Научная статья на тему 'Қурилиш ташкилотлари фаолияти рақобатбардошлигини баҳолаш ва унинг таҳлилини такомиллаштириш йўналишлари'

Қурилиш ташкилотлари фаолияти рақобатбардошлигини баҳолаш ва унинг таҳлилини такомиллаштириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
339
98
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Исроилов Ж. И.

Бозор муносабатлари шароитида рақобатни баҳолаш ва таҳлил қилиш унинг турлари ва шаклларини аниқлашни тақозо қилади. Бироқ, шуни таъкидлаш лозимки рақобат ва рақобатбардошлик масалалари ўрганилганда, уларни ифодаловчи кўрсаткичлар тизимини ишлаб чиққан ҳолларда, умуман олганда, таҳлил жараёнида ҳам ушбу тушунчаларни назарий асос қилиб олиш мақсадга мувофиқдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қурилиш ташкилотлари фаолияти рақобатбардошлигини баҳолаш ва унинг таҳлилини такомиллаштириш йўналишлари»

V_/

Исроилов Ж.И.

Самарканд Ик,тисодиёт ва сервис институти доценти, ик,тисод фанлари номзоди

КУРИЛИШ ТАШКИЛОТЛАРИ ФАОЛИЯТИ РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ БАДОЛАШ ВА УНИНГ ТА^ЛИЛИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Бозор муносабатлари шароитида рацобатни бацолаш ва тацлил цилиш - унинг турлари ва шак-лларини аницлашни тацозо цилади. Бироц, шуни таъкидлаш лозимки рацобат ва рацобатбардошлик масалалари урганилганда, уларни ифодаловчи курсаткичлар тизимини ишлаб чиццан цолларда, умуман олганда, тацлил жараёнида цам ушбу ту-шунчаларни назарий асос цилиб олиш мацсадга мувофицдир.

Курилиш билан шуFулланувчи субъ-ектлар фаолиятини тахлил килишда мухим боскичларидан бири улар-нинг ракобатбардошлигига таъсир этувчи х,ар бир категорияни тегишли курсаткичларда ифодалаб олиш мухим ахамият касб этади. Бизнинг фикримизча, курилиш билан шуFулланувчи субъектлар ракобатбардошлигини ифодалаш учун куйидаги курсаткичлар тизимидан фойда-ланиш мумкин1:

1. Корхона махсулотининг бозордаги бир хил махсулотлардаги улуши (КМБУ)

2. Бозордаги энг кучли ракобатчи корхона махсулотининг улушига (ЭКМУ) нисбатан ушбу корхона махсулотининг улуши (КМУ)

3. Ракобатдаги махсулотни сотиш хажмининг усиш суръати (РМУС)

4. Корхона махсулоти бахосининг бозордаги шундай махсулот бахосига нисбатан коэффициентдаги микдори (КБАХ)

5. Корхона махсулотининг сертифи-катланганлик даражаси (КСЕР)

1 Пардаев М.К,., Исроилов Ж.И. Хусусий корхо-налар фаолияти тахлилининг назарий ва методо-логик муаммолари. Монография. - Т.: "Фан ва технология", 2007.-107-109 бетлар.

6. Корхонада махсулотини реклама килишдан олинган фойданинг реклама харажатларига нисбати (КРЕК)

7. Корхонанинг ракобатбардош то-варларининг рентабеллик даражаси (РРБ)

8. Корхонада умумий рентабеллик даражаси (Р)

9. Корхона балансининг жорий лик-видлик даражаси (ЛЖ)

10. Корхона махсулоти ракобатбардошлигини ифодаловчи умум-лашган курсаткич (МРУК).

Аммо шуни эътироф этиш керак-ки, курилиш ташкилотларида узаро ракобат, уларнинг тендерга катнашиш жараёнидаёк содир булади. Бу ушбу соханинг узига хос хусусиятидан дало-лат беради. Шу туфайли мазкур сохада ракобатбардошликни 2 боскичда аниклаш лозим, деб хисоблаймиз:

- курилиш билан шугулланувчи субъектларнинг тендерга иштирок этган вактидаги ракобатбардошлик;

- курилиш билан шугулланувчи субъектларнинг фаолияти давомида бахоланадиган ракобатбардошлик.

Биринчи йуналиш буйича курилиш билан шуFулланувчи субъектларнинг тендерга иштирок этган вактидаги

рак,обатбардошлигини ифодалов-

чи курсаткичларнинг номи, аникланиш йуллари, мазмуни куйидаги жадвалда кел-тирилган (1-жадвал).

