Научная статья на тему 'ТРАНСАФҒОН ТРАНСПОРТ КОРИДОРИНИНГ СТРАТЕГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТРАНСАФҒОН ТРАНСПОРТ КОРИДОРИНИНГ СТРАТЕГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
121
55
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Трансафғон коридори / “Ҳайратон-Мозори Шариф” / “Хаф-Ҳирот” / “Мозори Шариф-Ҳирот” / “Термиз-Мозори Шариф-Кобул-Пешовар. / Трансафганский коридор / «Хайратон-Мазари-Шариф» / «Хаф-Хирот» / «Мазари-Шариф-Хирот» / «Термез-Мазари-Шариф-Кабул-Пешавар».

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Суҳроб Бўронов

Мазкур илмий мақолада трансафғон транспорт коридори, унинг Марказий Осиё, жумладан Ўзбекистон учун стратегик аҳамияти, Афғонистонда темир йўл лойиҳаларини амалга оширишдаги муаммолар ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ТРАНСАФГАНСКОГО ТРАНСПОРТНОГО КОРИДОРА

В данной научной статье рассматривается Трансафганский транспортный коридор, его стратегическое значение для Центральной Азии, в том числе Узбекистана, и проблемы реализации железнодорожных проектов в Афганистане.

Текст научной работы на тему «ТРАНСАФҒОН ТРАНСПОРТ КОРИДОРИНИНГ СТРАТЕГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

STRATEGIC FEATURES OF THE TRANS-AFGHAN TRANSPORT CORRIDOR

Sukhrob Buronov

PhD, lecturer

Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: Trans-Afghan corridor, "Hayratan-Mazar-e-Sharif', "Khaf-Herat", "Mazar-e-Sharif-Herat", "Termez-Mazar-e-Sharif-Kabul-Peshawar".

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: This scientific article discusses the Trans-Afghan transport corridor, its strategic importance for Central Asia, including Uzbekistan, and the problems in the implementation of railway projects in Afghanistan.

ТРАНСАФГОН ТРАНСПОРТ КОРИДОРИНИНГ СТРАТЕГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Сухроб Буронов

PhD, уцитувчи

Тошкент давлат шарцшунослик университети Тошкент, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: Трансафгон коридори, Аннотация: Мазкур илмий маколада

"Х,айратон-Мозори Шариф", "Хаф-Х,ирот", трансафгон транспорт коридори, унинг "Мозори Шариф-Х,ирот", "Термиз-Мозори Марказий Осиё, жумладан Узбекистон Шариф-Кобул-Пешовар. учун стратегик ахдмияти, Афгонистонда

темир йул лойихдларини амалга _оширишдаги муаммолар хдкида суз боради.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ТРАНСАФГАНСКОГО ТРАНСПОРТНОГО

КОРИДОРА

Сухроб Буронов

PhD, преподаватель

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Трансафганский Аннотация: В данной научной статье коридор, «Хайратон-Мазари-Шариф», рассматривается Трансафганский

«Хаф-Хирот», «Мазари-Шариф-Хирот», транспортный коридор, его стратегическое «Термез-Мазари-Шариф-Кабул-Пешавар». значение для Центральной Азии, в том

числе Узбекистана, и проблемы реализации железнодорожных проектов в _Афганистане._

