CC BY
37
УДК 83.3 (2Т) Н.Т.ТУРСУНОВ
ББК 8Т2
МАВЗУИ МУКОВИМАТ ДАР АДАБИЁТИ ТОНИКИ СОЛХОИ ЧДНГИ БУЗУРГИ ВАТАНИ
Бо шуруи як ходисаи хавлноки таърихй, ки тайи солхои 1941-1945 микдори зиёди одамонро ба коми худ кашид, адабиёт бо пайдо гардидани охангхои нави таргиботй як давра бо хамон асолату мохияти ахлокгароияш ба арсаи муковимати зехниву эчодй нисбат ба неруи тахрибкору тачовузгари ахриманй, ки зери султаи Фашизми Гитлерй рохандозй мегардид, табдил ёфт. Ба таъбири дигар, адабиёти точик дар баробари ин, ки ба суйи вокеъгароии ростин бо максади тачассуми хдёти вокеии халк бо кушиши суханварону адибони ибтикорй тамоюл дошт, дар ин маршала бо руйи кор омадани мавзуйи муковимат дар тачассуми хаёти давраичангй ба як дастгохи идеологй мубаддал гардид ва ин боиси воридшавии як катор мувзуоти тоза ба арсаи адабиёт шуд. Шоирону адибони муборизи халки точик на ин ки бо калам дар сангархои чанг дар канори муборизону мухофизони Ватан карор доштанд, балки чисман низ шучоату кахрамонихо нишон дода, бо далериву часорат синаи худро барои хифзи хоки марзу буми худ сипар намуданд, ки хамин корнамой низ баъдан яке аз мавзуоти мухими адабиёти солхои Ч,БВ дониста шуд. Албатта, дар накди адабии ин солхо ва солхои баъд хамин масъалахо гарчанде зиёд матрах мегардиданд, вале бояд кайд намуд, ки маводи ин давра хамчун шеъри ба истилох муковимат мавриди баррасй карор нагирифтааст. То ин мархала мавзуоти назму насри адабиёти давраичангй дар мачмуи тадкикоти адабиётшиносони маъруфи точик Носирчон Маъсумй. Шарифчон Хусейнзода, Мухаммадчон Шакурии Бухорой, Сохиб Табаров, Атахон Сайфуллоев, Маъруф Рачабй, Абдухолик Набавй ба сифати як давраи мухими адабиёти точик ба таври барчаста инъикос ёфтаанд. Аксари таълифоти мухаккикони точик дар давраи Шуравй сурат гирифтаанд ва хушбахтона ин масъала дар давраи Истиклолияти давлатии Чумхурии Точикистон фаромуш нагардид ва адабиётшинос Абдухолик Набавй китобашро тахти унвони «Ч,анги ватанй ва афкори адабии точикй» бо тахрири дуюм ба табъ расонид.
Дар чунин пажухишоти пурдоманаи мухакикони точик намунаи шеърхои Садриддин Айнй. Абулкосим Лохутй, Зуфархон Чдвхарй, Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршаккар, Х,абиб Юсуфй. Пайрав Сулаймонй, Мухаммадчон Рахимй, ки дар солхои Ч,анги Бузурги Ватанй суруда шудаанд, мавриди накду баррасй карор гирифтаанд.
Х,амин тарик, афкори чанговарй ва муковимат бо сар задани чанги дуюми чахонй ба як чузви мухими фархангу маърифати халки точик ва халкхои бародар дар давраи Шуравй табдил ёфт.
