CC BY
156«ТОМИРИС» КфЙЫЛЫ-МЫНДАГЫ ¥ЛЫ ДАЛА К6Р1Н1С1
♦
о э е-
СЛ
е-
0£ <
МРНТИ 18.67.15
А. С. Еркебай 1
'Т. Жургенов атын^ы казак улттык, енер
академиясы (Алматы, К,азакстан)
«ТОМИРИС» КОЙЫЛЫМЫНДАРЫ ¥ЛЫ ДАЛА К6Р1Н1С1
Ацдатпа
Макалада М. Эуезов атындагы Казак мемлекетпк академиялык драма театрынында жиырма жыл бойы жYрiп жаткан «Томирис» спектаклi карастырылган. Тарихи тулганы сахнага шыгарудагы режиссерлiк жэне актерлiк iзденiстерге жан жакты театртанушылык талдау жасалган. Сак халкыныц ерл1кке толы eмiрi мен эрб1р кешпкердщ болмыс-б1т1м1, мшез ерекшел1г1 Т. Жаманкуловтыц режиссерлiк ой тужырымы аркылы кeркемдiк биiкке кетертгеш айкындалган. Койылымдагы тарихи шындык пен керкемд^ шындык арасындагы байланысты ашуга талпыныс жасалган.
Грек свздер: казак театры, тарихи тулга, режиссер, койылым, актер
К1р1спе
Б1здщ ел1м1з сан гасырлык тарихында кездескен ауыртпалыктар мен киыншылыктарга карамастан езшщ мэдени ерекшелИн сактай алды. Ал Тэуелс1зд1к жылдары б1з мэдени 1ргетасымызды одан эр1 бек1те туст1к. Буг1нг1 такда Казакстанда барлык
улттардын ек1лдер1 ездершщ улттык енер1н дамытып, насихаттай алады. Елбасы - Туцгыш Президент1м1з Н. 9. Назарбаевтыц «Болашакка багдар: рухани жацгыру» жэне «¥лы даланыц жет1 кыры» атты макалаларында улттык тарих пен мэдениетш б1лет1н, сыйлайтын, еткен1мен мактанып, буг1нг1 кун1н
багалайтын, болашацца ок кезраспен царайтын ел Yлкен жеiстiктерге жететiнiн баса айтцан. ¥лы далада емiр сYрген элемд^ еркениетке ез Yлесiн цосцан тарихи тулгаларды умытпай, олардык есiмiн, жасаган ерлiк iстерiн, бYгiнгi кYнi бiздiк бейбiт емiр сYPуiмiзге, бацытты да бiлiмдi урпац т9рбиелеуiмiзге цосцан Yлесiн сацтай отырып д9рiптеуiмiз керек. Улттыц рухымыздык цайнар кезi саналатын театр енерi цазац елЫщ улы тулгаларынык бейнесiн сахнага шыгаруда Yлкен мэн бередi. Осыдан улттыц мYДде мен мацсат тогысцан, ел идеологиясы цалыптасцан мемлекеттiк саясатца театр енершщ де цосатын Yлесi зор екенiн ацгаруга болады.
Сокгы отыз жылда цазац драматургиясында хан бейнелершщ жарцын келбетш танытатын пьесалар жарыц керiп, республикалыц театрлардык сахнасында Yздiксiз цойылып келедк Бул цойылымдардан уацыттык талгамы мен талабынык езгергендiгi айцын байцалады. Буган Шахимарденнiк «Томирис», 9. Кекiлбаевтiк «Абылай хан», М. Байсеркеновтык «Абылайдык ацыргы кYндерi», М.9уезовтык «Хан Кене», Д. Рамазаннык «Абылай ханнык арманы», «Кенесары - КYнiмжан», А.Тiлеуханнык «Керей хан - хан Жэыбек», Р. Отарбаевтык «Бейбарыс султан», Иран Райыптык «Шьщгысхан» т. б. пьесалар дэлел. Осы шыгармалар бойынша цойылган спектакльдер театр репертуарында узац турацтап, ондагы хан бейнелер^ олардык сездерi мен устанган саясаты, ултын азаттыц пен тэуелазд^ке жеткiзу жолындагы ерлiк iстерi бYгiнгi урпацты туган ел-жерiмiзге деген сYйiспеншiлiкке баулып, патриоттыц сезiмдерiн оятты.
