ЗАМАНАУИ ЭТНО–ФОЛЬКЛОРЛЫҚ АНСАМБЛЬДЕРДІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

ЗАМАНАУИ ЭТНО-

ФОЛЬКЛОРЛЫК,

АНСАМБЛЬДЕРДЩ

ДАМУ

ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

♦

о э е-

СЛ

е-

о£ <

МРНТИ 18.41.45

Е. Б. Алиев1, Н. С. Бекмолдинов2

1 1 Т. Жургенов атывд^ы к,азак, улттык, енер

академиясы (Алматы, Казахстан)

ЗАМАНАУИ ЭТНО-ФОЛЬКЛОРЛЬЩ АНСАМБЛЬДЕРДЩ ДАМУ

ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

(«Туран» этно-фольклорлык ансамбл'н'щ нег1з1нде)

Ацдатпа

Макалада казак музыкасынын тарихы, даму жолы, фольклорлык внерiндегi синкреттiк болмысынын хэл-ахуалы зерттелт, ерекшелiктерiне, сонымен катар, казiргi кездеп ансамбльдерде ойналып жYPген аспаптардын колдану тэсiлi мен эдiс-амалдарына кецшен талдау жасалып, гылыми тургыда сарапталады. К,азфп танда шыгармашылыгымен, репертуар кецщИмен квпшЫкке танымал «Туран» этно-фольклорлык ансамблшшщ композициялары негiзге алына отырып, топтын даму тенденциясы кецЫен зерттеледi.

Ирек свздер: этно-фольклорлык ансамбль, композиция, репертуар

К1р1спе

Казактын музыкалык твл мэдениет1 когамнын дамуына уш мын жылдык

гасырлар койнауында тамырын жайган, тарихы бар улттык внер1м1здщ байлыгы

вз1нд1к вшпес орны бар сап внер. Казак дэйек бола алады. Жалпы квшпенд1

халкы XXI гасырдан бастап взшщ даму халык, онын 1ш1нде казак ел1 взшщ осы

жолында жанашылдык сатысын бастан уакытка дей1нг1 тарихын, мэдениетш,

кешуде. Казакстаннын вркендеуше, бар вм1рл1к болмысын непзшен,

ауызет тYPде: eздерiнiк 9н-кYйлерiнде, жырларында, акыз-экпмелершде, урпацтан-урпацца аманатца цалдырган. Муны улттыц eнердi уацыт пен дэуiрдiк сYзгiсiнен eткiзудiк езгеше жолы деп царастыруга Yлкен негiз бар. Себебi, кeшпелi еркениетте жазу, тасца басу мэдениет кеш жеттi. Бiрац, ^шпендтердщ жады бул олцылыцтык орынын толтырлы. Ягни, олар ауызекi экпмеде урпацтан-урпацца тараган эн-кYйлерде eзiнiк улттыц болмысын, цалпын бузбай сацтап цалды. Сондыцтан, цазац халцынык эрбiр эшнщ, этно-фольклорлыц мураларынык астарында Yлкен улттыц магына, тэлiм-тэрбие, улттык болмыс бiтiмi жатыр. Ендiгi урпац соны жНшкел^пен аршып, мэн-магынасын ашып кeрсете бту керек.

Эдiстер

Фольклор -халыцтык музыкалыц мурасы мен шыгармашылыгын жинайтын, зерттейтш гылым саласы. Музыкалыц фольклор карастыратын мэселелердщ ауцымы кек. Аталмыш жанр мэдениетшщ тууына себеп болган цогамдыц - элеуметтiк цубылыстарды цамтып, халыц музыка eнерiнiк eмiрдегi колданысы мен орнын, ауызекi шыгармашылыгын, авторлыц эн-^йлердщ табигатын царастырады. Демек, бул атаулардык eзара байланыстылыгымен цатар, бiр-бiрiнен айырмасы да бар. Муз. фольклордык турмыс-салтца байланысы («Жар-жар», «Тойбастар», «Шiлдехана», «Сыксу», «Жоцтау», т.б.) салттан тыс фольклор Yлгiлерiн, eнердiк синкреттiк сипатын, музыкалыц-эпикалыц дэстYPДi (жыр, толгау, терме, желдiрме), халыц эндершщ жанрлыц-кeркемдiк сипаттарын, халыц аспаптарын (цобыз, домбыра, сыбызгы, асатаяц, дабыл, дакгыра, кепшiк) [1, 65б.], осынык барлыгын бiрiктiре бiлген

