Научная статья на тему 'УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОЛЛИЗИОННОГО ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ РЕОРГАНИЗАЦИИ ИНОСТРАННЫХ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ В УЗБЕКИСТАНЕ'

УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОЛЛИЗИОННОГО ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ РЕОРГАНИЗАЦИИ ИНОСТРАННЫХ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ В УЗБЕКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
78
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
реорганизация / коллизионное право / иностранный элемент / материальные и коллизионные нормы / кредитор / должник / реорганизация. / reorganization / conflict of laws / foreign element / material and conflict of laws rules / creditor / debtor / reorganization.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Эргашев Азамат

Применение коллизионных норм в отношениях с осложненными иностранными элементами при реорганизации и ликвидации юридических лиц представляет определенные трудности. В частности, применение коллизионной нормы затрудняет деятельность суда или иного государственного органа, ссылаясь на права иностранного государства. Это связано с тем, что этот орган должен применять иностранное право посредством применения коллизионного права, основанного на его национальном законодательстве и в двусторонних соглашениях. Определение содержания иностранного права и понимание его сути может привести к другим вопросам. В данной статье автор акцентирует внимание на вопросах совершенствования коллизионного регулирования реорганизации иностранных юридических лиц в Узбекистане в системе юридических наук.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Improvement of the conflict-of-law regulation of reorganization of foreign legal entities in Uzbekistan

The application of conflict of laws rules in relations complicated by a foreign element during the reorganization and liquidation of legal entities also presents certain difficulties. In particular, the application of a conflict of laws rule complicates the activities of a court or other state body, referring to the law of a foreign state. This is due to the fact that this body must apply foreign law through the application of conflict of laws based on its national legislation and in bilateral agreements. Determining the content of foreign law and understanding its essence may lead to other issues. In this article, the author focuses on the issues of improving the conflict-of-law regulation of reorganization of foreign legal entities in Uzbekistan in the system of legal sciences.

Текст научной работы на тему «УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОЛЛИЗИОННОГО ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ РЕОРГАНИЗАЦИИ ИНОСТРАННЫХ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ В УЗБЕКИСТАНЕ»

UDC: 343.226.5 (042)(575.1)

Эргашев Азамат

Тошкент давлат юридик университети "Халкаро хусусий хукук" кафедраси катта укитувчиси E-mail: azamat.ergashev@interlex.uz

УЗБЕКИСТОНДА ЧЕТ ЭЛ ЮРИДИК ШАХСЛАРИНИ ЦАЙТА ТАШКИЛ ЭТИШНИ КОЛЛИЗИОН-^УЦУЦИй ТАРТИБГА СОЛИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация. Юридик шахсларни цайта ташкил этиш ва тугатишга доир чет эл элементи билан мураккаблашган муносабатларда коллизион нормаларни цуллаш муайян мураккабликларни уам келтириб чицаради. Жумладан, коллизион нормани цуллашда у чет эл давлати ууцуцига уавола цилар экан, суд ёки бошца давлат органи фаолиятини мураккаблаштиради. Чунки ушбу орган узининг миллий цонунчилиги, икки томонлама тузилган шартномаларга асосланган цолда коллизион нормани цуллаш орцали чет эл ууцуцини цуллаши лозим. Чет эл ууцуци мазмунини аницлаш, унинг моуиятини тушуниш эса яна бошца масалаларни келтириб чицариши мумкин. Мазкур мацолада муаллиф юридик фанлар тизимидаги Узбекистонда чет эл юридик шахсларини цайта ташкил этишни коллизион-ууцуций тартибга солишни такомиллаштириш масалаларига тухталиб утади.

Калит сузлар: чет эл, юридик шахс, коллизион ууцуц, моддий ва коллизион нормалар, кредитор, царздор, цайта ташкил этиш.

Эргашев Азамат

старший преподаватель кафедры «Международное частное право» Ташкентского государственного юридического университета

УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОЛЛИЗИОННОГО ПРАВОВОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ РЕОРГАНИЗАЦИИ ИНОСТРАННЫХ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ В УЗБЕКИСТАНЕ

Аннотация. Применение коллизионных норм в отношениях с осложненными иностранными элементами при реорганизации и ликвидации юридических лиц представляет определенные трудности. В частности, применение коллизионной нормы затрудняет деятельность суда или иного государственного органа, ссылаясь на права иностранного государства. Это связано с тем, что этот орган должен применять иностранное право посредством применения коллизионного права, основанного на его национальном законодательстве и в двусторонних соглашениях. Определение содержания иностранного права и понимание его сути может привести к другим вопросам. В данной статье автор акцентирует внимание на вопросах совершенствования коллизионного регулирования реорганизации иностранных юридических лиц в Узбекистане в системе юридических наук.

Ключевые слова: реорганизация, коллизионное право, иностранный элемент, материальные и коллизионные нормы, кредитор, должник, реорганизация.

Ergashev Azamat

Senior Lecturer of the Department International Private Law, Tashkent State University of Law

IMPROVEMENT OF THE CONFLICT-OF-LAW REGULATION OF REORGANIZATION OF FOREIGN LEGAL ENTITIES IN UZBEKISTAN

Ab&ract. The application of conflict of laws rules in relations complicated by a foreign element during the reorganization and liquidation of legal entities also presents certain difficulties. In particular, the application ofa conflict of laws rule complicates the activities of a court or other tfate body, referring to the law of a foreign ¡Rate. This is due to the fact that this body mutf apply foreign law through the application of conflict of laws based on its national legislation and in bilateral agreements. Determining the content of foreign law and understanding its essence may lead to other issues. In this article, the author focuses on the issues of improving the conflict-of-law regulation of reorganization offoreign legal entities in Uzbekitfan in the sytfem of legal sciences.

