CC BY
112КАЗАК
САХНАСЫНДАГЫ «АСАУГА Т¥САУ» СПЕКТАКЛ1Н1Н, РУХАНИ К¥НДЫЛЫГЫ
♦
>
о о
о <
а ш о.
МРНТИ 14.35
А. К- ИМАНБЕКОВА 1
1 Т. К- Жургенов атындаFы Казак, Улттык, енер
академиясы, (Алматы, Казахстан)
КАЗАК САХНАСЫНДАРЫ «АСАУГА Т¥САУ> СПЕКТАКЛШЩ РУХАНИ К¥НДЫЛЫГЫ
Ацдатпа
Макалада казак театрындагы У. Шекспирдщ «Асауга тусау» пьесасыныц казак тшше аударылуы, оныц сахналану тарихы, жацаша интерпретациялануы айтылады. Сонымен катар койылымныц режиссерлiк шешiмiндегi жацалыктар мен актерл^ ойындагы iзденiстер, сценографиядагы сахна кецютИнщ игерiлуi де гылыми тургыда камтылып, терец зерттеледi. Зерттеу барысында спектакльдщ бYгiнгi театр Yдерiсiндегi алатын орны, мацыздылыгы, рухани кундылыгы да сез болып, негiзгi репертуарлык жYйеге непзделген казак театрыныц жетiстiктерi мен кемшш тустарын багамдауга мYмкiндiк беретiнi де айкындалады.
Ирек свздер: пьеса, койылым, комедия, репертуар, режиссер, актер, казак театры, У. Шекспир..
К1р1спе
Когамныц, жалпы адамзат баласыныц мэселелерш кетеру аркылы халыктыц муц-муктажын жетк1з1п, актуалды шыгармаларымен тарихта калган тулгалар баршылык. Уильям Шекспир, Жан Батист Мольер, Абай, Мухтар Эуезов сияккты феномен болып табылган улы жазушыларды 1здейт1н1м1з анык. Олар Заман езгерген1мен адам
езгермек емес. Сондыктан, олардыц шыгармаларына унем1 кайта оралып отыратынымыз да зацдылык.
Соныц 1ш1нде шамамен бес гасыр бурын жазылган У. Шекспирдщ трагедиялары, тарихи шеж1релер1 мен комедиялары эл1 кунге дей1н керермендерд1 теб1рентпей коймайды. Элем театрларыныц ец озык деген режиссерлер1 мен танымал актерлер1 агылшын драматургыныц шыгармаларын
цоюды жэне онда ойнауды бацыт, цурмет деп есептейдi. Казац театртану гылымыньщ кешбасшысы Кажыцумар Куандыцовтык ce3iMeH айтцанда: «Актерлер м9дениетi мен шеберлiгiне сын болар баршага биiк 6ip асу - Вильям Шекспир» [1, 217 б.].
У. Шекспир шыгармаларыныц цазац сахнасына келуiн белгiлi театртанушы-галым Кажыцумар Куандыцов ецбектершен царастырсац, цазац театры алгашцы цадамынан бастап-ац элемд^ драматургиянык озыц Yлгiлерiн игеруге зер салганын бiлемiз. Элемдiк классикага, онык iшiнде Шекспирдщ туындыларына алгаш цадам жасаган режиссер Жумат Шанин екендИн атап eткенiн байцаймыз. Осы циын да жауапты жYктi мойнына алып ез децгешнде спектакльдi сахналаган ержYрек режиссер ретiнде танимыз [1, 24 б.].
Эдгстер
Аталмыш тацырыпты зерттеуде салыстырмалы-герменевтикалыц талдау 9дiстерi цолданылды. Сахналанып отырган спектакльдщ сахналану тарихына тоцталу цойылымнык бYгiнгi тацдагы интерпретациясын царастырып, жацаша шешiмдердi айцындауга септiгiн типзедк Сонымен цатар, бiршама театр зерттеуштершщ, театртанушылардык ецбектерше сiлтеме беру арцылы тацырыптык тарихи-мэдени аспектiлерi де царастырылып, цамтылды.
Нэтижелер
Казац театрынык тарихында У.Шекспирдщ тусауы ек алгаш рет 1927 жылы «Гамлет» трагедиясымен кестгенш дэлелдейдi [1, 24 б.]. Одан эрi «Оттело» (1939 ж.),«Асауга тусау» (1943 ж.), «Ричард III» (1976 ж.), «Кориолан» (1996 ж.), «Ромео-Джульетта» (2008
ж.), т.б. пьесаларымен улттыц театрдык репертуары толыга тYседi. Сонык iшiнде цазац eнерi мен мэдениетшщ дамуында айтарлыцтай орны бар «Асауга тусау» комедиясы журтшылыцтык ыцыласын ерекше аударган керкем дYние болды.