улттыц eнердiк Yлкен eзегi. Дегенмен, цазац этно-фолклорлыц ансамблi уацыттык жэне дэурдщ талабына сэйкес эр уацытта eзiнше цалыптасып, дамып отырды. Мысалы, Казацстандагы алгашцы фольклорлыц-этнографиялыц ужым цайталанбас талант иеа, гажайып композитор Н.Тiлендиев жетекш^к еткен «Отырар сазы» фольклорлыц-этнографиялыц ужымы болды. Кейiн «Шертер» фольклорлыц aнсaмблi 1974 жылы Арцалыц (бурынгы Торгай облысы филармониясы жанынан) цаласында уйымдасцан едi. Ансамбльде туцгыш рет цазацтык кeне халыц музыкалыц аспаптары шертер, жетiген, сырнай, шакцобыз, асатаяц, цамыс сырнай, т.б. пайдаланылды. Уш iшектi шертпелi ^не музыкалыц аспаптык бiрi «шертер» ансамбльдеп басты аспап саналды. Ансамбль репертуарынан сирек орындалатын цазацтык халыц музыкалыц шыгармалары (терме, кYй, эн мен билер) кек орын алды.

«Расырлар пернесi», «Сазген», «Адырна», «Алтынай», «Сарын» т.б фольклорлыц ансамбльдер осы eнердiк одан эрi дамып eркендеуiне Yлкен Yлесiн цосты. БYгiнгi такда цазацтык тeл eнерiн заманга лайыцтап, бетмдеген зерттеушi Болат Сарыбаев, осы ^нге жеткен эртYPлi музыкалыц аспабтардык бiрталайынын тарихын мэн-магынасын гылыми тургыда зерттеп жеткiздi. Осы байыргы аспаптарды тYPлi формада тыкдарман цауымына жеткiзумен цатар, ага буындарымыздык жолын цуып умыт болган дэстYPлi музыканы цайта жакгыртып жYPген бiрнеше этно топтар бар. Сонык iщiнде «Туран» этно-фольклорлыц ансамблiнiк алар орыны айрыцша.

Нэтижелер

«Ертеде ТYPкiстaнды Туран дескен, Туранда ер TYpiriM туып-ескен...» [2, 86 б.] - деп акын Магжан Жумабаев жырлагандай, тур деп аталган кешпелi бабалар ен жайлаган Туран - ТYpкiстaн елкесшщ кене атауы болган. «Авеста» мен Фирдоусидщ «Шахнамасында» бурын бip болган Иран мен Туран елшщ езара байланысы мен тайталасы айтылады. Турандыктар деп сак;, массагет, кушан, онтусш эфталиттер, солтYстiк ирандык халыктар аталган. ТYpiктеpдщ болашагы кептеген улттарга Караганда беpiк» деп багалаган. Леон Каэн 1896 жылы Парижде «Азия тарихына кipiспе» (Introductional Histoire de l'Asie) ецбепнде «Батыска еpкениеттi алып келген -Туран урпагы»[3, 25 б.]-деп жазды.