Иккинчи йуналиш буйича курилиш билан шуFулланувчи субъектларнинг фаолияти давомида бахоланадиган ракобатбардошликни ифодаловчи

курсаткичлар тизимини ишлаб чикиш лозим булади. Бундай курсаткичлар ти-зимига биз куйидагиларни киритишни максадга мувофик, деб топдик (2-жадвал):

Ушбу курсаткичлар тизими корхона-ларнинг ракобатбардошлигини тулик, камраб олади. Аммо у бошкарувда кулланилишига бироз нокулайлик

туFдириши мумкин. Чунки бир курсаткич буйича битта корхона яхши уринга эга булса, иккинчи курсаткич буйича бошка корхона яхши уринни эгаллаган булиши лозим. Худди шундай х,олат битта корхона мисолида курганиладиган булса дав-рлар буйича х,ам худди шундай х,олатга дуч келишимиз мумкин. Шу туфайли ада-биётларда курсаткичлар тизимидан комплекс курсаткични аниклаш усуллари буйича бир канча ёндошувлар айтилган ва уларнинг айримлари амалиётда х,ам мувоффакиятли кулланилиб келинмокда.

Курилиш билан шугулланувчи фир-малар ёки компаниялар таркибида бир канча хужалик юритувчи субъектлар

Курилиш билан шугулланувчи субъектларнинг тендерга иштирок ракобатбардошлигини ифодаловчи курсаткичлар ва уларни аниклаш йуллари 1-жадвал

этган вактидаги

Т/р

Курсаткичларнинг номи

Курсаткичларни хисоблаш йуллари

Изох

1.

Корхонанинг иш фаолияти даврийлиги коэффи-центи

Корхонанинг фаолият курсатган даврининг, уни ташкил этил-ган даврига нисбати тарзида аникланади.

Ушбу курсаткични хисоблашда кор-хонанинг курилиш ишлари би-лан шуFуланган даври йилларда хисобланади ва ушбу курсаткич корхонанинг канча даврдан буён курилиш ишлари билан шуFулланишини курсатади.

Корхона курилиш ишлари хажми коэффиценти

Бажарилган курилиш ишлари хажмини, йил давомидаги ба-жарган барча ишларга нисбати сифатида аникланади.

Ушбу курсаткич корхонанинг курилиш ишларига ихтисослашганлик даража-сини ифодалайди.

Курилиш техникалари билан таъминланганлик коэффиценти

Корхона мавжуд курилиш ишлари техника воситалари сонини курилиш ишлари бажариш учун зарур булган булган техника воситалари сонига нисбати сифати-да аникланади.

Ушбу коэффицент корхонанинг курилиш ишларини техника воситалари ёрдамида бажариш имкониятини ифодалайди.

Курилиш ишлари

хажмини уз маблаFлари билан таъминланганлик коэффиценти

Корхона уз маблаFларини кури-лиш ишлари хажмига нисбати си-фатида аникланади.

Ушбу коэффицент корхонанинг уз маблаFлари тендер объекти бахосининг неча фоизини ташкил эти-шини ифодалайди. Тендерда Fолиб булиши учун зарур шартларидан бири бу унинг уз маблаFлари микдори-нинг курилиш ишлари лойиха хажмининг камида 20 фоиз ташкил этиши зарур.

Курилиш ишлари

хажмини мустакил ба-жариш коэффиценти

Корхона уз кучи билан бажарил-ган ишларнинг жами курилиш ишлари хажмига нисбати сифа-тида аникланади._

Ушбу коэффицент корхонанинг уз кучи билан канча курилиш ишларини бажариш имкониятини курсатади.

Курилиш ишларини ба-жаришнинг мобиллилик коэффиценти

Бажарилган курилиш ишлар хажмини уни бажариш учун кет-ган кунларга нисбати сифатида аникланади.

Коэффицент корхонанинг курилиш ишларини бажариш учун кандай им-кониятга эга эканлигини курсатади.

Курилиш ишла-

ри хажмини буш уз маблаFлари билан таъминланганлик коэффи-центи

Корхона уз маблаFлари буш

микдорини курилиш ишла-

ри хажмига нисбати сифатида аникланади.

Коэффицент корхонанинг курилиш ишларини бажариш учун уз маблаFларини канча кисмини мазкур объектига сарфлаш имконияти мав-жудлигини курсатади.

