсир килиши лозим.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Инсонларга хос булган энг мухим хусусият-лардан узаро ишонч, бир-бирини англаш, хамдард ва хамкор булиш каби сифатлардир. Бундай хусусиятлар энг аввало оила аъзолари уртасида шаклланади. Оилада мулокотни таш-кил этиш, ундан узига кулайлик хис этиш оила мухитининг баркарорлигининг бир мезони хисобланади. Шунинг учун биз оиладаги шахс-лараро муносабатларни урганишда аввало мулокот жараёнида кулайлик холатини аниклашга харакат килдик. Бунинг учун респондентларга «Оилангизда ким билан мулокотда кийналмайсиз?» саволини бердик. Олинган натижалар 5-жадвалда акс этган.

Оилада ота-она хамиша маслакчи, намуна ва хамфикр инсонлар сифатида таъсирда бул-ганлар. Бу оиладаги инсонларни улар билан мулокотидаги якинликда намоён булади. Бухоро вилоятида турмуш УртоFи (4%), 29% оилада бошкалар билан (63%), онаси, уларни кайнонам билан мулокот урнатишда кийнал-майман деган жавоблари (2%) кам фоизда таъкидланган булиб, бу оиласидаги бошка кишиларга нисбатан кайноналари билан узаро муносабатлари узок эканлигини курсатади.

Андижонда «турмуш УртоFи» (68 %), «жавоб йук» (22%), оилада «бошкалар билан» (3%), «онаси ва кайнонаси» (1%); Самаркандда «турмуш УртоFи» (72%), «отаси» (5 %), «онаси» (7%), «опа-сингиллари» (4%), «кайнонаси» 2%

ва «кайнотаси ва ака-укалари» 1 фоизни таш-кил килади. «Опа-сингилларим билан мулокот урнатишда кийналмайман» деган жавоб (4%) нисбатан кам эътироф этилган булиб, бу жинс хусусиятларига кура тафовутли ахамиятга эга. Яъни аёлларда опа-сингиллари билан муносабатлари мумкин кадар якин, хиссий-эмо-ционалликка йуналган булади. Респондент-ларни «кайнонам билан мулокот урнатишда кийналмайман» деган жавоблари (2%) кам фоизда таъкидланган булиб, бу оиласидаги бошка кишиларга нисбатан кайноналари билан узаро муносабатлари узок эканлигини курсатади. Шахсни уз оиласидаги инсонлар билан урнатадиган муносабатларининг эркин ва самимийлигида бир-бирларини тушуниш-лари мужассамлашган булади. Тушуниш ва самимийлик эса турмушдаги хар бир муам-мони, кийинчиликни биргаликда хал килиш, бирдамлик туЙFусини хис килиш имконини беради. Демак, респондентларни аксарида ана шундай таъсир ахамиятига эга инсонлари уларни ота-оналари, турмуш уртоклари эканлиги ифодаланган. Бу уз навбатида оила мухитидаги муомала ва мулокотни ташкил этишда шахснинг кимга ишониши, мулокот жараёнида узи учун кулайлик хис этиши, кийналмаслиги холатини билдиради.

Шахсни уз оиласидаги инсонлар билан урнатадиган муносабатларини эркин ва самимийлигида бир-бирларини тушунишлари мухим булади. Тушуниш ва самимийлик тур-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

6-жадвал. Оилада сирлаша оладиган кишилари (фоиз).

Жавоблар:

турмуш уртоFим кайнона кайнота ота она ака-ука опа-сингил бошкалар жавоб йук

ФарFона 59,0 11,0 4,0 3,0 11,0 3,0 6,0 3,0

К,ашкддарё 26,0 2,0 30,0 26,0 12,0 4,0

Андижон 27,0 1,0 1,0 59,0 1,0 8,0 1,0 2,0

Самарканд 48,0 3,0 3,0 27,0 2,0 14,0 2,0 1,0

Бухоро 1,0 5,0 1,0 6,0 87,0

мушдаги хар бир муаммо, кийинчиликни бир-галикда хал килиш, бирдамлик туЙFусини хис килиш имконини беради. Демак, респондент-ларнинг аксарида ана шундай таъсир аха-миятига эга инсонлари уларни ота-оналари, турмуш уртоклари эканлиги ифодаланган. Бу уз навбатида оила мухитидаги муомала ва мулокотни ташкил этишда шахснинг кимга ишониши, мулокот жараёнида узи учун кулайлик хис этиши, кийналмаслиги холатини билдиради.