Эдiстер
Мацалада «Томирис» цойылымынык тацырыбы, режиссерлiк шешiмi мен актерлiк ойыны, сценографиялыц жумысына театртанушылыц талдау жасалып, тарихи салыстыру, семантикалыц, гылыми жYйелеу секiлдi эдiс-тэсiлдер кекiнен пайдаланылды.
Нэтижелер
К^рп кезекдегi Казацстан театр мэдениетiнде тарихи спектакльдердiк алатын орны зор екен байцалады. Талданган цойылымнык халыцтык патриоттыц сана-сезiмiн кетерудегi ролi мен мЫдет айцындалды. Томиристiк iс-эрекетi, ^реа, сол тустагы ел турмысынык реалиспк бейнесi, эдеби шындыц пен тарихи шындыцтык тургысынан алып цараганда, бул пьесанык цазац драматургиясына, театр енерЫе цосылган езiндiк орны бар туынды. Сондыцтан да «Томирис» цойылымы улттыц театрдынык даму процесiне цосылган цомацты дYние деп тужырымдаганымыз дурыс болар.
Дискуссия
1989 жылы Болат Жандарбековтык «Томирис» атты орыс тiлiнде жарыц керген тарихи романы оцырман цауымнык жогары багасына ие болып, халцымыздык кене дэуiрiнен сыр шерткен елеулi керкем туындылар шогырынан орын алды [1]. Арага жылдар салып сац падишасы Томирис тулгасы цазац сахна тершен ез орнын тапты.
Тукгышбай Жаманцулов 2000 жылы Казацтык М.9уезов атындагы академиялыц драма театрында цойган драматург Шахимарденн1к «Томирис» трагедиясынык да басты идеялыц нысанасы - халыцтык гасырлар бойы аксаган азаттыц пен бостандыц жолындагы кYресi. Режиссер
xалкымыздык ^не замандаFы ерлiк icтерiн шынайы бейнелеген. Пье^нык мазмyнына, автордык oйына терек бoйлаcак, мyнда бiздiк бабаларымыз - ^ктардык елiне, жерiне деген cYЙicпеншiлiгi, жаyFа,
канаyшылыкка карш кYреci, эдiлет Yшiн айкаш cyреттелген. Ежелден келе жаткан бакталаcтык пен бил^, кумарлыктык нэтижеciнен тайпа-тайпаFа бeлiнген улы Ïyран далашнык шл кездегi элеyметтiк жаFдайы тариxи дэлд^пен кeрiнic тапкан. ШыFармада негiзгi идея ел таFдыры, жер таFдыры бoлFанымен баcты кешпкерлердщ жеке таFдырлары да кек камты^ан.
