Научная статья на тему 'Транс-афғон транспорт йўлаги: Келажакка умид билан'

Транс-афғон транспорт йўлаги: Келажакка умид билан Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
110
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Strategy of Uzbekistan
Область наук
Ключевые слова
siyosiy / tashqi siyosat / xavfsizlik / O'zbekiston / Yujnaya Osiyo / Tsentralnaya Osiyo / political / foreign policy / security / Uzbekistan / Южная Азия / Центральная Азия
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Транс-афғон транспорт йўлаги: Келажакка умид билан»

ТРАНС-АФГОН ТРАНСПОРТ ЙУЛАГИ КЕЛАЖАККА УМИД БИЛАН

Искандар УРОКБОЕВ,

«Тараккиёт стратегияси» маркази эксперти

«Ёшлapни кyллaб-кyввaтлaш Ba axоли сaломaтлигини мyстax1кaмлaш йили» Дaвлaт дaстypининг 262-бaндидa Узбекистон томонидaн АфFонистондa тинчлик ypнaтилиши ва мaзкyp мaмлaкaтнинг бapкapоp pивожлaнишини

тaъминлaш йyлидaги глобaл ^ъй-xapaкaтлapни фaол кyллaб-кyввaтлaш, Мapкaзий Осиёни Хинд океaни билaн боFлaйдигaн TpaHC-aфFон тpaнспоpт йyлaгини бapпо этиш боpaсидa aник мaнзилли тaдбиpлapни aмaлгa ошиpиш[1] кyздa тутилган.

Дapxaкикaт, Узбекистон иктисодиётининг юксaлиши, инвестициялap жозибaдоpлигининг ошишигa хизмaт килувчи омиллapдaн биpи xисоблaнмиш тpaнс-aфFон темиp йул лойиxaсининг aмaлгa ошиpилиши y^a мухим

мaсaлaлapдaн биpи

72

хисобланади.

Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йил 29 декабрь куни Олий Мажлисга йуллаган навбатдаги Мурожаатномасида ички ва ташки сиёсатга доир куплаб долзарб масалалар хакида суз юритар экан, мухим ташаббусларни илгари сурди. Шу жумладан, Президент Афгонистон муаммосини хал этиш ва мамлакатда баркарорликни таъминлашга каратилган тизимли саъй-харакатларни давом эттириш хамда транс-афгон транспорт йулагини барпо этиш буйича амалий харакатлар олиб бориш зарурлиги хакида хам тухталиб утди.

Узбекистон рахбарининг Афгонистон буйича сиёсий-дипломатик ва иктисодий-транспорт йуналишларидаги ташаббуслари нафакат Афгонистонда тинчлик урнатиш, балки Марказий

ва Жанубий Осиё уртасида минтакалараро хамкорликни ривожлантиришда хам мухим ахамият касб этмокда.

Айни пайтда Марказий ва Жанубий Осиё минтакалари уртасидаги савдо хажми мавжуд имкониятлардан анча паст. Дейлик, турридан-турри транспорт йулакларининг йуклиги сабабли Узбекистоннинг Хиндистон ва Покистон билан савдо айланмаси атиги 500 млн. АК.Ш долларини ташкил этади, холос. Вахоланки, Жанубий Осиё мамлакатлари бозори Узбекистон ва бошка Марказий Осиё давлатлари учун энг истикболли бозорлардан биридир. Умумий 1,9 млрд. ахолига эга ва 3,5 трлн. доллар ЯИМга эга булган Жанубий Осиё дунёдаги энг тез ривожланаётган минтакалардан биридир (йилига 7,5 %)[2]. Шу боис, Марказий Осиё ва Жанубий Осиё

минтакларининг узаро савдо айирбошлашида ушбу транс-афгон транспорт йулаги жуда мухим ахамият касб этади.

Афгонистондаги «Хайратон - Мозори Шариф» темир йули 2011 йилда барпо этилган[3] булиб, айнан шу темир йул оркали Узбекистон ушбу мамлакат иктисодиётини ривожлантиришга катта хисса кушиб келмокда.

Узбекистоннинг Афгонистонда транспортнинг барча турлари оркали боглангани истикболда Эрон ва Покистон портларига нафакат темир йул, балки автомобиль, кувур йуллари хамда хаво транспорт тармоклари оркали уз транзит юкларини барча йуналишларга кулай ташиш имконини беради.

Афгонистон Президенти Ашраф Ранининг 2017 йил декабрь ойида Узбекистонга амалга оширган расмий ташрифи чогида умумий киймати 500

млн. доллардан зиёд булган 40 дан ортик экспорт шартномаси имзоланди. Улар орасида «Хайратон

- Мозори Шариф» темир йулини узайтирадиган «Мозори Шариф -Хирот» темир йулини куриш буйича имзоланган келишув стратегик ахамият касб этади.

