Научная статья на тему 'Қишлоқ жойларида кичик бизнес ва оилавий тадбиркорликни ривожлантириш'

Қишлоқ жойларида кичик бизнес ва оилавий тадбиркорликни ривожлантириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
600
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Махмудова Г. Н.

Иқтисодиётни модернизациялаш босқичида халқ хўжалиги тармоқлари таркибида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни барқарор суръатларда ривожлантириш муҳим аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қишлоқ жойларида кичик бизнес ва оилавий тадбиркорликни ривожлантириш»

V_/

Махмудова Г.Н.

ТАТУ ФарFона филиали "Ижтимоий фанлар" кафедраси доценти, и.ф.н.

КИШЛОК, ЖОЙЛАРИДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ОИЛАВИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Иктисодиётни модернизациялаш боскичида халк хужалиги тармоклари таркибида кичик бизнес ва ху-сусий тадбиркорликни баркарор суръатларда ривож-лантириш муцим ацамият касб этади.

Президентимиз И.Каримов таъ-кидлаганидек, "Кичик бизнес нафакат иктисодиётдаги маълум бир бушликларни тулдиради, балки уни диверсификация килиш ва баркарор суръатлар билан ри-вожлантиришни таъминлашда ута мухим роль уйнайди".1

Бугунги кунда мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни кенг ривожлантиришда ушбу сохада кат-та амалий тажрибага эга булган, ривож-ланган мамлакатларнинг йули урганилиб, Узбекистон учун хос булган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлан-тириш андозаси ишлаб чикилди. Дунё мамлакатлари иктисодиётига тахдид со-лаётган, 2008 йилда бошланган жахон молиявий-иктисодий инкирозининг Уз-бекистонга таъсирини камайтириш ва салбий окибатларини бартараф этишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка хукуматимиз томонидан каратилган эъти-бор Fоят катта самара берди.

2011 йилда мамлакатда ишлаб чикарилган ялпи ички махсулотнинг 17,6 фоизи кишлок хужалиги хиссасига туFри келади. 2010 йилда мамлакат ахолисининг 50 фоизга якини кишлок жойларда истикомат килгани холда жами мехнат

1 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг "Узбекистонда ижтимоий-иктисодий сиёсатни амалга оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг роли ва ахамияти" мавзусидаги халкаро конференциянинг очилиш маросимидаги нутки, Тошкент, 2012 йил, 17 октябр.

ресурсларининг 45,2 фоизи кишлок жойларда банд булган. 2

2011 йилда кичик бизнес ва тадбиркорликнинг ЯИМдаги улуши 54,0 фоизни ташкил этди, ушбу курсаткич 2010 йилга нисбатан 1,5 фоизга купдир.

Куйидаги диаграммада иктисодиётнинг асосий тармокларида ишлаб чикарилган махсулот ва курсатилган хизматларнинг умумий хажми таркибида кичик бизнес-нинг улуши курсатилган.

1-диаграмма маълумотларидан ку-ринадики, 2011 йилда саноат тармоFида ишлаб чикарилган махсулотнинг 69 фоизи кичик бизнес субъектлари хиссасига туFри келиб, бу 2005 йилга нисбатан 19,6 ф.п.га ошган. Курилиш сохасида эса кичик бизнеснинг улуши 2005 йилда 9,8 фоизни ташкил этган булса, 2011 йилга келиб бу курсаткич 21 фоизга етган. Кишлок хужа-лигида ишлаб чикарилган махсулотнинг 97,8 фоизи кичик бизнес субъектлари хиссасига туFри келади, яъни дехкон ва фермер хужаликлари томонидан ишлаб чикарилади. Мос равишда кишлок хужа-лигида банд ахолининг аксарият кисми мазкур хужаликларда фаолият юритади.

