Научная статья на тему 'ЦЕЛЬ И ЮРИДИЧЕСКАЯ ПРИРОДА ПРИНУДИТЕЛЬНЫХ МЕР МЕДИЦИНСКОГО ХАРАКТЕРА'

ЦЕЛЬ И ЮРИДИЧЕСКАЯ ПРИРОДА ПРИНУДИТЕЛЬНЫХ МЕР МЕДИЦИНСКОГО ХАРАКТЕРА Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
260
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
принудительные меры медицинского характера / состояния невменяемости или хронической психической болезни / лицо / совершившее преступление в состоянии алкогольного опьянения или под воздействием наркотических / психотропных или других веществ / осужденные. / insanity / chronic alcoholism / persons addicted to drugs or poisons / convicts / compulsory medical treatment.

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Эрматов Гайратжон

В настоящей статье рассмотрены вопросы правового упорядочения и совершенствования института принудительных мер медицинского характера, а также проанализированы нормативные правовые акты в этой сфере. Также рассмотрены основания для применения судом принудительных мер медицинского характера к лицу, совершившему опасное деяние, цель и виды принудительных мер медицинского характера, общие основания применения этих мер, их назначение, продление, изменение и прекращение применения. Совершение общественно опасного деяния лицом, страдающим психическим расстройством, а также алкоголизмом, наркоманией или токсикоманией, угрожает нарушением прав и свобод других лиц, интересов общества и государства, окружающей среды, мира и безопасности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Purpose and legal nature of compulsory medical measures

This article describes the issues of improving the institution of coercive medical measures and the regulation of its legal framework and analyzes the normative legal acts in this regard. It also considers the grounds for the application of compulsory medical measures against a person who committed a dangerous act by the court, the purpose and types of compulsory medical measures, the general grounds for the application of these measures, their appointment, extension, change and termination of the application of compulsory measures. Committing a socially dangerous act by a person suffering from a mental disorder, as well as alcoholism, drug addiction or substance abuse, threatens to violate the rights and freedoms of others, the interests of society and the state, the environment, peace and security.

Текст научной работы на тему «ЦЕЛЬ И ЮРИДИЧЕСКАЯ ПРИРОДА ПРИНУДИТЕЛЬНЫХ МЕР МЕДИЦИНСКОГО ХАРАКТЕРА»

UDC: 347.1 (042)(575.1)

Эрматов Гайратжон

Тошкент давлат юридик университети "Жиноят хукуки, криминология ва коррупцияга карши курашиш" кафедраси доценти в.б. E-mail: germatov@mail

ТИББИй ЙУСИНДАГИ МАЖБУРЛОВ ЧОРАЛАРИНИНГ ЮРИДИК ТАБИАТИ ВА УНИНГ МАЦСАДЛАРИ

Аннотация. Мазкур мацолада тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари институтини такомиллаштириш ва унинг ууцуций асосларини тартибга солишга доир масалалар баён этилган булиб, бу борада норматив-ууцуций уужжатлар тащил этилган. Шунингдек, хавфли цилмиш содир этган шахсга нисбатан суд томонидан тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари тайинлаш асослари, тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг мацсадлари, турлари, ушбу чораларни цуллашнинг умумий асослари, уни тайинлаш, муддатини узайтириш, узгартириш ва тугатиш, шунингдек, жазо билан бирга тайинланадиган тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини цуллашга оид цоидалар белгиланган. Ацли норасолик уолатида ёки ацли расоликни истисно этмайдиган тарзда рууий уолати бузилган, шунингдек, алкоголизм, гиёувандлик ёки зауарвандликка йулиццан шахс томонидан ижтимоий хавфли цилмиш содир этилиши бошца шахсларнинг ууцуц ва эркинликлари бузилишига, жамият ва давлат манфаатлари, табиий мууит, тинчлик уамда инсоният хавфсизлигига таудид солади.

Калит сузлар: ацли расолик, сурункали алкоголизм, гиёувандлик ёки зауарвандликка мубтало булган шахслар, маукумлар, мажбурий тиббий чоралар.