Keywords: reorganization, conflict of laws, foreign element, material and conflict of laws rules, creditor, debtor, reorganization.

Замонавий шароитларда идтисодий-ижти-моий алодаларнинг кенгайиши, чет эл элементи билан мураккаблашган турли юридик шахслар иштирокидаги муносабатларни самарали тартиб-га солиш долзарблигини белгилаб беради.

Миллий донунчилик чет эл юридик шахслари-нинг Узбекистан Республикасида фаолият юрити-ши учун кенг имкониятлар яратиб беради. Статистик маълумотлар шуни курсатадики, 2019 йилда Узбекистон Республикасида янги ташкил этилган корхона ва ташкилотларнинг (дехдон хужали-клари ва фермер хужаликларисиз) 339 мингтаси руйхатга олинган. Шундан 323 мингтаси фаол, 15,5 мингтаси нофаол. Янги ташкил этилганлари 55 мингтани ташкил этган булса, 16,7 мингта таш-килот фаолияти тугатилган. Бу курсаткичларнинг асосий дисми Тошкент шахрига тугри келади [1].

Идтисодий фаолият турлари буйича кичик корхоналар (дехдон хужаликлари ва фермерлар-сиз) янги ташкил этилганларининг курсаткичлари

2017 йилда 31,3 минг, 2018 йилда 38,2 минг, 2019 йил холатида эса 48,9 мингтани ташкил этган булса, тугатилганлари сони 2017 йилда 25,2 минг,

2018 йилда 21,9 минг, 2019 йил холатида эса 15,6 мингтани ташкил этди [2].

Юдоридаги курсаткичлар юридик шахслар-нинг фаол ёки нофаол холатда булиши, унинг му-айян вадт оралигида, албатта, дайта ташкил этили-ши ёки тугатилишини курсатади. Юридик шахс-ни дайта ташкил этиш унинг ташкилий-худудий шакли, миллий худуд тизими хамда коллизион нормалар билан боглидлиги нудтаи назаридан

дандай узига хосликларга эга деган савол тугили-ши табиий. Кайд этиш лозимки, юридик шахсни дайта ташкил этиш буйича миллий худудшунос олимлар томонидан муайян таддидот ишлари олиб борилган булса-да, айнан ушбу саволлар дуйилмаган.

Фударолик худудида юридик шахсларни коллизион худудий тартибга солиш Фударолик кодексининг 1177-моддасида назарда тутилган булиб, унда агар Узбекистон Республикасининг донунида чет эл юридик шахслари учун бошда-ча тартиб белгиланган булмаса, чет эл юридик шахслари Узбекистон Республикасида фударолик донун хужжатлари билан тартибга солинадиган тадбиркорлик фаолиятини ва бошда фаолиятни амалга ошириши назарда тутилган.

Бу уринда Узбекистонда чет эл юридик шах-сларини дайта ташкил этишни коллизион-худудий тартибга солиш зарурати нимада деган савол туги-лади. Юридик адабиётларда мазкур масалада тур-лича фикрлар мавжуд. Хусусан, М.М. Богуславс-кийнинг фикрича, коллизион норма хаволаки ху-сусиятга эга, у фадат тегишли масалани хал ди-лувчи моддий худудда хавола дилинади. Халдаро хусусий худуд дастлаб айнан коллизион худуд тарзида вужудга келган ва хозирга дадар бир да-тор давлатларда шундай дабул дилинади [3].

С. Джолдасованинг таъкидлашича, халдаро мерос худудида коллизияни шундай худудий хо-лат сифатида анидлаш лозимки, бунда меросга оид муносабатлар чет эл элементи ордали узаро таъсир йули билан тартибга солиш имконини бе-

рувчи икки ёки ундан ортик миллий хукукий ти-зим билан богланади [4].

Муаллифнинг бу борадаги фикрларида айнан коллизион хукукий нормалар етарли даражада баркарорликка эга булишини такозо этади. Бу эса юридик шахсларга нисбатан цуллаш ва хукукий тартибга солиш имконини беради. Коллизион нормаларда ифодаланган юридик терминлар бе-восита халкаро хусусий хукукда кулланиладиган терминларга мос келишини англатади. Асосийси, юридик терминлар чет элда мавжуд юридик инс-титутларни тезкорлик билан, окилона ва тулик таснифлашга имкон бериши ва бу билан тегишли муносабатга нисбатан кулланиши мумкин булган нормани руёбга чикаришни таъминлайди.

Бу уринда коллизион норма факат мерос му-носабатларига эмас, балки халкаро хусусий хукук предметига кирувчи бошка масалаларни хам камраб олади. Хар кандай холатда хам коллизион норма, албатта, бир неча миллий хукук тизими билан алокада булади. Коллизион норма хавола килинса-да, ундан у хавола килган муайян мод-дий-хукукий норма асосида фойдаланиш мумкин. У воситасида юзага келган муаммо конун хужжа-ти асосида хал килинади. Бирок бу билан коллизион норманинг ахамиятини шунчаки курсаткич бе-рувчи, маълумот такдим килувчи норма сифатида кабул килмаслик лозим. Чунки коллизион норма моддий хукукий норма билан биргаликда фука-ролик муомаласи иштирокчилари учун муайян коидаларни назарда тутади.

Юридик шахсларни кайта ташкил этиш ва тугатишга доир чет эл элементи билан муракка-блашган муносабатларда коллизион нормаларни куллаш муайян мураккабликларни хам келтириб чикаради. Жумладан, коллизион нормани кул-лашда у чет эл давлати хукукига хавола килар экан, суд ёки бошка давлат органи фаолиятини мураккаблаштиради. Чунки ушбу орган узининг миллий конунчилиги, икки томонлама тузилган шартномаларга асосланган холда коллизион нормани куллаш оркали чет эл хукукини куллаши лозим. Чет эл хукуки мазмунини аниклаш, унинг мохиятини тушуниш эса яна бошка масалаларни келтириб чикариши мумкин.