Ахолининг иш билан бандлигини таъ-минлаш ва фаровонлигини оширишда кишлок жойларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни, касаначилик ва оилавий

2 Труд и занятость в Узбекистане. 2011 й, Т. 20-бет

1- диаграмма1

И^тисодиётнинг асосий тармок,ларида ишлаб чик,арилган мах,сулот х,ажмида кичик бизнеснинг улуши

ОЕ 7 94,2 97,5 97,7 97,8 97,9 97,8

—ш- -и- —в- И -и

АО Л 63,7 58.5 52,3 69

15»,1 Э 1 41,6

—Ч Я- —1П- 12,9 13)9 16,9 19^6 21 -♦-

*- —V- -- -*- -•

- КурилИШ

- Кишлок хужалиги Саноат

2005 2006 2007 2008 2009

тадбиркорликни ривожлантириш устувор вазифалардан бири х,исобланади.

Бугунги кунда иктисодиётнинг бар-ча сох,аларида оилавий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш буйича амалий чора-тадбирлар ишлаб чикилди. 2012 йилнинг 26 апрелида кабул килинган Узбекистон Республикасининг "Оилавий тадбиркорлик туFрисида"ги Конуни оилавий тадбиркорликни самара-ли амалга ошириш учун хукукий асос ва-зифасини бажаради. Ушбу Конунда белги-лаб куйилганидек, оилавий корхона унинг иштирокчилари томонидан товарлар ишлаб чикариш (ишлар бажариш, хизматлар курсатиш) ва реализация килишни амалга ошириш учун ихтиёрий асосда, оилавий корхона иштирокчиларининг улушли ёки биргаликдаги мулкида булган умумий мол-мулк, шунингдек оилавий корхона иштирокчиларидан х,ар бирининг мол-мулки негизида ташкил этиладиган кичик тадбиркорлик субъектидир. Оилавий корхона фаолияти унинг иштирокчиларининг шахсий мех,натига асосланади.2 Шунингдек, Оилавий корхона турар жойдан бир вактнинг узида унда истикомат килган х,олда товарлар ишлаб чикариш (ишлар бажариш, хизматлар курсатиш) учун фой-даланган такдирда, коммунал инфрату-зилма хизматлари (электр энергияси, сув таъминоти, канализация, газ таъминоти ва иссиклик таъминоти) х,акини тулаш ах,оли учун белгиланган тарифлар буйича ва шартлар асосида амалга оширилади.

1 Узбекистон Республикасининг статистик ахборотномаси, 2006, 2008, 2010, 2012 й, Т. 1Шр:// stat.uz/uz/reports/ сайти маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланди

2 Узбекистон Республикасининг "Оилавий

тадбиркорлик туFрисида"ги Конуни, 4-модда.

2010 2011

Коммунал хизмат курсатиш, электр ва газ таъминоти корхоналари зарур коммуникация тармокларининг оилавий корхо-на фаолияти амалга оширилаётган жойга-ча етказилишини х,амда уланишини ах,оли учун белгиланган тарифлар буйича ва шартлар асосида таъминлайди.

Узбекистон Республикасида сунгги йил-ларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик кенг куламда ва жадал суръатлар-да ривожланиб бормокда. Узбекистонда 2011 йилда иктисодиётда банд булган х,ар 1000 кишига х,исобланганда 16,7 та кичик корхона руйхатдан утган.

2011 йилда МДХ мамлакатларида руйхатдан утган кичик корхоналарнинг сони иктисодиётда банд булган х,ар мингта ах,олига нисбатан х,исобланганда Рос-сияда 23,1 тани, Украинада 16,9 тани, КозоFистонда 14,1 тани ва Озарбайжонда 3,4 тани ташкил этган.

Узбекистонда 2011 йил якунларига кура, кичик корхоналарда 8,9 миллион киши фаолият юритган х,амда 2,3 миллион киши хусусий тадбиркор сифатида иш олиб борган.