КИРИШ

Жах,он сиёсатининг х,ар бир даврида транспорт йуллари катта ахдмият касб этиб келган. Транспорт ва транзит йулларига эгалик килиш давлатнинг тараккиёт омилларини, минтакадаги етакчилик ролини, баъзан эса, минтакага таъсири даражасини белгилаб берган. Узбекистон ва Афгонистон уртасидаги муносабатларнинг янги ва жадал боскичга кутарилиши, минтакавий сиёсатдаги очиклик, яхши кушничилик ва узаро хдмкорлик принципларига Афгонистоннинг х,ам жалб этилиши минтакада стратегик иктисодий лойихдларга кизикишнинг тобора усиб боришига замин яратмокда. Айникса, Узбекистон ва Афгонистон уртасидаги савдо-иктисодий ва транспорт муносабатларида янги ёндашувларнинг хдётга тадбик этилиши сезиларли узгаришларни бошлаб бермокда. Бундай узгаришлар хдрбий-сиёсий вазият сабабли халкаро савдо тизимидан ажралиб колган Афгонистонни кенг микёсда минтакавий иктисодий лойихдларга жалб этишни такозо этади. Минтаканинг тараккиёт ва стратегик марказ сифатида ривожланиш омиллари Афгонистонда уз минтакавий лойихдларини амалда руёбга чикариши билан чамбарчас боглик. Мазкур карашнинг асосий ташаббускори сифатида Узбекистон х,ар томонлама етакчи урин ва нуфузга эга. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев бу хусусида шундай деган эди: "Биринчи галдаги вазифалардан бири Афгонистоннинг минтакавий иктисодий жараёнларга кушилишига х,ар томонлама кумаклашишдан иборат. Бу дунё хдмжамиятининг Афгонистонда тинч тараккиётни таъминлашга каратилган саъй -хдракатларига гоят мух,им х,исса булиб кушилади" (Мирзиёев, 2018, б.269). Дархдкикат, бугунги кунда х,ар кандай минтакавий ахдмиятга молик масалалар мух,окамасида Афгонистон иктисодий тикланиши масаласи долзарб урин эгаллайди. Шу боисдан, Узбекистон томонидан минтакавий транспорт лойихдларини амалга ошириш буйича амалий сиёсий кадамлар ташланмокда.

АСОСИЙ ЩСМ

Марказий Осиё минтакасининг келажаги унинг якин денгиз портларига чикиши ва шу аснода турли транспорт коридорларини амалиётга кай даражада жорий этилиши билан чамбарчас богликдир. Уз навбатида, минтаканинг жойлашув нуктаси ундан утадиган транспорт коридорларининг геосиёсий хусусиятини узида намоён этиши билан характерланади. Россиялик тадкикотчи О.Подберезкина халкаро транспорт коридорларининг жахон сиёсатидаги ахамияти хусусида олиб борган тадкикотларида транспорт коридори жахон сиёсатининг иктисодий-сиёсий маконини намоён этиши, миграция, трансмиллийлик, интеграция ва глобализация сингари омиллар, биринчи навбатда сиёсий табиатга эга эканлиги ва бу бевосита география билан боглик булиши, натижада халкаро транспорт коридорларининг жахон сиёсатидаги тахлили геосиёсий ёндашувдан айри холда олиб борилиши мумкин эмас (Подберезкина, 2015, с.33.34), деб ёзади. Айнан транспорт коридорлари минтакамизнинг интеграция жараёнларини ривожлантириш учун улкан туртки берувчи хаётий омилдир.

Афгонистон Марказий Осиёни Жанубий Осиё, Якин Шаркни Узок Шарк минтакалари билан боглайдиган минтакалараро транспорт купригидир. Марказий Осиё минтакасига энг якин денгиз портлари айнан Афгонистон худуди оркали утади. Географик жихатдан ёпик Узбекистон хам жахон денгиз ва океан бандаргохларига чикиши учун кушни Афгонистон худуди транзит давлат вазифасини бажаради. Айни шу омил туфайли Марказий Осиё истикболини макродаражада тасаввур килиш, унинг геосиёсий урни ва нуфузини назарий жихатдан "Rimland" билан боглаш имконияти вужудга келади. Шу тарика, истикболда ушбу макроминтака бепоён Евроосиёнинг геосиёсий архитектурасини узгартириб юбориши мумкин булади.

Узбекистон учун денгиз портларига чикувчи транспорт коридорлари стратегик ахамиятга эга. Бу мамлакатимиз учун янги имкониятлар ва кушимча салохият, мустахкам иктисодиётни ривожлантириш имкони ва турли хил геоиктисодий богликларни бартараф этувчи калит вазифасини бажаради. Бундай имкониятлар хамоханг равишда Марказий Осиё минтакасининг муштарак манфаатларини хам узида мужассам этади. Тахлилий маълумотларга кура, Узбекистон умумий халкаро транспортининг 60% Марказий Осиё давлатлари ва Афгонистон транзит йулларидан утади. Ушбу транзит йулларини умумий курсаткичлар билан хисоблаганда 69% ^озогистон ва Туркманистон, 21% Тожикистон, 6% ^иргизистон ва 4% Афгонистон хиссасига тугри келади (Kulipanova, 2012, p. 13). Истикболда Узбекистон Марказий Осиё давлатларини Афгонистон оркали халкаро бозорларга олиб чикиш учун кулай имкониятлар ва шароитлар яратиши мумкин.