Туран - ТYpкiлеp мекен еткен жер болгандьщтан «Туран» ансамблшщ аталуы да осы TYpкiлiк сaлт-д9сTYPДi, эдет-гурыпты, кене эуендш Yндестiк пен байыргы коцырлыкты сактай отырып, кайта жацгыртуында. «Туран» фольклорлык-этнографиялы; aнсaмблi Курмангазы атындагы Казак улттык консерваториясы студенттершщ бастамасымен 2008 жылы уйымдастырылды. Ансамбль курылмас бурын оныц MYшелеpi «Сарын» фольклорлык ансамблшде консерватория кабыргасында окып жYpiп, енер керсетт жYPген. Кейiннен ездеpi белшт шыгып, жеке ансамбль болып курылады. Ансамбль казipгi мэдениет жэне спорт министру казак енершш жанашыры, улттык енердш дамуына елеулi Yлес коскан айтулы тулга Актоты Райымкупованын трелей атсалысуымен курылды.

Бул ансамбльдш курылуыныц негiзгi максаты- ескi архаикалык аспаптардан жаца дыбыстарды iздеу аркылы жаца шыгармашылык багытта орындау

тэсiлдерiн жанжандырып, жакгыртып, бYкiл элемге цазац музыкасын, улттыц аспаптарынык eзiндiк ерекшелiгiн таныту. «Туран» этно-фольклорлыц ансамблi эу баста алдарына цойган осы мацсаттан ауытцыган жоц. Олар ата-бабамыздан цалган алтын мураны кeз царашыгындай сацтап, байыргы тeл дэстYPДi жалгастырумен цатар умыт бола бастаган улттыц аспаптар сYйемелдеуiмен ер тYрiктiк жaуhaр жыры мен гaуhaр кYйiн жакгырты, цолданысца енпзт келедi. Айтар болсац, кeптен умыт болган мессырнай, цамыссырнай, Yскiрiк, мYйiз сырнай, ура сияцты т.б. аспаптарды цайта цолданысца енгiздi. Сонымен цатар, ^меймен эн айту мэнерiн eзaрa Yндестiру арцылы кeне сарынды заманауи тургыда цайта жакгырту мацсатында цолданысца енпзт, царгыра, сыгыт тэсiлдерiн eз шыгармаларында цолданып келедi. Жалпы «Туран» ансамблшде 30-дан астам халыцтыц саз аспаптары бар. Атап айтар болсац ансамбль мYшелерi -сыбызгы, сазсырнай, домбыра, мессырнай, цамыс сырнай, жетiген, цылцобыз, шакцобыз, шертер, шiккiлдек, дакгыра, дауылпаз сынды ескiрген аспаптардык Yнiне жан бтрдк

Дискуссия

Тураннык авторлыц шыгармаларынык ерекшелiгi тыкдарман цауымга eте жепмдк Себебi, цазац халцынык зарын немесе цуанышын аспап арцылы барынша жогары декгейде орындауында. Ол тек аспапта шебер орындалумен шектелу емес, орындалган эр дыбысын эмоциялыц тYPде жетшзе бiлуiнде. Туран aнсaмблiнiк 11-жылдыц тарихы болса да, осы уацытца дейiн цырацтан астам авторлыц шыгармаларынык ешбiрiнiк нотасы сацталынбаган, тYсiрiлмеген. Баягы

ата-бабамыздык YPДiсiн жалгастырушы буя ансамбль цуйма цулацпен Yйрену жэне ез шэтрттерш де осылай тэрбиелеуде. Ce6e6i Курмангазы, T9TTÍM6eT, Дина, Казангап сияцты улы ДYЛ-ДYЛ KYЙшi бабаларымыздык KYЙлерi кешнп урпацца тыкдап Yйрену 9дiс-T9сiлмен б1здщ заманымызга дейiн еш езгерiссiз жетп. Ол уацытта техниканык ендi дамып келе жатцан Д9уiрi болгандыцтан мYмкiндiк болмаган. Кейiннен эр KYЙлерi нота ттшде ац цагазга TYсiрiлiп, K^ipri такда цазац енершщ саклацтары бертш келе жазылып алынган аудиотаспалар арцылы KYЙлердi Yйренiп шыкдалуда.

