Prerequisits of resistance poetry rise and formation in sadriddin Aini''s creation Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

УДК 82/821.0 ББК 83.3 (2Т)

ЗАМИНАЛО И ПАЙДОИШ ВА ТАШАККУЛИ ШЕЪРИ МУКОВИМАТ ДАР ОСОРИ САДРИДДИН АЙНЙ

ПРЕДПОСЫЛКИ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И ФОРМИРОВАНИЯ ПОЭЗИИ СОПРОТИВЛЕНИЯ В ТВОРЧЕСТВЕ САДРИДДИНА АЙНИ

PREREQUISITS OF RESISTANCE POETRY RISE AND FORMATION IN SADRIDDIN AINI'S CREATION

Турсунов Нодир Толибович,

аспиранти гурууи тадцицоти филологии Маркази илмии хуцандии АИ ЦТ

Турсунов Нодир Толибович,

аспирант группы филологических исследований Худжандского научного центра АН РТ (Таджикистан,Худжанд)

Tursunov Nodir Tolibovich,

post-graduate student of the group of philological researches under Khujand Scientific Centre attached to the Academy of Sciences of Tajikistan Republic E-MAIL: [email protected]

Калидвожа^о: Садриддин Айни, эцодиёти шоир, шеър%ои муцовимат, табаддулоти сиё'сй, %ифзи арзиш%ои маънавй, тафаккур аз зуроварй, адабиёти муосири тоцик

Дар ин мацола заминацои пайдоиш ва маруилауои таърихии шеъри муцовимат ва пойдорй мавриди баррасй царор гирифта, унсур%о ва падида%ои он дар ашъори устод Садриддин Айнишар%у тавзе% ёфтааст. Бо такя дар намуна%ои ашъори Устод Айни муаллиф муцаррар намудааст, ки дар адабиёти муосири тоцик у аз нахустин шоироне ба шумор меравад, ки бо цасорати адаби дар замони инцилобуову табаддулот^ои сиёси баромада, аз арзишуои фарщнгй ва маънавии халци хеш дифоъ намудааст. Аз ин ру, дар ин мацола бо фарощмоварии намунацои ашъор ва бозгуии мавзуоти осори муцовимат-цуёнаи суханвар муаллиф ба чунин хулоса расидааст, ки устод Садриддин Айни бо сурудани ашъори инцилобй ва тафсири э%соси оштинопазирии хеш нисбат ба зулму тааддии %укумати подшо%й тавонист, ки дар огози адабиёти муосири тоцик ба зу%ури падида%ои муцоват дар шеъри нави тоцик рисолати хешро дар ин самт низ %амчун бунёдгузори адабиёти давраи нави Тоцикистон ба ицро расонад.

Ключевые слова: Садриддин Айни, произведения поэта, стихи сопротивления, политический переворот, защита духовных ценностей, ненависть к насилию, современная таджикская литература

Рассмотрены основы появления и исторические периоды функционирования стихов сопротивления. Их элементы и признаки прокомментированы и пояснены на основании стихотворений основоположника современной таджикской литературы Садриддина Айни. Ссылаясь на примеры из стихотворений Айни, автор установил, что он является одним из первых представителей современной таджикской литературы, которые во время революции и политического переворота смело выступили в защиту культурных и

духовных ценностей своего народа. Исходя из этого, на примерах из стихотворений Садриддина Айни раскрыта тема сопротивления в произведениях поэта. Изложено мнение, что С. Айни, написав революционные стихотворения и выразив ненависть к насилию в дореволюционном государстве, сумел заложить в качестве одной из основ современной таджикской литературы стихотворения на тему сопротивления и этим выполнил свою миссию как основоположник литературы Таджикистана в новую историческую эпоху.

Key words: Sadriddin Aini, poet's works, poems of resistance, political coup d'etat, defence of

spiritual values, hate for violence, modern Tajik literature

The article dwells on the grounds of the rise and historic periods of functioning in reference to the poems of resistance. Their elements and signs are commented and explained in the poems belonging to the founder of modern Tajik literature Sadriddin Aini. Referring to the samples of Aini's poems the author stated that the former had been one of the first representatives of Modern Tajik literature who during the revolution and political coup d'etat spoke out bravely for the defence of cultural and spiritual values of their people. Proceeding from this assumption, the author reveals the theme of resistance in the poet's works taking them as examples. He keeps to the opinion that having written revolutionary verses conveying hate for violence in the prerevolutionary state S.Aini managed to lay as one of the foundations of Modern Tajik literature poems on the theme of resistance, thus he carried out his mission as a founder of the literature of Tajikistan in the new historic epoch.