Эрматов Гайратжон

и.о. доцента кафедры «Уголовное право, криминология и противодействие коррупции» Ташкентского государственного юридического университета

ЦЕЛЬ И ЮРИДИЧЕСКАЯ ПРИРОДА ПРИНУДИТЕЛЬНЫХ МЕР МЕДИЦИНСКОГО ХАРАКТЕРА

Аннотация. В настоящей статье рассмотрены вопросы правового упорядочения и совершенствования института принудительных мер медицинского характера, а также проанализированы нормативные правовые акты в этой сфере. Также рассмотрены основания для применения судом принудительных мер медицинского характера к лицу, совершившему опасное деяние, цель и виды принудительных мер медицинского характера, общие основания применения этих мер, их назначение, продление, изменение и прекращение применения. Совершение общественно опасного деяния лицом, страдающим психическим расстройством, а также алкоголизмом, наркоманией или токсикоманией, угрожает нарушением прав и свобод других лиц, интересов общества и государства, окружающей среды, мира и безопасности.

Ключевые слова: принудительные меры медицинского характера, состояния невменяемости или хронической психической болезни, лицо, совершившее преступление в состоянии алкогольного опьянения или под воздействием наркотических, психотропных или других веществ, осужденные.

Ermatov Gayratjon

Acting Associate Professor of the Department of Criminal Law, Criminology and Anti-Corruption, Tashkent State University of Law, Candidate of Sciences (Law)

PURPOSE AND LEGAL NATURE OF COMPULSORY MEDICAL MEASURES

Abstract. This article describes the issues of improving the institution of coercive medical measures and the regulation of its legal framework and analyzes the normative legal acts in this regard. It also considers the grounds for the application of compulsory medical measures against a person who committed a dangerous act by the court, the purpose and types of compulsory medical measures, the general grounds for the application of these measures, their appointment, extension, change and termination of the application of compulsory measures. Committing a socially dangerous act by a person suffering from a mental disorder, as well as alcoholism, drug addiction or substance abuse, threatens to violate the rights and freedoms of others, the interests of society and the state, the environment, peace and security.

Keywords: insanity, chronic alcoholism, persons addicted to drugs or poisons, convicts, compulsory medical treatment.

Тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг юридик табиати ва унинг максадлари

Жиноят кодексида белгиланган вазифаларни амалга оширишда тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари мухим ахамият касб этади. А^ли норасо-лик холатида ёки а^ли расоликни истисно этмай-диган тарзда рухий холати бузилган, шунингдек, алкоголизмга, гиёхвандликка ёки захарвандликка йуливдан шахс томонидан ижтимоий хавфли ^ил-миш содир этилиши бош^а шахсларнинг ху^у^ ва эркинликлари бузилишига, жамият ва давлат ман-фаатлари, табиий мухит, тинчлик хамда инсоният хавфсизлигига тахдид солади.

Шунга кура бундай шахсларга жиноий-ху^у^ий таъсир чораларни ^уллаш ва уларни да-волаш масалалари тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари институти ор^али амалга оширилади. Тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари институ-тининг ^улланилиши узига хос тиббий, ижтимоий ва ху^у^ий масалалар мажмуини эътиборга олиш-ни та^озо этади. Шунга кура мазкур институт жиноят, жиноят-процессуал, жиноят-ижроия ^онун хужжатлари билан биргаликда, Узбекистан Рес-публикасининг «Психиатрия ёрдами тугрисида»-ги, «Фу^аролар соглигини са^лаш тугрисида»ги, «Сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захар-вандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш тугрисида»ги, «Гиёхвандлик воситалари

ва психотроп моддалар тугрисида»ги ^онунла-ри, Вазирлар Махкамасининг 1993 йил 1 майда-ги 195-сонли ^арори билан тасди^ланган «Су-рункали алкоголизм ёки гиёхвандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш учун их-тисослаштирилган даволаш-профилактика муас-сасалари тугрисида»ги низоми ва Ички ишлар вазири томонидан 2014 йил 3 майда 65-сон буй-ру^ билан тасди^ланган «Озодликдан махрум этишга хукм ^илинган, алкоголизм, гиёхвандлик ва захарвандликка йуливдан шахсларга нисбатан тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини ^уллаш тартиби тугрисидаги»ги низоми билан тартибга солинади.

