CC BY
7
УДК 82 ББК 83.3 Тоц
УСУЛИ ТАЗКИРАНАВИСЙ Абдуллоев Ромезцон Холмуминович, н.и. филол.,
ДАР «ЁДДОШТХ,О»-И сардорираёсати илм ва инноватсияи МДТ "ДДХ
УСТОД САДРИДДИН АЙНЙ ба номи акад. Б. Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ Абдуллоев Ромезджон Холмуминович,
ПРИНЦИПА СОСТАВЛЕНИЯ к. филол. н., начальник отдела науки и инноваций
ТЕЗКИРЕВ ГОУ "ХГУ им. акад. Б. Гафурова "
"ВОСПОМИНАНИЯХ" (Таджикистан, Худжанд) САДРИДДИНА АЙНИ
USE OF THE PRINCIPLE OF Abdulloev Romezdzhon Kholmuminovich, COMPOSING TESKIRE IN candidate ofphilological sciences, head of the
"REMINISCENCES" BY department of science and innovation under the SEI of SADRIDDIN AINI "KhSU named after acad. B. Gafurova "(Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]
Калидвожа^о: «Ёддоштуо»-и Садриддин Айни, усули тазкиранависи, анъанаи адаби, мушоара, "Намунаи адабиёти тоцик"-и Садриддин Айни, тахаллус
Дар мацола фаъолияти тазкиранависии устод Садриддин Айни ба риштаи таулил кашида шудааст. Таъкид мегардад, ки "Ёддоштуо"-и Садриддин Айни, ки дар он бисёр унсуруои услуби тазкиранависи мавриди истифода царор гирифтааст, то андозае маълумоти нахустин тазкираи таърихи адаьиёти муосири тоцик "Намунаи адабиёти тоцик"-ро, ки Айни соли 1926 таълиф кардааст, пурра мегардонад. Дар баъзе мавридуо дар "Ёддоштуо " дар бораи суханвароне маълумот омадааст, ки номи ощо дар "Намунаи адабиёти тоцик " мазкур нест. Дар "Ёддоштуо " усули тазкиранависи бештар уан-гоми зикри номи шоирон, тахаллус, овардани намунауои ашъор, мушоара, бауогузори ба ашъори якдигар, интихоби тахаллус, муносибати суханварон бо амалдорон, аз цумла шоирони дарбор, муносибати аули дарбор ба суханварони замон, танциди аули цоу ва гайра ба цайд гирифта шудааст. Муаллиф таъкид месозад, ки китоби «Ёддоштуо»-и устод Садриддин Айни на тануо дар матншиносии осори нимаи дувуми садаи XIX ва аввали асри XX ауамияти калон дорад, балки як сарчашмаи мууими адабии цобили мулоуиза низ мебошад.
Ключевые слова: "Воспоминания" Садриддина Айни, "Образцы таджикской литературы " Садриддина Айни, принципы составления тезкире, литературные традиции, поэтическое состязание, тахаллус, поэтический псевдоним
Анализируется деятельность Садриддина Айни, связанная с составлением тезкире (поэтических антологий). Подчеркивается, что книга "Воспоминания " Садриддина Айни, где очень плодотворно использованы элементы составления тезкире, в известной мере дополняет сведения первого в истории современной таджикской литературы тезкире "Образцы таджикской литературы", которое было опубликовано в 1926 году. Более того, в "Воспоминаниях" приведены сведения о литераторах, имена которых вообще не
упоминаются в "Образцах таджикской литературы". Элементы, присущие составлению тезкире, больше использованы в "Воспоминаниях" при приведении имен поэтов, тахаллуса, при выборе тахаллуса, описании взаимоотношений литераторов с чиновниками, отношения придворных к представителем литературы и т.д. Отмечается, что "Воспоминания " Садриддина Айни имеют важное значение не только в плане текстологии произведений второй половины ХХ - начала ХХ веков, но и как важный литературный источник по указанному периоду.
Key words: "Reminiscences" by Sadriddin Aini, pattern of Tajik literature by Sadriddin Aini, method of chronicle writing, principles of tazkire composing, literary traditions, poetical competition, tahallus, poetic pseudonym
The article under consideration dwells on the peculiarities of "Reminiscences" by Sadriddin Aini, including the method of chronicle writing in the relevant important literary source. In the course of considering the issues related to the theme explored, the author makes an endeavor to present Sadriddin Aini's critical writing activities after the publication of the book entitled "Pattern of Tajik Literature". One of the most important peculiarities of the former is the non-mentioning the names of some men-of-letters in both "Reminiscences" and "Pattern of Tajik Literature" that has been indicated by some other poets out of other literary sources. In particular, the method of chronicle writing the poets' names, pseudonyms, poetry, poems, relations of the speakers with the officials and etc. were underscored by the author in the article. The author of the article lays an emphasis upon the idea that "Reminiscences" by Sadriddin Aini is also of great importance in the textual heritage of the relevant period; ifs to be considered as a significant literary source as well.
Мусаллам аст, ки тазкирахо аз лихози зикри теъдоди зиёди шоирон, мероси гаронбахои онхо, инчунин масъалахои мухими адабй тули хазорсолахо хамчун сарчашма ва маъхази асосй дар адабиёт ахамияти хоса пайдо кардаанд ва имруз метавон чунин хусусиятхоро дар асари ёддоштии устод Садриддин Айнй «Ёддоштхо» ба мушохида гирифт. Ба таъбири дигар, дар «Ёддоштхо»-и устод Айнй ифода ёфтани усули тазкиранависй, аз чумла ёдоварии суханварони гузашта ва муосир, овардани намунаи ашъори онхо, зикри чараёни махфилхои адабй, баёни тахсил дар раванди мадрасахо ва г. асарро ба як сарчашмаи мухими адабиёти пешазинкилобй табдил додааст. «Ёддоштхо»-и устод Садриддин Айнй мисли тазкирахо агарчй аз лихози теъдод доир ба хамаи суханварони ин ахд маълумоти муфассал пешниход карда наметавонад, аммо метавон таъкид кард, ки вокеан хам устод Айнй дар атрофи маълумоти тарчумаихолии хеш вазъи адабии як давраи мухими адабиётро ба таври барчаста бозгу кардааст. Баррасии хаёти мунавварфикрон ва пешкадамони маънавии чомеа, ки хамкаламу дусти суханвар ба шумор мерафтанд, бори нахуст дар китоби устод Мухаммадчон Шакурй «Хусусиятхои гоявию бадеии «Ёддоштхо»-и устод Садриддин Айнй» сурат гирифтааст ва ин омил бо максади бозгуии мазмуни ичтимоии онхо руйи кор омадааст, аммо аз нигохи таъсири тазкирахо ва корбурди шеваи онхо дар ёддоштнависй ва бо ин васила офаридани асархои бузургхачми ёддоштй то ин дам тадкикоти илмй анчом напазируфтааст. Танхо Мухаммадчон Шакурй чое дар асари мазкур дар канори бозгуии ахамияти асархои ёддоштй баракс ба масъалаи истифодаи усули ёддоштнависй дар тазкирахо ва таърихномахо ишорат намуда, аз чумла чунин навиштааст: «Баъзе нависандагони бузурги адабиёти
классикй махсyс ба навиштани тарчумаи доли худ машгул шyдаанд. Чунончи тарчумаи доли Абyалй Ибни Синоро шогирдаш аз забони y навишта буд.