Сиёсий фанлар доктори, профессор АДайдаров Марказий Осиё давлатлари учун транспорт коммуникацияларининг мураккаб шароитида жахон денгиз портларига чикишнинг туртта асосий варианти мавжудлигини санаб утади:

Биринчи: Афгонистон ва Покистон худудлари оркали Х,инд океанининг Карачи ва ^осим портларига чикиш (масофаси 3800 км.);

Иккинчи: Туркманистон ва Эрон худудлари оркали Форс курфазидаги Бандар Аббос портига чикиш;

Учинчи: ^озогистон ва Хитой худудлари оркали 6195 км. масофадаги Узок Шарк портларига чикиш (Мазкур вариант кисман ^озогистон-Хитой-^оракурум шоссеси йуналиши буйича Карачи ва ^осим портларига Покистон оркали чикишда фойдаланилиши мумкин. Бирок, баланд тоглардаги хаво шароити туфайли у узок йил харакатга тушмаслиги мумкин);

Туртинчи: Туркманистон, Каспий денгизи, Озарбайжон ва Грузия худудлари оркали ^ора денгиз портларига чикиш (масофаси 2950 км.).

АДайдаровнинг фикрига кура, улар орасида энг истикболли вариант биринчиси булиб, у Термиз-Х,ирот-Кандахор-Карачи йуналиши хисобланади. Бирок, ушбу йуналишда иш олиб бориш учун бир катор омиллар, аввало, Афгонистондаги бекарор харбий-сиёсий вазият сакланиши билан боглик омил тусик булмокда (Гайдаров, 1996, с. 137-138).

Уз навбатида, давлатимиз манфаатига зид булган, кисман фойдаланиш мумкин булган коридорлар хам мавжудлигини кайд этиш жоиз. А.Зохидов томонидан олиб борилган тадкикотларда транспорт коридорлари шартли равишда мамлакатимиз иктисодий манфаатлари таъсири даражасига кура, 3 гурухга ажратилади:

1. Узбекистон манфаатларига тулик зид хисобланган коридорлар:

"^озогистон-Туркманистон-Эрон" темир йули;

"Туркманистон-Афгонистон-Тожикистон" темир йули;

"Хитой-^иргизистон-Тожикистон" темир йули;

"Россия-^озогистон-^иргизистон-Тожикистон" темир йули.

2. ^исман фойдаланиш имкони мавжуд булган коридорлар:

'Тарбий Европа-Гарбий Хитой" автомагистрали.

3. Узбекистон манфаатларига мос мукобил коридорлар:

"Узбекистон-^иргизистон-Хитой" темир йули;

"Узбекистон-Туркманистон-Эрон-Уммон" автомобил ва темир йули;

"Тошкент-Андижон-Уш-Саритош-Иркиштом-^ошгар" автомобил йули;

Трансафгон коридори, яъни "Узбекистон-Афгонистон-Эрон/Покистон" темир йули (Зохидов, 2018, б.146).