ХУ!-ХУ!! гасырларда Англия жерiнде макызды болган тацырып XX гасырда да езекплИн жогалтцан жоц. Демек, бул эр кезде де суранысца ие. 1594 жылы жазылып, басылып шыццан комедиянык алгашцы цойылган кYнi туралы нацты дерек жоц. Элемдiк «Театр энциклопедиясынык» аныцтамалыгына жYгiнер болсац, пьеса бiрнеше рет езгертулер мен тYзетулерден eтiп, осы кYнге дейiн эртYрлi атаулармен жYPДi. Ал, ек атацты деген алгашцы цойылымдардык бiрi 1686 жылы Берлиндеп Фельтена трупасынык орындауындагы нусцасы деп саналган [2, 158 б.].
Агылшын драматургiнiк итальяндыцтар туралы жазган шыгармасы М.Эуезов аудармасы арцылы цазац халцына жеттi. Орыстык улы режиссерлерiнiк циялымен керерменге усынылды. Ягни, «Асауга тусау» уацыт сынынан мYДiрмей eтiп, улттыц драматургия мен театрымыздык тел туындысына, халцымыздык асыл рухани цазынасына айналды. У.Шекспирден М.Эуезовке дейшп аралыцтагы бiрнеше гасырды жYрiп еткен туындынык цазац сахнасындагы гумыры узац болып, жарты гасырга жуыц репертуардан тYспедi. Осы спектакльге цатысцан сахна шеберлершщ бiрi де бiрегейi Калыбек Куанышбаевтык сeзiмен айтцанда: «...аударма деуге аузык бармайды. Мундагы eзiмiздiк кYлдiргi шыгармалардагыдай eткiр цалжык, жарасымды эзт-оспац, эжуа-мысцыл - бэрi де улттыц керермен мен актерлерге етене жацын, халыцтыц
сипатымен, баурап алатын керкемд1к куд1рет1мен кымбат. Халык ойындары мен баягы Коянды жэрмецкесшдеп кезбе труппаныц орындаушылык тэсЫ жацаша т1р1л1п келгендей. 0здер1мен б1те кайнаскан бул тэс1л казак актерлерше канат б1т1р1п, ерекше шабытка беледк Шекспир комедиясын жан-тэн1мен, отты кызулыкпен бер1ле ойнауынан керермен кауым оны езшщ улттык туындысындай кабылдады» [3, 258 б.], - деп М. Эуезовтщ шеберлИне улкен бага берген едк
¥лы суреткер аударган бул комедияны 1943 жылдыц 16 казанында Мэскеудщ А. В. Луначарский атындагы Театр енер1 институтыныц тэж1рибел1 окытушылары О. И. Пыжова мен Б. В. Бибиков сахналады. «...олар актерлердщ ез1нд1к ерекшел1ктер1не лайык рольдер бере б1лд1, олардыц музыкалык, пластикалык касиетш шеберл1кпен ашты. «Асауга тусаудагы» етк1р калжыц, жарасымды эз1л, алып соккандай ажуа-сыкак-юморды жаны суйет1н, езще неб1р эз1л сездщ усталарын шыгарган казак халкына ез журег1нен шыккандай сез1лд1. Оныц етк1р т1лд1, ермшез Петручио мен тапкыр, акылды Катарина кактыгыстарынкеруштердщ дэл б1р кыз бен жИттщ айтысын тыцдагандай мэз болып, елти, кулай тыцдауларында осындай жакындык бар» [1, 221 б.]. Ягни, муны б1л1кт1 режиссерлердщ керерменге тыц материалды тацдап усынуындагы тапкырлыгы, 1зден1мпаздыгы жэне халыкка кажетт1 ойды усына б1лгенд1г1 деп б1лем1з. Шыгарманыц непзп идеясы асау кызды ауыздыктау емес, шынайы махаббатка, ерл1-зайыптылар арасындагы достыкты насихаттауга курылган. ХХ гасырдыц басындагы казак драматургиясы кеб1нде эйелд1ц бас бостандыгын, эйел тецс1зд1г1н жыр етсе, калжыцга курылганымен эйел
мэртебес1н кетерген бул спектакль утымды сюжет1мен, астарлы ойымен керерменн1ц рухани-эстетикалык талгамыныц артуына турк1 болды.