2011 йилда Германияда 13,6 миллион, Францияда 8,8 миллион, Италияда 12,3 миллион, Англияда 9,8 миллион, Польша-да 5,9 миллион, Россияда 19,0 миллион ва Эстонияда 0,3 миллион киши кичик корхоналарда иш билан банд булган.3

Куйидаги жадвалда мамлакат буйича кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик-нинг асосий индикаторлари берилган.

1-жадвал маълумотларидан курина-дики, республика ялпи ички мах,сулотида кичик бизнеснинг улуши 2011 йилда 2007 йилга нисбатан 8,3 фоизли пункт-

3 http://ec.europa.eu сайти маълумотларидан олинди.

V_/

2-жадвал

Фаргона вилоятида кичик бизнеснинг ривожланиш курсаткичлари2

1-жадвал

Узбекистон Республикасидаги кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг асосий индикаторлари1

Йиллар Курсаткичлар 2007 2008 2009 2010 2011 2011 йилда 2007 йилга нисбатан узгариши

ЯИМ таркибида кичик бизнеснинг улуши (%) 45,7 48,2 50,1 52,5 54,0 8,3 ф.п.

Фаолият юритувчи кичик бизнес субъектлари сони (минг хисобида) 392,0 398,6 422,9 459,5 494,5 102,5

Хар 1000 та кишига туFри келадиган кичик бизнес субъектлари сони 14,7 14,7 15,1 15,8 16,7 2,0

Кичик бизнесда банд ишчиларнинг сони (минг киши хисобида) 7762,8 8024,1 8402,3 8639,3 8913,5 1150,7

Иктисодиётда жами банд ахолининг таркибида кичик бизнесда банд ахолининг улуши (%) 72,3 72,7 74,2 74,3 74,2 1,9 ф.п.

Йиллар Курсаткичлар 2007 2008 2009 2010 2011 2011 йилда 2007 йилга нисбатан узгариши

ХИМ таркибида кичик бизнеснинг улуши (%) 51,7 55,0 56,1 59,5 61,2 9,5 ф.п.

Фаолият юритувчи кичик бизнес субъектлари сони (минг хисобида) 37,8 39,3 41,1 44,7 48,2 10,4

Хар 1000 та кишига туFри келадиган кичик бизнес субъектлари сони 13,0 13,2 13,4 13,8 14,7 1,7

Кичик бизнесда банд ишчиларнинг сони (минг киши хисобида) 943,5 980,8 1023,9 1038,8 1058,6 115,1

Иктисодиётда жами банд ахолининг таркибида кичик бизнесда банд ахолининг улуши (%) 76,0 76,6 78,1 77,5 76,1 0,1 ф.п.

га ошган. Кичик бизнес фаолияти билан шуFулланувчи хужалик юритувчи субъ-ектлар сони республика буйича 2011йилда 494500 тани ташкил этиб, 2007 йилга нисбатан 102500 тага купайган. Иктисодиётда жами банд ахолининг / кисми кичик биз-несда банд булиб, ишловчилар сони 2007 йилга нисбатан 2011 йилда 1150700 тага ортган.

ФарFона вилоятида 2011 йилда жами ишлаб чикарилган х,удудий махсулотнинг 61,2 фоизи кичик бизнес хиссасига туFри келиб, ушбу курсаткич 2001 йилда 35,9 фоизни ташкил этган. 2011 йилда кичик

1 http://stat.uz/uz/reporting_forms сайти маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.

2 http://stat.uz/uz/reports/ сайти маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.

безнес субъектлари томонидан ишлаб чикарилган махсулот, бажарилган иш-лар ва курсатилган хизматлар хажмининг ортишида "Кичик бизнес ва хусусий тад-биркорлик йили Давлат Дастури" нинг бажарилиши катта уринга эга. Куйидаги жадвалда ФарFона вилоятидаги кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг асосий курсаткичлари берилган.

2-жадвал маълумотларидан куринади-ки, ФарFона вилоятининг худудий ички махсулоти таркибида кичик бизнеснинг улуши 2011 йилда 2007 йилга нисбатан 9,5 фоизли пунктга ошган. 2007-2011 йиллар давомида фаолият юритувчи кичик бизнес субъектлари 10400 тага ва ишловчилар сони 115100 кишига купайган.