Ансамбль Казацстаннык «Мэдени мурасы» мемлекеттiк багдарламасын юке асыруга белсене араласуда жэне дYние жYзi бойынша ететiн мэдени ю-шаралыц концерттерге цатысып келедi. Туран aнсaмблi осы 11-жылдык iшiнде элемнщ 70-мемлекетiнде 800-ге таяу шыгармашылыц концерттерш берген. Атап айтсац: Израиль, ТYркия, Кытай, О^с™ Корея, Венгрия, Германия, АКШ жэне Франция, Испания, бзбекстан жэне т.б. кептеген елдерде еткен конкурстар мен фестивальдердщ лауреаты атанды. Нью-Йорктегi Carneggy На11, Вашингтондагы Кеннеди орталыгы, Берлиндегi концерттiк Yй жэне т.б. сияцты ансамбльдщ шыгармашылыц жумысы туралы Discovery, BS Asahi (Жапония) арналары фильмдер жасады. Yздiксiз дамып, толыгып отырган топтык шыгармашылыц репертуары кептеген цазацстандыц жэне шетелдiк тыкдаушылардык цызыгушылыгын тудырды.

2011 жылы «Туран» ансамблшщ «Ер Туран» атты ^й жинагы КР Тукгыш Президентi - Елбасы цорынык цолдауымен жарыц кердк Бул жинацтык iшiне 11 шыгарма ендi. Айтар болсац,

«Ертуран» (сезi И. Сaпaрбaйдiкi), «Муцагали толгауы» (эн С.Шаханулы, сезi М. Мaцaтaевтiкi), «Жарапазан» (халыц энi, ез сезiмен толыцтырган С. Медеубек), «Кайыстык зары» (Ш.К,удайбердиевт^ «Лэйлэ-МэжнYн» эпосынан), «Ортеке» (Туран ансамблО, «Аццу» (Н.Тiлендиев жэне Туран ансамбтшщ екдеуiнде), «Акшылыц» (cезi С.Медеубектiкi жэне Туран ансамблО, халыц эндерiнен - <^м-ай», «Шилi езен» М. Сэдуацасованык жеке орындауында, «Кара жорга» (халыц эш), «lкiр» атты шыгармалар жарыц кердк

Аталмыш этно-фольклорлыц ансамбль жака дыбыстарды Yнемi iздестiрумен цатар, музыкалыц идеялардык жака формалары бойынша белсендi батыл цадамдар жасайды. Aнсaмбльдiк репертуарында TYрлi аспаптыц композицияларга, атап айтсац: камералыц, симфониялыц, халыцтыц оркестрлерге арналган шыгармалар бар. Бул симфониялыц оркестрдщ сYЙемелдеуiмен - Шыкгыс Айтматовты еске алуга арналган «Жэмила», «Дала сыры», «Толгау» елекдерi орындалды. Музыка авторы - белг^ цазацстандыц композитор Ацтоты Райымкулова. Халыцтыц жэне симфониялыц музыканык ерекше дыбысы цазац халцынык тарихын такцаларлыцтай дэлелдедi.

Тураннык халыцца танымал, езiндiк ойып алар орны бар бiрнеше композициялыц шыгармаларына талдау жасасац, сонык iшiнде 2008 жылы ек алгаш шыццан «Казац елi» шыгармасына кекiнен тоцтала кетейiк

Бул шыгарма цазац елiнiк асцац та айбынды, жауынгерлiк рухца толы, езгеше болмысын сипаттайды. Мысалы, ациыц ацын Муцагали Мацатаевтiк «Казац жерi» елекiнiк:

«Пай! Пай! Пай! Киелi неткен жер! Батырлар ДYрiлдеп eткен жер, Тулпарлар ДYбiрлеп тeккен тер, Рашыцтар бiр-бiрiн eпкен жер, Сарылып сал-серi кеткен жер. Бас ит, иiскеп топырагын, Тагзым жасамай eтпекдер!» [4, 125 б.]