Л.Х. Мингазовнинг фикрича, оптимал хуку-кий нормани яратишга харакат килиш зарур. Бунда оптимал норма тавсифловчи хусусият булиб, у норма мазмунининг ва таркибий элементларининг

такомиллашганлиги, ифодаланишнинг аниклиги ва бошка техник-юридик курсаткич хисобланади. Хукукий норманинг самарадорлиги хукукий таъ-сир курсатишнинг муваффакияти ва самарадор-лигини таъминлайди [5].

Л.Х. Мингазовнинг фикрини А.Я. Аухатов кул-лаб-кувватлайди ва хукукий норманинг амал ки-лиши ва самарадорлиги унинг ички такомили, ижтимоий киймати, оптималлиги ва бошка хусу-сиятлари билан боглик деб хисоблайди [6]. У ко-нун чикарувчи коллизион нормаларни шакллан-тиришда муаммони "халкаро микёсдаги конун чикарувчи" сифатида куриши зарур. Бунда бошка хукукий тартиботларга эга давлатларнинг моддий хукукида мавжуд фарклар, жумладан, компания-ларнинг ташкилий-хукукий шакллари маълум булади [7].

А.Б. Левитин фикрича, коллизион норма-лар чет эл элементлари билан мураккаблашган фукаролик хукукий муносабатларни тартибга солмайди, уларнинг вазифаси асосан кулланиши зарур булган бирон-бир давлатнинг ички моддий хукуки нормасини курсатишдан, яъни унга хаво-ла килишдан иборат. Коллизион норма воситаси-да вужудга келган муносабатларнинг келажакда тартибга солиниши маълум хукукий соханинг моддий-хукукий нормаси воситасида амалга оши-рилади.

Х. Рахмонкуловнинг фикрича, фукаролик-хукукий ва халкаро хусусий хукук нормаларини бир-биридан ажратиб ёки уларни бир-бирига ка-рама-карши куйиб булмайди, фукаролик хукук нормаларисиз халкаро хусусий хукук нормалари-ни куллашнинг иложи булмаганидек, коллизион, яъни халкаро хусусий хукук нормаларисиз мод-дий хукук нормаларини халкаро мулкий, мулк би-лан боглик шахсий, оилавий, мехнат муносабат-лари ва процессуал харакатларга нисбатан куллаб булмайди, улар биргаликда вазифани бажаришга каратилади [8].

Юкоридагилардан куриниб турибдики, колли-зион нормалар воситасида тартибга солинадиган муносабатлар табиати турли хукук нормалари-нинг мажмуаси сифатида намоён булади. Бунда муносабатларнинг хар бир хусусияти узига хос-ликка эга.

Фикримизча, юридик шахсни кайта ташкил этиш хар доим хам юридик шахсни тугатишни англатмайди. Масалан, кушиб юбориш, кушиб

олиш, булиш узига хос тарзда амалга ошири-лади ва бунда юридик шахс фаолиятини тугата-ди. Ажратиб чидариш шаклидаги дайта ташкил этишда эса дайта ташкил этилаётган юридик шахс уз фаолиятини тугатмайди ("Акциядорлик жами-ятлари ва акциядорларнинг худудларини химоя дилиш тугрисида'ги донуннинг 96-моддаси).

И.Б. Зокировнинг фикрича, юридик шахсни бекор дилишнинг иккинчи шакли - уни худуд субъекти сифатида тугатиш хисобланади. Корхо-нани тугатиш унинг худуд ва бурчларини худудий ворислик тартибида бошда шахсга утмасдан бе-кор булишига олиб келади. Зеро, ташкилотларни тугатиш уларни дайта ташкил этишдан хам мухим ахамиятга эга. Бунинг асосий сабаби юридик шахс дайта ташкил этилганда кредиторларнинг талаби ворислик асосида янгидан ташкил этилган кор-хонага ворислик буйича утади. Тугатилганда эса юридик шахс уз-узидан худуд субъекти сифати-да бархам топади ва шу билан биргаликда унинг худуд ва бурчлари хам тугайди. Шунинг учун хам корхонани тугатишда кредиторларнинг худуд ва бурчларини таъминлашга алохида эътибор дара-тиш талаб этилади [9].

Юридик шахсларни кушиб юбориш атамаси айни пайтда юридик шахсларни бирлаштириш атамаси билан бир маънода ишлатилиши холат-ларига хам тухталиб утиш лозим. 1963 йилдаги Гражданлик кодексида юридик шахснинг туга-тилиши билан унинг дайта тузилиши тартибига фадат битта 38-модда багишланган булиб, унда агар СССР Иттифоди донунлари билан бошдача хол белгиланмаган булса, Узбекистон ССР донунлари билан белгиланиши урнатилган эди, холос. Хадидатда эса бундай масалалар ушбу кодекснинг 3-моддасига биноан собид СССР донунлари билан тартибга солинарди [10].

С.С. Гуломовнинг фикрига кура жамиятни ду-шиб юбориш деганда икки ёки бир неча юридик шахсни уз фаолиятларини тугатиб, узларининг худуд ва мажбуриятларини утказиш йули билан янги юридик шахсни вужудга келтиришлари ту-шунилади ва шу ордали душиб юборишда янги вужудга келган жамият бирлашган жамиятлар-нинг универсал худудий вориси хисобланади [11].