Бош^а ху^у^ тармо^ларидан фар^ли равишда моддий ху^у^ сифатида жиноят ху^у^ида а^ли норасолик ва а^ли расоликни истисно этмайдиган тарзда рухий холати бузилган холда ижтимоий хавфли ^илмиш содир этган шахсга нисбатан суд томонидан тиббий йусиндаги мажбурлов чорала-ри тайинлаш асослари, тиббий йусиндаги маж-бурлов чораларининг ма^садлари, турлари, ушбу чораларни ^уллашнинг умумий асослари, уни тайинлаш, муддатини узайтириш, узгартириш ва тугатиш, шунингдек, жазо билан бирга тайинла-надиган тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини ^уллашга оид ^оидалар белгиланган.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, Узбекистон Республикасининг «Психиатрия ёрдами курса-

тиш тизими такомиллаштирилиши муносабати билан Узбекистан Республикасининг айрим ко-нун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар кири-тиш тугрисида»ги УРК^-567-сонли конуни (2019 йил 12 сентябрь) билан тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари институт такомиллаштирилди. Конунга кура ун учта конунга узгартириш ва ку-шимчалар киритилиши белгиланди. Шунга бино-ан Жиноят кодексида акли расоликни истисно эт-майдиган тарзда рухий холати бузилган шахснинг жавобгарлигига оид коидалар жорий этилди ва тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг тур-лари кенгайтирилди хамда бу турдаги чораларни тайинлаш коидалари макбуллаштирилди.

Жиноят конунчилигида тиббий йусиндаги мажбурлов чораларига хукукий таъриф берил-маган булса-да, хукук назариясида ва хукукни куллаш амалиётида тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари кенг кулланиладиган институтлардан бири хисобланади. Жиноят кодекси (бундан ке-йинги уринларда - ЖК)да мазкур институт мажбурлов чоралари сифатида баён этилганига кара-май, у жазо хисобланмайди ва шахсга нисбатан судланганликни келтириб чикармайди. ЖКнинг Махсус кисми саккизинчи булимида белгилан-ган атамаларнинг хукукий маъносида эса тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари «бошка хукукий таъсир чораси» дея белгиланган. Аммо кодекс-нинг 16-моддасида «жиноят учун жавобгарлик - жиноят содир этишда айбдор булган шахсга нисбатан суд томонидан хукм килиш, жазо ёки бошка хукукий таъсир чораси кулланилишида ифодаланадиган жиноят содир этишнинг хукукий окибатидир» дейилган. Шунинг учун хам тиб-бий йусиндаги мажбурлов чораларига жиноий жавобгарликни амалга ошириш шакли сифатида караш мумкин.

Бирок масалани жиноий-хукукий жихатдан тахлил этсак, унинг нафакат жавобгарликни амал-га ошириш шакли сифатида, балки ижтимоий хавфли килмиш содир этган шахсларни жавоб-гарликка тортмасдан, уларни даволаш максадида кулланиладиган мажбурий чора сифатида караш-ни вужудга келтиради. Бу эса тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг иккита мухим жихати-ни тахлил этишни талаб этади.