- жолдарын шыгармаларынык eзегi етiп, тыкдармандарына айрыцша рух силады. Буган дейiн поэзия тYрiнде алгаш рет ансамбль цурамында eлек оцу кездескен емес.

«Туран» этно-фольклорлыц ансамблiнiк екпзген жакалыцтары eз алдына бiр тeбе. Мысалы, елiмiзде кeмеймен эн айту дэстYрiн Едiл Кусайынов тек бiр дыбыс алу арцылы эр тYPлi аспаппен жалгыз eзi айтып келген. Ал «Туран» болса, бул дэстYPДi eзгеше дамытып тYPлендiрдi. Ягни, олар Махамбеттщ жырына eзгеше мацам, айрыцша эуен цоса отырып, кeмеймен жырлап кeркем тYPде жеткiздi. Сонымен цатар, ансамбль цурамына цыл цобыз аспабымен желдiк дыбысын эрлеудi екгiздi. Казац елiнiк барлыц кeрiнiсiн, батырлыгын, табигатын эсемдедi. Кобыз аспабымен цасцыр Yнiн музыкалыц эдiстермен, жетiгенде

- судык сылдырын, домбырда- аттык шабысын ^рсет Осындай кeпке мэлiм «Туран» ансамблшщ бойтумарына айналган бул туындыларды кез келген сахна тeрiнен естуге болады. Мысалы, би топтарынык кeпшiлiгi арнайы осы шыгармага би цойып eнер кeрсетiп ЖYP. Келесi, кино элемшде саундтрекке айналган, ансамбльдiк айрыцша шыгармаларынык бiрi «Ер Туран».

Шыгарма алгаш «0рлеу» деген атпен ДYниеге келген. Кешннен атауына eзгерту енгiзiлдi. Композициянык сeзiн жазган Исрайл Сапарбай. Казац eнерiнде урмалы аспаптар тек эсемдш ретiнде цолданылып, бiрiншi

цагыстарга ^кш бeлiнсе де, еш уацытта екпш тYсiрiлiп ойналмаган. Туран ансамблi эксперимент ретшде барлыц шыгарманы урмалы аспаптык, ягни дакгыра аспабынык ыргагына ^кш бeлу арцылы жэне урмалы аспаптык жаугерштш заманында жаудык келе жатцанын ескерту мацсатында цолданса, Туран ансамбль цурамымен дабыл цагу, рухты ояту, намысты ояту мацсатында ек алдымен урмалы аспапты цолданды.

«Туран» ансамблшщ репертуарындагы ек кекiнен таралган музыкалыц шыгарма, жалпы ТYPкия елiнiк саяси партияларынык энуранына айналган жэне «Ертугырыл» телехикаясынык сaундтрегi ретiнде цолданылган. Кaзiргi кездегi тарихи киноларда да жш цолданылады. Сонымен бiрге, Мухтар Эуезов театрынык цойылымдарында согыс, шайцасты, батырлыцты кeрсететiн сахналарына спектакль атмосферасын беруде Yлкен роль атцарып ЖYP. «Ер Туран» шыгармасынык негiзгi ойы барлыц тYPкi елдерiн бiрiгуге шацыру, цaзiргi такдагы жahaндыц мэселелерге байланысты рухты ояту, суйылып бара жатцан жастарымызга ой салу. Ансамбльдiк дэл осындай рух ^теретш, намысты оятатын шыгармалардык бiрегейi «¥лы Туран Мэкгiлiк» шыгармасы.