1- ва 2- жадвал маълумотларини таккослаганда хар 1000 кишига туFри ке-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 11, 2012

ладиган кичик бизнес субъектлари 2011 йилда республика буйича 16,7 тани ташкил этган булса, бу курсаткич ФарFона вилоятида 14,7 тани ташкил этган, яъни 2 тага кам. Вилоятда кичик бизнес субъектлари сонинг ошириш х,амда уларнинг самарали фаолият юритишлари учун етар-ли х,ук,ук,ий ва иктисодий асослар мавжуд.

Узбекистон Республикасида 2011 йилда янги иш жойларини яратиш ва ах,оли бан-длигини таъминлаш Дастурида ФарFона вилояти буйича кичик корхоналар ва микрофирмаларни ташкил килиш оркали 26992 та, якка тартибдаги тадбиркорликни ривожлантириш оркали 8878 та, каса-начиликни ташкил этиш оркали 25940 та х,амда дех,кон ва фермер хужаликларини ривожлантириш оркали 11427 та янги ишчи уринларини яратиш кузда тути-лган. Ушбу янги иш уринларининг ярати-лиши х,удуддаги иктисодий фаол ва фаол булмаган мех,нат ресурсларининг иш би-лан бандлигини оширишга кумак берди. Кишлок хужалигида оилавий тадбиркорликни чорвачилик, мева-сабзавотчилик ва узумчилик сох,асида кенг олиб бориш катта самара беради.

Кейинги йилларда иклимнинг бу-тун жах,онда кескин узгариши, дунёда ах,олининг ошиб бориши х,амда мева-саб-завот, картошка мах,сулотларига булган талабнинг кундан-кунга ортиб бориши кузатилмокда. Мамлакатимизда ах,олининг чорвачилик мах,сулотларига булган

эх,тиёжини кондириш, бозорларда гушт, сут, тухум, балик ва бошка мах,сулотлар купайишини таъминлаш устувор вазифалардан бири булиб х,исобланади. Ме-ва-сабзавотчилик ва чорвачиликка ихти-сослашган оилавий корхоналарни ташкил этиш х,амда корхона аъзоларининг тадбиркорлик кобилиятига таянган х,олда фаолият олиб боришлари кишлок хужалигида яратиладиган мах,сулот х,ажмининг ортишига олиб келади. Бу эса уз навбати-да кишлок жойлардаги ах,оли турмуш да-ражасининг яхшиланишига олиб келади.

Узбекистонда кичик бизнес ва оилавий тадбиркорликни кишлок жойларда ривожлантириш оркали куйидагиларга эри-шилади:

Етарли тажрибага эга булмаган, хусусан ёш ходимларни иш билан таъминлаш им-кониятини яратади.

Кишиларнинг аклий ва жисмо-ний кобилиятларини осон ва тез юзага чикаришга замин яратиб, хусусий мулкка эгалик х,исси бор имкониятларни ишга со-лишга ундайди.

Худудларда касаначиликни бошка йи-рик корхоналар билан узвий боFликлигини таъминлаш оркали ишлаб чикариш суръатлари ошади.

Янги ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш объектларини ишга тушириш, мав-жудларини модернизация килиш оркали кишлок инфратузилмасини ривожланти-ришга олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг "Узбекистонда ижтимоий-иктисодий сиёсатни амалга оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг роли ва ах,амияти" мавзусидаги халкаро конференциянинг очилиш маросимидаги нутки. Тошкент 2012 йил 17 октябр.

Узбекистон Республикасининг "Оилавий тадбиркорлик туFрисида"ги Конуни. Тошкент, 2012 йил, 26 апрел.

http://gov.uz сайти маълумотлари. http://stat.uz сайти маълумотлари. http://ec.europa.eu сайти маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.