Корхона молиявий мустакиллиги коэффи-центи

Корхона уз маблаFларининг жами маблаFларга нисбати сифа-тида аникланади.

Ушбу коэффицент корхонанинг молиявий жихатдан четдан жалб этил-ган маблаF-ларга кай даражада карам эканлигини ифодалайди._

2

3

4

5

6

7

8

V_/

Корхона рак,обатбардошлигини ифодаловчи курсаткичлар ва уларни аник,лаш йуллари1 2-жадвал

Т/р Курсаткичларнинг номи Курсаткичлар-ни хисоблаш йуллари Изох

1. Корхона махсулотининг бозорда-ги бир хил махсу-лотлардаги улуши (Кмбу) у _ ^М МБУ ~ г, "жм Км - корхона махсулоти; Бжм - бозордаги шу махсулотнинг жами хажми

2. Бозордаги энг кучли рако-батчи корхона махсулоти-нинг улушига (ЭКму) нисбатан шу корхона махсулоти улуши (Кму) тг К МБУ МУ - МУ

3. Ракобатдаги махсулотни сотиш хажмининг усиш суръати (Рмус) р Р _ гм.х ГМУС р М.АЙ Рм.х - ракобат даги сотилган махсулотнинг хак,ик,ий микдори; Рм.ай - шу махсулотнинг асос йилидаги микдори

4. Корхона махсулоти бахо-сининг бозордаги шундай махсулот бахосига нисбатан коэффициентдаги микдори (Кбах) тг ^ МБ БАХ ~ „ ШМБ Кмб - корхона махсулотининг бахоси; Бшмб - бозордаги шундай махсулотлар бахоси

5. Корхона махсулотининг сертификат-ланганлик даражаси (Ксер) г тг ^М СЕР ~ ш ЖМ См - сертификатлан-ган махсулотлар; Жм - жами махсулотлар

6. Корхонада махсулотини реклама килишдан олинган фойданинг реклама харажатларига нисбати (Крек) Р тг _1 ЕКФ РЕК ~ р "ЕКХ Рекф - реклама килинган товарлар буйича олинган фойда; Рекх - шу товарни реклама килиш учун кетган харажатлар

7. Корхонанинг ракобатбар-дош товар-ларининг рентабеллик даражаси (Ррб) Р р -1 ТФ ГРБ ~ р Гт Ртф - ракобатдаги товарлардан олинган фойда; Рт - ракобатдаги товар-ларнинг умумий хажми

8. Корхонада умумий рентабеллик дара-жаси (Р) р -Сф ' б Сф - соф фойда; р - сотилган махсулот хажми

9. Корхона балансининг жорий ликвид-лик даражаси (Лж) Лж=Жа ж иг жм Жа - Жорий активлар; Жм - Жорий мажбуриятлар

10 Корхона махсулоти ракобатбардошлигини ифодаловчи умумлашган курсаткич (Мрук) м =Мтй 1У1РУК ,, Мий Мтй - махсулотнинг техник йуналиши буйича умумлашган курсаткичи; Мий - махсулотнинг иктисодий йуналиши буйича умумлашган курсаткичи;

булса, ушбу комплекс бах,олаш усулла-рини уларнинг ракобатбардошлигини бах,олашда мувоффакият билан куллаш мумкин. Бунда жамлаш усулидан фой-даланган х,°лда комплекс курсаткични (КЬк) аниклаш мумкин. Унинг формуласи куйидагича ифодаланади:

20

Ш>к ^ ^ 1=1

Бунда: - жамлаш белгиси;

i - жамланадиган курсаткичларнинг тартиб раками;

п - жамланадиган курсаткичларнинг умумий сони;

ai - икурсаткичнинг микдори.

Уйлаймизки, биз таклиф килаётган тавсиялар амалиётга жорий килинса, курилиш билан шуFулланувчи фирмалар-нинг фаолияти янада яхшиланади, иши-нинг сифати ошади ва самардорлиги янада кутарилади.

Адабиёт руйхати:

1. Пардаев М.К., Исроилов Ж.И. Хусусий корхоналар фаолияти тах,лилининг назарий ва методологик муаммолари. Монография. - Т.: "Фан ва технология", 2007.-1

1 Мазкур курсаткичлар тизими олдинги нашр килган ишларимизда чоп килинган. Каранг: Пардаев М.К., Исроилов Ж.И. Хусусий корхоналар фаолияти тахлилининг назарий ва методологик му

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.