Тачассуми масоили доги руз, аз чумла тавассути калам ба мубориза бархестан алайхи хамагуна рафтор ва кирдори бад, чангу хушунатхо, зуроварй ва дигар атвори нохушоянд барои эчоди як чараёни мухиме дар адабиёт боис шуд, ки дар истилохи адабиётшиносй онро адабиёти муковимат ва пайдорй унвон намудаанд. Донишманди эронй доктор Форук Сафизода дар китоби худ "Адабиёти муковимати Эрон" (аз фурупошии Сосониён то инкилоби Машрута" сарогози пайдоиши ин адабиётро ба ибтидои шуруи низоъ ва зиддиятхои башарй пайванд бахшида, аз чумла навиштааст: "Эрониён аз кухантарин азминаи таърих, дорои андеша, фалсафа ва ирфони вежаи худ будаанд. Дар ин байн мунтакидони зиёде низ вучуд доштааст. Дар баробари хар фалсафа ё хар оин ё андешае мухолифи ин фалсафа ва оину андеша хам вучуд доштааст. Дар баробари фалсафаи Зардушт фалсафаи Мехр карор дошта. Дар баробари фалсафаи Мехр оини Зарвон буда ва дар хар замон ин андешахои мувофик ва мухолиф вучуд доштааст... (2, с. 143) Дар идомаи ин мулохизот бо такя бар собикаи таърихии вучуди ин адабиёт ишорате намуда, аз чумла навиштааст: "вакте сухан аз адабиёти муковимат ва ё пойдорй чун як навъи хоси адабй ба миён меояд, бетардид дар шакли куллй ва оми худ дар мутуни адабй аз гузашта то ба хол вучуд дошта ва дар чой чойи онхо гохо ба шакли маъмулй ва гох ба ашколи барчастаи худро ба намоиш мегузорад... Ин чилвахо ва буруз ба гунае аст, ки хатто метавон онро дар мутун ва осори суфиёнаи ин ду адаб хам, (манзур адабиёти форсй ва арабй - Н.Т.), бавежа форсй мулохиза намуд. Бузургони ду адаб чун Фирдавсй, Рудакй, Анварй, Масъуди Саъди Салмон, Носири Хусрави ^абодиёнй, Аттор, Саной, Мавлавй, Низомй, Хоконй, Ч,омй, Саъдй дар забони форсй ва Имрулкайс, Арва ибни Вард, Шанфарй, Амру ибни Кулсум, Х,атиа, Фараздак, Камият, Даъбал, Сайиди

Хумайрй, а6унувос, Мутанаббй, Абулало, Ахмади Шавкй ва Махмуди Дарвеш дар адаби арабй хама ва хама намунахои мисол заданй дар ин робита хастанд. (2, с.166)

Бо такя бар тайиноти ин донишварон метавон ба натичае расид, ки адабиёти пойдорй ва муковимат ё шеъри муковимат пеш аз хама чун ифодаи рухияи суханварон дар мукобили зулм, истибдод, озодихохй, истодагарй дар мукобили чараёнхои зидди озодй, мукобилият бо чанг ва хама тачовузхои сиёсиву ичтимой ва фархангиву маънавй фахмида мешавад. Аз ин чост, ки мафхуми маъруфи адабиёти чанг чузъе аз ин адабиёти муковимат ва пойдорй шинохта шудааст. Х,атто бархе аз мухаккикон ин китъаи маъруфи шоири хамасри устод Рyдакй Х,анзалаи Бодгисиро яке аз аввалин намунахои шеъри муковимат донистаанд: Меутарй гар ба коми шер дар аст, Шав хатар кун, зи коми шер бицуй. Ё бузургиву иззу неъмату цо%, Ё чу мардон-т марги руёруй. Бо такя бар ин дидгоххо мутолиаи осори барчастаи адабиёти гузаштаи мо, чун осори Рyдакй, "Шохнома"-и безаволи Фирдавсй ва ашъори Саъдиву Х,офиз, Ч,омиву Бедил ин нуктаро мусаллам мегардонад, ки дар хама давру замон муковимат ба падидахои номатлуб, аз чумла, чангу хунрезй, бадбинй, душманони Ватан ва амсоли ин дар чомеахо ривоч дошта, дар каламрави адабиёт ба таври барчаста тачассуми онро мо ба мушохида мегирем. Вакте ки Фирдавсии бузург дар "Шохнома" мефармояд: Хама сар ба сар тан ба куштан диуем, Аз он бе% ки кишвар ба душман диуем.

