Научная статья на тему 'Шахслараро муносабатларда меҳр ифодаланишининг ижтимоий-психологик жиҳатлари'

Шахслараро муносабатларда меҳр ифодаланишининг ижтимоий-психологик жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
3618
256
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳр / меҳрсизлик / меҳрибонлик уйлари тарбияланувчилари / шахслараро муносабатлар / ота-она ва бола / этнопсихология / референт гуруҳ / ижтимоий муҳит / mercyfulnes / indifference / inmates of a children's home / interpersonal relationship / parents and childeren / ethnopsichology / reference group / social environment

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шоумаров Ғ. Б., Худойқулова Х.

Мақолада шахслараро муносабатлар, мулоқот тизимида муҳим ўрин тутадиган категориялардан бири ҳисобланган меҳр хусусида мулоҳаза юритилган, мазкур сифатни шакллантиришнинг ижтимоий-психологик жиҳатлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIO­PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF MERCYFULNESS IN INTERPERSONAL RELATIONSHIP

There is considered in the article the “mercyfulness” cathegory as important factor in the interpersonal relationship and communications, analyzed social and psychological issues of the subject.

Текст научной работы на тему «Шахслараро муносабатларда меҳр ифодаланишининг ижтимоий-психологик жиҳатлари»

Шоумаров ^Б.,

психология фанлари доктори, профессор; Худой^улова Х.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети магистратура боскичи талабаси

ШАХСЛАРАРО МУНОСАБАТЛАРДА МЕХ.Р ИФОДАЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИКЖИ^АТЛАРИ

шоумаров ¥.б.г худойк.улова х. шахслараро муносабатларда мех,р ифодаланишининг ижтимоий-психологик жихатлари

Маколада шахслараро муносабатлар, мулокот тизимида мухим урин тутадиган категория-лардан бири хисобланган мехр хусусида мулохаза юритилган, мазкур сифатни шакллантириш-нинг ижтимоий-психологик жихатлари тахлил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: мехр, мехрсизлик, мехрибонлик уйлари тарбияланувчилари, шахслараро муносабатлар, ота-она ва бола, этнопсихология, референт гурух, ижтимоий мухит.

шоумаровг.б., худойкулова х. социально-психологические аспекты проявления милосердия в межличностных отношениях

В статье авторами рассмотрена категория "милосердие" как важный фактор в межличностных отношениях и в общении, проанализированы социально-психологические аспекты данного качества.

Ключевые слова и понятия: милосердие, безразличие, воспитанники детских домов милосердия, межличностные отношения, родители и дети, этнопсихология, референтная группа, социальная среда.

shoumarov g.b., hudoyqulova h. socio-psychological aspects of mercyfulness in interpersonal relationship.

There is considered in the article the "mercyfulness" cathegory as important factor in the interpersonal relationship and communications, analyzed social and psychological issues of the subject.

Keywords: mercyfulnes, indifference, inmates of a children's home, interpersonal relationship, parents and childeren, ethnopsichology, reference group, social environment.

Хар бир миллат, халц мецрни ифодалашнинг узига хос меъёрларига эга. Шунинг учун бир халц ё миллатда мецрни ифодалаш малакалари шу халц ёки миллат учун меъёр цисобланса, бошцалар учун ахлоцсизлик деб саналиши ёки бацоланиши, маълум бир миллатнинг мецрни ифодалаш шакллари иккинчи бир миллатга ту^ри келмаслиги мумкин.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

Лекин шу билан бирга мехрни ифодалаш хар бир миллатнинг узига хос миллий мезон ва меъёрларида, яъни куз карашлари, юз ифодалари, к,ул харакатларида, умуман, хиссиётларида яккол ифодаланади. Шунинг учун мехрни ифодалаш малакалари мил-латга хам боFлик, дейишимиз мумкин. Шун-га карамасдан, барча миллатлар учун умумий хисобланадиган умумий мезон ва шакллардан биз шахс манфаати, бахт-саодати, рухий тинч-лиги йулида фойдаланишимиз зарур.