Халкынык бocтандыFы жoлында жеке башнык бакытын курбандыкка шалFан ^к патшайымы Ïoмириc бейнеciн coмдаFан Дария ЖYciптiк бoйында батырлык пен cyлyлык бiрдей тoFыcкан. Ол ^мириат эр кырынан кeрcетyге кYш cалFан. ЖалFыз улына деген cYЙicпеншiлiгi, акырын айткан акылы, ^ар^пистН Балкашты «тастап кеттi, такты тартып алады» деген ^д^ oтын ceндiрy макcатымен эке мен баланы жакындаcтырyFа барFан патшайымнык аналык xарактерiн нанымды cyреттеген. Кызу канды, жаc улынык эршмнщ ceзiне ерyiн, экеciне жала жабyын, таккумарль^ын патшалык акылмен баcкан Ïoмириc - Д. ЖYciптiк ceзiнен аналык мейiрiмнiк, кeзiнен жалFыз балаcына деген cYЙicпеншiлiгiнiк лебi анык байкалады. Бiрак, Cпаргапиc yрыc алакынан кашып келгенде oнык алдында мейiрiмдi ана емеc, ^к закын екi етпей oрындайтын патшайым турады. «Ïегiкдi тап!» - деп акы^ан патшайымнан кейiн балаcынык eлi денеciн кушактап жoктаFан ананы актрис кoнтраcты бoяyлар аркылы керемет бейнелеген. ^миристИ елшici ШyFыла ретiнде паршлар шатырына
барып eзiнiк тoлымды акылымен Kирдi тoктатып, райынан кайтарамын деп oйлаFанымен, oны кeргенде маxаббаты тутанып, жаyлаcып келген парcы патшаcына eз кoлын, таFдырын iркiлмей ycынyFа дейш барады. Эciреcе, Kир екеyiнiк кан байлаcкан cаxнаcында Ïoмириcтiк oны айналып, кyкештене де наздана кYлiп, эр ceзiн эйелге тэн еркелiкпен айтып, маxаббат oтына тoлы жанарымен «патшалардык патшаcынык» баcын айналдырyы cэттi шыккан. «Каны таcып, желке тycынык шлкылынан зардап шегiп жYрген Kир патша, ^мирист^ жумбактап айткан «акылымен» тамырындаFы кeтерiлген кан кыcымынан кутылады, ceйте жYрiп cкифтердiк «емшiлiгiне» Fана еме^ ерлiгiне, кайcарлыFына кeз жеткiзедi» [2, 133 б.], - деп режи^ер бул cаxнаны тYciндiредi. KирFа Fашык бoлып, eзiмен-eзi арпалыcып, лаyлап жанFан жаc денеci мен маxаббат o™ eртеп бара жаткан жанын кoярFа жер таппай cаxнада текcеле жYгiрiп, жерге аyнап, Keк тэкiрге кoЙFан cyрактарына жаyап ала алмаFан ^миристИ iштей мазаcызданyын, кeкiл-кYЙ тoлкыныcын Д.ЖYciп пcиxoлoгиялык тoлFаныcпен жеткiздi. fашыктык eртiне ^йт-жанып, бoйына енген нэпаы тoктата алмай уйыктап жаткан KирFа yмтылFан патшайымFа тocкаyыл бoлFан Елеоп шапалакпен урып жiберiп, кемпiрдiк аyыр алаканы eз бетiне тYcкенде Fана еciн жиып, ентiгiн баcа алмай Yнciз тура калyы - актрис шыFарFан cэттi cаxналарынык бiрi. Бiрак Ïoмириcтiк тэнi - эйел, жYрегi - ана бoлFанымен, oл ек баcтыcы - cак патшайымы. ^рдщ кекеcшici Мард патшаcынык тiлxатын еопрткенде маxаббат cезiмiн жYрегiнен бiрден жулып таcтап, еciн жиып бiр cэтте eзгерiп шыFа келедi. CYЙiктiciнен маxаббат ceздерiнiк oрнына елiмен