Президент Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда, «бу лойиха Афгонистон иктисодиётини тиклаш учун аник ва амалий хисса булиб кушилади, янги иш уринлари яратади ва мамлакатнинг транзит салохиятини оширади. Транс-афгон транспорт-коммуникация лойихалари буйича ишларнинг шу каби катта ахамиятга эга булган «Узбекистон -Туркманистон

- Эрон - Уммон» ва «Узбекистон

- Киргизистон -Хитой» каби бошка минтакавий лойихалар билан узвий боглик холда бошлангани Шимолдан Жанубгача хамда Шаркдан

Рарбгача булган барча йуналишларда китъалараро транспорт йулакларини энг киска йуллар билан ривожлантириш учун зарур шароитлар яратади»[4].

«Мозори Шариф -Хирот» темир йули лойихасининг умумий узунлиги 657 км. булиб, у Марказий Осиё давлатларини Афгонистоннинг Мозори Шариф -Жаузжон - Фарёб

- Бодгис - Хирот вилоятлари[5] оркали Жанубий Осиё билан боглайдиган темир йул коридорининг узвий кисми хисобланади. «Мозори Шариф

- Хирот» темир йулининг барпо этилиши нафакат Узбекистоннинг, балки барча Марказий Осиё давлатларининг хам товар айирбошлаш ва транзит имкониятларини оширади.

«Мозори Шариф

- Хирот» темир йул лойихасининг бир-бири билан богланадиган кисмлари («Хайратон

- Мозори Шариф» тулик ва «Хирот -Хаф» маълум кисми) куриб битказилган, бу лойиха Узбекистонни бир вактнинг узида нафакат Эроннинг Бандар Аббос ва Чобахор портларига, балки Покистоннинг Гвадар ва Карачи, Хиндистоннинг Мумбай портларига хам турридан-турри олиб чикади[6].

Шавкат Мирзиёевнинг 2021 йил 2 февраль куни Транс-афгон темир йулини куриш лойихаси буйича уч томонлама ишчи гурухнинг биринчи йигилишида иштирок этиш учун Узбекистонга келган Афгонистон хамда Покистон Ислом Республикаси хукуматлари аъзолари билан учрашувида хам Афгонистон худуди оркали Марказий ва Жанубий Осиёни энг киска йул билан боглайдиган, Покистоннинг денгиз портларига чикишни хамда уларнинг инфратузилмаси самарали ишга солинишини таъминлайдиган

темир йул куриш лойихаси мухокама марказида булди[7].

Ушбу «Мозори Шариф - Кобул -Пешовар» темир йули лойихаси учун умумий 4,8 млрд. доллар кредит[8] жалб килиниши кутилмокда. Бу эса, темир йул курилиши учун дастлабки кадамлардан бири хисобланади.

Замоновий транс-афгон лойихалари хакида суз юритганда,

Узбекистон ташаббускор булган яна бир лойихани кайд этиз жоиз. 2018 йил 3-4 декабрда Россия, Козогистон, Узбекистон, Афгонистон ва Покистон темир йул идораси рахбарларининг Тошкентда учрашиб, томонлар уртасида «Мозори Шариф -Кобул - Пешовар» темир йули буйича молиявий консорциум ва кушма

ишчи гурухини ташкил этиш буйича Протокол имзоланди»[9]. «Мозори Шариф

- Кобул - Пешовар» темир йули Марказий Осиёни Жанубий Осиё билан Афгонистон оркали боглайдиган темир йул линияси хисобланади. Мазкур темир йул истикболда 4305 км. масофадаги Россия - Козогистон

- Узбекистон

- Афгонистон -

Покиcтон - Хиндистон тpaнcпоpт йyлaгининг бapпо этилишигa xизмaт килиши мумкин. Мaзкyp тeмиp йул AфFониcтоннинг Мозоpи Шapиф - БaFлон - Кобул вa Покиcтоннинг Tоpxaм xyдyдлapи оpкaли yзapо боFлaнaди. Teмиp йулнинг AфFониcтон xyдyдидaги умумий мacофacи 573 км. 6ули6, пойтaxт Кобул йyнaлишлapни боFловчи тyгyнгa aйлaниши нaзapдa тутилиб, иcтикболдa ушбу тeмиp йул

йyнaлишлapи «Кобул коpидоpи» дeб номлaнмокдa. Teмиp йулнинг Сypxон -Пули - Хyмpи - Доши -Сypaбaй - Жaлолобод - Tоpxaм йyнaлиши элeктpлaштиpилиши peжaлaштиpилгaни, уз нaвбaтидa, Мозоpи Ш^иф вa Tоpxaмдa логиcтикa мapкaзлapи тaшкил этилиши интepмодaл тpaнcпоpт (тeмиp йул вa aвтомобиль йyллapи) тизими учун cтpaтeгик axaмият кacб этaди»[10]. Ушбу «Кобул коpидоpи» нaфaкaт тeмиp йул,

бaлки кeлaжaкдa aвтомобиль йyллapининг xaм кypилишини уз ичигa олaди. Шу билaн биpгa, ушбу лойиxa V^e^crc^ иктиcодиëти тapaккий этишигa xaмдa кapдош xaлклapнинг янaдa якинлaшишигa xизмaт килaди.