Эхсос мешавад, ки дар ин каломи шоир эхсоси душманй ва зиддият нисбат ба душманони Ватан мучассам аст, ки бешак хамин рухия дар шеър як навъ мавзyи муковимат ба душманй, чангчуён мучассам аст ва хамин гуна ин масъала мархила ба мархила дар каламрави адабиёти форсу точик идома ёфтааст, хоса дар хар чомеае, ки сухан аз истисмору гуломдорй ва нобаробарй меравад, шуаро бо калам ба он падидахои номатлуби чомеа муковимат зохир намудаанд, ки харчанд ба таври мушаххас дар сарчашмахо ин мавзуъ таъкид нашудааст, аммо мавчудияти ин навъ ашъор аз вучуди аносири ин адабиёт ва тачассуми равшани ин мавзуъ дар сурудахои шоирони мо паём мерасонад.

Бо огози мархилаи нави сиёсиву таърихй дар остонаи асри бистум ва нуфузи зулму истибдод то замони инкилоби октябр суханварони адабиёти муосири точик, чун Садриддин Айнй ва дигарон низ ба ин мавзуъ ручуъ намуданд, ки мархила ба мархила ривоч касб намудани мавзуи муковимат дар адабиётро нишон медихад. Х,амчунин бо он ки фаъолияти серсохаи устод Садриддин Айнй дар чодаи хифзи таърих ва нигох доштани хофиза ва ёди таърихй ба воситаи тадкикоту чусторхои пайгирона бараъло эхсос мегардад, хушбахтона, хамин чихати масъаларо метавон ба сифати оийнаи пурчилои адабиёти муосири точик дар ашъору осори публисистиаш низ хамчун як чузви шеъри ба истилох муковимат ва бедорй ба мушохида гирифт. Ба таъбири дигар, агарчи нигаришхои устод Садриддин Айнй ба гузашта ва муаррифии чехрахои барчастаи адабиёт дар дахсолаи дуюм ва сеюми асри гузашта вусъат пайдо намуда буданд, вале ин муборизахоро андак пештар ба унвони намунаи шеъри муковимат дар сурудахои инкилобй ва каблазинкилобй, ки хамин гуна ашъорро дар тазкирахои хамасронаш, китоби «Тахзибуссибён», рузномахои «Бухорои шариф» ва «Самарканд», мачаллаи «Ойина», рузномаи «Шуълаи инкилоб», мачмуаи ашъори

«AxTapu hhkh.to6» Ba ... gugaH MyMKHH acT, MeTaBOH Mymoxuga Kapg. .HtHe, gap hh gaBpa, kh Mapxraau aBBa.m 3yxypu aHocupu metpu MyKOBHMaT 6a myMop MepaBag, metpxou Maopu^napBapoHau nemroMH aga6ueTH Myocupu to^hk ycTog CagpugguH AhhH pyHu Hon OMagaaHg, kh hk aHgo3a 6o3ryKyHaHgau My6opu3aBy MyKOBHMaTxou 6eaMOHH pymaH^HKpoHH u6THgoH acpu XX Me6omaHg. X,apnaHg, TaxKHKH HyHHH Macom a3 ^ohh6h Myx,aKKHKOH 6a TaBpu a^o^uga cypaT Harupu^TaacT, Ba^e gap khto6xoh «CagpugguH Ahhh - paBmaHrapu 6y3ypru Tatpux», «naHTypKH3M Ba capHaBHmTH Tat-puxuH to^hkoh»-h aKageMHK MyxaMMag^OH fflaKypuu EyxopoH, kh $ato.mHTH ycTog CagpugguH AHHupo gap TaKH 6a ocopu naxyxumuBy ny6^ucucTuam MaBpugu 6appacH Kapop gogaaHg, 6a hh nax^yu Macta^a hh3 TaBa^yx 3oxup mygaacT (6, c.123). ^aMHyHHH, gap MaKO^au «Aga6ueTH MyKOBHMaT Ba metpu noHgopH gap To^hkhctoh» (4, c.157) H.HypoB nepoMyHH 6at3e cypygaxou hh cyxaHBap Myroxu3apoHH HaMygaacT.