Мехрни ифодалашни билмаслик куп жихатдан шахснинг вояга етган, шахс сифа-тида шаклланган микроижтимоий мухитига боFлик булади. Бу мухитнинг асосини оила ташкил этади. Оилада ота-она ва ака-укалар орасида мехрнинг бир-бирига ифодалан-маслиги шу оилада усаётган болада мехрни ифодалаш малакаларининг шаклланмасли-гига олиб келади. Албатта, бола намунани факатгина оиладан эмас, балки узга референт гурух (кадрият, интилишлари унинг учун мухим ахамият касб этадиган)лар даврасидан, кариндошлари, мактаб хамда адабиёт, санъат, кино каби узга омиллардан хам олиши мумкин. Оилада етишмаган малакаларнинг узга омиллар оркали шакллантирилиши эхтимоли мавжуд. Лекин мехрни шакллантирувчи энг асосий омил оила хисобланади.

Умуман олганда, хайвонларнинг барча турлари (айримларидан ташкари) ва инсон-ларда хам болаларни дунёга келтиришда, эрта ёшлигиданок уларни парвариш килишда асосий ролни оналар бажарадилар. Бола туFилганидан бошлаб купрок вакти она билан утади. Шу сабабли хам мехрнинг келгу-си авлодлар манфаати хамда болаларининг бемехрликка учрамаслиги учун аёлларда купрок ифодалангани максадга мувофикдир.

Мехрнинг аёлларда купрок ифодалани-ши узок йиллик филогенетик (муайян тур-нинг пайдо булганидан бошлаб ривожлани-ши) тараккиёт билан боFлик. Шу билан бирга, эслатиб утиш жоизки, инсоният жамиятида турмуш тарзининг узгариши, аёлларнинг эр-каклар билан барча сохаларда тенглашиши, фан-техниканинг ривожи, жамиятдаги урбанизация жараёни ва бошка катор омиллар аёл хамда эркакларда мехр хисларининг шаклланишига уз таъсирини курсатмокда. Ин-сон омилининг ахамияти ошиб бориши билан

мехр ва унинг ифодаланиш зарурияти жами-ятда усиб боради.

Хаётга бир назар ташлайлик, хайвонларни мухофаза килиш халкаро жамиятлари мавжуд булган пайтда инсоннинг хавфсизлиги кафо-латланмаса, хайвонлар учун махсус овкатлар тайёрланиб, телевидение оркали катта пул эвазига реклама килинаётган вактда бошка бир жойда инсон боласи очликдан улса?! Инсоннинг якинларига булган муносабатида мехр маблаF, шахсдан ортикча ирода, сабр-чидам ёки матонат талаб килмайди. Аммо мехр инсонга сув билан хаводек зарур. Ки-шини бахтли ёки аксинча, бахтсиз киладиган энг мухим мезонлардан бири хам уни мехрга булган эхтиёжининг кондирилиш даража-сидир. Нахотки, шуни етарли тушунмасак, нахотки, мехрга мухтож булганларга нис-батан шу даражада бепарво, баъзиларимиз эса баFритош булсак?! Шундай бепарволик билан узимизни тулаконли инсон деб аташ-га хакимиз бормикин, деган саволни хар би-римиз, хох аёл, хох эркак булайлик, узимизга беришимиз ва бу саволга аник жавоб топиб, тегишли хулоса чикариб олишимиз зарур.

Хар бир одамда мехрни ифодалаш дара-жаси купинча туFма булади. Мазкур фикрнинг далили сифатида бир оиладаги ота-онанинг болаларини куриб чикишимиз мумкин. Ота-оналари томонидан бир хил мехрни курган, бир хил ардокланган фарзандлар эрта ёш-лигидан турли даражада мехр ифодалайди-лар. Бу эса мехрнинг ифодаланишини ирсий, биологик асослар белгилашини курсатади. Бу «наслий мерос» бир оиладаги болаларга хам ота-онасидан турли микдорда берилади.

Мехрнинг ифодаланиши факат биологик омиллар билан чекланмасдан, унга бир катор ижтимоий омиллар хам кучли таъсир килиши мумкин. Масалан, эрта ёшлигидан ота-онасиз, етим булиб усган, ота-она мехрига туймаган ёки уни умуман куришга, хис этишга, бахраманд булишга имкони булмаган бола-ларда ота-она мехрига туйиб усган болаларга караганда бемехрлик кескин ифодаланган булади1.