Оилада мулокотнинг узига хос хусусиятла-ридан бири - оилада уз фикр-мулохаза, муам-моларини бахам куриши учун инсоннинг шу оилада булишидир. Бу биринчидан, оила аъзосининг уйида ишонадиган, маслахат оладиган одами борлигини билдиради. Иккинчи-дан, шахсни оила мухитидан ташкарига чикиб, хато килиш вазиятини анчагина камайтиради, оиладан ташкаридаги одамнинг шу оила аъзо-сига берадиган маслахати ёки угити оиланинг узига хос кадриятига мос келмаслиги мумкин. Шунинг учун биз респондентларга «Оилан-гизда ким билан сирлаша оласиз?» саволи билан мурожаат этдик. 6-жадвалда натижалар акс эттирилган.

Оилада сирлашадиган инсонни танлаш даражаси бухороликларда асосан оилада бошкалар билан сирлаша олиш даражаси 87%ни, турмуш уртоFи (1%), онаси (1%), объек-тига туFри келишини одатий холат деб карасак, лекин юкоридаги фикрни янада исботини ота-оналар билан сирлаша олиш имконининг таъкидланишида хам кузатиши-миз мумкин.

Андижон вилояти оилаларида сирлашадиган инсонни танлаш даражаси асосан турмуш урто™ (27%, 48%), онаси (59%, 27%), отаси (0%, 3%) объектига туFри келишини, Самаркандда оилада сирлашадиган инсонни танлаш даражаси асосан турмуш УртоFи (48%), онаси (27%), отаси (3% ) объектига туFри кели-

шини одатий холат деб карасак, лекин юкоридаги фикрни янада исботини ота-оналар билан сирлаша олиш имконининг таъкидланишида хам кузатишимиз мумкин (6-жадвал). Андижон вилояти респондентларининг «онам билан сирлаша оламан» (59%) деган жавобла-рида уз карашлари ва калбларидаги энг нозик масалаларни оналари билан булишишлари, бу борада она оила бошлиFи сифатида мухим таъсирга эга эканлигини билиш имконияти яратилади. Турмуш уртоклари билан хам уз фикрларини уртоклаша олишидан, бемалол сирлаша олишидан бахолаймиз. Оила аъзо-лари билан муносабатда бемалол сирлаша олиш имкони шахсларнинг оиладаги бирга яшаётган инсонлар билан ижобий келишув ва оилавий муносабатлардан коникиш билан яшаётганлигидан дарак беради. Турмуш УртоFининг оилавий хаётда сирдош сифатида идрок килиниши эр-хотин сифатидаги муно-сабатлари ишончли эканлигидан, бир-бир-ларини асраб-авайлай олишидан далолатдир.

Мулокот ёки бевосита муомала шаклида одам купрок турли сухбатдошларни топиб, улар билан киришиб кетиш оркали ёки аксинча, узини ёлFизликка махкум этиш оркали стрессни енгиллатиш усули булса, охирги йул - хаёлга берилиш, яъни, реал харакатларни рамзий таассуротдаги образлар билан алмаштириш хисобига тангликлардан узоклашишдир.

Шахслараро муносабатларнинг яна бир жихати булиб, оила аъзоларининг бир-бирлари билан мулокот килиш истаги мавжуд ёки мавжуд эмаслиги билан белгиланади. Шу жихатдан биз респондентларга «Оилангизда ким билан гаплашишни истамайсиз?» саво-лини бердик. Олинган натижалар худудлар буйича 7-жадвалда акс эттирилган.

