Научная статья на тему 'ХАЛҚАРО ТРАНСПОРТ ЙЎЛАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ'

ХАЛҚАРО ТРАНСПОРТ ЙЎЛАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

126
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Траспорт / темир йўл / автомобиль йўли / транспорт йўлаги / транзит / инфратузилма / коммуникация / форум / анжуман / бир макон / бир йўл / логистика / минтақа / Трансафғон / ТРАСЕКА / ҳамкорлик

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Н. Ю. Жўрабоев

Мақолда Марказий Осиѐ минтақасида барпо этилган ва ташкил этилиши режалаштирилаѐтган траспорт-транзит йўлаклари тизмида Ўзбекистоннинг иштироки ва ўрни масаласи ѐритилган. Шунингдек, мазкур масалаларга бағишлаб ўтказилган халқаро форумлар, анжуманлар, учрашувлар ҳамда маҳаллий аҳамиятга молик тадбирлар чоғида илгари сурилган таклиф ва мулоҳазалар таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХАЛҚАРО ТРАНСПОРТ ЙЎЛАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ЎЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ»

ХАЛЦАРО ТРАНСПОРТ ИУЛАКЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА УЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ

Н. Ю. Журабоев

Тошкент давлар транспорт университети доценти

АННОТАЦИЯ

Маколда Марказий Осиё минтакасида барпо этилган ва ташкил этилиши режалаштирилаётган траспорт-транзит йулаклари тизмида Узбекистоннинг иштироки ва урни масаласи ёритилган. Шунингдек, мазкур масалаларга багишлаб утказилган халкаро форумлар, анжуманлар, учрашувлар хамда махаллий ахамиятга молик тадбирлар чогида илгари сурилган таклиф ва мулохазалар тахлил килинган.

Калит сузлар: Траспорт, темир йул, автомобиль йули, транспорт йулаги, транзит, инфратузилма, коммуникация, форум, анжуман, бир макон, бир йул, логистика, минтака, Трансафгон, ТРАСЕКА, хамкорлик.

Узбекистон Марказий Осиёнинг хал килувчи транспорт-транзит тарамогига айланиши учун траспорт коммуникация инфратузилмасини модернизация килиш, махаллий ва халкаро транспорт хизматлари таркибини дверсификация этиш, янги транспорт йулакларини шакллантириш ва ривожлаантириш, транспорт хизматлари сифатини ошириш талаб этилади. Мазкур йуналишда, хусусан, халкаро транспорт йулакларини ташкил этишда Узбекистоннинг фаол иштироки диккатга сазовордир. Зеро, бу масала хозирги геосиёсий шароитларда стратегик хусусият касб этмокда.

Сунгги уч-турт йил ичида давлатимиз рахбари Шакат Мирзиёев ташаббуси билан Марказий Осиёни ягона минтака сифатида ривожлантиришнинг ахамияти ва долзарблигини эътиборга олган холда, фаол минтакавий сиёсат юритиш, Марказий Осиёда кулай сиёсий мухит яратиш, минтакадаги мамлакатлар билан бирга барча йуналишларда, жумладан, Узбекистон ташки сиёсатининг устувор тармокларидан булган транспорт сохаси буйича конструктив ва узаро манфаатли муносабатларни йулга куйиш вазифалари белгилаб олинди.

Узбекистон мустакиллик туфайлигина денгизга чикиш йулининг мавжуд эмаслигика кармасдан, Марказий, Жанубий, Жанубий-Гарбий Осиё, Европа хамда Узок Шаркнинг бепоён худудларига ва бозорига чикишга муваффак булди. Мазкур йуналишда халкаро транспорт йулакларини ташкил этишдан кузланган максад Европа билан Осиё

April 21-22

151

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-151-156

уртасидаги савдо окимининг маълум кисмини махаллий бозорларга йуналтириш, махсулот хажмини ошириш, мавжуд инфратузилма негизида логистика марказларини ташкил этиш, минглаб одамларни иш билан таъминлашдан иборатдир.