Ф. Кутлымуратовнинг фикрича, юридик шахс-ни дайта ташкил этиш ихтиёрий асосда амалга оширилади. Айрим холларда юридик шахс ажра-тиб чидариш ёхуд бир ёки бир неча юридик шахсга

булиш ваколатли давлат органи ёки суднинг даро-рига кура амалга оширилиши мумкин [12].

Фикримизча, юридик шахсларни ташкилий-худудий шакллари уни ташкил этишга узининг таъсирини курсатади. Масалан, тижоратчи ва нотижорат ташкилотларини дайта ташкил этиш узига хос режимга эга. Юридик шахсни дайта ташкил этишни тугри талдин дилиш зарур. Бунда юридик шахсни тугатиш унинг худуд ва бурчлари худудий ворислик тартибида бошда шахсга ут-масдан бекор дилинишига олиб келади (ФКнинг 53-моддаси). Юридик шахсни дайта ташкил этиш эса анъанавий равишда бешта усулда, яъни душиб юбориш, душиб олиш, булиш, ажратиб чидариш, узгартириш шаклида амалга оширилади (ФК-нинг 49-моддаси). Юридик шахсни дайта ташкил этишда юридик шахс тугатилиши, худуд субъекти бекор булишини хам эътибордан четда долдир-маслик лозим.

Н. Имомовнинг фикрича, Фударолик кодек-сига тижоратчи булган ташкилотларнинг мутлад руйхатини киритиш амалий жихатдан зарур, чун-ки бу бозор идтисодиётига утиш даврида мухим шарт хисобланади. Тижоратчи булган ташки-лотларнинг ташкилий-худудий шаклларини бел-гилаш донун чидарувчи учун уларни оммавий худудий жихатдан тартибга солиш зарурати би-лан изохланади [13].

Д.М. Караходжаеванинг фикрича, мулкий му-носабатларни тартибга солиш концепцияси дав-лат назорати ва узини узи тартибга солиш инсти-тутлари томонидан узаро тенг равишда уйгун хо-латда дуллашни тадозо дилади ва бу давлат хамда мулкдор манфаатларини таъминлайди. Бунда на-фадат суд ва маъмурий органлар, балки нодавлат, узини узи тартибга солувчи хамда жамоат ташки-лотлари хам фаол датнашиши зарур [14].

Фикримизча, тижоратчи булган ташкилотлар-нинг ташкилий-худудий шаклларини белгилаш анъанавий шаклланган ва бутун дунёда амал ди-лувчи тизим доидаларидан келиб чидиши зарур. Шу билан бирга, узига хос ташкилий-худудий шаклга эга булган тижоратчи юридик шахслар-нинг мавжуд булиши (масалан, оилавий корхона, хусусий корхона) худудий тартибга солишдаги бушлидни камайтиришга хизмат дилади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 июндаги ПФ-5739-сон фармони-га кура янги тартиб амал дилмокда. Унга кура:

а) тадбиркорлик субъектлари - юридик шахслар-ни ихтиёрий тугатишда:

бир ёки бир неча даврий босма нашрларда корхонанинг тугатилиши тугрисида эълонлар бе-риш талаб этилмайди, бунда тегишли маълумот-лар руйхатдан утказувчи органнинг расмий сайти-га жойлаштирилади;

давлат руйхатидан утказилган вадтдан бошлаб молия-хужалик фаолиятини амалга оширмаган хамда солид дарзи мавжуд булмаган корхоналар-нинг молия-хужалик фаолияти текширилмайди;

давлат солид хизмати органлари томонидан ут-казиладиган, тугатиладиган корхонанинг молия-хужалик фаолиятини текширишнинг энг узод даврийлиги уч йилни ташкил этади;

молия-хужалик фаолиятини текшириш учун ваколатли давлат органларидан корхона тугриси-даги мавжуд маълумотларни олиш тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш ва хисобга дуйишнинг автоматлаштирилган тизими ордали амалга оширилади;

корхонани ихтиёрий тугатишнинг умумий муддати руйхатдан утказувчи орган ихтиёрий ту-гатиш тугрисида хабардор дилган кундан бошлаб олти ойдан ошмаслиги керак [15].

Мазкур фармон юридик шахсни тугатишда мухим норматив-худудий хужжат вазифасини ба-жармодда. Чунки илгари мавжуд булган тартиб турли оворагарчиликлар, сансалорликлар хамда бюрократик тусидларни беихтиёр дуйилишига олиб келар эди. Бир тарафдан, солид дарзини ун-диришдан иборат эзгу мадсадлар дуйилган холда, бошда тарафдан, коррупцияга йул очиш ёки юридик шахсни тугатишнинг "тубсиз чудурликдан" иборат жараёни бошланар эди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махка-масининг 2019 йил 21 августдаги "Тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш ва уларнинг фаолиятини тухтатиш тартиби хамда Молия-хужалик фаолиятини амалга оширмаётган тадбир-корлик субъектларини давлат реестридан чида-риш тартиби тугрисидаги низомларни тасдидлаш хадида"ги 704-сон дарори [16]да молия-хужалик фаолиятини амалга оширмаётган тижорат ташки-лотлари фаолиятини харакатсиз холатга утказиш учун дуйидагилар асос булади:

туддиз ой мобайнида молия-хужалик фаолия-ти буйича банк хисобварадларига пул маблаглари тушмаганлиги;

туддиз ой мобайнида солид хисоботлари тад-дим этилмаганлиги.

Шу билан бирга, давлат солид хизмати орга-ни руйхатдан утказувчи орган ва руйхатдан утган жойдаги давлат статистика органлари, Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Мажбурий ижро бюроси туман (шахар) булими, кучмас мулкка булган худудларни руйхатдан ут-казувчи орган, автотранспорт воситалари, дишлод хужалиги техникаси ва руйхатдан утказиладиган бошда техника воситаларини руйхатдан утказув-чи органлар ва Узбекистон Республикаси Капитал бозорини ривожлантириш агентлигини хабардор дилади.