бiрге согыссыз онык цоластына кiруi туралы тiлегiн естiген патшайымнык жYзi суытып, Мардца цараган эр кезцарасында тэкаппарлыц орнайды. «Кырыц ру болсац та жатырымыз бiр», «Бiздi цул цып устау циын, туяц астында тапталмайтын журтпыз», «Сарай мен цорганга тыгылып отырган тулацтай журт сары далага сыймаган сацтарды цорцытпац!», - деген актриса Томирис сездершщ астарлы магынасын керерменге байсалды да нацты Yнмен жеткiзуде ерекше ден цойган. Д.ЖYсiп Томиристiк екi удай сезiм Yстiндегi кYPделi мiнез-кYйiн, онык махаббаты мен арманын, ез елiнiк бостандыгы жолында цурбан болуын, трагедиялыц емiр болмысын ете иланымды, эсерлi, эдемi бейнеледк Актриса согыс апатына ушыраган елiмен, езiне жацын адамдарымен азапты емiр кешкен сац падишасы Томиристiк мЫез табигатындагы адамгершiлiк, адалдыц, ерлiк, тапцырлыц сияцты асыл цасиеттердi ернектi сахналыц ойынымен жарцырата ашып керсеттi. Койылымнык финалында сYйiктi жарынан, жалгыз улынан айырылган Томиристiк тагдыр тауцыметiне мойынсымай «Сац бiткен бiздi тiрi деп тYсiнсiн. Бiз сары далага элi сан рет ораламыз» - деген сездерi азаттыц пен еркiндiктiк рухын бYгiнгi урпац зердесiне жеткiзгендей. Ал, сахна терше царай ацырын кетт бара жатцанда бYкiл сац жауынгерлершщ онык алдында тiзе бYгiп тагзым етуi цазац халцына тэн цайсарлыц пен ежеттiлiк цаншама асулардан етсе де ешпегеннщ белгiсiндей. Томиристiк сан цилы сырын, цатпарлы цырын аша бiлген Д. ЖYсiптiк ойыны - шын шеберлiктiк озыц Yлгiсi ретшде ез багасын алган. Казац сахнасында патша эйелдiк бiрiншi бейнесiн жасаган актриса алдында Yлкен мiндет турды. Кене сацтардан берi цазац
елшщ еткен тарихынык эр кезекдерiнен бастап бYгiнгi кYнге дейiнгi цол жетшзген тэуелсiздiктiк окай келмегенiн, бостандыцтык жолында талай цаhарман ата-бабаларымыздык бастарын цаутке тiгiп, ерлiкпен кYрескенiн - бYгiнгi урпацца сахна терiнен жеткiзуге Д. ЖYсiп жауапкершiлiкпен цараган.
Спектакльдiк басты табысы - Оразхан Кенебаев кескшдеген Балцаш бейнесi диалектикалыц бiрлiкте, цайшылыц-цасиетi сом тутастыцта алынган. Актердщ сырт сымбаты, батырга лайыц тулгасы мен ширац эрекетi нанымды Yндестiк тауып, Балцаш бейнесi сац жауынгерлерше тэн батырлыцты, бектiк пен тектшкп айцындай тYскен. Балцаштык елiн, жерш цоргаудагы табандылыгын, жауына кекшiлдiгiн, баласына деген мейiрiмдiлiгiн, жарына деген махаббатын, ез халцына деген сYйiспеншiлiгiн батырга лайыц эрекетпен актер нанымды ашцан. Жалгыз улын елiмге ция алмай, «елден кетсiн» деген Yкiм шыгаруы, Дай патшасынык цанжарын цолына устатып сокгы демiне дейiн Спаргапистiк цасында болып экелiк парызын орындауы, «Сенде шешенiк жYрегi, экенiк бiлегi бар едь> - деп ексiген жан айцайы керермендi немцурайлы цалдырмайды. Кенебаев Балцаштык мiнез табигатына тэн улылыц пен царапайымдылыцты беле-жара царамай, оны характер тутастыгы етiп бейнелеуге умтылды. Елiне цаут тенерiн сезген ол жетi жылын еткiзген езге елден цол астындагы бес мык сардарымен цайтып оралу арцылы елiспей берiспейтiн тектiлiк танытып, Кирдiк басын ез цолымен алады. Спектакльдiк финалында Ардаширдiк улы огынан елiп бара жатса да кемектесейш деп ниеттенген сарбаздарды ысырып, сYрiне жYрiп Кирдiк елi денесiн сYйреген кYйi патшайымнык алдына тастап барып
63i де цулайды. Балцаштай батырдык елi мен жерi Yшiн, Томиристей жары Yшiн жасаган ерлiк ici кецтге кеп сыр уялатады, урпацца Yлгi болып цалады.