Биринчиси, жиноий жавобгарликни амал-га ошириш шакли булмаган тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари. ЖКнинг 18-моддасида

ижтимоий хавфли килмишни содир этиш вактида акли норасо холатда булган, яъни рухий холати сурункали ёки вактинча бузилганлиги, акли заиф-лиги ёхуд рухий холати бошкача тарзда бузил-ганлиги сабабли уз харакатлари (харакатсизлиги) нинг ахамиятини англай олмаган ёки уларни бош-кара олмаган шахс жавобгарликка тортилмаслиги, акли норасолик холатида ижтимоий хавфли кил-миш содир этган шахсга нисбатан суд томонидан тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари тайин-ланиши мумкинлиги белгиланган. Ушбу модда-нинг мохиятидан келиб чиккан холда кайд этиш лозимки, шахс куйидаги холатларда ижтимоий хавфли килмиш содир этганига карамай, у жиноий жавобгарликка тортилмайди. Яъни: 1) ижти-моий хавфли килмишни содир этиш вактида акли норасо холатда булган булса; 2) шахснинг акли норасо булганлиги, яъни шахснинг рухий холати сурункали ёки вактинча бузилганлиги, акли заиф-лиги ёхуд рухий холати бошкача тарзда бузилган-лиги сабабли уз харакатларининг (харакатсизли-гининг) ахамиятини англай олмаган ёки уларни бошкара олмаган булса.

Акли норасо шахснинг жавобгарликка тор-тилмаслиги ЖКнинг 17-моддасида белгиланган коидалардан келиб чикади. Хусусан, ушбу мод-данинг биринчи кисмида жиноят содир этгунга кадар ун олти ёшга тулган, акли расо жисмоний шахслар жавобгарликка тортилиши белгиланган. Ушбу коида жиноят субъектининг белгиларини уз ичига олган булиб, шахснинг акли расо бул-маслиги жиноят субъектининг йуклигини, жиноят субъектининг йуклиги эса жиноят таркибининг йуклигини англатади. Хусусан, ЖКнинг 16-мод-даси 2-кисмидаги жиноят таркибининг фактик ва норматив асосларини намоён килувчи коидасига кура, ЖКда назарда тутилган жиноят таркибининг барча аломатлари мавжуд булган килмишни содир этиш жавобгарликка тортиш учун асос саналади. Демак, кодексда жиноят сифатида белгиланган килмишлар шахснинг акли норасолиги вактида со-дир этилган булса, уни жиноят сифатида бахолаш нотугри. Бундай холатда факатгина тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини куллаш керак булади.

Иккинчиси, жиноий жавобгарликни амал-га ошириш шакли ^исобланган тиббий йусин-даги мажбурлов чоралари. Жиноят содир этиш вактида рухий холати бузилганлиги туфайли уз харакатлари (харакатсизлиги)нинг ахамиятини

тулик даражада англай олмаган ёки уларни бош-^ара олмаган а^ли расо шахс жавобгарликка тор-тилиши белгиланган. Бундай шахс ^онунда «а^ли расоликни истисно этмайдиган тарзда рухий холати бузилган шахс» деб таърифланган.

А^ли расоликни истисно этмайдиган тарзда рух,ий холати бузилган шахс томонидан ЖКда назарда тутилган ижтимоий хавфли ^илмишнинг содир этилиши жиноят субъектининг мавжуд эмаслигини истисно этади. Бундай холатда шахс-нинг рухий холати бузилган булса хам, у а^ли но-расо деб топилмайди ва жиноий жавобгарликка тортилади. Яъни ЖКда белгиланган жавобгар-ликнинг му^аррарлиги (10-модда) принципига кура ^илмишида жиноят таркибининг мавжудли-ги ани^ланган хар бир шахс жавобгарликка тор-тилиши шарт.