Юкорида санаб утилган транспорт йулаклари орасида минтаканинг баркарор сиёсий ва иктисодий тараккиётида асосий урин эгаллайдиган мухим транспорт йулларидан бири Трансафгон транспорт коридори (ТАТК) саналади. ТАТК Марказий Осиёни Афгонистон оркали Жанубий ва Жануби-Шаркий Осиё денгиз портларига, уз навбатида Афгонистон, Эрон, Покистон ва Х,индистонни Марказий Осиё ва Россия бозорларига олиб чикадиган минтакалараро транспорт йулагидир. Бу коридорнинг мамлакатимиз учун стратегик ахамияти шундаки, у Узбекистон ташки савдо юкларини Эрон портига етказиш масофасини 1500 км.га кискартириш имконини беради (Транспортные коридоры...). Бундан ташкари, ТАТК оркали Афгонистон уз тарихида биринчи маротаба транспортнинг темир йул тармогига эга булди. Темир йул омили узок йиллик уруш, харбий можаролар шароитида колган Афгонистон иктисодиётини тиклаш, ахолига янги иш уринлари яратиш, экспорт -импорт имкониятларини кучайтириши, натижада эса харбий можарони хал этишнинг асосий омилларидан бирига айланиши мумкин. Маълумки, Афгонистон тарихида темир йул куриш буйича куплаб лойихалар ишлаб чикилганига карамасдан, турли сиёсий сабаблар туфайли уларни куриш ишлари амалга ошмаган эди. Эксперт О.Ниссор Афгонистонда узок вактгача бирорта иш урни яратишга мулжалланган инфраструктура лойихаси курилмаганини баён этар экан, афгон муаммоси ечимига калит иктисодий жабхада ётади (Нессар, 2010, с.164), деб хулоса килади. Шу маънода, мураккаб ва турли сабабларга карамасдан, Узбекистон ва Эрон ташаббуслари хамда амалий саъй-харакатлари натижасида ТАТК оркали Афгонистон худудида "Х,айратон-Мозори Шариф" ва "Хаф-Х,ирот" сингари дастлабки темир йуллар барпо этилди. Шунингдек, ушбу лойихаларни янада кенгайтириш манфаатдор давлатлар учун стратегик ахамият касб этади. Афгонистоннинг асосий савдо хамкорлари унга кушни давлатлар гурухи эканлиги хамда бу борада Узбекистоннинг фаол ташки иктисодий сиёсати хисобга олинса, шунингдек, мазкур савдо алокалари "Мозори Шариф-^ирот" темир йули оркали бирлаштирилса, нафакат Афгонистоннинг иктисодий тикланиши тезлашади, балки бутун минтаканинг дунё бозорларига чикиши ва улкан транзит салохиятини кенг руёбга чикариш учун янги имкониятлар эшиги очилади. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда, "бу лойиха Афгонистон иктисодиётини тиклаш учун аник ва амалий хисса булиб кушилади, янги иш уринлари яратади ва мамлакатнинг транзит салохиятини оширади. Трансафгон транспорт-коммуникация лойихалари буйича ишларнинг шу каби катта ахамиятга эга булган "Узбекистон-Туркманистон-Эрон-Уммон" ва "Узбекистон-^иргизистон-Хитой" каби бошка минтакавий лойихалар билан узвий боглик холда бошлангани Шимолдан Жанубгача хамда Шаркдан Гарбгача булган барча йуналишларда

китъалараро транспорт коридорларини энг киска йуллар билан ривожлантириш учун зарур шароитлар яратади" (Мирзиёев, 2018, б.369-370).

Узбекистонда ТАТК доирасида Афгонистон оркали Покистон портларига чикишни назарда тутувчи бир катор йуналишлар хам мавжуд. Масалан, Термиз-Кобул-^андахор-Кветта-Карачи транспорт йуналиши Афгонистон худудида умумий 1100 км. масофани, жумладан, Термиздан Кобулгача 460 км. масофани камраб олади. Иккинчи вариант биринчи вариантга мукобил хисобланган Термиз-Мозори Шариф-Х,ирот-Кандахор-Кветта-Карачи транспорт йуналиши булиб, Термиздан Покистон чегарасигача 1700 км. масофани ташкил этади. Шу максадда бугунги кунда Узбекистон ва Покистон уртасида Афгонистон худуди оркали транспорт ва транзит сохасида "Термиз-Мозори Шариф-Кобул-Пешовар" темир йулини куриш буйича музокаралар давом этмокда. Бирок, хозирги вактгача Афгонистонда сакланиб турган бекарорлик, айникса, транспорт юкларини Афгонистоннинг харбий тукнашувлар кескин булган жанубий ва жануби-шаркий вилоятларидан утиши, молиявий масалалар, уз навбатида Афгонистон худудининг баланд тоглар ва довонлар билан уралгани, бунинг натижасида тез-тез кучкилар содир булиб туриши сингари омиллар юкоридаги лойихаларни амалга ошириш учун турли кийинчиликларни юзага келтиради.

