Научная статья на тему 'Тотьщсызданган KyKipTTi сутег1н1н, kypiihti к0шетт1к тэс1лмен 0с1ргендег1 маусымдыц 03гер1с1'

Тотьщсызданган KyKipTTi сутег1н1н, kypiihti к0шетт1к тэс1лмен 0с1ргендег1 маусымдыц 03гер1с1 Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
33
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Сапаров А.С., Муцанова Г.А.

В статье приводится результаты исследования сезонной динамики сероводорода при технологии возделывании риса рассадным способом с допосевным затоплением почвы. Установлено, что при допосевном затоплении почв отрицательное влияние сероводорода на рис снижается.Мацалада топырак;ты алдын ала суга бастырып Kypiiim кешеттш тэсымен отыргызу кезшдеп KyKipTTi сутегшщ маусымдьщ e3repiciH зерттеудщ нэтижелер1 кел'прглген. Кешетп тэсыде дэстурлж технологияда орын алган KyKipTTi сутегшщ тук;ым eHyiHe Kepi эсерш элде кайда бэсецс1туге болатыны аньщталды.In article shown results of research of seasonal dynamics of Hydrogen sulphide at technology rice cultivation seedling in the way with until crop soil flooding. It is established that at until crop flooding of soils negative influence of hydrogen sulfide on rice decreases.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Тотьщсызданган KyKipTTi сутег1н1н, kypiihti к0шетт1к тэс1лмен 0с1ргендег1 маусымдыц 03гер1с1»

ЭОЖ 631.41

ТОТЫКСЫЗДАНГАН KYKIPTTI СУТЕГ1НЩ KYPIIIITI К0ШЕТТ1К ТЭС1ЛМЕН 0С1РГЕНДЕГ1 МАУСЫМДЫЦ 03ГЕР1С1 A.C. Сапаров, Г.А. Муцанова

в.О.Оспанов атындагы К,азак, топырацтану жэне агрохимия гылыми зерттеу институты, 050060, Алматы цаласы, Академщлашык^эл-Фараби дацгылы 75 В

gulikok@ mail.ru

Мацалада топырак;ты алдын ала суга бастырып Kypiiim кешеттш тэсымен отыргызу кезшдеп KyKipTTi сутегшщ маусымдьщ e3repicÍH зерттеудщ нэтижелер1 кел-прглген. Кешетп тэсыде дэстурлж технологияда орын алган KyKipTTi сутегшщ тук;ым енуше Kepi эсерш элде-к;айда бэсецс1туге болатыны аньщталды.

К1Р1СПЕ

Топырак; суга бастырылысымен онда KyKipTTi сутегшщ тузшу процеа орын ала бастайды, кепшипк жагдайда онын, жогаргы децгеш Kypini дацылыныц туптену жэне масацтану кезецше сэйкес келедь

Топырацты суга бастыру басталысы-мен аэробты микроагзалардьщ органи-кальщ заттарды ыдыратуы, oTTeriH к;ол-дануы кебейгенмен ортадатез арадаана-эробты жагдай цалыптасады. Анаэробты бактериялар OTTeri жок; ортада ез TipiuLniKTepi ушш электрондык; акцеп-торлар есебшде тжелей минералды, орга-никалык; заттарды жэне олардьщ ыды-рауынан пайда болатын к;осалк;ы ешмдерд! де цолданады. Осылайша олар сура бастырылган топырак;тыц тотыгу -тотьщсыздану потенциалын теменд-етедь

Топырацта тотыгу тотьщсыздану потенциалы темендеген сайын тотьщ-к;ан ортада ер1мейтш оксидтер Fe3+, Мп4+ жэне S042" тотьщсызданып, топырак; ертндкшде Fe2+, Мп2+ жэне H2S TypiHe ауысады. Егер осы тотьщсызданган эле-менттердщ концентрациясы кебешп кетсе топырац цурамында курштщ ecin енуше цолайсыз жагдай пайда болады.