Аз теъдоди шеърхои дар ин давра эчодшуда метавон иброз намуд, ки мафхуми Ватан бо он ки хоки пахновари халки Шуравиро ифода мекард, лекин рухи абадзиндаи халки точик, афкори миллй, таомулот, расму одатхо, маънавият, хислати кахрамон хамеша тачассумкунандаи аслу мохияти афкори чанговарй ва муковимат мегардиданд. Яъне ин маънои онро дорад, ки ба музаффарияту часорат расидан хамин мутаххидиву иттиход ёрмандй намудааст ва афкори муковиматхохонаи халки точик дар ин давра дар баробари маншаъ гирифтанаш аз таърих ва мероси кахрамонии ахди классикй дар канори адабиёти халкхои бародар такомул паёдо кардааст. Аз шеърхои эчодкардаи устод Садриддин Айнй «Мо зи Гитлер никори башарият гирем» (1941), «^ахрамон Ленинград» (1943), «Суруди Зафар» (1943), «^асидаи чанг ва зафар» (1945), Абулкосим Лохутй «Шамшери душман бишканем!» (1941), «Эй халки золимкуш, киём!» (1941), «Ба мудофиаи Ленинград!» (1941), «Даррандагонро бизанем!» (1942), «Дарранда нагурезад» (1943), Мирзо Турсунзода «Сарчашмаи мардонагй», «Хайр, модари азиз», «Хотираи капитан» (1941), «Х,аргиз» (1942), «Баходури точик» (1943), «Фарзанди ту меояд», «Х,амширахо», «Ба чанг», достони лирикию эпики «Писари Ватан» ва либреттои лирикии «Тохир ва Зухро», Зуфархон Ч,авхарй «Ба фарзандам Хусейнчон - аскари сурх» (1942), Мирсаид Миршаккар «Мо зафар кардем», «Бахори бахт», «Одамон аз Боми чахон», «Макун фаромушам», «Фаромушат нахохам кард», Х,абиб Юсуфй «Ман Ватанро беш аз харвакта дорам дусттар» (1941), «Аз хавою обу замин» (1945), Мухаммадчон Рахимй «Ч,авоби писар аз фронт» (1941), «Ленингради ман» (1943), «Бахористони зафар» (1945), ки дар байнашон асархои калони назмй низ мавчуд мебошанд, рухи муковиматхохонаи халкхои Шуравй бо як лавхаи пурфочиа вале барои инсоният ибратангез нигох дошта шудааст. Яъне, вусъат ёфтани чунин афкор дар доираи масъулияти ахли эчод сурат гирифтааст. Х,амин асархо кувваи шикастнопазири халкро бар зидди Германияи Фашистй равона карда тавонистанд. Мухаккики точик Носирчон Маъсумй дар ин бора ба
вазифаи давраичангии нависанда ишора намуда навиштааст: «Вазифаи нависандагон дар давраи аввали чанг дар мубориза рухбаланд кардани халк, ба чуш овардани хиссиёти ватандустй ва сафарбар намудани кувваи тавонои халк бар зиддии Фашизми Германия буд» (3, 313). Аз ин нуктаи назар шеърхое, ки дар боло зикр намудем, ба ин се талаботи вазифавии нависандагон чавоб дода метавонанд. Чун бештар ба насли чавон - кувваи асосии синну соли чангй - таваччухи ахли эчод барои дуруст ба рох мондани ичроиши ин масъулияти бардушдошта равона гардида буд, албатта, боло рафтани охангхои панду андарз ва хикмат низ бараъло мушохида мешавад. Адабиётшинос Абдухолик Набавй доир ба ин масъала мулохизаронй намуда, чунин кайд кардааст: «Дар солхои чанг таваччух ба панду андарз, насихат ва даъват ба мубориза чун хохишу талабе, ки аз дили мардум бархостааст, бештар гардид» (4, 55). Аз ин чихат, шеъри муковимат агар дар як су исёну пархоши ахли замонро нисбат ба несту нобуд кардани душман нишон дихад, аз суи дигар, тавонист фавчи чавонони часуру чангчуро ба чониби хифз кардани хоки кишвархои иттиход бо шучоат равона кунад. Аз ин лихоз, дар ин давра калимахое чун далерй, шучоат, кахрамонй, зафар, интиком, душман, ахриман, фашизм, ватан, корнамой, туп, танк, капитан, писари Ватан, пахлавон, дифоъ, шаън, шараф, зирех, сипар, хашм, газаб, ахд, паймон ва г... бештар шуд. Намунаи шеърхое, ки дар боло номбар шуданд, дорои сюжет буда, ба хамин хадаф равона гардидаанд. Яъне, дар маркази асосии онхо манзараи хайру хуши чавонон бо ахли оила, интизории маъшук, корномахои хамсафону хамдехагон, фиристонидани номахои ошикона ва г.. пеши назар меояд. Аз намунаи нахустин шеъри давраичангй, ки метавон онро, намунаи нахустини шеъри муковимат дар ин мархала унвон намуд, Х,абиб Юсуфй, ки 25 сола буд, ба хамсолону хаммаслакони худ, ки акнун ба як давраи камолоти умр-айшу наво расида буданд, ба чангу муковимат даъват менамояд:
Ватан гирифта саросар намуди цанговар, Биёр, шоири тоцик, суруди цанговар! Ба мову ту на кунун фурсати «Наво»-ю «Ацам», Бигир мутриби мо тору уди цанговар! (9, 150).