HycTopxou hh Myx,aKKHKOH HumoH MeguxaHg, kh amtopu ycTog CagpugguH Ahhh x,aMHyH HaMyHau 6exTapuHH metpu MyKOBHMaT gap u6THgoH acpu ry3amTa 6a cu^aTH «uceHH My6opu3» (6a Tat6upu ycTog Hohk fflepa^H) a3 ^oHroxu 6opu3e 6apxypgop 6ygaacT. ^ap 6aHHH amtopu ycTog CagpugguH AhhH, kh Ma^Myu ohxo gap ^ragu xamTyMH «KymHeT»-H cyxaHBap ^apoxaM OMagaaHg, MeTaBOH 6apxypge 6a ^aporupuu MaB3ytOTH metpxou 6a hcth^ox, «MyKOBHMaT» naHgo HaMyg. HyHHH goBapH 6a amtopu cyxaHBap hk HyKTapo 6a mo pymaH MeHaMoag, kh metpxou 6a 3y^My ucTu6gog Ba cuTaM 6axmugau moup hk aHgo3a Taaxxyg Ba My6opu3axoH HHTHKOM^yeHau cyxaHBappo 6o3ry MeHaMoag. MyxaKKHK H.HypoB 6o TatKug 6a hh Macta^a HyHHH aHgema gopag: «Taaxxyg 6ap ry^TaHH acpopu raMaHre3H 3ymy ucTu6gog Huc6aT 6a MapgyM Ba cuTaM 6a xa^K gap xaMHH aHeMH 6a hcthtox nema3HHKH^o6uH to^hk 6yg, kh gap cypygaxou nemroMH aga6ueTH Myocupu to^hk ycTog CagpugguH AhhH Ta^accyMH rycTapga naHgo Kapg» (4, c.153). .HtHe, HyHHH HyKTaxo umopaT 6a oh MeHaMoag, kh Macta^au My6opu3a 6a MyKo6nm 3ymy TaaggH 6a cu^aTH ^y3BH metpu MyKOBHMaT gap hh gaBpa MeTaBOHag MaBpugu HaKgy 6appacH Kapop rupag. 3epo gap KOHcencuau My6opu3axoH ycTog CagpuggHH AhhH Macta^au «KymogaHH $HKpu MapgyMH Eyxopo» 6o poxu Tatcucu MaKTa6x,OH Tunu HaB 6a OMH^x,oe rupex Mexypag, kh ^aBx,apu oh moxhhth acocuu hh nagugapo TamKHj MeguxaHg. MyxaMMag^OH fflaKypuu EyxopoH 6o umopaT 6a hh Macta^a HaBHmTaacr: «CagpugguH AhhH My6opu3H poxu MatHaBHHT 6yg Ba ^aBxapu Tat^HMOTH paBmaHrapuH to^hkH gap э^ogнeтy ^ato^HHTH y a3 6at3e ^uxaTxo 6ap^acra nagug OMagaacT. BaH HyHOH, kh 6atg a3 hhkh^o6 ry^TaacT, «KymogaHH $HKpu MapgyMH Eyxopopo, kh gap 3epu ugopau acpuMueHaruH caxTH aMup Ba Tatcupu My^^oxou MyTaaccu6 hx 6acTa 6yg», ^o3hm MegoHucT Ba hh axpo 6o Hypu MaT6yoT, H^My goHHm Ba Matpu^aTOMy3H o6 KapgaH MexocT» (6, c. 26). .HtHe MyxuMTapuH BocuTau Tapru6u HyHHH a^Kopu ^agugHH, 6a KaB^H MyxaKKHKH to^hk M.Pa^a6H, hh «Tapru6u MaKTa6u ycy^H HaB» 6yg Ba ycTog C. AhhH nem a3 oh, kh 6a BocuTau MaT6yoT moxhhth «^aBxapu Tat^HMOTH paBmaHrapH»-u xempo Kymoag, 6o 3oxup HaMygaHH rupoumxoe 6a MaKTa6 Ba omh^xoh xycycuHTH Tat^HMHgomTa a^OKaMaHguampo HumoH gogaacT. MaB^ygHHTH HyHHH MaB3yoT gap amtopu cyxaHBap ^ato^HHTH paBmaHrapuu C.AHHupo 6a 3yxyp MepacoHag. Maca^aH, gap nopnau 3epuHH metpH MexoHeM: A3 $amu H3doH xoh acm MaKma6, Eap nabnu up$OH koh acm MaKma6. Ee^H ^cadpo k,adpe na6owad, ^ucm acm uncon, ^n acm MaKma6.