KypimTi дэстурл1 технологиямен еккен жагдайда топырак цурамындагы KyKipTTi сутегшщ туцымньщ далалык; eHrimTiriHe, енпштж энергиясына тже-лей эсер ететшдт дэлелденген [1]. Осыган орай жумыстьщ мацсаты тотьщ-сызданган куюртткутектщ суга басты-рылган топырацта пайда болуы жэне

олардьщ табигатын зерттеу болып табы-лады.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1

Атызды Kypiui егуге дейш суга бастыру кезшдеп топырак; тузыу процес-стершщ ерекшелжтерш зерттеу ymiH далальщ тэж1рибе жумысы Балхаш ауда-нына царасты 1ле езеншщ теменп агы-сындагы Акдала суармалы алцабында орналасцан Kypim танаптарында журпзшд1. Зерттеу нысаны Kypim алк;а-быньщ apara уацыт салып суга бастыры-лып туратын топырацтары жэне сол жерге аудандастырылган «Мадина» сорты.

Шаруашыльщтыц танабында теме-ндеп схема бойынша eKi нусцадан туратын далалыц тэж1рибе жумыстары журпзшдь

1.Дэстурл1 курил еарутехнологиясы.

2. KypimTi топырак;ты алдын ала суга бастыру арк;ылы кешеттеп ecipy технологи-ясы.

Тэж1рибелж зерттеуде топырацтагы KyKipTTi сутект1 аньщтауда С.И. Кузне-цовтьщ [2] иодометриальщ aflici к;олда-нылды.

Топырацтыц цурамындагы элемент-тердщ ацицаттыльщ сешмд1 орташа мелшерш аньщтау гылыми зерттеу жумыстарыныц Heri3ri мацсаты болып табылады. Сондьщтан зерттеу непзшде алынган аналитикальщ мэл1меттердщ сандык; мелшерлер1 вариациальщ-статистикалык; ецдеуден ottí (1-кесте). Топыра^тан алынган ешмдерге статис-тикальщ евдеу жасауда Б.А. Доспехов-тьщ эд1С1 цолданылды жэне Excel 2003

компъютерлж багдарламада ецд елдь

НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ Есептеп шыгарылган Стьюдент I-критерш барлык; топырац улплер! ушш а=0,05 деп алган керсетюш бул жагдайда 1факт. -дщ 1кес.-ден кеп екещцгш керс-етедь Демек, барлык; улп алу уацытта-рында куюрт'псутегшщ орташа мелшер1 статистикалык; тургыдан Караганда ак;и-

цатты сешмдинк дэреже болып табыла-ды. Темен вариация коэффиценттер! жэне айтарльщтай б1рше-б1р1 жак;ын сешмд1 интервалда осынын, дэлел1 бола алады.

Сондыцтан, есептеп шыгарылган куюртткутегшщ орташа мелшерш эр! царай курш еплген топырак;тагы мау-сымдьщ кубылымды сипаттауга сешмд! турде цолдана аламыз.

1-кесте - Тэж1рибелж нуск;а топырагыныц цурамындагы куюртт1 сутепнщ мелшершщ вариациалыц-статистикалык; керсетюштер1, мг/кг (п=3 жэне 1:0,05=3,2)

Улп алу мерз1м1 Статистикалык; керсетюштер

М±т Ауытку шеп £факт. ± 1о,05 * Ш 4%

22.04.06. 64,5±0Д8 65,1+65,7 371 0,76 0

02.05.06. 76,1±3,57 70,6+82,8 21 15,35 8

09.05.06. 81,8±7,39 73,8+96,6 11 31,81 16

17.05.06. 93,0±5,53 85,2+103,7 17 23,81 10

24.05.06. 81,6±2,52 76,7+85,0 32 10,85 5

31.05.06. 79,1±10,39 66,1-5-99,6 8 44,71 23

07.06.06. 59,2±1,75 55,8+61,5 34 7,51 5

10.07.06. 88,3±1,13 86,1+89,9 78 4,86 2

10.08.06. 97,3±0,00 97,3-5-97,3 0 0,00 0

18.09.06. 83,4±2,04 79,3+85,6 41 8,76 4

Кестедеп мэл!меттерден байцайты-нымыз - нусца топырагыныц курамын-дагы кук1ртт! сутегчнщ орташа мелшершщ статистикальщ керсетюш сешмдипп 95 % курайды.

Ею нускдцан туратын эксперимен-тальды тэж1рибеде тэж1рибелж нусцада топырацты сура бастырганнан бастап куюртт1 сутепнщ децгеш ак;ырындап кетер^лгеш байцалады (1- сурет).