Респондентларнинг «Оилангизда ким билан гаплашишни истамайсиз?» деб берилган саволга жавобларидаги энг катта фоиз 92, 81,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

7-жадвал. Оилада гаплашишни истамайдиган кишилари (фоиз).

Жавоблар:

Турмуш уртотим кайнона кайнота ота она ака-ука опа-сингил бош-калар жавоб йук

Фартона 4,0 2,0 2,0 92,0

Кашкадарё 2,0 5,0 6,0 87,0

Андижон 2,0 1,0 2,0 2,0 93,0

Самарканд 3,0 4,0 2,0 2,0 2,0 1,0 2,0 84,0

Бухоро 1,0 5,0 1,0 6,0 87,0

8-жадвал. Оила аъзоларини характерини бах,олаши (фоиз).

Жавоблар:

яхши ижобий бепарво ёмон жавоб беришга кийналаман жавоб йук

Фартона 77,0 20,0 3,0

Кашкадарё 23,0 64,0 4,0 5,0 4,0

Андижон 80,0 16,0 3,0 1,0

Самарканд 75,0 18,0 6,0 1,0

Бухоро 76,0 19,0 4,0 1,0

93, 84, 87 «жавоб йук» вариантида ифодалан-ган булиб, бу вариантни умуман гувох,и булмаганлигидан ёки бу савол уларни аник ким билан гаплашиш истагига ёкмаслигини аник ажрата олмаслигидан дарак беради. Оиладаги кариндошлари орасида кайнонаси ва кайнотаси билан х,амфикр булиш истаги-нинг йуклиги уларни узаро мослиги таъмин-ланмаганлиги ёки бир-бирларини тушуна олмасликларидан далолатдир. Вах,оланки, оиладаги кайнона ва кайноталар х,ам иккинчи ота-она мавкеида, таъсиридаги шахслардир. Бу х,ол оилавий муносабатларда таранглик мавжуд эканлигини ифодалайди. Шу билан бирга кузатганимиздек, респондентларнинг турмуш уртоклари билан буладиган муло-котларида х,ам оз даражада булса-да натижа-лар кайд этилган. Бу уз навбатида эр-хотин, кайнона-келин, ота-она ва фарзанд муноса-батларига оиланинг х,ар бир аъзосини тайёр-лаб бориш лозимлигини билдиради.

Оилалардаги низога сабаб булувчи х,олат-ларнинг олди олинишида оила аъзоларининг характерлари ах,амиятга эга. Бу эса навбатдаги саволимизда уз ифодасини топди. Биз респон-дентларга «Оилангиздаги инсонларнинг характерини кандай деб уйлайсиз?» саволи билан мурожаат килдик. Олинган натижалар 8-жадвалда ифодаланган.

«Оилангиздаги инсонлар характерини кандай деб уйлайсиз?» саволига «яхши»,

«ижобий» жавоблар оила аъзолари бир-бирларининг феъл-атворларидан мамнун эканлиги ва бу улар учун маъкуллигидан далолатдир. Оилавий бажариладиган роллар, оилавий кадриятлар, оиладаги таркиб топган ички конун-коидаларни оиладаги барча аъзо-лар бир хил кабул килишлари оиладаги узаро муносабатларнинг позитив булишини таъмин-лаш билан биргаликда, бир-бирларининг феъл-атворини ижобий бах,олаш имконини х,ам яратади. Ижобий характер киска муддатда шаклланмайди, балки маълум вакт оралиFида, муттасил берилган тарбия таъсирида, инсонни уз олдига куйган англанилган бурчларини идрок кила олишлари таъсирида юзага келади. Характернинг ижобий мазмунда деб идрок килинишида эса инсон ва бутун оила-дагиларнинг бир-бирларини кадрлашлари, фикран мослиги таъминланганлиги кузати-лади. Оилавий сулолалар, маълум касб оркали машх,ур булган инсонларнинг оилавий мух,и-тида куп х,олларда оила аъзоларини характерини ижобий мазмунда идрок килишлари устувор булади. Саволимизга «яхши» жавоблар х,ам олинган. Бу эса мумкин кадар муроса килиш имконига эгалиги, оила аъзолари характерига эътирозлари йуклиги, бу уларни шунчаки каноатлантиришини курсатади. Демак, оилавий мутаносиблик, характердаги ижобий сифатлар оилавий хотиржамлик гарови саналади. «ёмон», «бепарво», «жавоб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

9-жадвал. Респондентларнинг «Оила аъзоларингизнинг Сиз билан мулок,отини кунгилдагидек деб уйлайсизми?» берилган саволга жавоблари (фоиз).