Бинобарин, Узбекистан жахоннинг денгиз бандаргохларига чикиш, махсулотлар ракобатбардошлигини саклаб колиш учун янгидан-янги таранспорт йулакларини баропо этишни ташки иктисодий сиёсатдаги устувор вазифалардан бири, деб билади. Хрзирда Узбекистон саккизта халкаро транспорт йулакларидан ана шу максадларда фойдаланиб келмокда. Сунгги вактларда туккизинчи халкаро транспорт йулаги булиши кутилаётган Трансафгон темир йулини барпо этиш лойихаси, таъбир жоиз булса, аср лойихаси сифатида тез-тез мухокама майдонида кузга ташланмокда. Бу хакда гапирар экан, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев шундай дейди:"Х,озирги кунда Марказий Осиёни Х,инд океани билан боглайдиган Трансафгон транпорт йулагини барпо этиш борасидаги дастлабки амалий кадамларни ташладик. Бу лойихани руёбга чикарилиши бутун минтакамизда баркарорлик ва иктисодий усишни таъминлашга бекиёс хизмат килади" (1). Бу хакда, аввалрок, давлатимиз рахбарининг Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномасида хам гап борган эди (2).

Маълумки, 2021 йилнинг 2 февралида Президентимиз Трансафгон темир йулини куриш лойихаси буйича уч томонлама ишчи гурухининг биринчи йигилишида иштирок этиш учун мамлакатимизга келган Афгонистон Ислом Республикасининг делегацияси - мамлакат ташки ишлар вазири Мухаммад Хдниф Атмар, Президент Администрацияси рахбари Мухаммад Шокир Коргар ва Покистон Ислом Республикаси Бош вазирининг маслахатчиси Абдул Раззок Довудни кабул килди (3). Мулокотлар чогида Афгонистон оркали Марказий ва Жанубий Осиёни энг киска йул билан боглайдиган, Покистоннинг денгиз портларига чикишини таъминлайдиган темир йул куриш лойихаси кизгин мухокама килинди. Шунингдек, жорий йилнинг 5 февралида Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев Пекинда Покистон Бош вазири Имрон Хон билан учрашуви давомида икки мамлакатлар уртасидаги стратегик шериклик ва куп киррали хамкорлик муносабатлари доирасида Термиз-Мозори-Шариф -Кобул-Пешовар темир йулини куриш лойихасини илгари суриш борасидаги амалий ишларни давом эттириш тугрисида келишувга эришилди (4). Шу тарика, якин-якинларгача Афгонистон ва Покистон халкаро сиёсат майдонида факат тахдид манбаи сифатида караб келинган булса, эндиликда у кенгг имкониятлар мамлакати тарзида эътироф этилмокда.

April 21-22

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-151-156

p

Х,исоб-китобларга караганда, "Термиз шахридан Покистоннинг Карачи портигача атиги 600 километр йул босиш кифоя. Бу, хатто, мамлакатда бир шахардан иккинчи шахаргача булган масофадан хам кам. Шу нуктаи назардан, Покистон йуналиши Марказий Осиёдан Х,инд океанига олиб борувчи энг киска йул эканини кайд этиш жоиз (5). Бошкача килиб айтганда, Трансафгон траспорт йулагини очиш, биринчидан, кушни Афгонистонни Марказий Осий билан Жанубий Осиёни узаро богловчи куприк сифатидаги тарихий урнини кайта тиклашга хизмат килса, иккинчидан, иктисодий, маданий ва илмий-гуманитар сохаларда хамкорликни ривожлантириш учун кулай имкониятлар яратади ва нихоят, ушбу заминда тинчлик ва баркарорликни урнатилишидан Узбекистон мутлок манфаатдордир.

"Денгизга чикишнинг афзалликлари нимада?" деган саволга жавоб берар экан, экспертлар фикрига таяниб, иктисодчи олим, проофессор У.Умурзоков шундай дейди:"...бугунги кунда Осиё ва Европа уртасидаги китъалараро савдо юкларининг 90 фоизи денгиз оркали ташилмокда. Денгизга чикиш имкониятига эга булмаган ривожланаётган давлатлар экспорт даромадларининг тахминан 18 фоизини транспорт хизматлари учун сарфлайди., ривожланган давлатларда эса бу киймат 9 фоизни ташкил килади... Марказий Осиё мамлакатлари учун транспорт харажатлари купинча импорт килинадиган товарлар кийматининг 60 фоизигича етади. Бу эса сунгги пайтларда Марказий Осиё минтакаси давлатларига халкаро ахамиятга молик булган транспорт имкониятларини кенгайтириш борасидаги саъй-харакатларни жаллаштиришга туртки бермокда"(6).