Тэж1рибелж нусцада кур™ кешетш атызга отыргызган уак;ыт куюртт1 сутепнщ мелшершщ шарьщтаган децгеш 93,0 мг/кг болып, к;айтадан теменд-еген мерз1мше сай келш отыр. Демек тэж1рибелж нускдца курш кешетшщ есш енуше к;олайлы жагдай туады.

Суретте кершш тургандай топырак; суга бастырылганнан кейш ею аптаньщ ¿шшде куюртт1 сутепнщ мелшер1 жога-рылап, к;айтадан езшщ бастапцы к;алпы-на келе бастаганы кершш тур. Куюрта сутепнщ мелшершщ еюнпп б1р шарьщ-таган мезпл1 кур1ш дацылыныц вегета-цияльщ шсш жетыу кезещнщ соцына сэйкес келедь Б1рак; бул кезде оныц еамджтщ дамуына айтарльщтай зияны болмайды. Кушртт1 сутепнщ маусым-дык; кубылымын цорытындылай келе мынандай тужырым айтуга болады. Суга бастырылган кур1ш епспгшде топырак;-та тотьщсызданган куюртт1 сутеп еамджтщ барлык; вегетацияльщ кезе-цшде кездеседь

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Теифибе

22.04. 02.05. 09.05. 17.05. 24.05. 31.05. 07.06. 10.07. 10.08.

18.09.

_ ?

? ?

? ? ? ?

? ??

Бацылау нусцасындагы топырацтыц курамындагы куюртт1 сутепнщ мелше-рлерш аньщтау нэтижесшщ мэл1мет-тершщ аедщаттыльщ-сешмдшгш аньщ-

тайтын вариацияльщ статистикальщ талдауда оньщ орташа мелшер1 95 % -дык; децгейде сешмд1 болады(2-кесте).

2-кесте-Бак;ылау нусцасы топырацтарыныц курамындагы куюрта сутепнщ вариа-циальщ-статистикальщкерсетюштер1, мг/кг (п=3 жэне ДО,05=3,2)

Улп алу Статистикалык; керсетюштер

М±ш Ауытку шеп £факт. ± 1^,05 * Ш 4%

1 2 3 4 5 6

22.04.06. 65,5±0,15 65,3+65,8 451,0 0,63 0,0

02.05.06. 52,2±0,33 51,5+52,5 156,0 1,43 1,0

09.05.06. 50,7±0,88 49,0+52,0 57,0 3,79 3,0

17.05.06. 50,2±0,17 50,0+50,5 301,0 0,72 1,0

24.05.06. 81,8±6,72 74,8+95,2 12,0 28,91 14,0

31.05.06. 68,2±0,29 67,7+68,7 235,0 1,25 1,0

07.06.06. 69,2±0,36 68,7+69,9 192,0 1,55 1,0

10.07.06. 85,1±0,46 84,5+86,0 186,0 1,97 1,0

10.08.06. 96,3±2,33 92,0+100,0 41,0 10,04 4,0

18.09.06. 90,9±9,53 74,2+107,2 10,0 41,00 18,0

Бацылау нусцасында тотьщсыздан-ган кушрта сутепнщ мелшершщ кеп жиналган кез1 курш тук;ымын топыра^-к;а еккен кезецге сай келш отыр (2-

сурет). Осы уацытта урьщ тамырдыц дамуына зиянын келт1редь Себеб1 бул кезде кур1ш туцымы куюртт1 сутегше ете сез1мтал болып ескшнщ ену1 бэсец-дейдь

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Ба^ылау

22.04

Курин тукьшы себшш

2-сурет - Куюртт1 сутегшщ бак;ылау нусцасындагы маусымдьщ цубылымы (вегета-

цияльщ тэж!рибе)

Осы жагдайды 613 дэстурлж техноло-гияньщ ец б1р кемшшп деп быем1з. Ары царай мамыр айыныц ушшип апталы-гында бацылау нуск;асындагы кутрта сутегшщ мелшер1 езшщ даму шепнен темендей бастайды. Кузде атыздагы суды ж1бергеннен кейш кук1ртт1 сутегшщ мелшер1 жогарылап 90,9 мг/кг децгейгежетп.