Биро^ бундай холатда шахсга жиноий жавоб-гарлик белгиланиши билан бирга ЖК 181-мод-дасининг иккинчи ^исмида белгиланган ^оидага кура, суд томонидан тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари тайинланиши мумкин. Мазкур жихат-лар тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг жиноий жавобгарликни амалга ошириш шакли булса-да, жиноий жазонинг тури сифатида бахо-ланмаслигини билдиради. Шунга кура тиббий йусиндаги мажбурлов чорасига ^уйидагича таъриф бериш мумкин: тиббий йусиндаги мажбурлов чораси - бу ацли норасолик уолатида ижтимоий хавфли цилмиш содир этган ёки уукм чицарилгу-нига цадар ёхуд жазони уташ вацтида уз уара-катларининг ауамиятини англай олмайдиган ёки уларни бошцара олмайдиган тарзда рууий уола-тининг бузилиши юзага келган шахсга, шунинг-дек, алкоголизм, гиёувандлик ёки зауарвандликка йулиццан ёхуд ацли расоликни истисно этмайдиган тарзда рууий уолати бузилган шахслар томонидан жиноят содир этилган тацдирда, тиббий хулоса-га кура суд томонидан тайинланадиган Жиноят кодексида назарда тутилган мажбурлов чораси.

Тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари а^ли норасо ва а^ли расоликни истисно этмайдиган тарзда рухий холати бузилган ёки алкоголизм, ги-ёхрандлик ёки захарвандликка йуливдан шахсга нисбатан хамда унинг рухий холатини тиклашга ^аратилган турли куринишдаги тадбирлар утка-зиш учун ^улланилади. Бу турдаги чоралар маж-бурий хусусиятга эга булиб, Жиноят-процессуал кодекси (бундан кейинги уринларда - ЖПК) нор-

маси талаблари асосида жиноят ^онуни билан та^и^ланган ижтимоий хавфли цилмиш содир этган ва узи ёки бош^алар учун муайян хавфни келтириб чи^арадиган шахсларга нисбатан суд томонидан тайинланади хамда бундай шахснинг эркинлигини чеклашни назарда тутади. Бош^ача айтганда, уни жиноий-ху^у^ий ну^таи назардан ^улланиладиган даволаш-реабилитация ва таш-килий-профилактик хавфсизлик чоралари деб ай-тиш мумкин.

Тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини ^уллашнинг узига хос белгилари ^уйидагилардан иборат:

1) а^ли норасо ва а^ли расоликни истисно этмайдиган тарзда рухий холати бузилган ёки алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка йу-ливдан шахсга нисбатан тайинланади;

2) шахс томонидан ижтимоий хавфли цилмиш содир этилганда тайинланади;

3) фа^ат суд-психиатрия экспертизаси хулоса-сига биноан суд томонидан ^улланилади;

4) бундай чоралар шахсларни даволаш ва уларнинг янги ижтимоий хавфли харакатлар со-дир этишининг олдини олиш учун тайинланади;

5) улар ху^у^ий мажбурлов тарзида амалга оширилади, яъни суднинг ^онуний ва асослан-тирилган ^арори асосида, шахс ёки унинг ^о-нуний вакилларининг розилигисиз хам ^улла-нилади. Бунда Узбекистан Республикасининг «Психиатрия ёрдами тугрисида»ги ^онунида курсатилган талабларга риоя ^илинади. Хусусан, ^онуннинг 27-моддасига кура [7] рухий холати бузилган шахсни фа^ат стационар шароитида тек-ширувдан утказиш ёки даволаш мумкин булса, рухий холатнинг бузилиши эса огир ва ^уйидаги-лар билан богли^ булса, бу шахс узининг розилигисиз ёки ^онуний вакилининг розилигисиз суд ^арори чи^арилмасидано^ стационарга ёт^изили-ши мумкин:

- унинг узи учун ёки атрофидагилар учун бе-восита хавф тугдириши;

- унинг ночорлиги, яъни асосий хаётий эхти-ёжларини муста^ил равишда ^ондиришга лаё^ат-сизлиги;

- агар шахс психиатрия ёрдамисиз ^олдирил-гудек булса, рухий холати ёмонлашуви о^ибатида унинг соглигига жиддий зарар етказилиши;

6) мазкур чораларнинг ^улланилиши шахснинг ху^у^ ва эркинликларини чеклашда намоён

булади. Тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари кулланилган ва рухий касалликлар шифохона-ларида беморларнинг хукук ва мажбуриятлари, беморларни саклаш шароитлари, шунингдек, бу турдаги мажбурлов чораларини ижро этишга оид нормалар жиноят-ижроия конунчилиги билан тартибга солинади;

7) тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари-нинг кулланилиши натижасида судланганлик ке-либ чикмайди ва у шахсни тарбиялашни назарда тутмайди.