1 Хайдаров И. Мехрибонлик уйлари тарбияланувчила-ри шахсининг индивидуал ва ижтимоий-психологик ху-сусиятлари. Психология фанлари номзоди илмий дара-жасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 1997.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

Мехрсизлик билан мехрни ифодалашни билмасликнинг фаркига бормок лозим. Баъ-зиларнинг калбида мехр меъёридан ортик булса-да, уни ифодалашни билмайдилар, чун-ки уларда бу туЙFуни ифодалаш малакалари шаклланмаган булади. Бу хам куп холларда кайси оилада, кандай ота-она томонидан кандай тарбия курганликка боFликдир. Агар ота-она ёшлигидан болаларига ва эр-хотин сифатида бир-бирларига узаро мехрини ифо-далаб келган булсалар, бола хам улардан ан-даза олади ва унда мехрни ифодалаш малакалари етарли шаклланади. Агар ота-она бир-бирига мехрни ифодаламаса, бундай ои-лалардаги болаларнинг аксариятида мехрни намоён килиш малакалари етарли шакллан-майди.

Мехрнинг ифодаланиши нафакат оилага, балки ота-онанинг маданий ва маълумот са-виясига, миллатига, оила яшаётган ^удудга хамда шахснинг жинсига хам боFлик булади. Шахар ва кишлок, Шарк ва Fapб, аёллар (кизлар) ва эркаклар (у-гил болалар), зиёлилар ва ишчи-дехконлар орасида мехрнинг ифода-ланиш шакл ва хусусиятларида муайян фарк булади. Шахс туFилиб усган оила, уни ураб турган мухитнинг маданий савияси канчалик юкори булса, унда мехр шунчалик кучлирок ифодаланади.

Жуда ёшлигидан мехрибонлик уйларида вояга етган болаларда мехрнинг шаклланиши ва унинг ифодаланишида оилада усган бола-ларга нисбатан сезиларли фарк кузатилади. Бунинг бир неча сабаблари бор. Биринчидан, бола эрта ёшлигидан катталарнинг, яъни ота-онанинг мехрини курмаслиги окибатида мехр андазасидан махрум булади. Мехрни ифодалашни ургатадиган одами булмагани учун хам уларда бу хислат шаклланмайди.

Иккинчидан, мехрибонлик уйида болалар орасида мавжуд булган мухит, уларнинг узлари мустакил - ота-оналарсиз яшаш-лари болалар орасида ифодаланадиган мехрни бирмунча кадрлансизлантиради. Мехрибонлик уйларидаги болалар жамоасида айрим холларда мехр эмас, балки куч, зурлик купрок кийматга эга булиши мехрибонликдан кура аксинча, мехрсизликнинг купрок шакл-ланишига ва ифодаланишига олиб келади.

Умуман, вафосизлик, никохдан ташкари му-носабатлар шахснинг хаёт тарзи, унинг хаётий

кадриятлари, индивидуал-психологик хусу-сиятларидан келиб чикади. Лекин шу билан бирга, оилада турмуш уртокларидан бирининг иккинчисига нисбатан мехрсизлиги вафосиз-ликка ундовчи омил вазифасини уташи мум-кин. Агар мазкур фикрни аниклаштирадиган булсак, уз турмуш УртоFидан етарли мехр, диккат-эътибор, хурмат, яхши ва маданият-ли муомалани курмаган аёл ёки эркак хаёт такозоси билан бошка бир ута мехрибон ин-сон билан муносабатда, оддий мулокотда булиши ва оилада курмаган мехрни ундан куриши вафосизликка ундовчи омил булиши мумкин. Ёки оилада узига нисбатан бирмунча купол муносабатда булишларидан безиб, узга бир эркак ёки аёл мехрибонлигидан бахраманд булиш бу инсонлар орасида бир-бирига ёкиш хисларини пайдо килиш хамда уларни никохдан ташкари муносабатларга ундовчи узига хос омил вазифасини уташи мумкин.

Оилада бир нечта фарзанд булиши мумкин ва уларнинг ота-онасига, бир-бирига, колаверса, узга кишиларга нисбатан мехр хисларининг ифодаланиши турлича булади. Буни хар бир ота-она тасдиклаши мумкин. Шунинг учун оилада болаларнинг усаётган, тарбия олаётган мухити, ота-онаси, фарзанд-ларга муносабати бир хил булса-да, мехрнинг ифодаланиши турлича булади. Шундан келиб чикиб айтиш мумкинки, мехр факат хаёт давомида шаклланмайди, унинг асоси куп жихатдан наслга боFликдир. Мехр куп жихатдан болага табиатан, яъни биологик, тугма берилади. Лекин шу тугма, биологик берилган мехрнинг хаёт давомида шаклланиши ва ифодаланиши куп жихатдан оиладаги мухитга, яъни шу шахс шаклланаётган микро-ижтимоий мухитга боFлик булади. Шунинг учун бу саволга жавоб берар эканмиз, авва-ламбор, мехрнинг асосини биологик, тугма омил ташкил этадиган булса, бу тугма берилган мехрнинг ифодаланиши ва унинг ташки ифодаланиш малакаларининг шакл-лантирилиши куп жихатдан оилага, ота-онага, оиладаги мухитга, улар уртасидаги муносабатларга, уларнинг маданий, ахлокий, маънавий савиясига боFликлигини унутмаслигимиз ло-зим.