«¥лы Туран Мэкгiлiк» деп урандатцан ансамбль Туран ойпатында мекен еткен тYPкi тiлдес елдердiк ерлiгiн айтуымен цатар, цaзiргi урпацца ата-бабаларымыздык сол ерлiгiн еске салу мацсатында орындалып ЖYP.. Шыгарма сeзiн же^ буындыц жыр мацамында жазган - Бацыт Беделхан. Бул композициянык ерекшелИ ансамбль цурамында «цамыс сырнай» атты цазацтык кeне музыкалыц аспабы алгаш рет цолданылган. Сонау сац тайпаларынык заманынан бастап,

каз1рп заманга дей1нг1 кезендерд1 жырлайтын бул шыгарма: «Сактан калган салтымды, Руннан калган гурпымды, Туп казыкка байлаган, ¥лы Туран Мэнпл1к! Турк1ден калган журтымды, Жэн1бек-Керей ту кылып, ¥лык кылган ултымда, ¥лы Туран Мэнпл1к! Ес1мнщ еск1 жолымен, Касымнын каска жолымен, Квр1нген Тэуке твр1нен, ¥лы Туран Мэнпл1к! Абылайы жыр болган, Тугыр болган, ту болган, Кенесары мун болган, ¥лы Туран Мэнпл1к! Кэр1сщ бе, жассын ба, кеуде толган таскынга, Алаш туы астында, ¥лы Туран Мэнг1л1к! Квк бврщей тег1 бар, Жер уйыктай жер1 бар, Казак деген ел1 бар, ¥лы Туран мэнг1л1к! Аштыкта азып кврмеген, Жоктыкта тозып кврмеген, 0лсе де намыс бермеген, ¥лы Туран Мэнпл1к! Ажал огын атса да, б1р-б1р1ндеп сатса да, Жазыксыз жала жапса да, ¥лы Туран Мэнпл1к! Акындары ар болган, Батырлары нар болган, Б1р тэн1рге жар болган, ¥лы Туран Мэнг1л1к! Тект1ден туган тек болган, Кер заманга кек болган, Айткан свз1 серт болган,¥лы Туран Мэнг1л1к! Казактыктын кунары, Журепнде жыр эн1, Азаттыктын жумагы, ¥лы Туран Мэнг1л1к! Колдан намыс бермеген, жер бесИн тербеген, 0лсе де намыс бермеген, ¥лы Туран Мэнпл1к» [5, 18 б.] -деп адамзат рухын оятарда ерекше сез1м силары хак.

Yш бвл1мнен туратын композициянын алгашкы бвл1м1ндеде квне кезенн1н сагымдары (архаикалык мэдениет) елестесе, ек1нш1 бвл1м1нде квз алдымызга жиналып жаткан сан-мындаган батырлардан куралган эскери жасактын бейнес1 квр1нердей. Кей1н жырдын вз1 басталады. Шыгарма 2016 жылы 16 желтоксанда «Голос Великой степи». Заключительный концерт V «Абязов-фест» атты фестивалшде Камералык оркестрге лайыкталынып, алгаш рет Казан каласында Ла Примера оркестр1мен орындалды. Жет1 буынды, Кызылорда в^ршщ жыр макамдарына уксастырылып жазылган. Келес1 талдайтын шыгармамыз «Килы заман» композициясы. «Килы заман» - Мухтар Эуезовтщ повес1 жел1с1нде

жазылган музыкалык шыгарма. 1916 жылгы ¥лт-азаттык квтерЫс жел1с1 бойынша дуниеге келген. Алгаш рет уш 1шект1 домбырамен шыгарылган, кей1н ансамбльге лайыктап внделген. Шыгарманы тындарман тындаган сайын квз1не жас алмай тура алмайды. Себеб1, эр адамнын вз1н1н вм1р1нде кврген киын кезендер болуы мумк1н. ваксы мен жаман катар журед1 демекш1, бул шыгармада Казак болып, жеке ел болгалы квптеген киыншылык кезендер кездестк Сол киыншылык кезендерде маркум болган ата-бабамыздын ерл1г1н еске ала отырып шыккан шыгарма -«Туран» ансамбл1 репертуарындагы орындалатын композициялык курылымы жагынан ен курдел1 шыгармалардын б1р1