Баъд аз ин баъзе асардое ба вучуд омада буданд, ки ёддоштдои муаллифро дар бар мегиранд.
Баъзе ин асардо то дарачае кимати бадей дошта бошанд дам, дар илми таърих бисёр адамият доранд. «Таърихи Байдакй», «Макорим-ул-ахлок»-и Хондамир, «Таз-кираи Маледо» ва гайра, ки материали ёддоштиро фаровон истифода кардаанд, аз дамин кабиланд. «Таърихи Байдакй» асосан аз дикоядои ёддоштй иборат буда, ба тарзи хроника навишта шудааст. «Макорим-ул-ахлок» ба тасвири хислатдо ва ладзадои даёти Алишери Навой бахшида шудааст. Маледои Самаркандй на тандо дар бораи бисёр шоирон дар асоси мулокоти худ маълумот медидад, балки годо саргузашт ва ладзадои чудогонаи зиндагонии худро низ бо обу ранги бадей дикоя мекунад» (5,32).
Дамин тавр, метавон аз ин мулодизадо ба хулосае расид, ки усули тазкиранависй дар адабиёти форсй ба ёддоштдо ва ё баракс равиши ёддоштнигорй ба тазкирадо на тандо дамеша таъсиргузор будааст, балки бархурдории сафарномадо ва асардои таърихй низ аз ин манбадои равишманди адабй мардалаи омезиш ёфтани чандин раванддои адабиро нишон медиданд, ки дар кадоми ондо ниёз ба шжудиш доранд. Тавре мушодида гардид, тарчумаидолнигорй низ, ки дар «Ёддоштдо» мавкеи хоса дорад, аз решадои амики таърихй бархурдор буда, устод Садриддин Айнй бо таълифи ин асари мондагор чандин ва бедтарин анъанадои адабиёти форсиро идомат бахшидааст.
Бояд гуфт, ки «Ёддоштдо»-и устод Айнй дар навбати худ аз лидози тачассуми чедрадои таърихии замони шоир ва фарогирии намунадои ашъори суханварони адабиёти форсй як андоза фаъолияти тазкиранигории устод Айниро, ки бо таълифи тазкираи «Намунадои адабиёти точик» огоз ёфта буд, идомат бахшидааст. Зеро дар «Ёддоштдо»-и устод Айнй дар баробари дигар суханварон, инчунин, шоироне ёд шудаанд, ки номашон дар тазкираи «Намунадои адабиёти точик» дам зикр ёфтааст. Ин гуна маълумотдо ба суханварони дамасри муаллиф, аз чумла Адмади Дониш, Исо, Шарифчон Махдуми Садри Зиё, Абдулводиди Мунзим, Муло Шарифи Бухорой, Абдулмачиди Зуфунун, Содикхочаи Гулшанй, Домидбеки Домид, Абдуллохочаи Тадсин, Мулло Бурдони Муштокй, Назруллои Лутфй, Мирзо Азими Сомии Бустонй, Мулло Радмати сартарош ва гайра тааллук доранд. Маълумотдои устод Айнй дар «Ёддоштдо» ба тафсил баён шуда, баъзе падлудои даёти суханварон ба таври рyшан инъикос ёфтаанд. Ба назар мерасад, ки устод Айнй дар асари ёддоштии хеш бештар ба мавкеи ичтимоии дамин гуна чедрадои барчастаи асри худ таваччУд зодир намуда, ба ин васила мачрои тамоюлоти адабии даврро нишон додааст. Аз ин нуктаи назар дарчанд баъзе намунадои ашъори шоирон бо вучуди омаданашон дар «Намунаи адабиёти точик» такроран дар «Ёддоштдо» зикр шудаанд, вале мачмyан хотирадое, ки устод Айнй доир ба дамасрони худ дар ин асари арзишмандаш овардааст, аз маълумоти тазкираи «Намунаи адабиёти точик» ба куллй тафовут дошта, як манзараи умумии даёти адабии дамон даврро инъикос менамоянд. Як чолибияти «Ёддоштдо» аз он зодир мешавад, ки устод Айнй аксар шоиронро дида, аз судбаташон бадраманд шуда, хусусиятдои шахсияшонро омyхта ва датто симои зодириашонро ба риштаи тасвир кашидааст, ки ин нодиракорй дар ин асар ба як хусусият табдил ёфтааст. Ба таъбири дигар, Айнй дар робита бо зикри хотирадои хеш тамоми додисаву вокеадои гузаштаро бо иштироки чедрадои маънавй ва инчунин
MyHOCu6aTH ohx,o 6a paBaHgx,ou nypnenyTo6u 3aMOH 6o3ry coxTaacT, kh ucTH^ogau paBHmu Ma3Kyp 6ohch 6a Ta^cra mapx, e^TaHH Tap^yMau x,o.™ cyxaHBap rapgugaacT. Maca^aH, gap 6opau A6gy™a^HgH 3y$yHyH HaBHmTaacr: «A6gy™a^Hg 3y$yHyH... gap metp Ba aga6ueT Ba gap $aHx,ou pacMHH Magpacax,ou Eyxopo hh3 Max,opaT gomT.
Ammo Kupgop Ba pa^Topu maxcuu 3y$yHyH geB0HaB0p 6yg: y ^aMema gacTampo 6a gapyHH KypTaam Kamuga Ba a3 rupe6oHam 6apoBapga, 6o Hyru aHrymTOHam 6uHuampo KO^Ta MeucTog Ba 6at3aH Topx,ou MyH^a6 Ba pumampo 6o muggaTH TaMOM KaHga MenapTO^T....
fflapu^OH-MaxgyM Mery^T:
- fleBOHaruu 3y$yHyH coxTa acT, BarapHa xygu y goHHmMaHgu 6y3ypru x,aMa$ax,M acT. Ammo y 6apou a3 Tapa^H aMup 6o3xoct HamygaH xygpo 6a geBOHarH 3aga Merapgag» (2, 11-12).
^03hm 6a egoBapucT, kh 6o MaKcagu KaHoparupH a3 xugMaTH gap6op 6a geBOHarH napgoxTaHH 3y$yHyH xogucau HaB HecT, 6&ikh ycTog ahhh ^aMHH ^o^aTpo a3 pa^Topu 6at3e pymaH^HKpoHH 3aMOH, a3 ^yM^a ^x,exo^a 6a KaHg OBapga, gap hh 6opa nyHHH 3HKp KapgaacT: «^x,exo^a 6o maKj Ba xycycuaTx,OH gurap pyugau A6gy^Ma^ugu 3y$yHyH 6yg. y x,aM xygpo 6a geBOHarH 3aga MeramT, aMMO «geBOHaruu» y ^ato^OHa Ba 6oraK-paTOHa 6yg. y ogaMOHH 6a xygam HOMaK6y^po 6o a^$O3H Ka6ex, gamHOM Megog» (2, 12).
X,aMHH TapuK, x,aHroMH 3HKpu xoTupax,o HaKgy 6ax,ory3opuH maxcuu MyaMH$ 6a metp Ba x,aM3aMOH Myappu^HH nex,pax,OH aga6H Ba MyHOCu6oTamoH 6a gap6op Ba gugy Ha3apu HaMOHHgaroHH nemKagaMH gaBp 6a maxcuaT Ba ^oKroxu ohx,o gap acapu Ma3Kyp MaBKeu xoca gopag.