V^e^crc^ Хинд окeaни поpтлapигa чикиш йyлидaги дипломaтик caъй-xapaкaтлapни кyчaйтиpмокдa. Aйникca, тpaнc-aфFон лойиxaлapи билaн боFлик мacaлaлapдa

турли геосиёсий манфаатларга эга давлатларнинг барчаси билан фаол музокаралар олиб бормокда. Мустакил эксперт Фозил Машраб транс-афгон темир йул лойихалари доирасида Узбекистоннинг АК.Ш, Россия, Хитой, Хиндистон ва Покистон давлатлари билан олиб борган музокаралари жараёнини тахлил этиб, уни «темир йул дипломатияси» деб номлайди. Айникса, муаллиф уз маколасида Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг

Хиндистонга расмий ташрифи давомида «Мозори Шариф -Хирот» темир йул лойихасини Чобахор келишуви билан боглаш хусусидаги музокаралардан роппа-росса бир ой утиб, Ташки ишлар вазири Абдулазиз Комилов бошчилигидаги делегация Покистон Бош вазири Имрон Хон билан икки мамлакатни Афгонистон оркали боглайдиган темир йул лойихаси юзасидан музокара олиб борганига асосий эътибор каратади [11].

Хулоса килиб айтганда, ушбу

лойихалар Марказий Осиё ва Жанубий Осиё уртасидаги фаол дипломатиянинг ривожланишига хизмат килади. Шу билан бир каторда, Марказий Осиёнинг Жанубий Осиё йуналишида янги даврни бошлаб беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

[1] 2021 йилга мулжалланган «Ёшларни куллаб-кувватлаш ва ах;оли саломатлигини мустах;камлаш йили» давлат дастури. https:// lex.uz/docs/-5260791

[2] Холбеков М. Афгонистонда транспорт лойщаларини амалга ошириш Афгонистонни минтащвий х;амкорлик майдони, усиш ну^таси ва минта^алараро савдо муносабатларининг ажралмас ^исмига айлантириши мумкин. (2020 йил 29 декабрь) http://www. isrs.uz/uz/smti-ekspertlari-sharhlari/afgonistonda-transport-lojialarini-amalga-osiris-afgonistonni-mintakavij-amkorlik-majdoni-usis-nuktasi-va-mintakalararo-savdo-munosabatlarining-azralmas-kismiga-ajlantirisi-mumkin

[3] Жураев Ф. Марказий Осиё хал^аро транспорт йулаклари тизимида: Узбекистон ниго^и. (2018 йил 6 сентябрь) http://www.isrs.uz / uz/maqolalar/markazij-osie-halkaro-transport-julaklari-tizimida-uzbekiston-nigoi

[4] Мирзиёев Ш.М. Хал^имизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий бах;одир. - Т.: Узбекистон, 2018. - Б.369-370.

[5] Implementation of Mazar-e-Sharif_Herat Railway Project. (2019 йил 3 апрель) https://ara.gov.af/en/implementation-mazar-e-sharifherat-railway-project

[6] Буронов С.М. «Мозори Шариф - Х,ирот» ва «Мозори Шариф - Кобул-Пешовар» темир йул лойихалари SWOT та^лили. // УзМУ хабарлари, 2020, № 6.1. - Б.75.

[7] Умурзо^ов У. Глобал щтисодий, транспорт ва транзит йулаклари интеграцияси Узбекистонга нима беради? (2021 йил 12 февраль) https://xs.uz/uzkr/post/global-iqtisodij-transport-va-tranzit-jolaklari-integratsiyasi-ozbekistonga-nima-beradi

[8] "Мозори-Шариф-Кобул-Пешавар" темир йулининг узунлиги 573 км булади. (2021 йил 3 февраль) https://www.gazeta.uz / oz/2021/02/03/mazari-sharif-peshavar/

[9] Зо^идов А.А. Марказий Осиё транспорт тизимини самарали бош^ариш механизмини такомиллаштириш. И^т. фан. док. (Doctor of Science) дисс. - Т.: Узбекистон, 2018. - Б.150.

[10] New transport corridor, new opportunities and large-scale prospects. (2018 йил 12 июль) http://railway.uz/en/informatsio nnaya_ sluzhba/novosti/12643/

[11] Буронов С.М. «Мозори Шариф - Х,ирот» ва «Мозори Шариф - Кобул-Пешовар» темир йул лойихалари SWOT тах;лили. // УзМУ хабарлари, 2020, № 6.1. - Б.75.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.