Мухаккик Абдухолик Набавй дар корбурди истилохи «Наво»-ю «Ачам» (санъати ахди классикй) инкору тасдики гузаштаву имрузаи санъати точикро мебинад ва мувофики иттилои у дар ин солхо имкони аз чунин мероси гузашта даст кашидан низ мавчуд буд. Аммо бо назардошти хамин масъала хам ин шеър баёнгари вазъи фархангии давраичангй ва муковимат мебошад. Агар то ин замон Ватан ба як чаман ва богй шукуфта шабохат дода мешуд, дар шеъри муковимат «намуди як чанговари часурро гирифтан», яъне, ба як шахсият табдил ёфтан хосили тасвироти шоиронаи солхои авваличангй мебошад. Х,арчи хам бошад, аз лихози хунарй ифодаи «Ватан гирифта саросар намуди чанговар» каммоя аст. Магар мешавад гуфт дех «намуди чанговарро гирифтааст»? Ба мисраъхои дуюм низ хамин гуна суол гузоштан мумкин аст: «Биёр, шоири точик, суруди чанговар (?) ё «Бигир мутриби мо тору уди чанговар(?)!». Х,арчанд, нахустин шеърхои давраичангй аз чониби М. ^осимов дар маколаи «Аввалин шеърхои замони чанг» хамчун мавзуи алохида мавриди баррасй карор гирифтааст, аммо бо назардошти чанбахои хунарй хануз тадкикоте руйи кор наомадааст.
Бо максади баршумурдани арзишхои мавзуии шеъри муковимат дар ин давра эчодиёти шоирони точикро, ки ба барангехтани хисси ватандустиву далерй нигаронида шудаанд, мавриди баррасй карор медихем. Тимсол агарчй дар шеърхои нахустини давраичангй, бахусус, эчодиёти Абулкосим Лохутй мавкеи асосиро ишгол менамояд, вале мавзуи видоъ ва хайрбод ба падар -модар, яъне ахли оила ба яке аз мавзуоти шеъри муковимат дар замони тачовузи гитлери фашиста табдил ёфтааст, ки хоси эчодиёти Мирзо Турсунзода мебошад. Дар шеъри у «Хайр, модари азиз» (1941) агарчй сахнаи хайрбод бо саросема омадани писар барои хайру хуш ба назди модар огоз мешавад, аммо дар достони «Писари Ватан» (1942) шоир ба тасвири хаёти одамони музаффар то огози чанг пардохта, дар кисмати панчум бо пайдо шудани пире солхурда, ки хабари ахдшиканона хамла кардани фашистонро меоварад, сахнаи хайрбодро чунин тасвир менамояд:
Дар ин рангом пире ларз-ларзон, Ба суи халцмеомад парешон... Агар душман кунун паймоншикан шуд, Бибояд зиддиу дандоншикан шуд... %азор афсус, ки бисьёр пирам., Ба монанди зишастафтода тирам. Илоце нест. Мегуям писарро..., Ки гирад аспу шамшери падарро (6, 127).
Мирзо Турсунзода харчанд номи достонашро «Писари Ватан» гузоштааст, бо тасвири чунин сахнахо часорати падарони баори Ватан, неруйи фатхнопазири мусафедони солхурда ва модарону духтарони точикро нишон додааст. Онхо харчанд чисман дар муковиматхои чохталабонаи гитлерй хузур надоштанд, аммо маънаван болидагии рухи чавонон дар арсаи набард ба хисоб мерафтанд. Аз ин чихат, пирон ва кахрамонихои писаронаи духтаронро дар корзор ва акибгох мафхуми «Писари Ватан», ки номи достон аст, ифода карда метавонад.
Дар шеъри «Хайр, модари азиз» ин масъала чунин баррасй мешавад: Модарам, меравам аз пеши ту ман, Ба дифои шарафу шаъни Ватан. Меравам, то ки зиреу пушам ман, Дар рауи фатуу зафар кушам ман. Хабар омад, ки ба тороци чаман Боз карда пари худ зогу заган (6, 43).
Дар ин шеър хабари хамлаи госибонаи гитлерй чавони ватандусту кавииродаро ба назди модараш меоварад:
Барцсон пора кунам абри сияу, То насозад рухи хуршед панау. Сангаму оуанаму пулодам, Сипари мамлакати озодам. Аз сари лонаи чугзон гузарам, Бомба резонда чу борон гузарам. Газабам оташу цаурам тир аст, Синаам тупу парам шамшер аст (6, 43).