Boag Kang Kapg, kh gap «HaMyHau aga6ueTH to^hk» nop Mucpau э^ogнeтн 3y$yHyHpo Mya^^u^ a3 Ta3Kupau Cagpu 3ue rupu^Ta, nepoMyHH oh x,ygygu 4-5 ^yM^a HTTurot OBapgaacTy xa^oc. X,aMnyHHH «.ro^apaM ca.roMaTpo 6a geBOHarH e$Ta» Ba «xygpo coxTa (cyHtH) geBOHa 6a Ka^aM Megog» ry^TaHH ycTog Ahhh hh3 gap «HaMyHau aga6ueTH to^hk» x,ap$H fflapu^OH-MaxgyMH Cagpu 3ue 6ygaacT. 3ox,upaH 6a ^y3 a3 HaMyHau amtopu OBapgamyga a3 Ta3Kupau Cagpu 3ue ycTog Ahhh a3 ocopu 3y$yHyH HH3e gap gacT HagomTa, a3 hh HyKTau Ha3ap, «gap metp Ba aga6ueT. Max,opaT gomT» ry^TaHH y x,aM th6kh ^smhh ry^TaBy myHHgax,o 6a aMa^ OMagaacT.
fluga HamygaHH homh 6at3e cyxaHBapoHH «EggomTx,o» gap «HaMyHau aga6ueTH to^hk» aKe a3 xycycuaTx,OH gurapu acapu eggomTHH ycTog Ahhh 6a myMop MepaBag. X,apnaHg Tetgogu nyHHH cyxaHBapoH gap acap 3ueg HecT, Ba^e 6a Ha3ap MepacaHg, kh hh cyxaHBapoH gap Ma^^uc^ou Cagpu 3ue, a3 nyM^a gap MyKo6u^uaT 6a HaMoaHgaroHH aMopaTH aMupH MaBKeu xoca gomTaaHg. Oh^o ^^exo^a, ^opH A6gy^KapuMH O^apuH (fly3axH), A3H3xo^au A3H3 ^acTaHg. ycTog Ahhh nepoMyHH ^^exo^a gap «EggomTx,o» My^acca^ H3^opu Ha3ap HaMyga, gap x,ygygu 8 ca^u^a Mat^yMOT $apox,aM OBapgaacT, kh moag nac a3 A^Magu floHum ^x,exo^a aroHa HaMoaHgae 6omag, kh ycTog Ahhh 6a y 6emTap TaBa^^y^ KapgaacT.
^O3hm 6a egoBapucT, kh aKe a3 yHcyp^ou Tatcupna3upHH «EggomT^o» a3 ycy^H Ta3KupaHaBucH 3HKpu hom, Taxa^^yc Ba ^ohh TaBa^^ygu cyxaHBapoH Me6omag. 3uKpu hom Ba Haca6u cyxaHBap gap «EggomTx,o» aKgacT HecT. Arap ycTog Ahhh 6at3e cyxaHBapoHpo TaH^o 6o HOMy Taxa^^ycamoH egoBap maBag, gurap Ha^apoHpo 6o HOMamoH e Taxa^^ycamoH eg KapgaacT. Maca^aH, CogHKxo^a, A6gy^a^ag, Hco, My^^o Byp^OH, My^^o Ba$o, H6po^HM, My^^o Xo^H Ba r..flap KaHopu hh, 6at3e moupoH, 6a mho™ ^x,exo^a TaH^o HOMamoH OBapga mygaacTy xa^oc.
Дамин тарик, метавон таъкид кард, ки бо овардану муаррифй кардани чедрадои нави замон дар «Ёддоштдо» устод Айнй як рисолати мудими хешро дамчун як домиву пуштибони адабиёт дар ин мардалаи бенидоят дассос ба анчом расонидааст ва дузури дамин гуна суханварони мубориз ва часур дар ин давза як андоза далели мукови-матдои беамони мунавварфикрон нисбат ба табакаи доким ва намояндагони аморат мадсуб мешавад. Муаррифии шахсиятдои адабй боиси зикр шудани истилоддои дунармандй, аз чумла касбу кори ондо шудааст, ки инро дам таъсири яке аз унсурдои тазкиранависй ба «Ёддоштдо» дисобидан мумкин аст. Масалан, перомуни Лутфй чунин менависад: «Дар миёнаи адли мачлис Мулло Назруллои саддофи Лутфй ном касе буд, ки диккати моро бештар ба худ чалб намуд» (1,356). Дар мачмyъ, агарчй бисёр шоирони адабиёти форсй бо касби тахаллус аз руйи дунар ва пешаи хеш шудрати беандоза пайдо кардаанд, аммо тибки кайддои устод Айнй касбу кори суханварони дамасри y дар баробари суханвариашон дамеша мояи ифтихор ва сарфарозии ондо мадсуб мешуда ва дар канори тахаллусашон баъзан унвони касбашон низ зикр мешудааст. Интихоби тахаллус низ ба сифати яке аз раванддои чолиб барои адли чомеаи Бухоро чойгоди махсус дорад. Ин усули тазкиранависй дар «Ёддоштдо» ба муносибати тахаллусинтихобкунии муаллиф руйи кор омада, хусусиятдои хоси ин маркази бонуфузи илму маърифатро дар асри гузашта ба намоиш гузоштааст. Ба таъбир дигар, бо унвони «Тахаллус интихобкунй» чудо шудани фасле дар «Ёддоштдо» агар мудимияти дамин масъаларо бозгу намояд, аз чониби дигар ба ин падида гароиш доштани мулло ва муллобачадои бухороиро низ ошкор сохтааст. У дар ин бора чунин иттилоъ медидад: «Дар он вактдо баъзе муллобачадо, хусусан муллобачадои бухорй ва муллозодадо дар даваси шеъргуй меафтоданд ва датто бесаводи алифбой буданашон дам ба ин орзуи ондо монеъ намешуд. Аммо пеш аз он ки шеър машк кунанд ва байтеро ба майдон бароранд, барои худ тахаллус мечустанд ва дар кадом калимаеро интихоб намуда, ба худ тахаллус карор медоданд, ба якдигар бо он тахаллус хитоб карда завк мебурданд, маънии тахаллуси якдигарашонро мепурсиданд ва бар болои муносиб ва ё муносиб набудани он калима барои тахаллус мунозира мекарданд ва дар кадом ба акидаи худ тахаллуси худро афзал мешумурд.
Тавре дар боло ёдовар шудем, корбасти дамин гуна усулдои тазкиравй боиси бозгуии мавчудияти суннати интихоби тахаллус аз руйи касбу кор шуда ва инчунин бо назардошти вазъи ичтимой дам интихоб шудани тахаллус ба суханвари ибтикории ин давра, бахусус устод Айнй таъсиргузор будааст ва датто дамин анъанаи адабиро y дар огози фаъолияти эчодии хеш риоят карда ва баъдан аз он ба тадрич даст кашидааст. Аз ин чидат, метавон таъкид кард, ки шояд устод Айнй дар ин давра нахустин нафаре ба шумор равад, ки роди халосй аз ин кавоидро чуста, аз як суннати кудани адабй канорагирй намудааст. Бояд кайд кард, ки дар баробари тахаллус додани лакаби шоирй дам дар ин давра ба мушодида мерасад. Масалан, устод Айнй ба Офарин лакаби «Дузахй» гузоштани Адмади Донишро чунин ёдовар шудааст: «Офарин шоириро ба худ касб нагирифта бошад, аммо барои чангондани ду шоир дар кадоми ондоро аз забони дигар хачв мекард. Чунончй Шодин, ки аз шоирони машдури он замон буд, бо устоди худ козй К^урбонхони Фитрат бо таъсири шеърдои сохтаи y чангидаанд ва дар миёни ин ду шоир дар натичаи он ду ранчиш хеле дачвиёт ба вучуд омадааст, ки дарду ногап шуда, аз дунё гузаштаанд...