Топырак;ты алдын ала суга бастыру технология сы арк;ылы, кур™т1 кешеттж

тэилмен отыргызган кезде кук1ртт1 сутегшщ ес1мджке кер! эсер ету дец-гешн реттеуге болатыны аньщталды.

Далалыц тэж1рибеде куюртт! сутегшщ топырак; цурамындагы цубы-лымы осы зацдыльщты цайталайды. Бул жагдайда да куюртт1 сутегшщ маусымдьщ к;убылымын зерттеу нэтижеа оныц топырак суга бастырылысымен - ац пайда бола бастайтындыгын керсетед! (3-сурет)[3].

120 100 ь 80

"С Е

£ 60 &

& 40

20

63,9 65,8 65

3-сурет - Кушрга сутегшщ маусымдьщ цубылымы (далальщ тэж!рибе)

107

64

Суга бастырар алдындагы топырацта оныц мелшер1 64 мг/кг болса он куннщ ¡шшде оньщ мелшер1 айтарльщтай жога-рылап 85,2 мг/кг дейш кетерыедь Ал KemeTTi атызга отыргызу кезецшде оньщ мелшер1 аздап та болса 79,5 мг/кг дейш темендеп кешеттщ жацсы тамыр-лануына жагдай туады. Осы жерде айта кетет1н жагдай Kypiiu кешеттж технология бойынша еплген жагдайда оньщ жапырацтарыныц су бетшде турып еамдштщ ауамен цамтамасыздыгын жацсарту арцылы дэстурлж технология-да орын алган KyKipTTi сутегшщ туцым енуше Kepi эсер ететш жагдайды элде-к;айда бэсецсггедь

Ал KyKipTTi сутегшщ вегетация кезецшщ келеп мезплдерше кeлeтiн болсак; шыде айыныц басынан бастап оныц мелшер1 езшщ шарьщтау шегше 114,03 - 113,7 мг/кг жетш, кузге дейш 6ipTÍHflen темендейдь Атыздардыц 6eTi судан арылып топырак; курамына aya

Kipe бастаган кезден бастап б1ртшдеп темендеп алгапщы суга бастырылмай турган кездеп мелшерше дейш жетп.

КОРЫТЫНДЫ

Kypini дэстурл1 технологиямен еплген жагдайда туцымныц ену кезшде, топырац цурамында оныц далальщ ешмдШгш темендететшдей мелшерде KyKipTTicyTeri жиналып улгередь Мундай жагдайда жетерлжтей ешм беретш Kypim ескшдерш алу циынга тусед1, сондьщтан да шаруашыльщтар 6ip гектарга себ1летш туцым мелшерш 300 кил ограмга дейш кебейтуге мэжбур.

Ал Kypim KemeTTiK технология бойынша еплген жагдайда KyKipTTi сутегшщ мелшершщ темендеу1 жэне Kypim кешеттершщ жапырацтарыныц су бетшде турып еамджтщ ауамен к;ам-тамасыздыгын жацсарту арцылы дэстурлж технологияда орын алган KyKipTTi сутегшщ тук;ым енуше Kepi эсерш элдещайда темендетедь

ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. Шарапов И. Д. Почвенные процессы на рисовых полях Южного Казахстана // В кн. Природа почв рисовых полей. - Алма-Ата: Наука, 1969. - С. 77-85.

2. Кузнецов С.И. Круговорот серы в озерах. Микробиология, - М.: т. 11, вып. 5-6, 1942.-С. 25-28.

3. Муранова Г.А., Отаров А. Епстжп алдын ала суга бастырган кездеп курш топы-рагындагы куюртсутектщ маусымдьщ динамикасы // Вестник Науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина. - Астана 2007. №3 (46). - 31-35 б.

РЕЗЮМЕ

В статье приводится результаты исследования сезонной динамики сероводорода при технологии возделывании риса рассадным способом с допосевным затоплением почвы. Установлено, что при допосевном затоплении почв отрицательное влияние сероводорода на рис снижается.

RESUME

In article shown results of research of seasonal dynamics of Hydrogen sulphide at technology rice cultivation seedling in the way with until crop soil flooding. It is established that at until crop flooding of soils negative influence of hydrogen sulfide on rice decreases.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.