Ш. Нуриддинованинг фикрича, юридик шахс-лар бекор булишини тартибга солувчи фударо-лик донун хужжатларининг умумий тавсифи шуни курсатадики, юридик шахсларни бекор булиши билан боглид муносабатларни тартибга солувчи донун хужжатлари муайян бир тизимга солинмаган ва уларни амалиётда тулид татбид этишнинг изчил механизми хам мавжуд эмас. "Юридик шахсларни дайта ташкил этиш тартиби тугрисида" ги Узбекистон Республикаси Вазир-лар Махкамасининг низомини дабул дилиш мад-садга мувофид [17]. Ушбу фикрга ядин фикрни А. Шукруллаев хам илгари суради ва Узбекистон Республикасининг "Юридик шахсларни давлат руйхатидан утказиш, дайта ташкил этиш ва туга-тиш тугрисида'ги дарор дабул дилиш зарурияти борлигини таъкидлайди [18].

Фикримизча, юридик шахсларнинг тури, таш-килий-худудий шакли, давлат иштирокига доир нормалари мавжуд экан, уларни дайта ташкил этишга доир донун хужжатлари хам булиши та-биий. Бунда барча ташкилий-худудий шаклдаги юридик шахсларни битта низом билан тартибга солиш донунчилик техникаси нудтаи назаридан пухта тахлил дилиниши талаб дилинади.

Н. Имомовнинг фикрича, дайта ташкил этиш ва тугатиш юридик шахсни худуд субъекти сифа-тида бархам топишини ифодалайдиган худудий усуллар ва воситаларни ифодаловчи категориялар хисобланади [19]. Бу уринда муаллиф дайта таш-кил этиш ва тугатишнинг усуллари ва воситала-рига эътибор даратади. Фикримизча, хар дандай юридик шахсни ташкилий-худудий шакли, уни дайта ташкил этиш ва тугатишга доир нормалари тизимли равишда нормаланиши лозим.

Узбекистон Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини хи-моя килиш тугрисида'ги конунининг 92-моддаси иккинчи кисмига кура янги юридик шахснинг унга уз фаолиятини тугатган икки ёки бир нечта жамиятнинг барча хукуклари ва мажбуриятлари-ни утказиш йули билан вужудга келиши акциядор-лик жамиятларининг ёхуд акциядорлик жамия-ти ва масъулияти чекланган жамиятнинг кушиб юборилиши деб эътироф этилади [20].

Узбекистон Республикасининг "Масъулияти чекланган хамда кушимча масъулиятли жамият-лар тугрисида'ги конунининг 49-моддасига кура жамиятни кайта ташкил этиш кушиб юбориш, бирлаштириш, булиш, ажратиб чикариш ва кайта тузиш шаклида амалга оширилиши мумкин. Кр-нуннинг 50-моддаси бешинчи кисмига кура жа-миятлар кушиб юборилганда улардан хар бири-нинг барча хукуклари ва мажбуриятлари топши-риш далолатномаларига мувофик кушиб юбориш натижасида ташкил этилган жамиятга утади.

Бундан ташкари, Кредит уюшмаларини туга-тиш тартиби тугрисидаги низом (2008 йил 22 май, 1815-сон), Банкларни тугатиш тартиби тугрисидаги низом (1999 йил 11 февраль, 626-сон) ва бошка конун ости хужжатлари хам бевосита тижоратчи юридик шахсни тугатиш тартибини белгилайди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махка-масининг 2006 йил 16 октябрдаги 215-сонли ка-рори билан тасдикланган "Давлат корхоналари тугрисида'ги низомнинг 31-бандига мувофик давлат корхонаси муассис карорига кура тегишли равишда Хусусийлаштирилган корхоналарга ку-маклашиш ва ракобатни ривожлантириш давлат кумитаси ёки унинг худудий бошкармаси билан келишган холда, конун хужжатларида белгилан-ган тартибда ёхуд суд карорига биноан кайта таш-кил этилиши ёки тугатилиши мумкин [21].

Умумий коидага кура кайта ташкил этиш юридик шахс муассисларининг карори билан, аникроги, ихтиёрий равишда амалга оширилади. Бирок тижоратчи ташкилотларга нисбатан конун хужжатларида мажбурий тартибда кайта ташкил этиш холларда хам кузда тутилган [22].

Узбекистон Республикасининг "Ракобат тугрисида'ги конунининг 20-моддасига мувофик товар ёки молия бозорида устун мавкега эга бул-ган хужалик юритувчи субъектга нисбатан рако-бат тугрисидаги конун хужжатлари бузилишини

бартараф этиш юзасидан илгари кулланилган чоралар самарасиз булган такдирда монополияга карши орган хужалик юритувчи субъектни маж-бурий тарзда булиш ёки ажратиб чикариш хаки-даги даъво билан судга мурожаат этади, булиш ёки ажратиб чикариш хужалик юритувчи субъект негизида икки ёхуд бир нечта алохида хужалик юритувчи субъектни ташкил этиш оркали амалга оширилади.

Хужалик юритувчи субъектни мажбурий тарзда булиш ёки ажратиб чикариш куйидаги шартларнинг барчаси жам булганда амалга оши-рилиши мумкин:

булинаётган ёки ажратиб чикарилаётган тар-кибий булинмаларнинг ташкилий ва худудий жихатдан ажралиб чикиш имконияти мавжуд бул-ганда;

унинг таркибий булинмалари уртасида узаро узвий технологик богланиш мавжуд булмаганда;

булиш ёки ажратиб чикариш натижасида таш-кил топган таркибий булинмаларнинг товар ёки молия бозорида мустакил фаолият курсатиш им-конияти мавжуд булганда [23].