Бо сабаби игвогаридои y лакаби «Дузахй»-ро ба y Дониш додааст» (2, 24). Дароина тахаллус ва лакаби шоирии овардашуда дар «Ёддоштдо» ба суханвароне
gax. gopaHg, kh xaMema gap Max$H.xou agaSuu Cagpu 3ue MymopuKaT gomTaaHg Ba e a3 AroH ^uxaT So HaMoAHgaroHH xokhmhath aMupH Myxo.H^aT 3oxup MeKapgaHg. ammo ak MaBpug ycTog Ahhh gap Sopau ak cyxaHBapu gapSopH Mat.yMoT gogaacT, kh nyHHH acT: «gap oxupu hh ra3a. My..o flycTH Hogup, kh a3 KyxHamoupoHH gapSop Syg, Sa MycoSuKa gatBaT myga Syg» (2,582). Ta$cH.oTH Mymoapau moupupo Sa Tatxup aHgoxTa, TaHxo xaMHHpo TatKHg MeHaMoeM, kh hh moupu gapSopH gap 3aMoHH ycTog Ahhh xaHy3 Sa ak gapa^au Ka.oHH cuHHy co. pacuga Ba TaBpe Mymoxuga myg Sa yHBoHH «KyxHamoupoHH gapSop» eg rapgugaacT. EgoBapuu cuHHy co.H cyxaHBapoH xapnaHg a3 pyHH Mymoxugaxou 3oxupuu Mya..H$ cypaT rupu^TaacT, aMMo Soag KaHg Kapg, kh nyHHH paBHmu nemamyga TaHxo xocu «EggomTxo» MeSomag. Maca.aH, gap MaBpugu ^xexo^a MexoHeM: «^xexo^a ogaMH Sa.aHgKoMaT, KaMrymT, ca^egpyH Ba MueHapum Syga, gap BaKTxoe, kh MaH gap xoHau fflapu^oH-MaxgyM SygaM, ca^eguu pumam a3 cuexHAm 3uegTap myga Syg Ba Sa oh HumoHa yMpu y Sa macT MeHaMyg» (2,12). ^tHe, xapnaHg gap KaHopu 3HKpu cuHHy co., Maxa..H 3hct Ba TaBa..ygu cyxaHBapoH, kh gap 3ep TaB3exoTam cypaT Merupag, xocu acapxou Ta3KupaBH Sa myMop MepaBag, aMMo ycy.u eggomraaBucH Sa Mya..H$ hmkohhat ^apoxaM oBapaacT, kh Sa Ta^cu. goup Sa Kue^a, y3Bxou 3oxupuH ax.u cyxaH Mat.yMoT goga, gap hh acoc TaxMHHaH cuHHy co.u oHxopo MyaHAH HaMoAg. X,aMnyHHH xo.aTxoe Sa Ha3ap MepacaHg, kh aBBa. cuHHy corn mouppo TatHHH Kapga, Satg Sa Ta^cupu chmoh 3oxupuu oh napgoxTaacr: HyHomu gap Sopau My..o EypxoHH Ky.oSH MexoHeM: «^Ke a3 umrapoKgopoHH hh Max^H. My..o EapxoHH Ky.oSH Syg. Chhhh y TaxMHHaH 30-co.a Syga, KoMaTH Sa.aHg, SagaHH ra$c, pyHu raHgyMryHH ca^egnaToSu Ka.oHH nyppa gomT, pumu y cuex Ba Ka.oH Syga, TaMoMH pyAmpo $apo rupu^Ta Syg. HamMoHam myt.aBap Syga, Huroxam gap BaKTxou oggH xaM oTamHHoHa MeHaMyg» (2, 358). TaBpe a.aKaH umopaT rapgug, paBaHgu Tatcupna3upHH eggomTxo Maxgyg Sa nyHHH Macta.axou BoSacTa Sa mapxy Ta^cupu .aKaSy Taxa..yc, cuHHy co. Ba r.. HecT, Sa.KH nyH ycTog Ahhh xaeTH ak gaBpau nypu^raxopu agaSueTH To^HKpo Ba3t MeHaMoAg, cyxaHBapoHH egmyga gap «EggomTxo» TaHxo Syxopouy.ac. HaSyga, Sa.KH a3 gurap HaBoxuu Ka.aMpaBH MoBapoyHHaxp hh3 xacTaHg.Arap gap So.ro So homh My..o EypxoHH Ky.oSH omHoH naHgo Kapga SomeM, gap 3ep So My..o Xo.H hom ypoTTenorH Ba My..o K^ypSoH ak moupu KoHuSogoMH xaM bo MexypeM: ««HSpoxuM caBogu to^hkhh xyS Ba xaTH xoho gomT: gycTgopu agaSueT Syg xaTTo xygam xaM metp MamK MeKapg.... y gap metp Ochm Taxa..yc MeKapg. flap agaSueT My..o Xo.H hom ypoTTenorH ycTogu y Syg. Ammo MaH xuc MeKapgaM, kh gap $a3H.aT xapgy a3 AKgurap KaM $apK gopaHg. My..o ^ypSoH ak moupu KoHuSogoMH xaM oh ^o oMaga Mepa^T, kh Taxa..ycu y «H,ohh» Syg» (2, 172). ycTog Ahhh Sa moupoHe, kh SepyH a3 Ka.aMpaBH MoBapoyHHaxp TaBa..yg myga, SatgaH gap Eyxopo Sa KaMo. pacugaaHg, umopaT MeKyHag. Maca.aH, po^et Sa A3H3xo^au A3H3 MeHaBucag: «A3H3xo^au A3H3-TaBa..ygroxam MaB3eu ^yHgy3H bh.oath Ea.x Syga, gap xypco.H Sa Eyxopo oMaga, gap hh ^o KacSu KaMo. HaMygaacT» (2, 26). HyHHH paBHm Sa cyxaHBapoHH MHHTaKaxou aTpo^H Eyxopo hh3 ucTH^oga mygaacT. ycTog Ahhh ^ohh TaBa..ygu Mup3o ^aHHTH CaxSopo hh ryHa So3ry MeKyHag: «Mup3o ^aHHTH CaxSo- gap paHoHH BoSKaHgu Eyxopo TaBa..yg e^Ta, Sa Eyxopo Sapou xoHgaH oMagaacT» (2, 27). Tatcupna3upHH «eggomTxo» a3 ycy.H Ta3KupaHaBucH a3 MyHocuSaTH hh ryHa maxcuATxou TatpuxH Ba pyHu Kop oBapgaHH SaHTxou xa^BH, ra3a.y Kacugaxou Ty.oHH Sa pymaHH эxcoc MemaBag. flap hh Saxm MeSuHeM, kh xaTTo moupoHH gapSop Sapou ^aBoSu Kacugaxo a3 ^ohhSh cyxaHBap TapuKH Ha3M gatBaT Kapga MemaBag, kh gap Ma^Myt axaMHATH «EggomTxo»-H ycTog AHHupo xaMHyH ak capnamMau MyxHMH hh gaBpa SemTap
мегардонад. Докимону зимомдорони давр аз xавфи дачв кушиш менамyданд, ки ба таври мусолидаомез робитаашонро бо чунин сyxанварони чирадаст баркарор намоянд.