Жавоблар:

ха йук жавоб йук

Фартона 90,0 4,0 6,0

К,ашкддарё 88,0 12,0

Андижон 80,0 20,0

Самарканд 89,0 11,0

Бухоро 96,0 4,0

беришга кийналаман» жавобларида эса оила-лардаги биргаликдаги хаётий давомийлик жараёнида бир-бирларини тушунишлари, кул-лаб-кувватлашлари, узаро муносабат мазму-нининг салбий охангда эканлигини ифодала-ган.

«Оила аъзоларингизнинг Сиз билан муло-котини кунгилдагидек деб уйлайсизми?» саво-лига Андижон вилояти респондентлари 80% «ха», 20%и «йук» жавобини белгиланган (9-жадвал). Самарканд вилояти респондентла-рининг шу саволга 89%и «ха» жавобини бериш баробарида оила мухитининг яна бир бор ижобий мазмунга эга эканлигини таъкид-лаганлар. Бухоро вилояти респондентлари 96%и «ха» жавобини бериш баробарида оила мухитини ижобий бахолаганлар.

Инсон уз оиласидагилар билан муносабат-ларини кунгилдагидек деб хис килиши, уни хаётдан коникканлик даражасининг ижобий мазмунда таъминланишини курсатади. Бу уни жамиятдаги ютуклари, уз кобилиятларини намоён килишлари, уз устида ишлашга имкон топишида куринади. 20%, 11%, 4% «йук» булган муносабатларни нисбатан кам курсат-кичда булса хам учраши жамиятимизда маъ-лум улушдаги оилаларга узаро психологик ёрдам бериш, улардаги оилавий мухит ва иклимни соFломлаштиришга эхтиёж борли-гини инобатга олиб, психологик чоралар куриш такозо этилади.

«Оиладаги муомала ва муносабатни кандай бахолайсиз? деган саволимизга респондентларнинг худудлар буйича 74, 63, 34 фоизлари «Яхши» оила мухитига эга оилада яшаётганли-гини ифодалаган (10-жадвал). Бу эса уз оила-сида катъий тартиб ва интизом борлигини, оиласидан фахрланиши, оиласидаги барча ички тартибни узгаларга ибрат килишга

арзирли эканлигини эътироф килишдан дарак беради. Алохида томони шундаки, Бухоро вилоятидан олинган натижаларда фаркли равишда 40 фоизи «намунали» деб кайд этиш-гани диккатга сазовордир.

Демак, бу кишилар уз тасаввурларидаги барча карашларни оиласида шакллантирган-лиги, оиласи учун фидойилик, оила шаънини устун куйишга тайер эканлигини курсатган. Шунингдек, бу курсаткич оила мухити таъси-рининг ижобий эканлиги, оиладаги аъзолар узларини бу оила мухитида эркин хис кила олишларидан дарак беради. Лекин жанжал-каш оила мухити хам мавжуд. Бундай оилада яшаш, узини бахтли хис килиш ва янги ният-лар сари одимлаш оFир эканлиги ифодалаган.

Оилавий муносабатлар энг умумий тарзда каралганда эр-хотин муносабати, ота-она ва фарзандлар муносабатларидан иборат. Оиладаги шахслараро муносабатлар шахс шаклла-нишининг мухим омили хисобланади. Оила-нинг энг мухим вазифаларидан бири шахс ривожланиши учун муносиб шароитни яра-тишдир1.