"Аклий етишмовчилик билан мехрсизлик уртасида боFликлик борми?" деган савол-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

га жавоб берар эканмиз, сузсиз мехр факат аклий савия билан улчанмаслигини, шу билан бирга аклий етишмовчилик билан мехрсизлик орасида боFликлик хам мавжудлигини таъ-кидлаш лозимдир. Аклий етишмовчилик кай даражада булса, мехрсизлик хам шу даража-да кескин ифодаланиши мумкин. Лекин бу уринда купрок боланинг мехрсизлиги эмас, балки уша агрессивлик (тажовузкорлик) ало-матлари узгаларга кай даражада зарарли эканлиги, унинг асоратлари хаёт учун, узгалар учун хавфли эканлигини етарли тушунтир-маслик сабаблари ташкил этади. Бу аклий етишмовчилик билан мехрсизлик орасидаги боFликликнинг биринчи томони булса, иккин-чи томондан ундаги мехрибонлик эмас, балки унинг акси булган тажовузкорликнинг ифодаланиши, аклий етишмовчилик асосидаги хатти-харакатларнинг кай даражада узгаларга зиён-захмат етказиши ва хавфли эканлиги-нинг туб мохиятини тушуниб етмаслиги ташкил этади. Фикримизни тасдикловчи далил си-фатида шуни келтириш мумкинки, баъзи она-ларда уз фарзандларини туFилиши биланок ташлаб кетиш ёки маълум сабабларга кура, хаёт кийинчиликлари натижасида ёки тур-муш УртоFи билан турли низолар окибатида пайдо булган аламзадаликни фарзандларидан олиш холлари кузатилади. Уз боласининг бун-дай душманига айланган аёллар куп жихатдан маълумоти, маданий ва маънавий савия-си, энг мухими акли етарли даражада шакл-ланмаган ожизалардир. Бу эса юкоридаги аклий заифлик билан агрессивлик орасидаги боFликликни тасдиклайди.

Мехрсизлик хусусияти болага онадан хам, отадан хам утиши, буни бевосита она андаза-си ёки ота андазаси сифатида ифодалаш мумкин. Бола мехрсизликни кисман ота, кисман она генетик дастуридан узлаштирган булиши эхтимоли бор. Энг мухими, боланинг кайси наслга купрок тортганлиги, кайси дастур купрок доминант (етакчи)лик килганлиги асо-сий ахамият касб этади. Барча турдаги таълим муассасаларида тарбияланувчилар, укувчи, талаба, тингловчилар билан утказиладиган тадбирларда Ватанга, атрофдагиларга нис-батан мехр-мухаббат туЙFуларини шакллан-тиришга алохида эътибор каратиш зарур. Зеро, максадга мувофик тарзда олиб борил-ган таълим-тарбия натижасида ножоиз ирсий

дастур натижасида шаклланган салбий характер хусусиятларини хам коррекциялаш, туFри узанга йуналтириш имкони вужудга келади.

Мехрни ифодалаш, мехрга булган эхтиёж ёшга боFлик булади. Айникса, мактабгача ёш-даги болаларда мехрга нисбатан нихоятда кучли эхтиёжни куришимиз мумкин. Ва ай-нан мана шу ёшларда мехр танкислиги, ота-она мехрига туймаслик боланинг характе-ри, шахсига кейинчалик жуда салбий таъ-сир курсатиши мумкин. Маълум бир ёш-дан кейин, масалан, етуклик ёши, фахрийлик ёши, кексалик ёши даврларида хам мехрга булган эхтиёж кескин ошади. Бунда купрок ота-оналар, мехнат фахрийлари, собик иш жойидан, жамоасидан, фарзандлари ва на-бираларидан моддий таъминот эмас, диккат-эътибор, мехр-мухаббат, илик муносабатни кутадилар. Буни хар бир акли расо одам би-лиши ва уз хатти-харакатини шунга мувофик белгилаши лозим.