Яъне чавон ба хашму газаб мехохад чун «Сипари мамлакати озод» мисли укоб парвоз карда, «зогу заган»-ро аз сари хирмани Ватан дур созад. Ин ягона хадафи часоратмандонаи часурону далерони Ватан буд, ки модарон ба ин кор ба фарзандонро ба он ташвик менамуданд.
Дар шеъри Хдбиб Юсуфй «Модару писар» (1941) ин сахна андак дигаргуна тасвир ёфтааст. Писар саросема ба назди модар медарояд ва уро сахт дар огуш гирифта, буса мекунад ва хабар медихад, ки у ба сафи Армияи Советй - аскари сурх кабул гардидааст ва азми дифои Ватанро дорад: «Гуфт: «Модар, шудам ман аскари сурх, Аскари сурх ман-диловари сурх!» (9, 132).
Мирзо Турсунзода аз забони модар фашистони размхоху чангчуро ба «саги девона» монанд карда, кахрамони марказиро чавони сазовори падар ва лоики химояи ин марзу бум медонад:
Ин фацат хоби фашистона бувад, Орзуи саги девона бувад... Бош фарзанди сазовори падар, Лоици ин Ватан, ин хонаву дар " (6, 43).
Садриддин Айнй низ дар шеъри «Марши интиком» аз фашистон чунин ёдоварй мекунад: «То ба кай ин сагон хуни мардум х у ранд? То ба кай ин дадон ч исми инсон даранд? (1, 433)
Масъалаи ишку махаббат низ дар достони «Писари Ватан» дар иртибот ба чанги хонумонсузи фашиста хамин гуна халлу фасл мегардад. Вакте чавонон дар сахро хабари хамлаи фашистонро ба хоки Шуравй аз забони пирамард мешунаванд, хатто дар чашмони духтарон хувайдо шудани оташи адоват нисбати «фашисти вахшисимо» эхсос мешавад, ки ин хам яке аз масоили мухими шеъри муковимат дар Ч,анги Бузурги Ватанй ба шумор меравад.
Абулкосим Лохутй - шоири оташинсухани замони чанг дар шеъри «Супориши модари узбек» бар души чавонон як вазифаи дигарро мегузорад:
Рав писарцонам, зи душман ру магардон, барнагард!
То нагардад цотил аз теги ту галтон, барнагард!
Гар намехоуи Ватан гардад забун, то рузи фату
Чанг кун, аз нимарау, эй нури чашмон, барнагард!
Мецауад Гитлер, ки созад кишвари моро хароб.
То насозй хонааш аз бех вайрон, барнагард!
Ту ба майдон рав, ман ин цо посбонй мекунам,
Пеши ман бе муждаи эъдоми дуздон барнагард!
Хоуад аз фошист аз дастат гурезад дар набард,
Бо забони тир фармон деу ба вай «Мон, барнагард!»
Чун падар марди кун: аз ин цанги хунин безафар,
Каурамон фарзанди халци Узбекистон, барнагард! (2, 229).
Вазифаи чавонон ичрои супориши модар ба хисоб меравад. Мавзуйи хонаводагй ва хайрбод бошад ба сифати як чузви мухими мавзуйи шеъри муковимат аз чойгохи амик дар адабиёти давраичангии точик бархурдор аст. Х,арчанд кахрамонхо чояшонро ба намояндагони дигар халкиятхо иваз мекунанд, вале мавзуъ тагйир намеёбад. Яъне, дар ин давра масъулият баробар хам барои модари точик ва хам барои модари халкхои кишвархои бародар таксим мешавад.