Жиноят кодексининг 91-моддасида тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг максадлари белгиланган булиб, улар ижтимоий хавфли кил-миш содир этган субъект белгиларининг тиббий мезонига кура фаркланади. Биринчидан, мазкур модданинг биринчи кисмига асосан, тиббий йу-синдаги мажбурлов чоралари ру^ий полати бу-зилган, ижтимоий хавфли килмиш содир этган шахсларга нисбатан ушбу шахсларни даволаш ва уларнинг янги ижтимоий хавфли килмишлар содир этишининг олдини олиш максадида та-йинланиши мумкин. Бу шахснинг рухий холати ижтимоий хавфли килмишнинг содир этилишига олиб келган омил билан боглик. Яъни унинг жа-мият учун хавфли эканлиги, унга нисбатан тиббий даволаш чорасини куллаш хамда даволаш вактида янги ижтимоий хавфли куринишларининг олдини олиш учун уни маълум хукук ва эркинликлардан чеклашни назарда тутади. Иккинчидан, юкорида-ги модданинг иккинчи кисмида кайд этилганидек, тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка йуликкан ёхуд акли расоликни истисно этмайдиган тарзда рухий холати бузилган шахсларга нисбатан жазо-лаш билан бир каторда даволаш учун ва жазолаш максадига эришишга кумаклашувчи шароитлар яратиш учун суд томонидан тайинланиши мумкин.

Шахсни даволаш деганда рухий холати бузил-ган ёки алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарванд-ликка йуликкан шахсга нисбатан тиббий восита-лар ва усулларни куллаш оркали унинг соглигини тиклашга каратилган жараёнлар мажмуини тушу-ниш лозим. Узбекистон Республикаси «Психиатрия ёрдами тугрисида»ги конунининг 12-мод-дасига кура рухий холатнинг бузилганлик таш-хиси умумэътироф этилган халкаро стандартлар хамда таснифларга мувофик куйилади ва фука-ронинг жамиятда кабул килинган ахлокий, мада-

ний, сиёсий ва диний кадриятларга кушилмасли-гига ёхуд унинг рухий соглиги холатига бевосита боглик булмаган бошка сабабларга асосланиши мумкин эмас. Рухий холати бузилган шахсга ташхис куйиш ва уни даволаш учун конун хуж-жатларида белгиланган тартибда рухсат этилган тиббий воситалар ва усуллар кулланилади.

Узбекистон Республикасининг 1992 йил 9 де-кабрдаги «Сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш тугрисида»ги конунига кура шахсни сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка мубтало булган бемор деб топиш Узбекистон Республикаси Согликни саклаш ва-зирлиги белгилаган тартибда тегишли даволаш муассасалари томонидан амалга оширилади. Даволаш махкумларда спиртли ичимликлар, гиёх-вандлик моддалари ва уларнинг хомашёлари, психотроп хамда акл-идрок фаолиятига таъсир курсатувчи бошка моддалардан келиб чиккан рухий хамда жисмоний тобеликни бартараф этиши керак. Рухий холати бузилганлар, алко-голлар, гиёхвандлар ёки захарвандлар ёхуд акли норасо деб топилган шахсларни даволаш жараё-нида терапиянинг синалган усулларини куллаш зарур булиб, бу уларнинг рухий холатларини узгартиришга хизмат килади. Колаверса, шахснинг ижтимоий хавфлилиги йуколганлигини тас-диклаш имконини беради.

Тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари кул-ланилган шахсга нисбатан тиббий воситалар ва усуллардан ташкари даволаш муолажаларини ут-казишга рухсат этилмайди.