Аз мактаб ояд осоиши дил, Маргуби дилуо з-он аст мактаб. Бемактабонро набвад уаёте, Об аст мактаб, нон аст мактаб, Саъд аст мактаб, цайр аст мактаб, Иззаст мактаб, шон аст мактаб. Дар чашми биниш нур аст дониш, Дар цисми дониш цон аст мактаб. Дар моуии цон об аст ирфон, Дар мургиирфон дон аст мактаб. (1, с.25 ) С.Айнй дар ин мархила мактабро хамчун «файзи яздон» «чони чисми инсон» ояндаи дурахшон ва сериву пурии рузгор тафсир кардааст. Заифиву нотавонии мардум ва набудани иродаву завки ояндасозии халк боиси бенасиб монданашон аз нуру илму ирфон ва донишу маърифати замонй гардида буд, монеае барои озодихохии оммавй мегардид. Тасвир ёфтани хамин чихати масъала дар ашъори устод С.Айнй дар баробари дигар масоиле, ки муборизаву муковиматхои суханвар аз он ошкор аст, ёрмандие дар бозгуии мохияти эчодиёти нависанда доранд. Ин маънй дар порчаи зерин чунин тасвир ёфтааст:

Шуд баста дабистону бипажмурд гулистон, Рафт аз гули сибён дамишу наф^аи ирфон. Пур гашт зи сибён х,амаи кучаву майдон, Гирён ба ин х,оли худ, эй зумраи сибён!

Эй майити пуршон! Эй майити пурхун! Гирйед, ки ин дам цукало хурраму шоданд, Гирйед, малащо ба шумо додрасонанд, Гирйед, ки ашкони шумо нурфишонанд. Эй халк,, нигар, ин чй асоест ба даврон?

Ту беуаракат мон, Эй зиндаи бецон! (4, с. 60) Чунин аснод мавкеъгирихои чохталабону манфиатхохони аморати амириро нисбат ба кушода шудани мактабхои типпи нав нишон медихад. Ба мукобили ислохотхохону рушанфикрони замон шуронидани мардуми гумроху бесавод яке аз фишангхои асосии ахли мансабу чох бар чадидону намояндагони фаъоли ин харакати озодихохй мебошад. М.Рачабй дар китоби «Ислом: чадидия ва инкилоб» дар ин бора менависад: «Мактабхои усули таълиму тарбияи чадид камолоти маънавии халку миллатро хадаф доштанд ва кисмате аз мардум аз ин сарчашмаи фазилат ком ширин карда, мухлиси он гаштанд. Вале ду бор- солхои 1909 ва 9014 хамин берухиву сархамиву бетарафиву тарсончакиву буздилии омма низ боиси ба зудй ва пурра баста шудани ин мактабхо гардид» (4, с. 59). Яъне, як вазифаи чунин суханвароне ба мисли устод С.Айнй дар доираи консепсияи «фикри мардуми Бухороро кушодан» анчом меёфт ва шояд хамин омил боис гардид, ки як кисми мухими эчодиёти суханвар, ки хадафаш пешгирии ривочи бесаводии омма дар мархилаи баъдй буд, фарогири чунин масъалахо шавад. М.Шакурй ин масъаларо чунин шарх додаанд: «Растагории миллиро аз «кушодани фикр» ва расидан ба фарханги замонй огоз ниходан хостан ва ин корро аз омузишу парвариши кудак ибтидо кардан лозим донистанд» (6, с.22).

YcTog C.AHhH gap Tap6ua puco^ae HaBumT, kh «Taxcu6y-c-cu6eH» hom gopag. ^aMHyHHH gap hh MaBpug Mypo^uaTH ycTog C.AHhH 6a KygaKOH 6eca6a6 HecT: MaKma6 ca6a6u %aem 6omad, MaKma6 ca6a6u na^m 6omad. MaKma6 6a my dod UMMy odo6, MaKma6 6a my dod dyppu noe6 (1, c.238) Macta^au KymogaHH MaKTa6 Ba xoHaHgaroH 6a TaxcraoT HKe a3 Macoum