«Ортеке» - 2010 жылы «Туран» aнсaмблi Халыцаралыц «Ортеке» фестивaлiнде Гран-При иегерi атанды. Ата-бабаларымыздык театр цойылымы сияцты, «Ортеке» eнерi XIX гасырдык басында цазац даласында кекiнен таралган. «Ортеке» арнайы жасалган тугырга орнатылады да, домбырашынык саусагына жiппен байланады. КYйшi аспапта ойнай бастаганда, перне басцан саусацтардык цозгалысымен цуыршац эсем биге баса жeнеледi. «Туран» орындайтын «Ортеке» шыгармасында eмiр сабацтастыгы эуен арцылы немесе Yш цуыршацтык кeрiнiсiмен бейнеленедк 0мiрдiк Yш кезекi. Ол - бала кезек, орта буынгы кезек жэне царттыц кезек [3]. Шыгарманык бiрiншi бeлiмiнде шертер аспабынык цокыр Yнiмен Абзал Арыцбаев Yлкен царт шсшщ бейнесiн баяндайды. Ягни, алдыкгы буынгы аталарымыздык айтцан салицалы сeздерiн сипаттайды. Кейiнгi бейнеде орта буындагы жастардык цулшынысы кeрсетiледi. Жастардык ойын-сауыц цуруы, ауылдагы тойды домбыра аспабымен Бауыржан Бекмуханбет жеткiзедi. Ал Yшiншi кезекде - еш уайымсыз, ойын кYлкiмен eткiзген балалыц шац. Бул кезекде Серш Нурмолдаев шiккiлдек немесе балацай домбырада ортекенi билету арцылы сYйемелдейдi.

«БYPкiт» - КР Тэуелаздш символымен тiкелей байланысты. Бул шыгармада БYPкiттiк даусы цобыз аспабымен ек алгаш рет орындалган. Шарыцтау шыкы, ягни кульминациясы урмалы аспаптар арцылы жетшзтген. Шыгармада цыран бYPкiттiк бейнес аныц кeрсетiлген. «Туран» aнсaмблi орындайтын ек цысца шыгарманык бiрi. Шыгармада тэуелсiз цыран БYPкiттiк жогаргы элемде еркш ушып ЖYPгенi бейнеленедi.

«Туран»-нык цазац музыкасына енгiзген жакалыцтарынык бiрi -алгаш рет фольклорлыц аспаптардык симфониялыц оркестрмен Yндестiк тауып, бiрiгiп шыгарма орындауында. Он жыл шнде ансамбльге арнап Казацстандагы белгiлi композитор Ацтоты Райымцулова бiрнеше симфониялыц шыгармалар жазса, бYгiнде агылшын композиторы К.Дженкинс те eзiнiк шыгармаларын ансамбльге лайыцтап жазуда. Сонымен бiрге, Изрaильдiк симфониялыц оркестршщ цазацстандыц ансамбльмен шыгармашылыц байланыста болуды дэстYPге айналдырганын бiздер эрцашан да мацтаныш тутуымыз керек.

Корытынды

БYгiнгi кYнге дейiн мура болып, сацталып келген этно-фольклорлыц аспаптар цазiргi такда тYPлi фольклорлыц ансамбльдерде цолданылып келсе де, жан-жацтылы зерттеудi талап етедк «Туран» этно-фольклорлыц ансамблiнiк шыгармашылыгына терек YKiлу ултымыздык умыт болган улттыц аспаптарымызды жете танып цана цоймай, улттыц болмысымызды да жан-жацты бiлуiмiзге де кек жол ашады. Ягни, бiз жогарыда тiлге тиек еткен ансамбльдщ эрбiр туындысы тарихпен уштасып, болмысымызбен бiте цайнасып, салт-дэстYрiмiздiк жарцын Yлгiсi iспеттi. «Туран» этно-фольклорлыц ансамблынщ шыгармашылыгын жете тYсiну жалак музыкалыц танымымызды арттырып цана цоймай, ултымыздык байыргы тYсiнiк пайымына цайта оралуымызга Yлкен мYмкiндiк бередi. Ек бастысы «Туран» этно-фольклорлыц ансамблi есш эуендерiмiзбен байыргы аспаптарымызды заманга лайыцты

жана Yлгiде жангыртып тьщдарманга усына бтдк Кандай да 6ip еркениет езшщ рен бояуын жогалтпай уацыттын цатан CY3riciHeH сYрiнбей ете алса, ол шынымен де адамзатца ортац мэдениет жауhарына айналады.