Айрим психологик мелодрамалар, психологик фильмларни томоша килганда ёши улуFлар, кексалар нихоятда тез таъсирлана-дилар, куз ёш киладилар. Бу хам юкоридаги фикримизнинг далилидир. Мехрга булган эхтиёжнинг нихоятда кучайиши, етук ёшларда ва баъзан 55-60 ёшли инсонларда хам яккол ифодаланишини бува, буви макомидаги инсонларда куришимиз мумкин. Яъни, купинча бу инсонлар уз фарзандларига нисбатан ифо-далай олмаган, калбидан хис этмаган мехр-мухаббатини набираларига нисбатан хис эта-дилар, фарзандларидан кура набиралари-ни купрок суядилар, яхши курадилар. Бу хам мехрнинг ифодаланиши ёш хусусиятларига боFлик эканлигидан дарак беради.

Мехрнинг шаклланиши ва ифодаланиши, умуман фарзандларга булган муносабатимиз ёшга, оилавий хаётга караб узгариб боради. Биз, купинча, болаларни тарбиялаш жараё-нида узимиз хам тарбияланамиз. Нафакат биз болаларга, бола шахсига таъсир этамиз, балки бола шахси бизга уз таъсирини курсатади. Лекин ота ёки она сифатида шаклланаёт-ган болага ота-она ва болалар уртасидаги узаро муносабат ва мулокот андаза вазифа-сини утайди. Шунинг учун тарбия жараёни-да ота-она ва болалар орасидаги муносабат бир томонлама эмас, балки икки томонла-ма хисобланади. Айнан шу боисдан, фарзанд

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

курган, уни устирган, таълим-тарбия бер-ган ота-она билан фарзанд курмаган ота-она уртасида маълум бир фарк булади.

Фарзанд курмаган ота-онада хам худди шу сифатлар, хислатлар мавжуд, лекин бола-си булмаганлиги уларда шу сифат ва хислат-ларнинг тулик намоён булиши ва шаклла-нишига имкон бермайди. Фарзандли булиш ва улар билан доимо мулокотда булиш, тар-бия жараёнида бевосита катнашиш, уларнинг тулаконли ота ёки она сифатида шаклланиши-га, намоён булишига хизмат килади. Таъкид-лаш лозимки, оилада факат уFил ёки факат киз устираётган ёхуд уFил-кизларни бирга-ликда тарбиялаётган ота-оналарнинг мехрини ифодалашида жиддий фарк булиши мумкин. Шу уринда киз боланинг ота-онага муносаба-ти, мехрибонлиги, мулокоти, мехрининг ифо-даланиши факат киз устирган оталарга маълум. Факат уFил болаларни вояга етказган от-алар маълум вактларгача (киз набираларини тарбияламагунча) буни хис эта олмайдилар.

Бизга маълумки, хайвонлар олами инсон-дан фаркли равишда, мехрни тил билан ифо-далашга ожиздир. Шунинг учун уларнинг эмо-ционал реакциялари, хиссиёти, мехри ёки агрессивлиги (тажовузкорлиги) турли, ма-салан, бошини одамнинг оёFи устига ке-либ куйиши, боши ёки думи билан одамлар-га келиб суйкалиши каби хатти-харакатларида яккол ифодаланади. Уларнинг хиссиётини шу холатларда куриб, тушуниб етган болада хам мехр ифодалаш малакалари маълум даражада шаклланади. Шунинг учун уйда хайвон асраш, улар билан мулокотда булиш, хайвонларни тушунишга харакат килиш, хайвонларнинг уларга булган муносабатини идрок этиш бо-лаларда хаёт жараёнида зарур булган муай-ян малака ва куникмаларнинг таркиб топиши-га ёрдам бериши мумкин.

Мехрсизлик ута салбий окибатларга олиб келади. Турмуш курган шахсларда мехрнинг етишмаслиги улар орасидаги эр-хотинлик муносабатларининг курук, даFал, купол булишига, оилавий бахтнинг тулик хис этил-маслигига олиб келади.

Эр-хотинлардан бирининг мехрсизлиги улар орасидаги жинсий хаётга хам салбий таъ-сир килиб, бундай оилалардаги баъзи аёллар узок йиллар давомида эри билан жинсий хаёт

кечиришига карамасдан умр буйи никохдан коникишни хис этмаган булиши мумкин.