Кдбл аз он, ки ба тадлили касидаву посyxгyидои шоирон дар «Ёддоштдо» пардоxта шавад, диду назари интикодии устод Айниро дар мавриди ондо меоварем, ки як чузви сyxаншиносии муаллиф ба шумор меравад. Масалан, устод Айнй ба шеъри Лутфй чунин бадо додааст: «Шеърдои Лутфй оддй ва мазмунаои ондо обшуста буданд. Аммо y мачлисоро гапзан (оратор), сyxанвар, дозирчавоб, ширинсyxан ва xандонрy буда, - ин сифатдояш уро ба шакли як шеъри мучассами пурмаъно ороста буданд» (2, 357). Ибродимxочаро, ки осори чунун дар y зодир будааст, дамчун шоир эътироф карда, дойр ба шеърдояш навиштааст: «Шеърдояш аз чидати теxника нисбат ба пештара xyбтар шуда бошанд дам таъбир ва ташбеддояш девонаворона гардида буданд» (2,173). Дарчанд шеърдоро накд карда, бадои паст медидад, вале дониши намояндагонро васф низ мекунад. Масалан, дар бораи Мулло Холии уротеппагй менависад: «У бо дама пастии шеъраш ба таърта ва тарчумаи xоли шоирон ва олимони гузашта xеле вокиф буд» (2, 205). Дар баробари ин интикоди сyxанварони дигарро низ нисбати шеъри шоирон овардааст. Чунончй дар иктибоси зер: «Дарчанд таxаллyси «Холй» ба xол ва «чонй» ба чон мансуб бошад дам, Мулло Нарзуллои Лутфй «Холй»-ро «тидй аз маънй» ва «Ч,онй»-ро «чинояткори шеър маънидод мекард» (2,172). Дамчунин баъзе шоиронро бо усули «y шеърро кам менавишт ва аксари навиштачоташ дар дачв ва танкиди дарбориён буд» ба ёд овардааст, ки бисёр xотирмон мебошад. Дамин тарик, метавон таъкид кард, ки устод Айнй дар бадогузорй ба шеъри дамасрони xеш равишдои xосаеро ба кор гирифтааст. Датто долатдое дам шудааст, ки устод сyxанваронро ба унвони даваскори шеър ёд карда, зикри номашонро дар «Ёддоштдо» лоик надидааст: «Рузе дар Регистони Бyxоро яке аз xешовандони Шарифчон-маxдyм, ки даваскори шеъргуйй буд, ба ман Шодинро аз дур нишон дод». (2,30). Дар бораи шоирони ношиноxта менависад: «ман дар xонаи Мулло Рузй бо мулло Вафо ном шоири Вадшитаxаллyс шинос шудам. ... шеъри y бисёр, лекин гамангез, xеле паст ва иборат аз такрори бемуваффакияти мазмундои обшустаи марсияномадо буданд ... Лакаби y «безан» буд, ки ин диккати маро бештар ба xyд чалб мекард» (2, 143). Як xyсyсияти дигари «Ёддоштдо»-и устод Айнй оид ба зикри афкори интикодй овардани эроддои амир Абдуладад нисбати шеърдои xyди Айнй ба шумор меравад, ки он эроддо дар доираи дадафдои сиёсй руйи кор омадаанд. Устод Айнй дар фасли алодидаи «Ёддоштдо», ки «Гирифтор шуданам ба доми амир Абдуладад ва зуд xалос шуданам аз вай» унвон дорад, намунаи чунин эроддоро вазъ кардааст. Масалан, тафсилоти ин масъала ин гуна омадааст: «.. .Мулло Нарзулло накли xyдро давом кунонида гуфт:
- Дар оxирдо аз ту (манзур Айнй -Р.А.) як газал рафт (ба назди амир -Р.А.), ки дар даруни он як байти зерин буд:
Бар камбагалон ин уама озор намудан, Аз баури дили як ду се пулдор чй лозим?
Амир маро дар пеши xyд дароварда, тамоми шеърро нишон дода, тандо дамин байтро xондy гуфт:
- «Айнй маро дар ин байт домии боён ва поймолкунандаи камбагалон гуфтааст». У игвогар аст, y бо ин гуна байтдо камбагалонро ба мукобили ман шуронидан меxодад» (585). Зикри дамин гуна равобити устод Айнй бо амир xеле муфассал ва пурдомана баён гардидааст ва ба назар мерасад, ки даъвати чониби амир барои ба
gap6op naHBacTaHH Mya.raH$ By^yg gomTaacT, Ba^e Ahhh 6a x,ap pox,y Bacu^a hh ryHa gatBaT^opo pag KapgaacT, kh MaB^yguara Mat^yMOT^OH Ma3Kyp arap a3 aK ^ux,aT, x,hcch 6ag6uHHH ypo Huc6aT 6a x,OKHMHara nogmoxH HumoH 6ugHx,ag, a3 ^hho6h gurap 6epyH a3 gap6op ca6a6u 6o aMup Mymoapau xarrH 6apKapop HaMygaHH y ramTaacT. Ba Tat6upu gurap, MeTaBOH TatKHg Kapg, kh gap 6apo6apu HaKgy 6appacuu amtopu cyxaHBapoH nyHHH Mymoapax,o ax,aMHara «EggomTx,o»-po x,aMnyH capnamMau aga6H 3ueg KapgaacT. Maca^aH, ycTog Ahhh 6o OBapgaHH aK khcmh metpu xyg, kh gap oxupu oh moupu gap6op My.mo flycTH Hogup 6a ca6KaT gatBaT mygaacT, ^aBo6u aMup A6gy^a^agpo hh3 ^oH gogaacT: «flap gapyHH metpu HaBe, kh aBBa^^ou Kop 6a aMup ^upucToga myg, MHcpatx,ou 3epuH 6ygaHg:
Xe3ed, pafiuKOH, Mauu гynpaнг 6ueped! TaH6ypy Haw doupaey Ham dueped!. ...Eo 3opuw 3ap Kucm, ku dap 6a3M Haend, 3uH%op, ku deMaHwaey 6e^m dueped!. flap oxupu hh ra3a^ My.mo flycTH Hogup, kh a3 KyxpamoupoHH gap6opH 6yg, 6a Myco6uKa gatBaT Kapga myga 6yg:
Eac ko$uh mam acm 6a Auhu, xadapu ffycm A3 nym$ 6a uh ko^uhu mam dueped. flap x,aKHKaT, KO^uau hh ra3a^ xe^e TaHr Ba 6a BaH ^aBo6u MyBa^aK ^ycTaH gymBop 6yg, 6uHo6ap hh BaKTe kh aMup hh ra3a^po 6a My.mo flycT HumoH goga, a3 y ^aBo6 Ta^a6ugaacT, BaH a3 ^aBo6 gogaH o^H3 6ygaHH xygpo 6a MaKOMH y3p 6a y ap3 HaMygaacT.
