Научная статья на тему 'ТРАНСПОРТ ТУРЛАРИНИНГ АСОСИЙ ФАОЛИЯТИ ВА ТЕХНИК ИҚТИСОДИЙ КЎРСАТГИЧЛАР ТАҲЛИЛИ'

ТРАНСПОРТ ТУРЛАРИНИНГ АСОСИЙ ФАОЛИЯТИ ВА ТЕХНИК ИҚТИСОДИЙ КЎРСАТГИЧЛАР ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
117
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
транспорт / транзит юклар / қонунчилик / йўл хўжалиги / транспорт инфратузилмаси / логистик хизмат. / transport / transit cargo / legislation / road management / transport infrastructure / logistics service.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — С. А. Юлдашева, З. А. Мелиқўзиева

Ушбу мақолада транспорт фаолияти тахлил қилинган, транспорт тармоғидаги мавжуд муаммолар кўриб чиқилган, умумий юк ташиш ҳажмига таъсир этувчи кўрсаткичлар тахлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF MAIN ACTIVITIES OF TYPES OF TRANSPORT AND TECHNICAL ECONOMIC INDICATORS

This article analyzes the transport activity, discusses the existing problems in the transport network, to the total freight volume influencing indicators were analyzed.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПОРТ ТУРЛАРИНИНГ АСОСИЙ ФАОЛИЯТИ ВА ТЕХНИК ИҚТИСОДИЙ КЎРСАТГИЧЛАР ТАҲЛИЛИ»

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ТРАНСПОРТ ТУРЛАРИНИНГ АСОСИЙ ФАОЛИЯТИ ВА ТЕХНИК ЩТИСОДИЙ КУРСАТГИЧЛАР ТАХЛИЛИ

С. А. Юлдашева, З. А. Меликузиева

Тошкент дaвлaт трaнспорт yниверситети

АННОТАЦИЯ

УШ6У мaколaдa трaнспорт фaолияти тaхлил килингвн, трaнспорт тaрмоFидaги мaвжyд мyaммолaр куриб чикилган, умумий юк тaшиш хамита тaъсир этувчи кyрсaткичлaр тaхлил килинган.

Калит сузлар: трaнспорт, трaнзит юклaр, конунчилик, йул хyжaлиги, трaнспорт инфрaтyзилмaси, логистик хизмaт.

ANALYSIS OF MAIN ACTIVITIES OF TYPES OF TRANSPORT AND TECHNICAL ECONOMIC INDICATORS

ABSTRACT

This article analyzes the transport activity, discusses the existing problems in the transport network, to the total freight volume influencing indicators were analyzed.

Keywords: transport, transit cargo, legislation, road management, transport infrastructure, logistics service.

КИРИШ

Мaмлaкaт трaнспорт сaлох1иятигa бaх1о беришдa янa бир мухим элементлaрдaн бири трaнзит сaлох1ияти х1исоблaнaди. Мaмлaкaт худуди оркaли утувчи темир йул трaнспорти томонидaн тaшилгaн трaнзит юктар хaжмидa охирги сaккиз йилдa ижобий тенденция кyзaтилмaгaн. Мaмлaкaтнинг конунчилик йиFилишлaри Хукукнинг тaшки мaнбaлaри (УзР субъекттарининг оргaнлaри, хaлкaро тaшкилотлaр) Трaнспорт инфрaтyзилмaси фaолиятининг меъёрий-хукукий бaзaси (конyнлaр, стрaтегик режaлaр) бошкaрyвчи куйи тизим трaнспорт инфрaтyзилмaси aлохидa йyнaлишлaрини нaзорaт этиш оргaнлaри Ba идорaлaргa кaрaшли тaшкилотлaр бошкaрyв технологияси Ba yсyллaри трaнспорт инфрaтyзилмaсининг aсосий омиллaри Ba ресyрслaри: йул хyжaлиги, трaнспорт, хaлкa aвтомобиль йули; инвестициялaр, ходимлaр Ba бошкaлaр. Бошкaрyвчи куйи тизим трaнспорт инфрaтyзилмaсининг aхборот тaъминоти жисмоний Ba юридик шaхслaр - трaнспорт инфрaтyзилмaси хизмaтлaрининг истеъмолчилaри. 2012 йилдa темир йул трaнспорти томонидaн 11377 млн.тоннa юк тaшилгaн, 2021

301

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

йилда эса, 7037.5 млн.тонна юк утказиб берилган. Мамлакат транспорт турлари уртасидаги ички ракобат тахлил килинса, 2012 йилда темир йул транспортида 61.5 млн.тонна юк етказиб берилган, 2021 йилда ушбу курсаткич 68.1 млн.тоннага етган. Ички ташув хажмининг асосий кисми сунги туккиз йилда автомобиль транспорти томонидан амалга оширилган, транзит ташув хажмининг асосий кисми темир йул транспорти оркали етказиб берилган. Шуни алохида таъкидлаш лозим, транспорт тармогидаги мавжуд муаммолар мамлакат иктисодиётини ривожланишига бевосита салбий таъсир курсатади.