Биз оиладаги соFлом психологик мухитни таркиб топтиришда шахслараро муносабат-ларнинг ижтимоий-психологик омилларини эмпирик жихатдан аникланган тадкикот нати-жаларига таяниб, асослаб бердик. Тадкикот иши Андижон, ФарFона, Сурхондарё, Кашка-дарё, Самарканд, Бухоро вилоятларида утка-зилган булиб, ижтимоий-психологик суровно-манинг инсоний муносабатларда, айникса муомала, мухим омил сифатида муомала ва

1 Лоиков П. Формирование межличностных отношений в семье. / Вестник Таджикского национального университета (Душанбе). Том 2.Номер 3-7 (124), 2013. -С. 290-291.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

10-жадвал. Респондентларнинг оилада муомалага муносабати (фоиз).

Жавоблар:

намунали яхши урта коникарли жавоб йук

ФарFона 56,0 38,0 3,0 3,0

Кашкадарё 72,0 21,0 3,0 4,0

Андижон 26,0 74,0

Самарканд 29,0 63,0 7,0 1,0

Бухоро 40,0 34,0 26,0

шахслараро муносабатларнинг таъсири тахлил килиб берилди.

Маълумки, халкимиз азалдан оилани мукаддас билиб, оилавий муносабатларга хурмат туЙFуси билан ёндашиб келган. Шунинг учун халкимизнинг турмуш тарзи билан боFлик хар кандай муносабатнинг бошланFич бyFини оила ва оила мухитига бориб такалади. Узбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримов «Юксак маънавият - енгилмас куч» асарида таъкидлаганидек, «Оилавий тарбия масаласида хатога йул куймаслик учун аввало хар кайси хонадондаги маънавий иклимни узаро хурмат, ахлок-одоб, инсоний муноса-батлар асосига куриш айни муддао булур эди».

Биз оилада шахслараро муносабатларнинг узига хос хусусиятларини урганишга кара-тилган мазкур тадкикот синовимизда олинган натижаларга асосланиб, куйидаги хулосаларни келтиришни уринли деб хисоблаймиз:

1. Оила таркибига кура урганилган оила-лар орасида асосан ота-она ва уларнинг фар-зандларидан иборат оилалар эканлигини бил-диради. Шунинг учун ота-она ва фарзанд муносабатларининг кай даражада эканлиги оила мустахкамлигига таъсир этишини урганиш мухимдир.

2. Ота-оналар уз ролларига мувофиклик хусусиятларини намоён эта олар эканлар. Бу борада уларда асосан баъзан талабчанлик, баъзан юмшоклилик, фарзандга Fамхyрлик хусусиятларини курсата олиш ва намоён этишда кузатилади. Шу боис отаси ва онаси томонидан оилада «мехрли», «эътиборсиз», «жавоб йук» каби муносабатларни ифодалаш куринади.

3. Оилада респондентларнинг уз мавке-ларини англашлари жихатидан билдирган

фикрларида уларнинг ота-она, эр-хотин, кайнона-келин, ака-ука муносабатларига дахлдор эканликлари кузатилади. Демак, оилада шахслараро муносабатларнинг турли куринишларининг хусусиятларини урганиш, аниклаш оркали оилалар баркарорлиги ва оилавий мухит соFломлигига эришилади.

4. Болага нисбатан муносабатда оналар-нинг оталарга нисбатан купрок вакт ажратиши купрок кузатилар экан. Болага ва унинг хулкига нисбатан тyFри муносабатда булиш ва окилона иш тутиш жихатидан эса оталар она-ларга нисбатан устун эканлар. Айникса, Кашкадарё вилояти респондентлари томонидан оталар мавкеини юкори даражага куйиш билан бирга, оила мухитидаги энг таъсири юкори сифатида айнан отасини курсатиш характерли эканлиги аён булди.

4. Тадкикот давомида ота-оналарнинг уз ролларига мувофик эканликлари уларнинг уз болалари билан муносабат урнатишда жуда яхши, уртача даражадаги холатлари аник-ланди.