Мухофизати марзу бум дар шеъри ин давра, ки ба химояи «хонаи умеди халк» нигаронида шудааст, чойгохи намоёнро ишгол менамояд ва тамоми масъалахо дар атрофи он давр мезананд. Х,амрокул Шодикулов дар мукаддимаи китоби Х,абиб Юсуфй «Рохи нотамом» вакте дар ин бора мулохизаронй мекунад, менависад: «...мехри Ватан аз хама чиз болотар ва мукаддастар аст, барои Ватани сотсиололистй курбон шудан накутарин хушбахтист. Зеро дар химояи ин Ватан чоннисорй кардан шарафи ёру бахти фарзандро дифоъ кардан аст. Ватани сотсиолистй хомиву тарбиятгари мехнаткашон аст ва ба ин маънй ёри мехнаткарини шоир хохад буд, агар дилдори у муборизи ин рох бошад»(7). Ба таъбири дигар, мафхуми Ватан андак васеътар-«хомиву тарбиятгари мехнаткашони давлати сотсиолистй» гардида буд ва мо хам вакте дар боло ба тахлили ин масъала огоз намудем, як таъбири Мирзо Турсунзодаро, ки дар шеъри «Х,аргиз» бо он ин Ватанро ёдоварй кардааст, истифода намудем: «Ватан-хонаи умеди халк», ки муодили «хомиву тарбиятгари мехнаткашон» аст. Ба таври дигар дар саргахи хамин гуна тавсифоти шоирона Мирзо Турсунзода карор дорад. Дар шеъри Садриддин Айнй, Абулкосим Лохутй. Х,абиб Юсуфй оханги даъват ва кинхохй баланд аст. Бахусус, Х,абиб Юсуфй дар ин арса ба сифати шоири чарор ва часур намудор мешавад, вале дар умум мафхуми «халку Ватан»-ро чун як василаи муковират ва часорат дар адабиёти ин давра танхо Мирзо Турсунзода истифода кардааст:
Ту зинда бош Ватан — хонаи умеди халк,, Ки бе ту нест дилу цони шодмон уаргиз... Миёни халку Ватан сахт ауду паймон аст, Набуду нест цудой дар ин миён уаргиз (6, 50).
Аз хамин нуктаи назар кахрамони марказии ашъори шоир чунин шиор дорад: «Баландтар зи Ватан нест дар забон хдргиз». Садриддин Айнй тамоми башариятро ба муковимат даъват мекунад. Дар ин росто баъзе шеъраш охангхои шеъри давраи инкилобиашро ба хотир меоварад:
Эй ца у они башар! Эй гурууи аном! Аз фашистони шар интицом! Интицом! (1, 433).
Дар шеъри «Ч,ахон то чахон аст, гарданда аст» шиорпартоиву даъват ба муборизаву химоят табдил меёбад ва бардоштхои суханвар дар ин раванд аз адабиёти кахрамонии ахди классикй бараъло эхсос мегардад. Масалан, ин пораи зер:
Бимирем чун кому ноком мо, Хамон беу, ки мирем бо ном мо! Ба номи наку кушта гаштан ба цанг Беу аз зиндагонии бо айбу нанг (1, 438). байти зерини Фирдавсиро ба хотир меоварад:
Хама сар ба сар тан ба куштан диуем,
Аз он беу, ки кишвар ба душман диуем (8, 278).
Садриддин Айнй дар ин шеър на ин ки мазмун, балки вазни «Шохнома»-ро истифода кардааст. Дигар чихати масъала дар шинохти адабиёти муковимати ин солхо ёдоварй аз кахрамонхову баходурони точик ба хисоб меравад. Ин омил барои истифодаи васеи муродифоти далериву шучоат, баходур, кахрамон дар ашъори ин давра гардидааст. Шеърхои «Баходури точик»-и Мирзо Турсунзода, «Писари Точикистон»-и Мухаммадчон Рахимй аз намунахои барчастаи шеърхое мебошанд, ки дар доираи хамин мавзуъ навишта шудаанд. Ин ду шеъри номбаршуда ба Тешабой Одилов бахшида шудааст. Мухаммадчон Рахимй як шеъреро ба ^ахрамони Иттифоки Советй Х,одй Кенчаев бахшидааст, ки бо номи «Ба Х,одй Кенчаев» дар «Ашъори мунтахаб»-и шоир нашр гардидааст. Намунаи чунин шеърхоро метавон дар ашъори шоирони дигар пайдо кард, вале мисоли ду шеъри болой, ки ба Тешабой Одилов бахшида шудааст, чой доштани хамин гуна мавзуотро дар адабиёти солхои чангй бозгу менамояд. Мирзо Турсунзода бо баршумурдани хидматхои арзандаи ин «фарзанди азизи Точикистон» уро офарину тахсин гуфта, хамчун шарораи пурфуруг мавкеъгирихои хамин гуна сарсупурдагону чонбахшандагони Ватанро ба риштаи тасвир кашидааст:
Зад шуъла даме ки оташи цанг, Монанди шарорае ту цасти, Чашмат шуда буд гувоуи он ки Чушанда ту дар газаб шудасти (6, 54).