Саят Мерекеулы - цандай кYPделi роль болса да мекгеретш аса талантты актер. Бiрац тарихи M9Hi зор цойылымды кере отырып, Кирдщ оган лайыц роль еместИн байцадыц. Бул ойымызды «Бул рольдегi Саят Мерекеулынык актерлiк шеберлИне шек келтiрмеймiз. Ол патшанык психологиялыц толганыстарын ашуга барган... Дегенмен, патша бейнесшщ тиicтi керкемдiк декгейге жете цоймаганы керiнiп тур. Актер мен режиссер Кирдщ болмыc-пiшiнiне, пластикалыц цимыл-цозгалысына басца бiр тургыдан келiп, оны iрiлендiрудiк жолын царастырса - цойылымнык утатыны ацицат» [3, 7-9 б. ], - деген Б. Кундацбайулынык œ3i толыц растайды. Пьесада Томирис Кирдi бiр кергеннен-ац гашыц болады. Ал, Мерекеулынык ойынынан магынасыз цимылдайтын, ауруга шалдыццан, уйцылы-ояу, не ютеп, не цойганын бiлмейтiн Кирдi керемiз. Сулулыгы мен батырлыгы, байлыгы мен билiгi бiр езiне жетерл^ Томирис мундай адамга гашыц болды деу логикага цайшы пiкiр. Осы жолда актер махаббат жолында пендеш^к деген угымга терек бойламай, актер ез ролше басца кезцараспен келсе деген ойдамыз. С. Мерекеулы кейткер бейнеciн «ЖИттщ керкемi Кир патшадай болсын!» -деген Томиристщ сезш негiзге ала сомдаса, улттыц сахнадан патшалардык патшасын керер едiк. Бул ойымызды С. Латиеванык: «0згелер бiр c9ттiк пейiлiне зар болып жYрген... Томириcтiк, келеккеciнен цалтырап-дiрiлдеген Кир - Саятца цулай цалуы цисынга келмейдк Эрине, «гашыцтыц сулулыцты талгамайды». Эйтсе де сахнада дэлелдi закдылыц цажет» [4, 2-3 б.], - деген
п1к1р1 де дэлелдей тусед1.
Болат 9бдтманов Кирдщ кеке^а Мардтык айлакерлИн, 1шк1 пигылын сыртка сездiрмейтiн кулыгын, патшага барынша жагынып, сенiмiне ену ушш жанын салып кызмет ететш жагымпаздыгын керсетуге кекш белген. НепзЫен 9бдiлманов кандай кейткердщ болмасын шш болмысы мен сырткы кескiн-келбетiн жан дуниеамен шебер кабыстыра бiлетiн тэж1рибел1 орындаушы.
Томирис пен Балкаштык жалгыз улы Спаргапис ролiндегi Дулыга Акмолда жас жИттщ албырттыгын, сезге сенпш характер1н, iшкi психологиялык ауыр кYЙзелiсiн, онык сокгы сэттегi ашу-ызасын келiстi бейнеледi. Осыдан жет1 жыл бурын Балкаштык шешес1 екеу1н тастап кеткенш жас ж1г1тт1к эл1 умыта алмай, жYрегiнде кек сактауын актер эрб1р кимылынан, шешесiмен тiстенiп сейлеген сезшен, экесiне алая караган кезЫен акгартып турды. Урыстан кашкан саткындарга eлiм жазасы кесiлетiн сак закын бiлсе де Спаргапис - Д. Акмолда согыс даласын тастап кетедк Бiрак жалгыз туягын ез колымен eлтiруге кимаган Томирис пен Балкаштык алдында сак закын орындау мшдет тур едi. Спаргапистiк тiрi калуын ойлаган эке оган елден куу туралы катал Yкiмiн шыгарады. Бiрак кесемдер шыгарган Yкiмдi eзi орындап, Спаргапис сак жауынгерлерiнше еле бтедк Тек eлiп бара жатканда гана экесiнiк кадiрiн бiлiп, онык адалдыгына таккалып: «0мiрге екi Балкаштык кажет жок деп кызганыштан екеуiн де жок кылдым-ау» - деп ешшшпен кез жумуы актер ойынында жаксы ашылган. Сонымен бiрге койылымда автор мен режиссер Спаргапистi ХХ гасырда Есiк корганынан табылган Алтын адам бейнесшде алган. Муны бiз алтын костюм киiнген
Спаргапистщ денесш kymîc табытпен жерлеу сахнасынан KepeMÎ3.