Honop xygu aMup 6a ^aBo6ryH gapoMaga, aK hh3h 6eMa33ae TapTu6 goga, 6a BOCHTau KO3HKa^OH 6a MaH ^HpucTog... A3 ra3a.m ^aBo6uu aMup gy Mucpat aHgaK gypycT 6yg, kh gap xoTup MOHgaacT Ba gap hh ^o HaK^ MeKyHeM: . Mo %eц HamapceM 3u гу$mоpu paKudoH, ruped capu poyamy 60 dueped. Hh gap ^aBo6u 6aHTH 3epuH 6yg:
Eo 3opuw 3ap Kucm, ku dap 6a3M Haend, 3uH%op, ku 6eMamaey 6e^m 6ueped» (2, 582). X,aMHH TapuK 6a Ha3ap Mepacag, kh x,apnaHg MyBO^HKH Ta^a6u aMup capaBBa^ ycTog Ahhh x,ap x,a$Ta 6a y metp upco^ HaMyga, gap oxup homh ypo x,aMnyH «mo^» e «cyOTOH» eg MeKapgaacT, aMMO gap 3hmh эpogx,oн xygpo 6a Tap3H MyoMH^au gap6opueH Ba 6egograpux,OH ogaMOHH aMup 6a ohx,o Bopug HaMygaacT, gurap hh kh 6o KO$uax,OH TaHr 6a Mymoapa gatBaT KapgaHH moupoHH gap6op hh3 aKe a3 pox,x,ou Myxo^H^aT^yeHau ycTog Ahhh 6o ax,.m gap6op Ba moupoHH oh 6a myMop MepaBag, kh hh paBHm x,aM aK BacH^au omKop KapgaHH ucTetgogu ohx,o Ba HumoH gogaHH 3aBKy ca^HKau nacTH ohx,o 6a aMup Me6omag. flap Ma^Myt, aK aHgo3a po6uTa 6apno KapgaHH ycTog Ahhh 6o aMup ca6a6u э^ogн 6aHTx,ou 3epuH myga, kh mo maKnu komhjh OHxopo gap Ma^Myau amtopu ycTog Ahhh guga MeTeBOHeM:
Yn^am mydaM a3 6a%pu my 60 MapdyMu ampop, Eap paeMu uh nym$ 6a a6pop hu n03uM.
Pa$m a3 xomupu MaH daedaeau Mynnou, ffudaM oh myx Hy 60 hk dy HanaH Meond. (2, 581) flap 6aHTH aBBa^ ycTog Ahhh 6ap xrao^H ogaTH gap6op (a3 ^yM^a nac a3 6o aMup po6uTa 6apKapop KapgaHH x,ap Kac 6oag y ca^^apo Ka^OH Kapga, a^OKapo gap Kyna^ou
64
шадр ба одамони «табакаи паст» канад), баракс «бар рагми аброр» покдо бо «мардуми ашрор» яъне бадгудару паст рафтуомадашро зиёд менамояд ва дагдагаи муллоиро аз сар мегирад, ки дар шароити навин баррасии чунин суннатдои сунъии адли дарбор холй аз фойда нест ва ба назар мерасад, ки домани муборизадои устод Айнй нисбат ба дамин гуна чадолат хеле вусъат ёфта ва датто дар асардои дигараш низ тачассум ёфтааст. Истифодаи усули тазкиранависй дар ин асари бисёр арзишманд на ин ки боиси тадлили вазъи ичтимой шудааст, балки сабабдои дар кадом вазъ суруда шудани ашъори шоирон, аз чумла худи муаллифро низ бозгу кардааст. Масалан, зикри бедучрагй дар Бухоро ва инчунин ёдоварй аз задматдои тадсил дар давраи бешазинкилобии устод Айнй мавзуйи асосии рубой ва касидаи зерин шудааст: Дар Мадраса %уцраи цулай нест маро, Дар майкада вац%и нуцлу май нест маро. То кай гуям, ки ину вай нест маро, Билцумла ба да%р %ец шай нест маро.
Бе%уцраву бекуяму бецомаву дастор, Бенуцлу маю чангаму бемунису гамхор.
Тавре маълум гардид, яке аз афзалияти «Ёддоштдо» ин муаррифии дастоварддои эчодии худи муаллиф дар канори дигар додисадои таърихии як давраи мудимми адабиёт мебошад. Аз чумла, ба эчоди жанрдои калони адабй хеле барвакт шуруъ кардани устод Айнй аз дамин достони «Сайри Ширбадан» ба мушодида мерасад. Достони «Сайри Ширбадан» ба чорбоги амир, ки аз тарафи шарки шадри Бухоро вокеъ гардида, дамасола бо бадонаи сайри наврузй бо чалби одамони зиёд y даромад мегирифт, бо пайравй аз «Шоднома»-и Фирдавсй эчод шуда, як андоза мардиладои инкишофи эчодиёти устод Айниро нишон медидад. Аз чумла иттилои ба ин достон тасдед даровардани муаллифо тандо дар дамин чо ба даст оварда метавонем, ки дар матншиносии осори манзуми муаллиф кобили мулодиза мебошад. Достони «Сайри Ширбадан» аз 50 байт иборат буда, ба назар мерасад, ки бо дамин равиш суннати достоннависй дар мардалаи навин идомат пайдо кардааст. Бояд таъкид кард, ки дар баробари касидаи болой достони «Сайри Ширбадан» низ ба дасти амир расида ва аз накду бадогузоридои y бебадра намондаааст, ки мо намунадои эродоти уро дар боло иктибос кардем. Достони мазкур бо чунин мисраъдо шуруъ мешавад: Зимистон гузашта, шуда навба%ор, Фалак бегубору замин сабзазор.
Савдо низ мувофики иттилой устод Айнй дангоми ба Ширбадан рафтани амир ин байтро навиштааст:
Эй чархи фалак цафо ба цонам кардй, Му%тоц ба як бурдаи нонам кардй. Ман ошици ринди бенамозе будам. Дар Ширбадан намозхонам кардй. (2,108)
Дамин тарик, бо эчоди чунин як фазои эчодй таваччуди амир нисбати устод Айнй ва истеъдодаш ва дамчунин раду бадал шудани чандин чавобиядо байни y ва амир дар ин давра уро метавон дамчун як суханвари муассир ва мубориз ба шумор овард.
Яъне, тавре таъкид шуд, «Ёддоштдо»-и устод Айнй дар бозгуии хронологияи инкишофи жанрдои адабии эчодиёти y накши носутурданй дорад. Дамчунин овардани байтдои чолиби халкй, ки бо ифодаи «мардуми Бухоро дар дакки махдумон
65
ry^TaaHg» ak ^aHSau gurapu Kopu ycTog aHHH gap «EggomTxo» MeSomag. Tetgogu hh ryHa SaHTxo 3ueg HaSomaHg xaM, aMMo MaBKeu MapgyMpo HucSaT Sa aMa.gopoHy MyKappaSoHH aMup HumoH goga MeTaBoHaHg: «.... MapgyMH Eyxopo gap xaKKH MaxgyMoH .aTH^axou ra.aTH So^TaHg Ba metpxo ry^TaHg. ^Ke a3 oh metpxou hh acr:
A3 dycad capKand MaxdyM coxmand, HyKmadonxo xypda мeгyfimanд: «Qau».