АСОСИЙ ЦИСМ

Шу нуктаи назардан, фикримизча, мазкур курсаткичнинг ижобий холатда эмаслиги куйидагилар асосида изохланади: ягона ахборот тизими йулга куйилмаганлиги; транспорт коридоридаги логистик хизмат курсатиш етарлича ташкил этилмагангили; транспорт харажатлари юкорилиги; айрим давлатлар товарлари учун таъриф ставкаларининг юкорилиги; транспорт турлари уртасида самарали хамкорликни йулга куйувчи Хитой-^иргизистон оркали Узбекистонга борадиган темир йул маршрутининг лойихаси 1996 йилда таклиф килинган эди. Шохобча курилиши тугрисидаги дастлабки музокаралар 1996 йилнинг декабрида Парижда ^иргизистон, Узбекистон ва Хитой вакиллари иштирокида булиб утган. Лойихадан асосий максад - бугунги кунда Узок Шарк ва Европани бирлаштириб турган ягона маршрут - Транссибир магистралининг мукобили, ракобатчисини яратиш. Ушбу янги транспорт йулаги курилган такдирда Осиёдан Европага куруклик оркали утган энг киска маршрут булиб колади. У ^озогистоннинг "Дружба" чегара уланмаси оркали утган мавжуд магистралдан 1,5 минг километрга, Россия темир йулларига нисбатан 4 минг километрга кискарок. Мазкур маршрут буйича Хитойнинг Тинч океани киргогидан юкларни Европага бир неча хафта ёки хозирги каби ойлар урнига бор-йуги 7-10 кунда етказиб келиш имконияти яратилади. ^иргизистон буйлаб темир йул шохобчаси Хитойнинг Жанубий Шинжонидаги ^ашкардан, чегара якинидаги Торугарт, сунг Арпа водийси, Фаргона тоглари оркали Узганга ва Узбекистон билан чегарадош Карасувга утади. Бу маршрут Хитойнинг гарбий кисмини тугридан-тугри Фаргона водийси билан боглаб, бу эса юкларни Узбекистон оркали Европага транзит килиш учун улкан имкониятлар яратади. Каспий денгизи томон йулни анча кискартириб, ^озогистон худуди оркали утган мавжуд темир йулнинг ракобатбардош мукобилига айланади. Бирок участка буйича бевосита транзит хажми курилиши режалаштирилаётган ^иргизистон худудидан утган Хитой -Узбекистон темир йул линиясининг утказиш имкониятига боглик булади. Бундан

UZBEKISTAN

www.caajsr.uz

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ташкари, Ангрен-Поп участкасининг Хитойдан келаётган юклар транзитини уюштиришда Тожикистон темир йулларининг Сугд участкаси каби мукобили, ракобатчиси мавжуд. Ангрен-Поп участкаси тогдан утганлигини хисобга олиб, юк эгалари уз юкларини Сугд участкаси оркали жунатишни 65 афзал куришмокда. Ушбу холат мамлакат транзит салохиятига салбий таъсир курсатмокда

Маълумотларга кура, 1464222 тонна юкни юк эгалари Сугд участкасидан олиб утишни афзал деб билса, темир йул транспорт хизматига туланадиган нарх 1 100,1 минг долларни ташкил этади. Агар шу хажмдаги юк Ангрен-Поп участкасидан олиб утилса, транспорт хизмат харажатлари 925 249 долларни ташкил этади. Юк эгалари 174 851 доллар тежамга эришишлари мумкин. Шунингдек, иктисодий самарага юк ташишни Тожикистонга тегишли булган Сугд участкасидан махаллий темир йул линиясига утказиш хисобига эришилади.

ХУЛОСА

Умумий юк ташиш хажмида энг юкори улушни автомобиль транспорти -88,3 % эгаллайди, бошка транспорт турларида юк ташиш улуши 11,7 % га тугри келади. 2018 йилда транспортнинг барча турлари томонидан 1209,0 млн. тонна юклар ташилди, бу 2017 йилга нисбатан 105,6 % ни ташкил этади. 67 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари 82 Шу билан бирга, юк айланмаси 70,6 млрд. т-кмни ташкил этди ёки 2017 йилга нисбатан 5,7 % га юкори булди. Умумий юк ташиш хажмида темир йул транспорти улуши 5,7 %ни ташкил этган. Демак, мазкур транспорт фаолияти махаллий ташув буйича анча ортда колмокда. Транспорт турлари буйича йуловчи ташиш таркибида автомобиль транспорти етакчилик килмокда. Унинг жами йуловчи ташиш хажмидаги улуши -98,3 % ни ташкил этади.

Адабиётлар руйхати (REFERENCES)

1. "2018 - 2022 йилларда транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташки савдо йуналишларини диверсификатсиялаш чора-тадбирлари тугрисида" Узбекистон Республикаси президентинингкарори

2. О'збекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 23 декабрдаги «О'збекистон Республикасининг 2017 йил Инвестиция дастури то'г'рисида»ги П^-2697-сонли карори

3. Узбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон темир йуллари" АЖ жамоасига табриги

4. "Узбекистон темир йуллари"акциядорлик жамияти низоми

UZBEKISTAN

www.caajsr.uz

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 4 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

5. "Y36eKHCTOH TeMup Hynnapu" A^ SomKapyB paucu SupuHnu ypuHSocapuHuHr 2016 hhh AKyHnapura SarumnaHraH Ma^nucgaru Matpy3acu

6. TeMup öympaHcnopTH H^THcogueTH. YKyB Ky^^aHMa. HcMaunxog^aeB A.H., KagupoBa m.A. "TomTHMH", T.: 2013

304

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.