Тэж1рибел1 режиссерлер У.Шекспир комедиясыныц кажетт1 пернес1н деп басатын шыгармашылык ансамбльд1 жазбай танып, асау Катарина ролше Хадиша Бекееваны, акылды да озык ойлы Петруччионыц бейнесш жасауга Шэкен Аймановты, Петруччионыц елгезек, кайгы-уайымды б1лмейт1н адал жанды кызметкер1 Грумио мен алып-ушпа кагылез Транионы ойнауга Сейфолла Телгараев пен Камал Кармысовты, Баптиста рол1не К. Куанышбаевты, Слай рол1не М. Сурт1баевты тацдап алган. Бул койылымныц сэтт1 сахналануыныц басты жец1с1 болганы анык. Осы жулдызды топтыц ойынын К. Куандыков: «Петручио рел1ндег1 Ш. Аймановтыц актерл1к дарынын былай койганда, ез1 де юмордан кур алакан адам емес кой. Ал Катарина - Х. Бекеева енер сайысында Шэкеннен кем туспейм1н дейтш адам. Осыларга кулк1 булагы Грумио- С. Телгараев, эзткой жылпос Транио - К. Кармысов, селк1лдеген кэр1 шал Гремио- Е. 0м1рзаков, сезд1 нак-нагымен тастайтынмантуялык - С. Кожамкулов, ешк1мн1ц кец1л1н калдыргысы келмейт1н жумсак м1незд1 Баптиста- К.Куанышбаев кел1п косылганда, сахна кец1лд1 кер1н1стерге толады. Булардыц бэр1 б1р1н-б1р1 шабыттандырып, сахнаны жайнатып ж1беред1» [1, 221-222 б. ], - дегеы жогаргы багалаганы тагы бар. Сол сиякты белг1л1 сахна шебер1 Асанэл1 Эш1мов ез мемуарларыныц б1р1нде: «Сахнадагы Шэкен кандай едИ «Асауга тусау» драмасындагы Петруччиосын ешкашан умытпаймын. Катарина (актриса Хадиша Бекеева) екеу1
сахнага жарцырап, салтанатпен шыга келгенде бYкiл керермен бiр адамдай орнынан туратын. Бул рeлдiк бiр Yзiгi <^здщ сYйiктi дэрiгер» фильмiнде Шэкен Айманов пен Хадиша Бекеева пьесадагы диалогты телефон арцылы жаттыгып жатцан эпизодта керсеттген» [4, 125 б.], - деп еске алады. Демек, бул пМрлер аталган цойылымнык кeркемдiк декгешнщ жогарылыгын акгартады.
Халыц артисi Бекен Римова 1980 жылдары берген бiр сухбатында Хадиша Бекеева туралы: «Кай жанрда болмасын, Хадиша ойнаган релдер бiрiн-бiрi цайталамайтын. Онык кейiпкерлерi -ез сезiмiн бYге бiлетiн жэне де оларды тежей алатын ^ш-ж^ердщ адамдары. «Асауга тусау» спектаклi актерлерiмiзге де, театрдык да, елiмiздiк де мацтаныш мерейiне айналган атацты туынды екенi бэрiмiзге аян. Жиырма жылдан аса сахнадан тYспей, Yлкен табыс, абыройымен жYрiп жатты. Калибек Куанышбаевтан бастап, бэрiмiз сахна сыртында орынга таласып отырып, Петручио мен Катаринанык айтысын тамашалайтын едiк» [5, 132 б.], - деген болатын.
Сол хас шеберлердщ кезш керген актер Сэбит Оразбаев: «Работать нам предстояло с корифеями: Идрисом Ногайбаевым, Нурмуханом Жантуриным, Калибеком Куанышбаевым, Сабирой Майкановой, Рахией Койшибаевой, Хадишой Букеевой, Бикен Римовой... Мы терялись в их присутствии, мысль, что будем выходить на одну сцену с ними, ужасала. И в такой ответственный момент к нам пришла на помощь Хадиша Букеевна. Ее теплые слова «айналайын, балацай» растопили ледяной страх, сковавший наши сердца» -дей келт, Х. Бекееванык цазац ттше деген жанашырлыгы туралы сезш былай жалгайды: «В то время в
театр пришел после окончания ГИТИСа молодой и очень продвинутый режиссер Азербайжан Мамбетов. Он все время требовал от нас «Темп-темп! Давайте темп!» Мы же, думая, что он просит быстро проговаривать текст, частили, как из пулемета. Это его еще больше выводило из себя. И опять пришла на помощь Хадиша апай. «Не торопитесь, не волнуйтесь. Наш язык красивый и звучный, не портите его. Темп должен идти изнутри, и тогда он совпадет со словами».