E HH KH
Tapxu onaMpo uy Meandoxmand, A3 dycad Mas3o6a MaxdyM coxmand». A3 hh HyKTau Ha3ap, TaHKHgu oxyHgy MaxgyM, aMupy aMa.gopoH Sa ak paBaHgu ^aporup TaSgu. e^Ta, Sa ycTog Ahhh Ba gurap cyxaHBapoH hh3 SeTatcup HaMoHgaacr. ArapnH hh SaHTxo a3 3aSoHH MapgyM Matpy$ mygaaHg, Ba.e ycTog Ahhh gap Sopau Ko.eKTHBoHa HaBHmTa mygaHH metpxo Mat.yMoT gogaacT, kh SaHTH 3epuHH My..o Amoh ^y3BH xaMoH metp Sa myMop MepaBag:
Xox 6owu xyK, xoxu гypг, Mopo wyd hkuh, XyK6onu гypгma6be 3uwm nywmu6onu mycm (2,404). X,aMHyHHH xo.aTH So Mac.uxaT э^og mygaHH KHTtau 3ep xaM, kh yHBoHam «^HTtau Mac.uxaTH gap Sopau gaxAKrupH» Sa xaMHH HaBtu ocopu gacra^aMtH goxu. MemaBag:
Ha3duK гaмma MaecuMu daxHK uy эu waprn, Taxcunu unMy fia3n naKyn, «fiacny 6o6» xon! Mabnuu fiacn-eocuma, Mabnuu 6o6 -dap, Taxcunu un dy xocunu a3 fiacny 6o6 don! flbne dapu capouu MyMauu3 paey huwuh, A3 6axpu xew eocuma xaM e6y 6apnuwon. ho3um 6yead, ku eocumaam 6owad a3 dapyn, 3epo dapynu fiacn 6yead 6o6po nuwon. Hn acm fiacny 6o6, ku KapdaM 6aen Manaw, rap Mabnuu d^ap 6yead onpo, naMo 6aen. flaxAK-ny.e, kh Sapou rupu^TaHH xy^pa co.oHa cynopuga MemaBag Ba a3 caSaSu By^yg gomTaHH Ta^crao™ oh gap «EggomTxo» mo hh ^o a3 gogaHH mapxu SemTap xyggopH MeHaMoeM. HyH cyxaH gap MaBpugu cypygaHH metp Ba caSaSxou э^ogн oh MepaBag, SoAg KaHg HaMyg, kh gap «EggomTxo» SaHTH 3epuHpo Sa Mymoxuga MerupeM, kh Se oBapgaHH homh ryAHgaam 3HKp rapgugaacr
ffun 6ypda a3 KafiaM canaMU pecMonfiypyw, Epon Kynyn capu Many 6o3opu pecMon. (2,319) «Eo3opu pecMoH» khhoa a3 Kymumroxu agaMoH acT. X,aMHyHHH ycy.H 3HKpu SaHTH moupoHH gurap a3 3aSoHH xaMacpoHamoH hh3 Mymoxuga MemaBaHg. Maca.aH, SaHTH Ma3Kypu aMup ASgy.axag a3 homh nupaK hom maxc nyHHH oBapga mygaacT: Ea poxam гap dyuop afimad, paKu6u wyMu 6adKupdop, Capaw a3 man ^do гapдon, ^cad 6onou 3an6ap 6ap. 333 EaHTH 3epuHH Hco a3 3aSoHH nagapu Mya..u$:
3u yMpaM cu гyзawmy Man xaMon dap Kaudu ufinocaM, Ea nan^xy uuxun woHd paxaM a3 Kaudu KawwoKu. (2,109) TaBpe a.aKaH Mat.yM rapgug, hh SaHTxou oBapgamyga a3 3aSoHH maxcuATxou KacSy Kopu ryHoryH HaK. rapgugaacT. X,aMnyHHH SaHTH HoMat.yMMya..H$H 3ep a3 homh moup My..o EypxoH KaHg mygaacT:
Раво мадор цавоне бимирад аз гами ту, Ту уам цавонию аз худ умедуо дорй (2,367) Инчунин аз сабаби фаромуш шудани шеър як маротиба дар «Ёддоштдо» долати тарики наср накл гардидани он низ ба мушодида мерасад. Чунончй: «Мулло Бурдон дар он мачлис он шеърашро, ки ба дамон дyxтар баxшида навишта будааст, xонда буд. Аммо он шеър ба сабаби он, ки аз чидати шеърият паст буд, дар ёди ман намондааст... Бинобар ин дар ин чо мазмуни он шеърро аз забони шоири мазкур ба тарзи мансур бо тадрири xyдам менависам... «Э офтоби оламтоб. Агар офтоби олам дуру дароз руйи xyдро нанамояд, дамаи мавчудоти чондор афсурда шуда мемиранд. Ту, ки офтоби ман мебошй, чаро руйи xyдро аз ман мепушй? Магар меxодй, ки ман аз фироки ту афсурда шуда бимирам? Ман гумон намекунам, ки ту ин кадардо сардмедр ва номедрубон бошй! Ман ба xоки пои ту сар монда аз ту мепурсам, ки деч набошад, ягон бор ба ин муштоки бисмил-шудаат чамоли чадонороятро бинамой. Агар дамин шаб баъд аз фуру рафтани офтоб ту, ки офтоби_ман мебошй, ба ман рyx нанамой, ман xyдро дар чоди бобоят (дар чоди мазори Хоча Убон) партофта далок мекунам. Дар он вакт xyни ман бар гардани чавони ту мемонад...» (2, 367)
Дамчунин усули дигари тазкиранависй дар «Ёддоштдо» зикри моддаи таъриx ва инчунин марсияномадо ба шумор меравад. Ин чо чанд намуна меоварем. К^итьаи таъриxии Мудаммадсиддики Дайрат пас аз 3-4 соли даргузашти Адмади Дониш: Фарёд к-аз самуми бановакти рузгор, Аз боги сина гунчаи олом вошукуфт. Яъне ба даури фазлу уунар он ки ток буд, Дауре зи марги у ба гаму дард гашт цуфт. Мир- Аумади мунаццими урок, он ки з-у Рамзи фунуни фазл набудеш дар нуууфт. Сард аз бауори олами ошуб кард дил, Хам дар уамал ба маумили танги лауад бихуфт. Гар з-ин фирок чок занам пирауан, сазост, Fофил шудеми доманаш аз даст рафт муфт. Карам савол соли вафоташ ба пири акл, «Fyë бирафт равнаки илми нуцум» гуфт.
Яъне, мисраи оxири ин китъа моддаи таърта аст, ки баробар ба 1334 дичрй мебошад. Моддаи таърта на ба марги шоирон, балки ба шаxсиятдои гайр низ гуфта шудааст. Чунончй: «Дайрат каламе ва когазе аз киссаи багалии xyд бароварда дарфдо сyxанони Рустамчаро, ки дар оxири умраш барои нишон додани котили xyд «Азими дедчагй бо корд зад» гуфта буд, бо дисоби абчад шумурда дид ва ин шумора 1306 баромад. Ин ракам, аз таъртаи дичрии дамон сол, ки 1318 буд, дувоздад адад камй дошт. Баъд аз он ба ин ракам сyxани вопасини мактулро, ки вой буд, дисоб намуда зам кард. Ин ракам 1323 баромад, ки аз таъртаи матлуб панч адад зиёд буд. Пас аз он y дарфи оxири сyxани вопасинро, ки «й» бошад бо дарфи «д» табдил карда, «вой»-ро «вод» œx^ Дар натича адади матлуб баромад.. Шоири равонтабъи бадедагуй фавран чанд мисраи дигар тартиб дода, як китъаи таъриxй ба вучуд овард.... Фигон аз дасти чархи бемурувват, Ки Рустамча ба сад уммед уамроу. Ба рузи цумъа берун рафта бошад, Киёмат гардидаш он цумъа ногоу. Яке афтад, дигар аз цо нахезад,
Ea xynu xewman osywma dap pox, nauu mabpuxu Kamnu xew гyнд: a3umu дexuaгu 6o Kopd 3ad, eox. a3umu дexuaгu xaM necm эмun, Kacocu daxppo anxyKMynunnox» (2,526)
MapcuA:
Canoxuddun 6a xamoMu cu6o 6o dosu xacpam pafim, Ca6o 6ap cafixau гynwan Kawud a3 nona mabpuxaw. EapoHd a3 3aMun 6o uexpau map mo гyny pauxon, Haeucad a6p 6ap xoku uaMan a3 mona mabpuxaw. Ea fiaemu y 3u 6ac ax6o6po xyn wyd ^usap a3 saM, HaMydand a3 acafi dyn6ona 6ap dyn6ona mabpuxaw. %Ke nypcud aueMu eafiomu y 3u Man, гyfimaм: Euzy 6abd a3 «xyMyM oxy fiusony nona» mabpuxaw. X,ap ce metpxou So.oH gap SapoSapu KHTtaxou Moggau TatpuxH SygaHamoH MapcuA hh3 MeSomaHg, aMMo ycTog Ahhh Sa xaMHH TapTuSu HumoHgogamyga gy KHTtau HaxycTHHpo Sa yHBoHH KHTtau Moggau TatpuxH Ba KHTtau Satgupo Sa yHBoHH KaTta gap MapcuA eg KapgaacT, kh mo hh3 hh meBapo Hurox gomTeM.