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махка-масининг 2013 йил 20 августдаги 230-сон карори билан тасдикланган "Хужалик юритувчи субъект-ларни мажбурий тарзда булиш ёки ажратиб чика-риш масалаларини куриб чикиш тартиби тугриси-да"ги низомга кура хужалик юритувчи субъектни булиш дейилганда булинаётган хужалик юритув-чи субъект негизида, унинг фаолиятини тухтатган хамда унинг хукуклари ва вазифаларини янгидан ташкил этилаётган хужалик юритувчи субъект-ларга берган холда бир нечта хужалик юритувчи субъектларни ташкил этиш тушунилади.

Хужалик юритувчи субъектни ажратиб чика-риш дейилганда фаолиятини тухтатмаган хол-да унинг хукуклари ва мажбуриятларининг бир кисмини уларга бериш билан бир ёки бир нечта хужалик юритувчи субъектларни ташкил этиш тушунилади [24].

Узбекистон Республикасининг "Банклар ва банк фаолияти тугрисида'ги конунининг (янги тахрири) [25] 76-моддасига кура банкни кайта ташкил этиш ракобат тугрисидаги конун хуж-жатларининг талаблари хисобга олинган холда акциядорлар умумий йигилишининг карорига мувофик кушиб юбориш, кушиб олиш, булиш, ажратиб чикариш ва узгартириш шаклида Марка-

зий банкнинг рухсати билан амалга оширилади. Банкни дайта ташкил этиш Марказий банкнинг талабига биноан хам амалга оширилиши мумкин. Давлат ягона таъсисчиси булган банкни дайта ташкил этиш Марказий банк билан келишилган холда ваколатли органнинг дарори асосида амал-га оширилади.

Акциядорлар умумий йигилишининг банкни дайта ташкил этиш тугрисидаги дарори мавжуд-лиги банкни дайта ташкил этиш учун рухсатнома олиш тугрисида Марказий банкка ариза бериш учун асос булади. Марказий банк банкни дайта ташкил этишни рад этган таддирда акциядорлар умумий йигилишининг банкни дайта ташкил этиш тугрисидаги дарори хадидий эмас деб хисобланади.

Банкни душиб юбориш, булиш, ажратиб чида-риш шаклида дайта ташкил этиш учун Марказий банкнинг рухсатномаси олинганидан кейин дайта ташкил этиш натижасида янгидан вужудга кела-диган хар бир банкни давлат руйхатидан утказиш ва лицензия олиш учун зарур ташкилий-техник тадбирлар бажарилади. Банкни дайта ташкил этиш учун Марказий банкнинг рухсатномаси олинганлиги дайта ташкил этилиши натижасида вужудга келадиган банкларни давлат руйхатидан утказиш ва уларга лицензия бериш учун кафолат була олмайди. Кайта ташкил этилаётган банк дай-та ташкил этиш жараёнини Марказий банкнинг рухсатномаси олинган кундан эътиборан олти ой ичида тамомлаши шарт. Кайта ташкил этиш на-тижасида янгидан юзага келган банкларни давлат руйхатидан утказиш ва уларга лицензия бериш Марказий банк томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади.

Бундан ташдари, банк фаолиятини тугатиш ва банкни тугатиш ихтиёрий ёки мажбурий шаклда амалга оширилиши мумкин ("Банклар ва банк фа-олияти тугрисида'ги донуннинг 78-моддаси).

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, юридик шахсларнинг тури, ташкилий-худудий шакли, давлат иштирокига доир нормалар мавжуд экан, уларни тугатишга доир донун хужжатлари хам булиши табиий. Бунда барча ташкилий-худудий шаклдаги юридик шахсларни битта низом билан тартибга солиш донунчилик техникаси нудтаи на-заридан пухта тахлил дилиниши талаб дилинади.

ФКнинг 56-моддаси кредиторларнинг талабла-рини даноатлантиришга доир доидани белгилайди. Бирод унда фадат, биринчи навбатда, даноатланти-

риладиган талаблар назарда тутилган. Бунда фуда-роларнинг мехнатга оид худудий муносабатлари-дан келиб чидадиган алиментларни ундиришдан ва муаллифлик шартномалари буйича мукофот тулаш хадидаги талаблари, шунингдек, хаётига ёки соглигига зарар етказганлиги учун тугатилаёт-ган юридик шахс жавобгар булган фудароларнинг талаблари хам тегишли вадтбай туловларни ка-питаллаштириш йули билан даноатлантирилиши белгиланган холос. Иккинчи ва ундан кейинги нав-батлар хадида эса хаволаки норма мавжуд. Унда бошда кредиторларнинг талаблари донун хужжат-ларида назарда тутилган тартибда ва шартларда даноатлантирилади дейилган.

Фикримизча, юридик шахс тугатилганда кре-диторларнинг талабларини даноатлантириш нав-бати анидланиши зарур. Шу боисдан мазкур мод-дани дуйидаги тахрирда баён этиш мадсадга му-вофид:

"56-модда. Кредиторларнинг талабларини каноатлантириш

Юридик шахс тугатилганда уни тугатишни амалга оширишга доир барча жорий харажатлари доплангандан сунг кредиторларнинг талаблари дуйидаги навбатда дондирилади:

биринчи навбатда, хаётига ёки соглигига за-рар етказганлиги учун тугатилаётган юридик шахс жавобгар булган фудароларнинг талаблари буйича туловлар донун хужжатларида белгилан-ган доидаларга кура жабрланувчига тулаш учун капиталлаштирилиши йули;

иккинчи навбатда, фудароларнинг мехнатга оид худудий муносабатларидан келиб чидадиган, алиментларни ундиришдан ва муаллифлик шарт-номалари буйича мукофот тулаш хадидаги талаб-лар;

учинчи навбатда, бюджет ва бюджетдан ташдари фондлар буйича мажбурий туловларга доир талаблар;

туртинчи навбатда, бошда кредиторларнинг талаблари.