Мирзо Турсунзода ба даъвати Ватан камари химмат бастани фарзандони кахрамони точик дар рузхои аввали сар задани оташи чанги хонумонсуз, ки чони беш аз чил миллион чанговарро ситонид, бозгу намуда, ба ин васила шухрати умумро дар диёрашон сохиб гардиданд. Яъне номашон сари забонхои мардум шуд. Дар идомаи ин гуфтахо Мирзо Турсунзода менависад:
Дар шауру деуоти ин диёрат Мардум уама "Тешабой" — гуянд... Дар васфи ту шоирон ба ашъор Нав-нав сухани баланд цуянд (6, 54).
Агарчй Мирзо Турсунзода бо унвонхои «Писари Ватан», «фарзанди азизи Точикистон» аз Тешабой Одилов ёдовар мешавад, хамин шева баъдан дар шеъри Мухаммадчон Рахимй идомат пайдо кардааст, ки ин хам дар саргахи вассофони кахрамонхои халки точик карор гирифтани Мирзо Турсунзодаро нишон медихад. Мухаммадчон Рахимй бо пайравй аз ин пешаи пурифтихор Тешабой Одиловро чунин васф сохтааст:
Тоцикистон
кард эълон, ки «Писари ман, Одилов Каурамони цанги Ватан шуд. Номи у байраци бауори сухан шуд, Зиннати рузгори равшани ман шуд!» (6, 31).
Иборахои «зиннати рузгори равшан», «сазовори обруи баланд», «сипари шахри Ленинград» хама илхом аз кахрамонихои диловаронаи ин фарзанди кахрамон мебошад.
Дигар мавзуи мухиму алокаманди адабиёти давраичангй баргаштан аз чанг ва руй овардани ба зиндагии мукаррарй ба хисоб меравад. Дар шеъри зерин, ки «Фарзанди ту меояд» унвон дорад, ин масъала чунин матрах гардидааст:
Кушо огуши меурангези худро, эй диёри ман,
Ту, эй гаувораи ацдодуои номдори ман,
Замину богуои пурсафои лолазори ман,
Деуоту шауруои пур зи шаъну ифтихори ман,
Ки суят меумон гардида фарзанди ту меояд (6, 57).
Ин гуна шеърхо аз рухияи ифтихорангез ва хаячони кахрамонхои аз майдонхои чанг баргашта кисса мекунанд:
Х,амон тифле, ки бо сад нозу неъмат парвариди ту, Х,амон тифле, ки аз баури саодат офариди ту, Х,амон тифле, ки онро дар бауои цон хариди ту, Х,амон тифле, ки буд уам орзуву уам умеди ту, Бузургу цаурамон гардида фарзанди ту меояд. Диловар он писар рузе, ки мардона ба майдон рафт -Ба зидди душмани гаддор-бар зидди фашистон рафт, Ба мисли оташи цауру газаб аз Тоцикистон рафт, Чу фарзанди вафодори Ватан бо ауду паймон рафт, Ватанро посбон гардида фарзанди ту меояд (6, 57).
Х,атто бо таъсирпазирй аз хамин мавзуи ватанхохй ва муковимат ба неруи тахрибкори гитлерй Мирзо Турсунзода кухсори сарбаланди точикро посбонони ганчинахо унвон ниходааст. Ворид шудани номи шахрхои Советй ба назми адабиёти точик хам яке аз мавзуоти шеъри муковимат дар ин давра дониста мешавад. Аз шеърхои «^ахрамони Ленинград»-и устод Айнй, «Ба мудофиаи Ленинград»-и Аблукосим Лохутй ва дигар суханварони маъруфи ин давра маълум мегардад, ки хатто дар ин давра ба шахрхои алохида бахшидани шеър ба чашм мерасад, ки баъдан аз чониби шоирони чавони солхои 60-ум, аз чумла муаллифи достони «Суруши Сталинград» Муъмин ^аноат чонибдорй ёфтааст. Ба хамин васила дар катори номхои русиву дигар халкиятхои иттиходияи бародарй номи шахрхои Москва, Ленинград, Сталинград, Донетск, Донбасс, Берлин давлатхои Дания, Сербия, Белгия, Полша, Голландия, Албания, Франсия, Англия, ки каламрави чанги чахонй ба хисоб мерафтанд, дар шеъри ин давра ба назар мерасад.