Спектакльге фантастикалыц элемент жэне кене дэу1р колоритiн бер1п турган кей1пкер Елестi - Торгын Тасыбекова мен fазиза Эбдшэбиева Жэд1гей кемп1р емес, керiсiнше ел1не жаны ашитын, ортац мYДде Yшiн патшайымнан да сескенбейтш Томиристщ ацылшысы, жамандыцтан сацтап цалар цоргаушы, данагей ана ретшде бейнелеген. Ол Кир сарайында патшага Ke^i ауган Томиристi пенделiк цылыцтан аман алып цалып, Туран даласынык иесiз жатцанын, онык бiрден 6ip билеушiсi e3i екенiн Yнемi есше салып отырады.
Сац 9йелдерi цогамдыц eмiрдiк барлыц салаларына, тiптi согыс шайцастарына да ерлермен бiрдей белсене цатынасып, ерлiк кeрсетiп отырган. Грек авторы Ктеси: «Сац эйелдерi ержYрек келедi, согыс цаупi тeнгенде ерлерше кeмек кeрсетедi» деп жазылган тарихи деректердеп сeздерi осы цойылымнык шешiмiне дэлел. Томиристщ батырлыгымен бiрге спектакльдеп eжет сац цыздарынык бiрi - Амага патшайым мен онык «амазонкалар» 9скерi де eткен замандагы баба аналарымыздык цайратын мекзейдi. ДанагYл Темiрсултанованык орындауындагы Амага - устамды, шын м9нiнде тэкаппар ханым, ыстыц сезiммен цатар цаталдыц пен iскер ацылдылыцтык иесi. Амага бойындагы цым-цигаш сезiм сэттерiн амазонкаларымен согыс биiн билегенде, Балцашты кeрiп назданып, эскери цабте^мен цатар эйелдiк цасиеттерiнiк бойында тогысцандыгын шебер ойынымен жарцырата ашцан Темiрсултанова e3 цаhарманын алгыр да цайсар жан кейпшде кескiндедi.