Кредиторларнинг бой берилган фойда шакли-даги етказилган зарарни доплаш, мажбуриятларни бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаган-лик учун неустойка ундириш хадидаги талаблар биринчи ва туртинчи навбатдаги талаблар донди-рилгандан сунг даноатлантирилади.

^ар бир навбатдаги кредиторлар талаби ол-динги навбатдаги кредитор талаблари тулид дон-

дирилгандан сунг кондирилади, тугатилаётган юридик шахснинг мол-мулкини гаровга олиш эвазига таъминланган мажбуриятлар буйича кре-диторнинг талаблари бундан мустасно".

Масаланинг моддий-хукукий жихатига эъти-бор каратадиган булсак, бу уринда даъвогарнинг ташкилий-хукукий шакли фермер хужалиги х,и-собланади. Узбекистан Республикасининг "Фермер хужалиги тугрисида"ги конунининг 4-мод-дасига кура фермер хужалигининг бошлиги шу хужаликнинг муассиси - фермердир. Фермер хужалиги бошлигининг хукук ва мажбуриятларини бошка шахсга утказиш такикланади, конунда на-зарда тутилган холлар бундан мустасно [26].

Узбекистон Республикасининг "Хусусий кор-хона тугрисида"ги конуни 3-моддаси биринчи кисмига мувофик мулкдор ягона жисмоний шахс томонидан тузилган ва бошкариладиган тижорат-чи ташкилот хусусий корхона деб эътироф этила-ди. Хусусий корхона тадбиркорлик субъектлари-нинг ташкилий-хукукий шаклидир.

О. Окюлов, О. Камалов, Б. Ибрагимовлар-нинг фикрича, хусусий тадбиркорликнинг янги бир субъекти хусусий корхона хисобланади. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодек-сида мавжуд булмаса-да, "Хусусий корхона тугри-сида"ги конуннинг кабул килиниши билан янги ташкилий-хукукий шаклдаги тижоратчи юридик шахснинг хукукий макоми белгиланади [27].

Н. Имомовнинг фикрича, гарчи фермер хужа-лиги ва хусусий корхона ташкилий-хукукий шак-ли уртасида муайян фарклар мавжуд булса-да, юридик шахс макомига эга булган фермер хужалигининг ташкилий-хукукий шакли тижорат юри-дик шахсларнинг факат хусусий корхона курини-шига нисбатан якин ва анча мос келади [28].

Агар тарафлар уртасида шартнома тегишли тарзда расмийлаштирилган, тарафларнинг хукук ва мажбуриятлари белгиланган булса-да, суд то-монидан конунда ягона муассис иштирокчиси булган бир юридик шахсга бошка шахсларни ки-ритиб куя олмайди. Бу уринда суднинг хал килув карори конуний кабул килинган.

Юкоридагилардан келиб чикиб, суднинг тугри карор кабул килишига сабаб сифатида куйидаги-ларни курсатиш мумкин:

биринчидан, процессуал конунчиликда илга-ри бундай турдаги ишнинг куриб чикилганлиги ва карор кабул килинганлиги;

иккинчидан, тарафлар уртасида шериклик тугрисидаги шартнома бир неча муассис булиши-ни назарда тутмайдиган ташкилий-хукукий шакл-да, яъни фермер хужалиги, хусусий корхонага нисбатан кулламокчи булишган. Бу эса конун та-лабига зиддир;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

учинчидан, судлов хайъати факат конун тала-бига кура ишни мазмунан куради ва карор кабул килади.

ФКнинг 40-моддасида тижоратчи ва тижо-ратчи булмаган юридик шахсларнинг ташки-лий-хукукий шакли руйхати очиклиги бошка му-аллифлар томонидан эътиборга молик холатлиги кайдэтилган. О. Окюлов, О. Камалов,Б.Ибрагимов-ларнинг фикрича, хусусий тадбиркорликнинг янги бир субъекти хусусий корхона хисоблана-ди. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодексида мавжуд булмаса-да, "Хусусий корхона тугрисида"ги конуннинг кабул килиниши билан янги ташкилий-хукукий шаклдаги тижоратчи юридик шахснинг хукукий макоми белгиланади [29].

Юридик шахс ташкилий-хукукий шакллари-нинг куплиги аксинча турли тушунмовчиликлар-ни хам келтириб чикараётганлигини кайд этиш лозим. Аввало, Фукаролик кодексида эскирган хукукий институтлар, шунингдек, бозор иктисоди-ётига асосланган ривожланган давлатлар хукукий тизимида мавжуд булмаган юридик шахсларнинг ташкилий-хукукий шакли сакланиб колганлиги, бир-бирига ухшаш ва бошка ташкилий-хукукий шакллардаги коидалар аралашмасидан ташкил топган юридик шахслар ташкилий-хукукий шакл-ларининг куплиги (масалан, конунчиликда хусу-сий корхона ва унитар корхона таркибига бошка иштирокчиларнинг кириши назарда тутилмаган-лиги, уларнинг инвестиция жалб кила олмасли-кларига сабаб булади) конунчиликдаги мавжуд камчиликлардан хисобланади.