Умуман, давлатимиз томонидан белгиланган стратегик ташки сиёсий ва иктисодий вазифалар ижросида Афгонистон мамлакатининг иштироки асосий уринлардан бирини эгаллайди. Негаки, Афгонистон мамлакатимиз учун факатгина баркарор минтака кафолати булиб колмасдан, барча турдаги махсулотларга хаётий зарурати мавжуд булган истикболдаги катта бозор хамдир. Узбекистон Афгонистонда транспорт ва бошка инфратузилмаларни ривожлантиришда жуда катта тажриба ва салохиятга эга. Бундай тажриба, шубхасиз, янги лойихаларни амалиётга кенгрок жорий этиш имкониятини такдим этади. Бугунги Афгонистондаги вазият олдингисидан анча фарк килишини инобатга олган холда, давлатимиз томонидан ишлаб чикилган замонавий трансафгон лойихаларининг стратегик ахамияти, геосиёсий хусусиятлари ва бу билан боглик истикболдаги муаммоларни тахлил этиш айни шу сабабдан долзарб вазифалар сирасига киради.

ХУЛОСА

Умуман, Узбекистон Афгонистон билан транспортнинг барча турлари оркали богланган давлатдир. Бу геосиёсий жихатдан мухим устунлик булиб, Марказий Осиёни Афгонистон оркали денгиз йулаклари билан боглаш истикболида Узбекистоннинг марказий роли ва нуфузи янада ортиши, унинг трансминтакавий алокалар тизимида узига хос мухим халка булишига замин яратади. Шу нуктаи назардан, ТАТК Узбекистон учун энг истикболли коридор хисобланади. Афгонистон худудидаги илк темир йуллар - "Х,айратон-Мозори Шариф" ва "Хаф-^ирот" темир йул лойихалари тажрибаси мавжуд эканлиги ва

трансафгон йуналишларини боглайдиган имкониятлар ва тахликалар кулами шундан далолат бермокдаки, "Мозори Шариф-Х,ирот" темир йул лойихасининг руёбга чикиш истикболи "Мозори Шариф-Кобул-Пешовар" темир йул лойихасидан юкори туради. "Мозори Шариф-^ирот" темир йули истикболда Чобахор келишуви оркали Х,индистоннинг Мумбай бандаргохига ёки ^ирот-^андахор-Кветта йуналиши оркали Покистон бандаргохларига хам чикиш имкониятига эга. Бу эса, Узбекистон замонавий трансафгон лойихаларининг геосиёсий хусусиятини намоён этиб, ушбу лойихалар факат Афгонистон билан чекланмасдан ушбу давлат худуди оркали Марказий Осиёни Форс курфази ва Жанубий Осиё сингари минтакалар билан узвий боглашдек стратегик вазифани максад килади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Мирзиёев, Ш. (2018) Халкимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баходир. - Т.: Узбекистон.

2. Подберезкина, О. (2015) Эволюция значения международных транспортных коридоров в мировой политике на примере России. Дисс. кан. пол. наук. - Москва., 2015.

3. Kulipanova, E. (2012) International Transport in Central Asia: Understanding the Patterns of (Non-) Cooperation // Institute of Public Policy and Administration. Working Paper No.2.

4. Гайдаров, А. (1996) Центральная Азия во внешней политике Исламской Республики Иран. Дисс. док. пол. наук. - Тошкент.

5. Зохидов, А. (2018) Марказий Осиё транспорт тизимини самарали бошкариш механизмини такомиллаштириш. Икт. фан. док. (Doctor of Science) дисс. - Тошкент.

6. Транспортные коридоры // Министерство инвестиций и внешней торговли Республики Узбекистан. Retrieved from https://mift.uz/ru/menu/transportnye-koridory

7. Ежов, Г. (13.01.2009) Проекты железных дорог Афганистана: прошлое, настоящее и будущее // Всё об Афганистане. Retrieved from http://afghani stan.ru/doc/13787. html

8. Нессар, О. (2010) Афганский кризис и проблема региональной безопасности / Материалы международного круглого стола "Состояние и перспективы обеспечения безопасности в Афганистане" (Дискуссия). - Тошкент.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.