Трагедияны сахналаган режиссер драмалыц шыгарманык ^ркем-
идеялыц мазмунын ашып, жYйелi ойын, тапцырлыгын, циял жYйрiктiгiн танытты. Т. Жаманцулов цойылымды декорациялыц кeркемдеуде де трагедиянык жанрлыц сипатына сэйкес келiстi шешiм тауып, сахналыц кекiстiк пен ^ркемд^ шарттылыцты ескерген. Ол пьесада суреттелген эрбiр цубылыс пен кейiпкерлердiк шш элемiн, цаhармандыц багыт-багдарын дэл аныцтаган. Режиссер цойылым суретшiлерi Курбан Ацбаев, Ерiк Эдiсбекпен бiрлесе отырып, пьесанык кeркемдiк мазмунына сай декорация жасаган. Сахнада Кир патшанык сарайы, Томиристiк патшалыгы, Амаганык шатыры, урыс даласы бiрiнен сок бiрi эрекетке сай ауысып отырады. Эсiресе, Сацтык шексiз аспанмен тiлдескен жусанды даласы, алыста кeрiнген жоталар, биiк мунараларда елi мен жерiнiк амандыгын цоргап турган сацшылар, алтынмен кeмкерiлген Томирис патшайымнык шатырлары спектакльге эпикалыц сарын бередi. Киiм Yлгiлерi де тарихи жэне этногррафиялц дэлдiлiктердi байцатады. Сонымен цатар спектакльдiк музыкалыц кeркемделуi де трагедия табигатына лайыцты шешiлiптi. «Сахнанык бYкiл кекiстiгiн пайдаланган сценографиялыц ^ркемд^, актерлер ойынындагы салтанатца лайыц астамшыл, eршiл пафос спектакльге эпикалыц тыныс берiп, тарихи оциганык макызын аспандатып тур» [5, 5-6 б.], - деп eнертанушы М. Жумабаева жазгандай режиссердiк шыгарманык улттыц бояуын, патриоттыц сезiмiн орынды пайдалануы туган жерi мен елiн сYюге тэрбиелейтiн саяси-элеуметтiк мэнi Yлкен, нагыз патриоттыц рухтагы спектакль жасауга жетеледi. Б.Кундацбайулынык жогарыда айтылган мацаласында: «Тарихи цойылымдарда
кепш^к сахналардык керкемдiк шешiмi жинацтылыц пен нацтылыцты талап ететiнi белгiлi. Спектакльде сол принцип сацталган. Режиссер оцигага тiкелей араласпайтын кейiпкерлердi екiншi планга орналастырып,авансценадагы 9рекетiн аяцтагандар сахнанык терiне царай бет алып, солармен араласып кетуi - етiп жатцан оцигага эпикалыц ауцым, керкемдiк тутастыц, шекciз кекicтiк берген. Жэне сэ^мен берiлген жарыц, композитор Эдiл Беспбаевтык шыгарманык мазмунына сай жазылган музыкасы бул мацсаттык орындалуына мол септИн тигiзген» [3, 7-9 б.], - дегешн пiкiрiнiк жаны бар. Т. Жаманцулов сац халцынык езiне тэн турмыс тiршiлiгiн, олардык ерлiкке толы емiрi мен табигатын жэне эрбiр кейiпкердiк болмыc-бiтiмiн, мiнез ерекшелiгiн даралап керсетуде режиссерл^ ой-циялынык байлыгын байцатты.
Спектакльдегi олцылыцтардык бiрi -шыгарманык керкем-эстетикалыц цунын темендететiн «цатын, ургашы» деген cездердiк жиi цолданылуы. Тагы айтып кететiн жай - актерлердщ сахнада бар екпiнмен айцай салып cейлеуi. Керкем тiлмен жазылган пьеса cездерiнiк астарлы маганасынык керерменге толыц жетпеуi осыган байланысты. Бiрац Т.Жаманцулов ез ойын кейбiр актерлер ойыны арцылы тутас жYзеге асыра алмаганымен, трагедиянык керкемдiк табигатын терек таныганын акгару циын емес. Сонымен цатар Балцаштык жетi жыл бурын елi мен жерiн, cYйiктi жары мен баласын нелiктен тастап кеткен пьесада да, цойылымда да ашылмай цалган. Десек те, шыгарманык тарихи ерекшелИн, идеялыц ой-багытын дурыс
тYсiнiп, шынайы ашкан режиссер кеп эпизодты трагедия окигалары мен кейiпкерлерiн шеберл^пен жинактап, сахналык тутастыкка жеттi.