Мехрсизлик ота-онада ифодаланган так-дирда фарзандларни узларига мехрибон килиб тарбиялашлари кийин кечади. Бундай оилада вояга етган фарзандлар катта булиб, узлари оила курганларида фарзандларига мехрдан кура мехрсизликни купрок ифода-лашга мойил буладилар. Мехрсизлик кескин ифодаланган оилаларда тарбияланган фар-зандларда турли неврозлар, асаб бузилишла-ри юзага келиши мумкин.

Мехр хар бир нарсада, айникса, шахс маъ-навиятининг шаклланишида сув ва хаводек зарур. Шу билан бирга хар бир нарса ме-ъёрида булгани маъкуллиги учун мехр хам меъёридан ошиб кетмаслиги максадга мувофикдир. Биринчидан, боланинг ота-она, бува-бувилар, ака-опалар мехрига энг мухтож булган мактабгача ёш даврини бой бермаслик зарур. Айнан шу даврда бола мехрга туйиниши керак. Агар бола шу даврда мехрни зарур даражада хис этмаса, кейинги ёш боскичларида унга нисбатан ифодаланган мехр йукотилганининг урнини коплай олмай-ди. Шу билан бирга, баъзи оилаларда кузати-лишича, мехрнинг меъёридан ортик ифодала-ниши куйидаги кунгилсиз окибатларга олиб келиши мумкин:

1. Меъёридан ортик мехр ифодалаган ота-оналар болага тулик итоат килиб, хохлаган нарсаларини бажо келтириб, боланинг ота-онаси, тарбиячиси эмас, балки кули, хизматко-рига айланади. Бундай мухитда вояга етгунча боланинг тарбияси бузилади. Узи мехр ифо-далашга эмас, балки факат узгалар мехридан бахраманд булишга урганган бола шундай килмаган одамга салбий муносабатда булиб, мехрсизликдан тажовузкорликкача булган хатти-харакатни ифодалаши мумкин.

2. Баъзи ота-оналардаги ута мехрибонлик, айникса, болада унга эхтиёж бироз камай-гандан кейин хам илгариги тарзда ота-онаси томонидан ифода этилаётгани болани тенг-дошлари олдида нокулай вазиятга тушириши, у синфдошлари, кизлар томонидан танкидий мухокама, кулги объектига айланиб колиши мумкин. Бу эса унда ота-она мехрига жаво-бан мехрсизлик билан жавоб бериш каби холларни, шахс <^алаёни», «исёни» тарзи-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

да мехрсизликнинг ифодаланишини намоён килади.

Шундай килиб, организм учун зарур булган моддалар микдори организмда меъёри-дан ортиб кетганда аллергик реакция куза-тилгани каби меъёридан ортик мехр уринсиз ифодаланганда тескари натижани келтириб чикариб, кутилмаганда агрессив хулк-атворни шакллантириши мумкин.

Тарбиячи, укитувчи шахсидаги мехрсизлик укувчилар шахсидаги мехрибонлик ва уни ифодалаш малакалари шаклланишига салбий

таъсир килади. Педагоглардаги мехрсизлик тарбияланувчи ва укувчиларда мустакил фикрлаш, уз фикрини эркин ифодалаш, катта-лар билан эркин мулокотга киришиш, соFлом мунозара килиш, маълум масалалар буйича мунозарада катнашиш, зарур булганда уз по-зицияси, фикри, карашларини асослаш, химоя килиш, тушунтириш малакаларининг шаклланишига акс таъсир курсатади. Мехр йук жой-да тошбаFирлик, тажовузкорлик бошланади. Шуни хеч биримиз унутмаслигимиз лозим.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: "Маънавият", 2008.

2. Хайдаров И. Мехрибонлик уйлари тарбияланувчилари шахсининг индивидуал ва ижтимоий-психологик хусусиятлари. Психология фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 1997.

3. Психологнинг 1001 саволга 1001 жавоби. - Т.: "Мехнат", 2001.

4. Ковалев С.В. Психология семейных отношений. - М., 1997.

5. Сатир В. Как строить себя и свою семью. / Перевод с английского. - М., "Педагогика-пресс", 1992.

6. Оила психологияси (академик лицей ва касб-хунар коллежлари укувчилари учун дарслик). - Т. "Шарк", 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.