MyxHM 6a myMop MepaBag Ba moupoHy cyxaHBapoHH 3aMOH 6a MOHaHgu Mup3O A6gy^BOxugu MyH3HM, A6gy^^oxo^au A6gH, X,OMHgxo^au MexpH 6a Tatcucu HaxycTHH MaKTa6xoH Tunnu HaB HKgoM HaMygaHg Ba gap KaHopu HyHHH naguga gap hh gaBpa ycTog CagpugHH AHhH TaBOHucra, kh 6o poxaHgo3HH 6apHOMaxou Tat^HMH Ba HaBHmTaHH khto6xoh gapcH HKe 6a cu^aTH Myaccucu BOKeuu MaKTa6xo 6a Tatcucu MaKTa6 napgo3ag. H^pou hh Ba3H$au TatpuxH to aHgo3ae MymKumxo hh3 gomT Ba xaMHH TaBp xaM myg. kh HaHgHH MapoTu6a gapu MaKTa6xopo 6acTaHg. EapHOMaxou pymaHrapoHH 3aMOH xapnaHg hk aHgo3a a3 ^ohh6h OMMa Tapa^gopoHH xygpo naHgo HaMyg, Ba^e gap Ma^Myt Khcmh 3uegu axo^H a3 moxhhth Tat^HMy Tap6ua 6exa6ap 6ygaHg. «Ty 6exapaKaT moh, ЭH 3HHgau 6e^OH» 6a MapgyMH xypo^OTHBy Myraaccu6 HurapoHHga mygaacT. ^urap MacoH^H MyxHMe, kh gap mHHoxTH metpu MyKOBHMaT gap hh gaBpa 6a mo epMaHgH MeKyHag, 6a HHo6aT rupu^TaHH oxaHrxou MapcuHBHBy raMO^yga gap amtopu cyxaHBapoH gap oxupxou acpu X1X Ba u6Tugou acpu XX Me6omag. YcTog C.AHhH gap Mapru 6apogap6y3ypru xem Cupo^ugguH, kh a3 ^ohh6h ax.™ carnaHaTy ^ox 6a Kara pacuga 6yg, HyHHH Mapcuae cypygaacT, kh 6a pymaH KapgaHH xaMHH ^uxaTH Macta^a KyMaK MeHaMoag:

^aMb гapduda 6a hk ^u cumaMsope Hand, Ea Kymumxona Hynon ku casu xynxope Hand. ffaepu hk 30UUMU Mypdopu cumaMsopu ca$e%, rupd sapduda cumaMnemau Mypdope Hand. (1, c. 288) «KymumxoHa» MaKOHe, kh hhcohpo 6o 6axoHaxou 3ueg OBapga 6a Kara MepacoHgaHg. H.HypoB gap MaBpugu hh nopau metpuu ycTog C.AHhH My^oxH3apoHH HaMyga, HaBHmTaacr: «MaH3yp a3 KymumxoHa gap hh nopnau metpH ^ohh Kara. Kararoxu axgu 3y^M acT, kh HaTH^au ucTu6gogu xyHxopoHau ohohpo ycTog AHhh BO3exaH mapxy TaB3ex gogaacT». .HtHe, 3y^My ucTu6gog 6a xyHxopuBy KymTopy Karau hhcohxo OBapga pacoHHgaacT. fflagugTap rapgugaHH Maraa6u cyxaHBap gap ugoMau MapcuHH Ma3Kyp 6o3ryKyHaHgau ycTyBopuu hh HaBtu metp 6ap MyKo6ttm 3y^MH axgu ^oxy yMapoH MaHFHTH Me6omag:

ryc^andeop 6a xa^ap 3ada cap unconpo, EuKamudand 3U xyn coeapu capmope Hand. ^on cynypdand 6a aneou 3opu,

Hand 03ypdadun a3 dacmu duno3ope Hand. XaM dap on Macnaxu a^pop цигapгymaи Man, Kymma sapduda 6a $apMydau ampope Hand (1, c. 288) ^urap nagugae, kh 6a paBaHgu HHKumo^H metpu MyKOBHMaT Tatcup pacoHHg. 6acTaHH Hampuaxo Ba py3HOMaxou Maxa.raH 6a xuco6 MepaBag. YcTog CagpugguH AHhh gap khto6h «Tatpuxu hhkh.to6h $HKpH» py3HOMaxou «TypoH» Ba «Eyxopou mapH$»-po 6a yHBOHH «ry^6yHH HaBmyKy^Ta», «6ycTOHH MumaT» Ba «HaMaHucTOHH Matpu^aT» egoBap MemaBag. hh TaBpe kh ycTog A6gyxo^HKH Ha6aBH gap khto6h «Eyxopou