Халкаро транспорт йулакларини ташкил этишда Узбекистоннинг иштироки нафакат у ёки бу мамлакатлар билан мазкур масалага доир муаммолари икки ёки уч томонлама мухокама килиш, балки бутун минтака учун долзарб булган муаммоларни хамкорликда куриб чикишга интилаётганида хам намоён булмокда. 2018 йилнинг сентябрь ойида "Марказий Осиё халкаро транспорт йулаклари тизимида: сратегик истикболлар ва фойдаланилмаган имкониятлар" мавзусидаги халкаро анжуманни хам Тошкентда булиб утганлиги бежис эмас. Унда барча Марказий Осиё мамлакатларини кизиктирган, иккинчидан, хорижий инвестицияларни жалб этиш ва янги лойихаларни амалга ошириш максадида халкаро ташкилотлар, энг аввало, моявий тузилмалар билан хамкорликка каратилган, учинчидан, Марказий Осиё мамлакатларининг транспорт-транзит салохиятини янада такомиллаштириш буйича саъй-харакатларни ишлаб чикишга йуналтирилган масалалар мухокама килинди.

April 21-22

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-151-156

p

Форум иштирокчиларига йуллаган табрик нуткида Президентимиз мазкур тадбирни ахамияти хакида гапириб, шундай дейди:"Марказий Осиёдаги барча мамлакатларни хамкорликка самимий интилиши ва умумий келажак учун булган масъулиятни хис этиши минтакамиздаги баркарор тараккиёт ва фаровонликнинг мустахкам кафолатидир... Мамлакатларимиз олдида транзит салохиятини янада ривожлантириш ва миллий иктисодиётлар таркибида транспорт сохаси улушини ошириш вазифаси турибди. Транспорт инфратузилмасига замонавий технологиялар ва хорижий инвестицияларни жалб этиш, янги истикболли транспорт йулакларини шакллантириш мазкур вазифани амалий жихатдан хал этишга ёрдам беради" (7).

Марказий Осиё давлатлари минтакада хамкорликни йулга куйиш борасида мустакиллик йилларида бир катор чора-тадбирларни амалга оширди. Хусусан, 1993 йилда Белгия пойтахтида Озарбайжон, Арманистон, Грузия, Козогистон, Киргизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Узбекистон иштирокида Брюссель декларацияси кабул килинди. Унга кура, Европадан Кора денгиз, Кавказ, Каспий денгизи оркали утиб, Марказий Осиё мамлакатларига чикиш буйича транспорт йулагини ривожлантириш максадида ЕИ томонидан молиялаштириладиган ТРАСЕКА техник кумак буйича минтакалараро дастурининг амалга оширилишини белгилаб берди. 1996 йилда Марказий Осиё мамлакатларидан Эрон ва Туркия худудлари оркали дунё бозорига чикиш имкониятини берадиган янги Трансосиё йулаги - Тажен-Серахс-Машхад темир йули очилди. 2011 йилда Афгонистондаги илк темир йул - Хдйратон-Мозори-Шариф линияси бунёд этилди. 2016 йил 22 июнда Ангрен-Поп темир йули ишга туширилди. Ушбу йуналиш Хитой-Марказий Осий-Европа темир йулининг мухим бугини сифатида Хитойдан Марказий Осиё ва Жанубий Осиё мамлакатларига энг киска йул оркали чикишни таъминлади. 2017 йилда Амударё оркали утадиган Туркманобод-Фороб янги темир йул ва автомобиль куприклари очилди. Бу юк ташиш хажмини 2,5 баробар ошириш имконини берди. Амударё оркали утадиган куприклар юк окимларини Осиё ва Тинч океани минтакаси, Жанубий Осиё давлатларидан Каспий денгизи, ундан Кора денгиз ва Уртаер денгизи минтакаси, Европа, Кавказорти, Якин ва Урта Шарк мамлакатларига тугридан-тугри олиб чикиш имконини беради. Шунингдек, ушбу куприклар Узбекистон-Туркманистон-Эрон-Уммон транспорт-транзит йуналишининг мухим бугини хисобланади. 2018 йил февраль ойида Марказий Осиёдан илк бор Хитойга чикадиган Тошкент-Андижон-Уш-Иркештом-Кашгар автомобиль йулаги буйича катнов йулга куйилди. Шу йилдан Козогистон-Туркманистон-Эрон йулаги буйлаб дастлабки контейнрлар катнови бошланди.