Рухий касалликка чалинган шахснинг янги ижтимоий хавфли уаракатлар содир этишининг олдини олиш максади тиббий йусиндаги мажбурлов чораси кулланилиши натижасида бундай шахслар-нинг узи ва бошкалар учун ижтимоий хавфлилиги-ни, келгусида ижтимоий хавфли килмишлар содир этишга булган рухий муносабатини йукотишини ва жисмоний имконият колдирилмаслигини англа-тади. Мазкур максадни амалга оширишнинг воси-таси бундай шахсларга нисбатан тайинланадиган тиббий восита ва усуллар асосида муайян тартиб урнатилиб, жамиятдан ажратган холда турли таш-килий-профилактик ва тиббий чораларни амалга оширишни назарда тутади.

Узбекистон Республикаси 2014 йил 14 майда-ги «Хукукбузарликлар профилактикаси тугриси-

да»ги конунининг 40-моддасида сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка чалин-ган шахс томонидан жамоат тартиби, бошка шахс-ларнинг хукуклари бузилган ёхуд у ахолининг хавфсизлиги, соглиги ва жамиятнинг ахлокига тахдид солган такдирда, ички ишлар органлари «Сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захар-вандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш тугрисида»ги ва бошка конун хужжатла-рига мувофик уни мажбурий даволанишга юбо-риш буйича чора-тадбирларни куриши белгилан-ган.

Тиббий йусиндаги мажбурлов чораларининг жазолаш мацсадига эришишга кумаклашувчи шароитлар яратиши шахсга нисбатан тиббий йусиндаги чоралар суд томонидан тайинланган жазоларни ижро этиш билан биргаликда амалга оширилишини англатади. Бундай холатда шахсга

жиноят-ижроия конунчилигида назарда тутилган жазони уташ тартиби ва шароитларига тулик риоя этилган холда тиббий воситалар ва усуллар кул-ланилади. Яъни тайинланган жазо тури ва тиббий йусиндаги мажбурлов чоралари биргаликда ижро этилади.

Хусусан, Жиноят-ижроия кодексининг 182-моддасига кура, алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка йуликкан хамда рухий холати акли расоликни истисно этмайдиган тарзда бузилган махкумларга нисбатан тиббий йусин-даги мажбурлов чоралари - жамиятдан батамом ажратиб куйиш билан боглик булмаган жазолар-га хукм килинган шахсларга согликни саклаш органларининг тиббий муассасалари томонидан, озодликдан махрум этиш тарикасидаги жазога хукм килинган шахсларга жазони уташ жойида кулланилиши белгиланган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистан Республикасининг Конституцияси // http://www.lex.uz/acts/20596

2. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг «Махкумлар билан муомала килишнинг минимал стан-дартлари тугрисида»ги (Нельсон Мандела Коидалари) конвенцияси // https://www.unodc.org/documents/ justice-and-prison-reform/Nelson _Mandela_Rules-R-ebook.pdf.

3. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 1991 йил 17 декабрдаги 46/119-сонли резолюцияси билан тасдикланган «Рухий касалликка чалинган беморларни химоя килиш ва психиат-рик ёрдам курсатиш сифатини ошириш принциплари» тугрисидаги конвенцияси // ttps://www.un.org/ru/ documents/decl_conv/conventions/mental_helth_care.shtml.

4. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси // http://lex.uz/docs/111453.

5. Узбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодекси // http://lex.uz/docs/163629.

6. Узбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси // http://www.lex.uz/docs/111460.

7. Узбекистон Республикасининг 2000 йил 31 августдаги «Психиатрия ёрдами тугрисида»ги конуни / Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. - 2000. - № 7-8. - 215-модда; Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2011. - № 51. - 542-модда; Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси // http://lex.uz/docs/27082#27425

8. Узбекистон Республикасининг 1996 йил 29 августдаги «Фукаролар соглигини саклаш тугриси-да»ги конуни / Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. - 1996. - № 9. - 128-мод-да; 1999. - № 5. - 124-модда; 2001. - № 5. - 89-модда; Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2006. - № 41. - 405-модда; 2007. - № 40. - 411-модда; 2010. - № 20, 148-модда; 2016, - № 52, 597-модда; 2017, - № 24, 487-модда, Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й., 03/18/456/0512-сон; 2019, - № 2, 47-модда, 23.05.2019 й., 03/19/540/3167-сон, 05.09.2019 й., 03/19/564/3690-сон, 13.09.2019 й., 03/19/567/3737-сон // http://lex.uz/docs/26013#26444