Аталмыш ансамбльдiн тереннен тамыр тартцан жанаша YPДiсi дэл осы мYДденi ездерiне темiрцазыц еткендей. Бiз жогарыда мунын мэн мазмунына цысцаша тоцталдыц. Алдагы уацытта осы тацырып кенiнен зерттелудi цажет етедк

Пайдаланган эдебиеттер Ti3iMi:

1. Алшанов Р. А., Аханов С. А. - Алматы: Казацстан рекордтар штабы «КИнЭС», 2018. - 720 б.

2. Жубанов А. Эн-куй сапары. - Алматы: бнер, 1975. - 245 б.

3. Сарыбаев Б. Казацтын музыкалыц аспаптары. - Алматы: Жалын, 1981. -390 б.

4. Медеубекулы С. Сазды аспаптар сыры. - Алматы: бнер, 1996. - 540 б.

5. Ербол М. Казацстандагы цазфп замангы фольклорлыц-этнографиялыц ансамбльдер // Багуп аА: аг^ science ригпа!. №4 (17) 2017. - Б. 74 - 79.

Е. Б. Алиев, Н. С. Бекмолдинов

Казахская национальная академия искусств им. Т. Жургенова

(Алматы, Казахстан)

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННЫХ ЭТНО-ФОЛЬКЛОРНЫХ АНСАМБЛЕЙ

(на основе этно-фольклорного ансамбля «Туран»)

Аннотация

В статье рассматривается история казахской музыки, путь развития, состояние синкретной действительности в фольклорном искусстве, анализируется с научной точки зрения, говорится о методах и приемах использования современных инструментов в ансамблях. В настоящее время широко изучается тенденция развития группы, исходя из композиций этно-фольклорного ансамбля «Туран», популярного своим творчеством, широким репертуаром.

Ключевые слова: этно-фольклорный ансамбль, композиция, репертуар.

E. B. Aliev, N. S. Bekmoldinov

T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakh&an)

FEATURES OF DEVELOPMENT OF MODERN ETHNO-FOLKLORE ENSEMBLES

(Based on the ethno-folk ensemble «Turan»)

Abstract

The article deals with the history of Kazakh music, the way of development, and the state of syncretic reality in folk art. it is analyzed and analyzed from a scientific point of view, as well as methods and techniques for using modern instruments in ensembles. Currently, the trend of the group's development

is widely studied, based on the compositions of the ethno-folk ensemble «Turan», which is popular for its creativity and wide repertoire.

Key words: ethno-folk ensemble, composition, repertoire

Авторлар туралы мэл1мет:

ЕржИт Алиев — Т. К. Ждагенов атындагы Казак, ¥лттык, енер академиясыныц 2 курс магистранты; e-mail: [email protected]

Бекмолдинов Нартай Сагымбекулы - Т.К. Ждагенов атындагы Казак улттык, енер академиясыныц дэстYрлi музыка енерi кафедрасыныц устазы, Алматы, Казакстан. e-mail:[email protected]

Сведения об авторах:

Ержигит Алиев — магистрант 2 курса Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова; e-mail: [email protected]

Бекмолдинов Нартай Сагмбекулы, преподаватель кафедры традиционного музыкального искусства Казахской национальной академии искусств имени Т.К.Жургенова, Алматы, Казахстан. e-mail:[email protected]

Author's bio:

Erzhigit Aliyev — 2nd year master's student of the Academy of arts. T. К. Zhurgenov;

e-mail: [email protected]

Bekmoldinov N.S.— teacher in traditional music art of the Т.К. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts, Almaty, Kazakhstan e-mail:[email protected]