April 21-22

Шу билан бир каторда, Узбекистан бир катор халкаро транспорт йулакларини барпо этишдан манфаатдор. Бу уринда Хитой ва Европа уртасида траспорт алокасини йулга куйишга каратилган "Шарк-Гарб" лойихасини кузда тутмокдамиз. Маълумки, Боку-Тблиси-^арс темир йули ушбу транспорт йулагининг мухим бугинидир. Узбекистон Республикаси Президентининг "2018-2022 йилларда транспорт инфратузилмасининг такомиллаштириш ва юк ташишни ташки савдо йуналишларини диверсификациялаш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорига биноан амалга ошириш чоралари курилмокда.

"Шимол-Жануб" халкаро транспорт лойихасига кура, Эроннинг Бандар Аббос ва Чобахор бандаргохларини Х,индистоннинг Мумбай бандаргохига кадар узайтириш назарда тутилаган. Мазкур транспорт йулаги Узбекистон учун хам мухим. Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2018 йил июнь ойида Циндао шахрида булиб утган ШХ,Т саммитида Узбекистон Мозори-Шариф-Х,ирот, Хитой-^иргизистон-Узбекистон темир йул линияларини куриш, шунингдек, Марказий Осиё-Форс курфази, "Шимол-Жануб" ва "Шарк-Гарб" трансминтакавий йулакларни ривожлантириш тарафдори эканлигини таъкидлади.

2017 йилда булиб утган халкаро иктисодий форумда ХХР Раиси Си Цзинпин томонидан илгари сурилган "Бир макон, бир йул" ташаббуси хам Узбекистон учун мухим ахамият касб этади. Президентимиз ушбу форумда сузлаган нуткида шу хусусда тухталиб, куйидаги таклифларни илгари сурди:"Марказий Осиёни Хитой ва Россия оркали Жанубий, Жанубий-Шаркий Осий ва Европа давлатлари билан боглайдиган транспорт-логистика йуналишларини ташкил этишда хамкорлик буйича комплекс харакатлар дастурини ишлаб чикиш лозим. Бизнингча, "Бир макон, бир йул" транспорт коридорини кенг тармогига Покистон ва Эроннинг Х,инд океанидаги бандаргохларига чикадиган Хитой-^иргисистон-Узбекистон-Афгонистон темир йул магистралини бирлаштириш мумкин"(8).

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, халкаро транспорт йулакларини ташкил этиш ва ундаги Узбекистоннинг иштироки Марказий Осиёда баркарорликни таъминлашда, уни иктисодий ривожланган минтакага айлантиришда, энг мухими халкаро транспорт-транзит марказларидан бири сифатида минтакамизнинг жахон транспорт хизматлари бозоридаги ракобатбардошлигини оширишда хал килувчи роль уйнайди. Минтакамизни халкаро транспорт йулаклари тизимига интеграция килишга доир янги ёндашув ва устувор йуналишларни ишлаб чикиш, Марказий Осиёнинг ишга солинмаган улкан салохиятини

April 21-22

155

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-151-156

p

мамлакатларимиз ва халкларимизнинг умумий манфаатлари йулида сафарбар этиш олдимизда турган энг мухим вазифа хдсобланади.

REFERENCES

1. "Халк сузи", 2021 йил, 12-февраль.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга йуллаган Муржаатномаси. - 2020 йил, 29-декабрь.

3. "Халк сузи", 2021 йил, 12-февраль.

4. "Халк сузи", 2022 йил, 5-феврааль.

5. О.Абдурахмонов. Транспорт йулаклари - иктисодиётнинг кон томири. -"Халк сузи", 2022 йил, 26-феврль.

6. У.Умурзоков. Глобал иктисодий, транспорт ва транзит йулаклари интеграцияси Узбекистонга нима беради? - "Халк сузи", 2021 йил, 12-февраль.

7. Шавкат Мирзиёев. "Марказий Осий транспорт йулаклари тизимида: стратегик истикболлар ва фойдаланилмаган имкониятлар" халкаро конференцияси иштирокчиларига. - "Халк сузи", 2018 йил, 21-сентябрь.

8. Шавкат Мирзиёев. "Бир макон, бир йул" - манфаатларимиз муштарак. //Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-жилд, Т., "Узбекистон", 2018 й., 409-бет.

April 21-22

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.