5. Ота-онанинг фарзандлар билан муноса-батлари ижобий булиши, бир-бирларини позитив идрок килишларининг таъминлани-шини шакллантириб, бу оиладаги иклимни ижобий характерга эга эканлигини ифода-лайди. Ота-она ва фарзандлар уртасидаги муносабатларнинг йироклиги, бегоналиги ёки унчалик самимий эмаслиги фарзандларни уз кечинмаларини бошкалар билан уртоклашиш, узгаларга йуналганлик жихатларининг янада ортишини келтириб чикаради. Шунинг учун оиладаги узаро муносабатлар мазмунининг ижобий булишига эришиш, узаро тушуниш ва куллаб-кувватлашни янада такомиллаштириш мухим эканлиги аникланди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

6. Оилада узаро муносабатлар даражасини куп равишда «яхши», «аъло» даражада бах,о-ланиши тах,синга лойик. Лекин х,ар доим х,ам бу фикр абсолют эмаслиги, кузатганимиздек, «коникарли», «жавоб беришга кийналаман» жавобларининг белгиланиши х,ам х,акикатга якинрокдир. Бу уз навбатида оилада узаро муносабатлар даражасини инобатга олиш заруратини юзага келтиради.

7. Оила аъзолари билан муносабатда бема-лол сирлаша олиш имкони шахсларни оила-даги бирга яшаётган инсонлар билан ижобий келишув ва оилавий муносабатлардан кони-киш билан яшаётганлигидан дарак беради. Шу жих,атдан х,ам ижобий натижалар булиши билан бирга оилада узи ва шериги орасида чегара куйиш, ишонмаслик каби салбий томонлар оз булса-да, намоён булди.

8. Оиладаги кариндошлар орасида кайно-наси ва кайнотаси билан х,амфикр булиш иста-гининг йуклиги уларнинг узаро мослиги таъ-минланмаганлиги ёки бир-бирларини тушуна олмасликларида намоён булди. Вах,оланки, оиладаги кайнона ва кайноталар х,ам иккинчи ота-она мавкеида, таъсиридаги шахслардир. Улар билан муносабатларни ижобий килиш коидаларини оиланинг ёш аъзоларига ургатиш зарурлиги кузатилди.

9. Оиладаги муносабатлардан норозилик аломатлари респондентларнинг низоларга оид берган фикрларида кузатилди. Шунинг учун оиладаги низоларнинг характерига кура уни бартараф этиш зарурати аён булди. Чунки, инсон узининг оиладаги урнини х,ис килар экан, шу оила мух,ити унинг учун кадрли ва азиз булиб идрок килинади.

10. Оилавий низоларнинг асосий сабаблари сифатида оила аъзосининг кайси макомда булишидан катъий назар, феъл-атвори, маъ-лумоти, маданияти, молиявий таъминоти, дунёкараши, х,аёт тарзи мос келмаслиги таъ-кидланган. Бу х,олатларнинг олдини олиш учун оилавий х,аётга тайёрлаш ишлари кулами, оила масъулиятини ошириш зарурлиги намоён булади.

Тавсиялар. Оилада шахслараро муноса-батларнинг узига хос психологик хусусиятла-

рини аниклаш, хулосалар х,амда олинган натижалар асосида ушбу тавсияларни беришни зарур деб х,исоблаймиз:

1. Ота-оналарга ота-оналик масъулияти ва бахти насиб этгач, фарзандлари тарбияси, уларнинг келгусида кандай инсон булишларига бевосита жавобгар эканликларини доимо тушунтириш.

2. Ота-оналар уз фарзандлари олдида яхши инсоний муносабатлар, жумладан намунали муомалани намойиш этишларини тарFиб килиш.

3. Мах,аллаларда «Ота-оналар универси-тетлари» оркали ота-оналарга фарзандлари-нинг турли ёш даврларида юзага келадиган психологик хусусиятларига оид махсус сух,бат ва мунозаралар ташкил этиш ва малакали мутахассислар билан учрашувлар утказиш.