flap Ma^Myt, «EggomTxo»-H ycTog Ahhh So SaxpaMaHgH a3 $a3H.aT Ba Matpu^a™ HonaHgoKaHopu Mya..H$H xem goup Sa xaeTH moupoHH ak gaBpau MyxHMH Tatpuxu agaSueTH to^hk Ba umyHHH So3ryHuH hhkhho^h ycy.xou paBHmMaHgu agaSH Ba So hh pox xaMHyH MepocSapu xaKHKHH hh raH^HHau moHroH ugoMaT SaxmugaHH aHtaHaBy cyHHaTxou agaSH gap Mapxa.au HaBHH a3 ^oHroxu xoce Sapxypgop acT. X,ap^aHg MyxuMTapuH ycy.xou Ta3KHpaHaBucH gap ByctaTH hh MaKo.a So3ry rapgug, aMMo MeTaBoH TatKHg Kapg, kh ycTog Ahhh So oBapgaHH aKHgaxou Ta3KupaHaBucoHH 3aMoHH xem goHp Sa cyxaHBapoHH xaMacpam gap TatHHHH MaKoMH cyxaHBapoHH gap HH acapH eggomTH Ha^mu HocyTypgaHH ry3omTaacT, kh a.oKaMaHgoHH Mepocu y xaHroMH MyTo-.eau «EggomTxo» MycTaKH.oHa a3 hh xycycuATH Kopu Ahhh omHoH naHgo KyHaHg. ^aMHyHHH Saxory3opuxou ycTog Ahhh gap «HaMyHau agaSueTH to^hk» gap «EggomTxo» TaKpop mygaacT, kh hh Saxmu Kop xaM ak aHgo3a ugoMau Kopu Ta3KHpaHaBucH SygaHH «EggomTxo»-po gap Mapxa.au HaBHH coSht Meco3ag. flap SapoSap hh, yHcypxou naHgo mygaHH metpxo Sa 3aSoHH pycH, kh Sa ry^Tau ycTog Ahhh Ty.maHH Sa hh Kop myr. Bap3ugaacT, MeTaBoH 3aMHHau pyHu Kop oMagaHH moupoHH pyc3aSoHH To^HKpo a3 xaMHH gaBpa Sa myMop oBapg, kh ry.maHH So э^ogн ak gy Mucpa So hh 3aSoH a3 capoMagoHH hh paBaHg MaxcyS mygaHam MyMKHH acT. Mucpatxou Ty.maHH a3 goupau KaBougu metpuu agaSueTH $opcH cypyga mygaaHg, kh koSh.h KaHgy My.oxu3a hh3 xacTaHg. EoAg KaHg Kapg kh Ha^mu fflapu^oH-MaxgyMH Cagpu 3ue gap phbo^h Sat3e ^aHpxou agaSH, a3 ^yM.a Moggau TatpuxHaBucH Ba MyxaMMacSaHgH gap э^ogнeтн Sat3e cyxaHBapoHH gaBp xe.e Ha3appac MeSomag, kh Sappacuu hh MaTo.uS Ba gurap Macta.axou BoSacrau Sa mHHoxTH MaKoMH Cagpu 3ue gap HHxumo^u xaeTH agaSuu 3aMoHH ry3amTa ^ohh Saxcu gurap acT. X,aMHyHHH myxpaT naHgo KapgaHH moupoH, a3 ^yM.a X,aHpaT nac a3 gapry3amTam Sohch So homh y phbo^ e^TaHH metpxo So Taxa..ycu X,aHpaT mygaacT, kh Sa HHoSaT rupu^TaHH nemHHxogxou ycTog Ahhh xaHroMH TaxKHK gap TaxKHKH MaramuHocuu ocopu y KyMaK MepacoHag, kh mo hh ^o a3 oBapgaHH oh cap^H Ha3ap KapgeM. YcTog Ahhh gap SapoSapu 3HKpu moupoHH xaMacpam, umyHHH a3 amtopu cyxaHBapoHH Matpy^e nyH X,o$H3H fflepo3H, KaMo.H Xy^aHgH, Eegu.H flex.aBH, CohSh TaSpe3H Ba raHpa HaMyHaxo oBapgaacT, kh hh meBa
тули дазорсоладо дар нигориши тазкирадо корбасти тамом дорад ва дар мачмуъ, метавон таъкид кард, ки устод Айнй як андоза аз даёти адабии Бухоро ва суханварони наводидои гуногун, аз чумла баъзе шоироне, ки дар «Намунаи адабиёти точик» зикри хайрашон нарафтааст, дар «Ёддоштдо» оварад ва номи ондоро дар канори номи хеш човидона гардонад.
Пайнавишт:
1.Айнй, Садриддин. Куллиёт. - Ц.6. - Душанбе, Нашриёти давлатии Тоцикистон:1962.-416 с.
2.Айнй, Садриддин. Куллиёт. - Ц.7. - Душанбе, Нашриёти давлатии Тоцикистон:1962.-646 с.
3.Айнй, Садриддин. Намунаи адабиёти тоцик . - Душанбе: 2010. - 420 с.
4.Кучаров Аъламхон.Тадцицоти текстологии "Одина"-и С.Айнг.-Душанбе: Дониш,1982.-144 с.
5. Шакурй, Мууаммадцон. Хусусиятуои гоявию бадеии «Ёддошт%о»-и устод Садриддин Айнй.-Душанбе, Дониш:1966.-252 с.
Reference Literature:
1. Aini, Sadriddin. Collection of Compositions. - V.6. - Dushanbe: Tajikistan State Publishing House, 1962. - 416pp.
2. Aini, Sadriddin. Collection of Compositions. - V.7. - Dushanbe: Tajikistan State Publishing House, 1962. - 646pp.
3. Aini, Sadriddin. Pattern of Tajik Literature. - Dushanbe, 2010. - 420pp.
4. Kucharov A. Textological Explorations on "Odina" by Aini. - Dushanbe: Knowledge, 1982. -144pp.
5. Shakuri, Muhammadjon. Lexical and Literary Peculiarities of "Reminiscences" by Sadriddin Aini. - Dushanbe: Knowledge, 1966. - 252pp.