Дар мачмуъ, метавон иброз намуд, ки адабиёти давраичангии точик бо фаро расидани як муборизаи хавлноки хуношом дар канори адлу дод карор дошт ва ба ин васила ба як минбари баланди махкум намудани хирсу разолат ва ангезаи фашистй табдил ёфта аст. Х,амин омил боис гардидааст, ки дар баробари тагйир ёфтани вазъи сиёсй ва ичтимой дар ин давра ба адабиёт мавзуоти тозаи чавобгу ба ниёзхои адабии хамин давра руйи кор омаданд, ки ба як чузви мухими адабиёти муковимат, бахусус адабиёти точик дар ин давра табдил ёфтанд. Ба таъбири дигар, вазифаи адабиёт як андоза хусусияти муковимативу муборизахохона гирифт ва тавонист, ки дар канори адабиёти халкиятхои бародар дар инъикоси як падидаи номатлуби асри гузашта, ки бо
тачовузи хоки Иттиходи Шуравй ба Ч,анги Бузурги Ватанй табдил ёфт, дар канор намонд, балки бо касби мавзуоти тоза ва шевахои чадид, хамчун як бахши мухими адабиёти точик имруз чойгохи сазовор дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, Садриддин. Куллиёт/С.Айнй.-Душанбе, Ирфон: 1981, - 524 с.- 8 ч.
2. Лохутй, Абулкосим. Куллиёт/А.Лохутй.- Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1961.- 442 с.-2-3 ч.
3. Маъсумй, Носирчон. Асархои мунтахаб: иборат аз 2 чилд. Адабиётшиносй ва танкид/Н.Маъсумй. - Душанбе, Ирфон: 1977. 368с.-1ч.
4. Набавй, Абдухолик. Ч,анги ватанй ва афкори адабии точикй/А.Набавй. - Душанбе: Андалеб Р, 2015. -240с.
5. Рахимй, Мухаммадчон. Ашъори мунтахаб. Иборат аз 3 чилд. Ч,илди 2. /М.Рахдмй.-Душанбе, Ирфон: 1980.- 295с.
6. Турсунзода, Мирзо. Осори мунтахаб. Иборат аз ду чилд. Ч,илди 1 ва 2. /М.Турсунзода.-Душанбе. Ирфон, 1981.-334с.
7. Турсунзода, Мирзо. Асархои мунтахаб. Нашриёти давлатии Точикистон/М.Турсунзода.-Сталинобод, 1955.-410с.
8. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома/А.Фирдавсй. - Душанбе, Адиб: 2008.-480 с.
9. Юсуфй, Х,абиб. Рохи нотамомД.Юсуфй.- Душанбе, Ирфон: 1973.- 258 с.
REFERENCES:
1. Ayni, Sadriddin. Collection of Compositions/S.Ayni. - Dushanbe: Cognition, 1981. - V.8. - 524 p.
2. Lohuti, Abdulqosim. Collection of Compositions/A.Lohuti. - Dushanbe: Tajik State publishing-house, 1961. - V.V. 2 - 3. - 442 р.
3. Masumi, Nosirjohn. Selected Works in two volumes. Literary Criticism and Critics/N. Masumi. -Dushanbe: Cognition, 1977. - V.1. - 368 p.