4. Оммавий ахборот воситалари - телевидение, радио ва газета-журналларда ота-она ва фарзанд муносабатларининг турли кури-нишларига оид махсус курсатув, эшиттириш ва чикишлар ташкил этиш.

5. Мах,алла шахс ижтимоийлашувининг асосий масканларидан бири булганлиги сабабли, ота-она ва фарзандлар иштирокида шахслараро муносабатларга доир сух,батлар уюштириш; х,аётий мисоллар воситасида, мах,алладаги обрули кишиларнинг фарзанд тарбиясига доир тажрибасини ибрат этиб курсатиш.

6. Ота-оналарнинг бола тарбиясида психологик саводхонлик масалаларига эътибор бериш, жойларда психологик маслах,атхоналар ташкил этиш.

Жамиятимизда олиб борилаётган барча узгариш ва маънавий ислох,отлар жамиятда комил-баркамол шахсни тарбиялашга кара-тилгандир, бу эса уз навбатида яхши фукаро, жамиятнинг баркамол аъзосини тарбиялаш х,амдир. Шунинг учун оила мух,итида ота-она ва фарзанд орасидаги муносабатларни туFри ташкил этиш билан оилада юз бериши мумкин булган низоларнинг олдини олинади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Узбекистон», 2003. (XIV боб, 64, 66-модда).

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Узбекистон», 2008.

3. Мирзиёев Ш.М. Ватанимиз такдири ва келажаги йулида янада хамжихат булиб, катъият билан харакат килайлик. / Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг «Ижтимоий баркарорликни таъминлаш, мукаддас динимизнинг софлигини асраш — давр талаби» мавзусидаги анжуманда сузлаган нутки. // «Халк сузи», 2017 йил 16 июнь.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Акрамова Ф.А. Оилада маънавий мухитни шакллантиришда хотин-кизларнинг роли. - Т.: «Нихол Принт», 2016. -42-б.

5. Акрамова Ф.А. Оилада соFлом психологик мухитни таркиб топтиришнинг ижтимоий-психологик асослари. - Т.: : «Шамс АСА», 2014. -185-б.

6. Акрамова Ф.А.Оилада муомалани ташкил этиш психологияси. - Т.: «Шамс АСА», 2006. -90-б.

7. Йулдошев М. Оиладаги рухий мухит ва унинг тарбияга таъсири. - Т., 2004. -99-б.

8. Лоиков П. Формирование межличностных отношений в семье. / Вестник Таджикского национального университета (Душанбе). Том: 2. Номер: 3-7 (124) Год: 2013 Страницы: 290-291.

9. Оила психологияси: Академик лицей ва касб-хунар коллежлари укувчилари учун укув кулланма. / ГБ. Шоумаров тахрири остида. - Т.: «Шарк», 2008.

10. Пешперова И.Ю. Брак и семья: традиционные и коллизионные аспекты в международном семейном праве. / «Россия в глобальном мире», 2014,4 (27).

11. Саифназарова Ф. Узбек оиласи: ижтимоий ва маънавий кадриятлар. - Т.: «Yurist-media markazi», 2007.

12. Эргашев П.С. Мулокот психологияси. - Т.: ТДПУ, 2003.

13. Adams, Gary A.; King, Lynda A.; King, Daniel W.Relationships of job and family involvement, family social support, and work-family conflict with job and life satisfaction. Source: Journal of Applied Psychology 81.4 (Aug 1996) 411-420.Impact factor: 3.8.

14. Davila J. Marriage // Encyclopedia of Stress In 3 vol. / Ed. By G. Fink Vol.2. San-Diego: Acad. Press, 2000.

15. Huygen F.J., Smits A.J. Family Relations, Coping Styles, Stress, and Cardiovascular Disease Risk Factors Among Children and Their Parents. Source: Family Systems Medicine 1.1 (Spr 1983): 23-32.Impact Factor: 2.6.

16. William L. Cook, David A. Kenny. Application of the Social Relations Model to Family Assessment. Source: Journal of Family Psychology, Vol. 18, No. 2, 361-371. Impact factor: 3.8.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.