Узбекистонда чет эл юридик шахслари-ни кайта ташкил этишни коллизион-хукукий тартибга солишда юридик шахсни тугатишга доир моддий-хукукий нормаларни такомил-лаштириш талаб килинади. Баъзида халкаро хусусий хукукда кулланиладиган хаволалар моддий-хукукий нормаларга ечим булмаслиги мумкин. Агар моддий-хукукий нормаларда бу борада коида белгиланмас экан, у холда муаммо ечилмасдан колади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. http://web.^at.uz/open_data/uz/18.1%20Number%20of%20enterprises%20and%20organizations%20 by%20area_uzb.pdf

2. http://web.^at.uz/open_data/uz/18.4%20Number%20of%20small%20businesses%20by%20types%20 of%20economic%20activity%20in%20terms%20of%20territory_uzb.pdf

3. Богуславский М.М. Международное частное право. Издание пятое, переработанное и дополненное. - Москва: Юрист, 2005. - С. 60-61.

4. Джолдасова С.Д. Регулирование отношений наследования в международном частном праве на основе коллизионных норм: Дисс. ... канд. юрид. наук. - Т.: ТГЮИ, 2010. - С. 12.

5. Мингазов Л. Х. Эффективность норм международного права. Теоретические проблемы. - Казань, 1999. - С. 86.

6. Аухатов А.Я. Российское законодательство в области коллизионно-правового регулирования юридических лиц. Журнал российского права. - 2009. - № 7 (151). - С. 104.

7. Аухатов А.Я. Российское законодательство в области коллизионно-правового регулирования юридических лиц. Журнал российского права. - 2009. - № 7 (151). - С. 105.

8. Муаллифлар жамоаси. Халдаро хусусий худуд. - Т.: Идтисодиёт ва худуд дунёси, 2002. - Б. 17.

9. Зокиров И.Б. Фударолик худуди: дарслик. I дисм. Кайта ишланган ва тулдирилган бешинчи нашр. / Масъул мухаррир: Х. Рахмондулов. - Т.: ТДЮИ, 2009. - Б. 187.

10. Рахмондулов ХР. Фударолик худудининг субъектлари. - Т.: О^ЬеЫйоп, 2008. - Б. 92.

11. Рахманкулов Х.Р., Гулямов С.С. Корпоративное право. - Т.: ТГЮИ, 2004. - Б. 394.

12. Кутлымуратов Ф.К. Проблемы гражданско-правового регулирования принудительной реорганизации юридических лиц: Дисс.. ..канд. юрид. наук. - Т., 2009. - С. 104-106.

13. Имомов Н. Юридик шахсларни турларга булишнинг тандидий тахлили. // Yuridik fanlar axborotnomasi - Вестник юридических наук - Review of Law Sciences. 1 (2017) 68-74.

14. Караходжаева Д.М. Проблемы развития и совершенствования законодательства о праве собственности юридических лиц в Республике Узбекистан: Дисс. ... докт. юрид. наук. - Т.: ТГЮИ, 2008.

15. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 7 июндаги ПФ-5739-сон фармони // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2019. - 8 июнь. - 06/19/5739/3249-сон.

16. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 21 августдаги "Тадбиркорлик субъектларини ихтиёрий тугатиш ва уларнинг фаолиятини тухтатиш тартиби хамда Молия-хужалик фаолиятини амалга оширмаётган тадбиркорлик субъектларини давлат реестридан чидариш тартиби тугрисидаги низомларни тасдидлаш хадида"ги 704-сон дарори // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2019. - 22 август. - 09/19/704/3608-сон.

17. Нуриддинова Ш.Т. Юридик шахсларнинг бекор булиш усуллари ва уларни дуллашнинг фударо-лик-худудий муаммолари. Юридик фанлар номзоди диссертацияси. - Т.: ТДЮИ, 2008. - Б. 41.

18. Шукруллаев А.Х. Кишлод хужалик корхоналарини дайта ташкил этиш ва тугатишнинг фударо-лик худудий тартибга солиниши. Юридик фанлар номзоди илмий даражасини олиш учун диссертация. -Т.: Узбекистон Республикаси Президента хузуридаги Давлат ва жамият дурилиши академияси, 2001. - Б. 12.

19. Имомов Н.Ф. Юридик шахс мохиятининг фударолик-худудий талдини (назарий масалалар). Монография. - Т.: ТДЮУ, 2017. - Б. 125.

20. Узбекистон Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг худудларини химоя дилиш тугрисида'ги донуни // Узбекистон Республикаси донун хужжатлари туплами. - 2014. -№ 19. - 210-модда.

21. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2006 йил 16 октябрдаги 215-сонли дарори билан тасдидланган "Давлат корхоналари тугрисида'ги низом // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами. - 2006. - № 42. - 417-модда.

22. Гражданское право. В 3-х т./ Под.ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого.Т.1. - М.: Проспект, 2003. - С. 162.

23. Узбекистон Республикасининг "Ракобат тугрисида"ги конуни // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2012. - № 1. - 5-модда.

24. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 20 августдаги 230-сон карори билан тасдикланган "Хужалик юритувчи субъектларни мажбурий тарзда булиш ёки ажратиб чикариш масалаларини куриб чикиш тартиби тугрисида"ги низом // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2013. - № 34. - 456-модда.

25. Узбекистон Республикасининг "Банклар ва банк фаолияти тугрисида"ги (янги тахрири) конуни. // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2019. - 6 ноябрь. - 03/19/580/3994-сон.

26. Узбекистон Республикасининг "Фермер хужалиги тугрисида"ги конун // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2004 й., 40, 41-сон, 433-модда.

27. Окюлов О., Камалов О.А., Ибрагимов Б.А. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари: укув-методик кулланма. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2013. - Б. 21.

28. Имомов Н.Ф. Юридик шахс мохиятининг фукаролик-хукукий талкини (назарий масалалар). Монография. - Т.: ТДЮУ, 2017. - Б. 114.

29. Окюлов О., Камалов О.А., Ибрагимов Б.А. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари: укув-методик кулланма. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2013. - Б. 25.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.