4. Nabavi, Abdulkholiq. Patriotic War and Tajik Literary Ideas/A.Nabavi. - Dushanbe: Andaleb R, 2015. - 240 p.
5. Rahimi, Muhammadjohn. Selected Poems. In three volumes.-V.2./M.Rahimi.-Dushanbe: Cognition, 1980. - 295 p.
6. Tursunzoda, Mirzo.Selected Works. In two volumes.-V.V.1-2./M.Tursunzoda.-Dushanbe: Cognition, 1981. - 334 p.
7. Tursunzoda,Mirzo.Selected Works. The Tajik State publishing-house/M.Tursunzoda. - Stalinabad, 1955.-410 p.
8. Firdawsi. Abulqosim. Shohname/A.Firdawsi.-Dushanbe:Man-of-Letters,2008.-480 p.
9. Yusufi, Habib. Unfinished Road/H.Yusufi. - Dushanbe: Cognition, 1973. - 258 p.
Мавзуи муцовимат дар адабиёти тоцики сощои Цанги Бузурги Ватани
Вожауои калиди: мавзуи муцовимат, адабиёти тоцик, шеъри ватандусти, назми цанговари, мууофизати марзу бум, Чанги Бузурги Ватани
Мацола ба баррасии мавзуи муцовимат ва афкори цанговари бар фашизми гитлери дар адабиёти тоцики солуои Чанги Бузурги Ватани ихтисос ёфтааст. Тазаккур меравад, ки адабиёти тоцик чун дигар адабиёти миллии собиц цумууриуои шурави дар солуои цанги ватани ба арсаи муцовимати зеуниву эцоди табдил ёфт. Нишон дода мешавад, ки адабиёт дар ин маруала бо руйи кор омадани мавзуйи муковимат ба як дастгоуи пурцудрати идеологи, табдил ёфт ва ин боиси воридшавии як катор мувзуи тоза ба арсаи адабиёти тоцик гардид. Собит мешавад, ки шеъри муковимат дар ин давра, агар аз як су исёну пархоши аули замонро нисбат ба несту нобуд кардани душман нишон диуад, аз суи дигар, тавонист фавци цавонони цасуру цангцуро баури уифзи хоки кишваруои Иттиуод бо шуцоат равона созад.
Хулоса мешавад, ки адабиёти тоцик дар канори адабиёти халкиятуои бародар дар ин маруила имкони инъикоси як таърихи номатлуби асри гузашта яъне, Чанги Бузурги Ватаниро пайдо намуда, вижагии муцовимативу муборизахоуона касб намуд.
Тема противостояния в таджикской литературе в годы Великой Отечественной войны
Ключевые слова: тема противостояния, таджикская литература, патриотическая поэзия, военные стихотворения, защита родины, Великая Отечественная война
Статья посвящена рассмотрению темы противостояния и воинственных стихотворных строк против гитлеровского фашизма в таджикской литературы периода Великой Отечественной войны. Отмечается, что таджикская литература, как и все национальные литературы постсоветских республик, в годы ВОВ превратилась в арену творческого и интеллектуального противостояния фашизму. Также подчеркивается, что литература в этот период с актуализацией темы противостояния становится мощным идеологическим аппаратом, что обусловило появление целого ряда новых тем в таджикской литературе. На основе рассмотрения и анализа соответствующих материалов доказывается, что если поэзия противостояния на данном этапе, с одной стороны, демонстрировала восстание и битву современников с целью уничтожения врага, то с другой-стороны, смогла направить отряды отважных и воинственно настроенных юношей на защиту территории союзных республик.
Автор статьи приходит к выводу, что в этот период таджикская литература, наравне с литературами братских народов, отобразив одно из негативных исторических явлений прошлого века, т.е. Великую отечественную войну, приобрела воинственный и противоборствующий характер.
The Theme of Resistance in the Tajik Literature Referring to the Period of the Great Patriotic War
Keywords: theme of resistance, Tajik literature, patriotic poetry, war poems, defense of Motherland, the Great Patriotic War
The article dwells on the theme of resistance and war poems against Hitler fascism in the Tajik literature referring to the period of the Great Patriotic War. It is underscored that the Tajik literature as all national literatures ofpost-Soviet republics transformed into the arena of both creative and intellectual resistance to fascism in the years of the Patriotic War. The author lays an emphasis upon the idea that literature in the relevant period became a mighty ideological weapon with actualization of the theme of resistance due to emergence of the number of themes in the Tajik literature as well. Designing on the premise of the consideration and analysis responding to the materials the author proves that if the poetry of resistance at the current stage, on the one hand, demonstrated revolt and struggle of contemporaries aimed at the annihilation of enemy, on the other hand, it could send detachments of brave and courageous young men ready to defense the territory of Union Republics.
The author of the article comes to the conclusion that in the relevant period the Tajik literature alongside with the literatures of fraternal nations reflecting one of the mostly negative historic phenomena of the past century, i.e. the Second World War, acquired the character of anti-militarism and struggle for peace.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Турсунов Нодир Толибович, аспиранти Маркази илмии Хуцанди АИ Цумуурии Тоцикистон
(Цумуурии Тоцикистон, ш.Хуцанд),E-mail: tursun-1989@mail. ru
Сведения об авторе:
Турсунов Нодир Толибович, аспирант Худжандского научного центра АН Республики
Таджикистан (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: tursun-1989@mail. Ru
Information about the author:
Tursunov Nodir Tolibovich, post-graduate student of Khujand Scientific Center under Tajikistan
Republic Academy of Sciences (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: tursun-1989@mail. ru