шариф» сарогози матбуоти миллии точик» таъкид менамояд, ин рузномахо барои бедорй ва озодй хидматхои шоиста ба анчом расониданд, ки ин ба хукумати Бухоро ва сафорати Русия хеч маъкул набуд. Аз ин чихат «ин ду кувва, ки аз истеъмор ва хокимияти худ хавф доштанд, дар садади бастани рузнома шуда» (3, с. 138). сармухаррири рузномаи «Бухорои шариф» Мирзочалол Юсуфзодаро мачбур намуда буданд, ки дар худуди 24 соат тарки хоки Бухоро намояд. Х,амин тавр, санаи 2 юми январи соли 1913 рузномаи «Бухорои шариф» баста шуд. Устод С.Айнй бастани рузномаи «Турон»-ро «фанои озодй ва илму маориф» унвон намуда, навиштаанд: Э тарцимаи уоли дил, э сафуаи «Турон», Чун маув шудй, монд ба дил доги фаровон. Дар илму адаб раубари Турон шуда буди, Имруз ба ифнои ту Турон шуда вайрон. Дируз ба даврон зи ту ахбор уамерафт, Акнун зи ту цуз хотирае нест ба даврон . (1, с. 228) Дар идомаи матлаби хеш устод Садриддин Айнй ба «Турон» хамчун оинаи рузгор ва манбаи ифшо сохтани хакку ботил ва фиску салох муомила намуда, ба мукобили чунин падидаи маънавиятситез баромадааст:

Не-не, зи ту сад дарду алам монд ба гетй Не-не, зи ту сад меунату гам монд ба кайуон. Кур аст басар, гар кунад аз вакти ту игмоз, Тунг аст забон, гар кунад аз уусни ту китмон. Э маъракаи восиаи тавсани афкор, Э маукамаи одилаи даъвии азуон. Азуони уама чун сари ман гашта мушавваш, Афкори уама чун дили ман гашта парешон. Рафтй, зи кй пурсем кунун солеуу фосид? Рафтй, зи кй цуем кунун аз уаку бутлон? Боз о, ки мушавваш нашавад ин уама мардум, Боз о, ки парешон нашаванд ин уама инсон. ( 1, с. 228) Мархилаи дувуми зухури аносири шеъри муковимат ба адабиёти давраичангии точик дар эчодиёти устод С. Айнй дар солхои 40-ум ба вукуъ пайвастааст, ки ин чо масъалаи муковимат бар зидди истилогарони немис ва даъват барои мубориза алайхи чунин вокеаи хавлнок ва шикасти нерухои тахрибкори олмонй махсуб мешавад. Дар хамин давра, гурухе аз суханварони точик худ ба майдони набард рафта чангиданд. Устод Садриддин Айнй бо кувваи калам ва неруи сухан ба мубориза бархоста буд ва дар баробари ин ки асархои «^ахрамони халки точик Темурмалик» ва «Исёни Муканнаъ»-ро таълиф кард, боз «Суруди зафар» ва «Марши интиком», «Мо зи Гитлер никори башарият гирем», «^ахрамони Ленинград» барин шеърхоро эчод намуд. Устод С.Айнй дар ин шеърхо кахрамониву диловарии аскарони сурхро нишон дода, дар майдони пайкор муваффакиятхои ба дастовардаашонро ситоиш ва истикбол кардааст. Х,атто касидаи шоир тахти унвони «Ч,анг ва зафар» ба истикболи тамом шудани Ч,анги Бузурги Ватанй ва галабаи кушуни Иттиходи Шуравй навишта шудааст. Ин касида бо матлаи зерин огоз мегардад: Гитлер, ки баровард дувум цанги цауонро, Мехост кунад бандаи худ оламиёнро. Баури баамалории ин фикри хаёлй,

Сар дод ба уар суи цауон хайли дадонро (1, с. 228) Устод С.Айнй аз «фатху зафари пурра» расидани халки совета ба вачд омада, дар кисмати охир онро чунин васф кардааст:

Аз баури бацайдории таърихи чунин фату, Айни ба сар овард ба ин байт баёнро. Овозаи фатуу зафари пурраи мо бин: Бигрифт ба таърихи цауонруйи цауонро. (1, с. 228) Дар соли 1943 хамлахои лашкари саветиро «хамлахои оташй», рохи уро «рохи душманкушй», раходихандаи инсоният дар зулму чафо ва монанди инхо унвон ниходааст:

Роуи у роуи душманкуши аст, Интицом аз ганимон каши аст. Хамлааш уамлаи оташи аст, Хамсузй ба вай дилхуши аст (1, с. 437) Х,амин тарик, устод Садриддин Айнй бо сурудани ашъори инкилобй ва тафсири эхсоси оштинопазири хеш нисбат ба зулму тааддии хукумати кухнаи подшохй тавонист, ки дар огози адабиёти муосири точик ба зухури падидахои муковат дар шеъри нави точик асос гузорад ва рисолати хешро дар ин самт низ хамчун бунёдгузори адабиёти давраи нави Точикистон ба ичро расонад. Фузун бар ин, мархила ба мархила шевахои дигаргунаи унсурхои муковимат дар эчодиёти устод Айнй бо рангу чилои дигар тахаввул пазируфтанд, ки намунахои онро дар ашъори давраичангии эшон метавон мушохида намуд, ки дар мехвари он фалсафаи муковимат ба чанг ва таблиги сулху дустй карор гирифтааст.

Пайнавишт:

1. Айни, Садриддин. Куллиёт. -Душанбе, Ирфон, 1981, ц 8.-524 с.

2. Муусиниё, Носир. Мабонии адабиёти муцовимати Эрон ва Араб. / Фаслномаи "Адабиёти пойдори". Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонии Донишгоуи Кирмон. Соли аввал, шумораи аввал, тирамоуи 1388. Сау. 143-158.

3. Набави, Абдухолиц. «Бухорои шариф» сарогози матбуоти милли. - Душанбе: Бухоро, 2012. -182 с.

4. Нуров Н. Адабиёти муцовимат ва шеъри пойдори дар Тоцикистон. Дар китоби «Дуруди меур». Мацмуаи мацолауои илми бахшида ба 80 солагии Арбоби шоистаи фаруанги Тоцикистон, доктори илмуои филологи, профессор А. Сайфуллоев.- Хуцанд: - Меъроц, 2013. Сау. 152-162.

5. Рацаби, Маъруф. Ислом: цадидия ва инцилоб. - Душанбе: Дониш,1997. - 245 с.

6. Сафизода Форуц. "Адабиёти муцовимати Эрон" (аз фурупошии Сосониён то инцилоби Машрута". Теурон, "Эронцом", 1381. 141. С.

7. Шакури, Мууаммадцон. Пантуркизм ва сарнавишти таърихии тоцикон. - Душанбе: Адиб, 2012.-304 с.

8. Шакури, Мууаммадцон. Садриддин Айни - равшангари бузурги таърих. - Хуцанд: Нури маърифат: 2001. - 106 с.

Reference literature:

1. Aini, Sadriddin. Complete Collection of Compositions. - Dushanbe: Cognition, 1981, V.8.-524pp.

2. Mukhsiniyo, Nosir. Foundation of Iranian and Arabic literatures of Resistance // Quarterly

"Everlasting Literature ". The Insititute of Literature and Science about Man under Kirmon Universitiy. Initial Year, Number one, autumn 1388 hijra. -pp.143-158

3. Nabavi, Abduholik. "Holy Bukhara" as Inception of National Press. - Dushanbe: Bukhoro, 2012. -182 pp.

4. N.Nurov. Literature of Resistance and Firm Verse in Tajikistan. In the book: '' Greeting of Love''. Collection of scientific articles dedicated to the 80-th anniversary of Merited Votary of culture of Tajikistan, Dr.of Philology, Professor A.Sayfullayev.- Khujand: -Ascension, 2013.-pp. 152-162

5. Rajabi, Maruf. Islam: Contemporaneity and Revolution. -Dushanbe: Knowledge, 1997. - 245pp.

6. Safizoda, Foruk. "Iranian Literature of Resistance " (from the Fall of Sasanids up to Mashrut Revolution) Tehran, "Eronjom". 1381 hijra. -141pp.

7. Shakuri, Mukhammadjohn. Panturkism and Historic Destiny of Tajiks. Dushanbe: Man-of-Letters, 2012 - 304pp.

8. Shakuri, Mukhammadjohn. Sadriddin Aini as the Great Enlightener of History. - Khujand: Light of Enlightenment. 2001. - 106pp.