Корытынды
Казак драма театрынык «Томирис» спектаклшщ патриоттык рухты дэл сипаттайтын, ерл^-елд^ сезiмдердi оятатын койылым болып шыкканы анык. «Томирис» - сак дэуршдеп казак халкынык каhармандык айбыны мен патриоттык сезiмiнiк бiрiгуi аркылы бYгiнгi урпактык да мыкты асулардан каймыкпай ете алатындыгын сезiндiретiн койылым. Сондыктан елiмiз ертекiне сенiммен кол созган егемендiк туста казак халкынык ерл^ касиеттерiн бейнелейтiн тарихи такырыпты бурынгыдан да терек жакгырта тYсу драматургтер мен сахна шеберлерi Yшiн Yлкен мiндет болу керек. Шахимарденнiк «Томирис» пьесасы казак театр сахнасында узакка турактады. Бул шыгарманы ез репертуарына Жамбыл атындагы Шыгыс Казакстан облыстык драма театры (реж. РЕсдэулетов), Н. Жантерин атындагы Макгыстау облыстык казак драма театры (реж. Г. Мергалиева) да енпзт, жылдар бойы кене тарихымыздан асыл мура болып жеткен окиганы ез кeрерменiне паш етп. Томиристай тарихи тулгага деген кызыгушылыктык барган сайын арта тYскенiн жуырда Астана каласындагы М.Горький атындагы академиялык орыс драма театрынык Казак хандыгынык 550-жылдык мерейтойына арнап Б. Жандарбековтык «Сак патшайымы -Томирис» атты эпикалык драмасы да дэлелдейдi (реж. Г. Мергалиева).
Пайдаланган эдебиеттер:
1. Жандарбеков Б. Саки: Исторический роман-дилогия. - Алматы: Жазушы, 1993. - 624 с.
2. Эл-Тарази Т. Сез. 1 том. - Алматы: Нурлы элем, 2008. - 272 б.
3. Кундакбайулы Б. Томирис мэцп тiрi // Казак эдебиетк - 2000, тамыз-11.
- Б. 7 - 9.
4. Латиева С. Акикатка айналган ацыз // Жетiсу. - 2000, тамыз-22. - Б. 2 - 3.
5. Жумабаева М. ¥лы курбандык // Егемен Казакстан. - 2001, кацтар, 31. - Б. 5 - 6.
А.С. Еркебай
Казахская национальная академия искусств им.Т.К. Жургенова (Алматы, Казахстан)
ИЗОБРАЖЕНИЕ ВЕЛИКОЙ СТЕПИ В СПЕКТАКЛЕ «ТОМИРИС»
Аннотация
В статье рассматривается спектакль «Томирис», который уже 20 лет не сходит со сцены Казахского государственного академического театра драмы им. М. Ауэзова. Сделан всесторонний театроведческий анализ режиссерских и актерских поисков в создании на сцене исторической личности. Выявлено, что в спектакле героическая жизнь сакского народа и характер каждого героя через режиссерское видение Т. Жаманкулова поднялся на высокий художественный уровень. Постановка пытается раскрыть связь между исторической и художественной правдой.
Ключевые слова: казахский театр, историческая личность, режиссер, спектакль, актер.
A. S. Yerkebay
T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakh&an)
IMAGE OF THE GREAT STEPPE IN THE «TOMIRIS» PERFORMANCE
Abstract
The article discusses the play "Tomiris", which for 20 years has not left the stage of the Kazakh State Academic Drama Theater named after M. Auezova. A comprehensive theatrical analysis was made of directing and acting searches in creating a historical person on the stage. It was revealed that in the play the heroic life of the Saka people and the character of each hero through the director's vision of T. Zhamankulov rose to a high artistic level. The production attempts to reveal the connection between historical and artistic truth.
Key words: Kazakh theater, historical figure, director, performance, actor.
Автор туралы мэл1мет:
Анар Еркебай — енертану кандидаты, Т. К. Жургенов атындагы Казак, улттык енер академиясыньщ доцентi. (Алматы, Казакстан). e-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Анар Еркебай — кандидат искусствоведения, доцент Казахской национальной академии искусств имени Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан). e-mail: [email protected]
Authors bio:
Anar Yerkebay — candidate of Arts, associate professor at the T. К. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts. (Almaty, Kazakhstan) e-mail: [email protected]