9. Узбекистон Республикасининг 1992 йил 9 декабрдаги «Сурункали алкоголизм, гиёхвандлик ёки захарвандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш тугрисида»ги конуни / Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, № 1993. - № 1, 36-модда; Узбекистон Республика-

си Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995. - № 6, 121-модда; 1996. - № 9, 146-модда; 1997. - № 2, 69-модда; 1998. - № 1, 17-модда; - 1999. - № 1, 5-модда; - 2001. - № 1-2, 23-модда; Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.05.2019 й., 03/19/542/3177-сон. - http://lex.uz/docs/110156

10. Узбекистон Республикасининг 1999 йил 19 августдаги «Гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар тугрисида»ги Крнуни / Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999. - № 9, 210-модда; 2001. - № 1-2, 23-модда; 2003. - № 1, 8-модда; Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2006. - № 41, 405-модда; 2015. - № 33, 439-модда; 2017. - № 16, 265-модда, - № 24, 487-модда; Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.10.2018 й., 03/18/503/2080-сон; Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, - 2019. - № 2, 47-модда; Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.05.2019 й., 03/19/542/3177-сон, 13.09.2019 й., 03/19/567/3737-сон. - http://lex.uz/docs/86044 #91616

11. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 16 мартдаги «Психиатрия ёрдами курсатиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПК^-3606-сон карори / Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 16.03.2018 й., 07/18/3606/0903-сон // http://lex.uz/ docs/3588130.

12. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1993 йил 1 майдаги 195-сонли карори би-лан тасдикланган «Сурункали алкоголизм ёки гиёхвандликка мубтало булган беморларни мажбурий даволаш учун ихтисослаштирилган даволаш-профилактика муассасалари тугрисида»ги низом. - http:// lex.uz/docs/521411

13. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2008 йил 12 декабрдаги 23-сонли «Рухий касалликка чалинган шахсларга нисбатан тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини куллаш буйича суд амалиёти тугрисида»ги карори // http://lex.uz/docs/1601125#1601698

14. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2014 йил 23 майдаги 07-сонли «Суд хукми тугрисида»ги карори // http://lex.uz/docs/ 2413562#2413715

15. Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирининг 2014 йил 3 майдаги 65-сон буйруги билан тасдикланган «Озодликдан махрум этишга хукм килинган, алкоголизм, гиёхвандлик ва захарвандликка йуликкан шахсларга нисбатан тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини куллаш тартиби тугрисида-ги»ги низом // http://lex.uz/docs/2399320#3556847

16. Жиноят хукуки. Умумий кисм: дарслик (тулдирилган ва кайта ишланган иккинчи нашри) / Р. Кабулов, А.А. Отажонов ва бошк. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2012. - 482 б.

17. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шарх (Кайта ишланган ва тулдирилган иккинчи нашр. 2016 йил 1 ноябргача булган узгартиш ва кушимчалар билан) Умумий кисм / М. Рустамбоев. -Т.: Адолат, 2016 . - 608 б.

18. Рустамбаев М.Х. ва бошк. Узбекистон Республикаси жиноят хукуки курси. II том. Умумий кисм. Жазо тугрисида таълимот. Олий таълим муассасалари учун дарслик // Тулдирилган ва кайта ишланган иккинчи нашр. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2018. - 281 б.

19. Salaev. N. (2017) «Differentiation, individualization, execution of criminal punishments and its goals: way to success» Review of law sciences: Vol. 1: ISSN, Article 25.

20. Xasan Achilov. Foreign experience of combating corruption in the private sector. Society and innovations Issue - 1, № 02 (2020) / ISSN 2181-1415.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.