Что это означает на самом деле, мы поняли, когда попали на «Укрощение строптивой». Я смотрел позже этот спектакль в Прибалтике и в Москве. И везде обстановка была более или менее спокойной, а казахский спектакль (пьесу великого драматурга не случайно переводил сам МухтарАуэзов) был таким, что зрители от избытка чувств впадали, честно говоря, в истерию. Когда шел этот спектакль, двери едва не сносились, в зале не то что яблоку негде упасть, иголку воткнуть было некуда» [6, 7-8 б.]. Жалпы осындай пiкiрлердi жинацтай келгенде хас шебер жасаган бейнеден тек шынайылыцты гана емес, улттыц мшез-цулыцты, адамзатца тэн гуманизмдi акгарамыз.
Х.Бекееванык Катаринасы женшде филология гылымдарынык докторы, профессор Кебей Шахметулыда жацсы бiр естел^ цалдырган екен: «Театрга шешем мен жи апаратын, эаресе экемнщ пьесасы бойынша цойылган немесе eзi цатысцан спектакльдершщ премьерасынан цалмайтынбыз. Хадиша апамды алгаш Шекспирдщ «Асауга тусаудагы» Катарина рeлiн ойнаган кезде кeрдiм. Сол спектакльдi бiрнеше рет кeрдiм, керген сайын астарлы сездершщ мэнiн, ерекше эрекеттерiнiк себебi мен магынасын
толыгырац, терекдеу тYCiндiм, жакаша уцтым. Хадиша апамнык Катаринасы -Италиянык сулу табигатында, кекпекбек текiздiк жагасында еркш ескен, ежет, цайсар мiнездi, сeзi eткiр, жаны таза, намысын бэршен жогары устайтын цыз. Мэнерлеп, айцын айтылган сeздерi мен бiресе батыл, бiресе майда, жанга жайлы тиетш дауысы Катаринанык кYPделi iшкi элемш шебер кeрсетедi. Ондай цыз-келiншектер цазац топырагында ел басцарып, еркектер согысца кеткенде ауылга шапцан жауга найзацылышымен царсы шыгатын едi. Атацты агылшын, орыс артистерi ойнаган цойылымдармен салыстырганда бiздiкi еш кем емес» [7]. Осы пiкiрдi Ш. Айманов пен Х. Бекеева агылшындардык дэл алдында да дэлелдеп берген едi. Муны бiз: «...когда они с Петруччио - Шакеном Аймановым - выходили на сцену, зал вставал в едином порыве. Настолько это было красиво и торжественно. Дуэт двух великих актеров потрясал зал своей гармоничностью и красотой, а диалог -искрометным юмором. Этот спектакль вошел в золотой фонд казахского театрального искусства. К 400-летию Шекспира Букеевас Аймановым играли фрагмент из «Укрощения строптивой» в Лондоне. Разборчивые англичане, если судить по отзывам в мировой прессе, казахских Петруччио и Катарину приняли» [7], - деген Г. Шымырбаеванык «Казахстанская правда» газетшдеп мацаласынан бiлемiз. Олар еуропалыцтардык темпераменты, психологиясын, eмiрге кезцарасын пластикалыц жэне актерлЫ шеберлИ арцылы шынайы жетшзе отырып, агылшындыц керерменнщ жYрегiн жаулап алды. Сонымен цатар дэл осы сапарда «Асауга тусаумен» бiрге Ш. Айманов еуропалыц сахнада тукгыш рет Отеллоны цазацша сeйлетiп, улттыц
eнерiмiздi асцацтатып цайтцан болатын. Демек, Отелло мен Петручионы сомдаган шебердiк жулдызы жогары деймiз.
Эрине цазацтык тYсiнiгiне жат, улттыц бояуы езге мундай керкем ДYниенiк кeркемдiк декгейiнiк бтк болуы жолындагы шыгармашылыц iзденiстiк де окай болмасы аныц. Муны кернекп театр сыншысы Эшiрбек Сыгайдык: «^ш сагатца жуыц жYретiн цойылым келемшде Катаринанык сeзi небэрi Yш парацтан аспайды. Бiрац, соган царамастан, Хадишанык цисынды iс-эрекетi Катарина цасиеттерiн кeрушiсiне дэл жеткiзе алды. Кысцасы, Катарина-Хадишада тiл цатудан гeрi, ыммен, ишаратпен уцтыру сэттерi мол ушырасады. Шебер актриса бейне шоцтыгын осылай еаре келiп, Катаринаны мейiрiмдi, мархаббаты, сыйласцыш, кiршiксiз таза махаббатца берiк жанм дэрежесше дейiн кeтередi» [8, 258 б.], - деген сезшен байцау циын емес. «Шынымен де, Х. Бекеева Катаринанык штеп шиыршыц атцан ойы мен сезiм арпалыстарын, тапцырлыгы мен eткiрлiгiн сенiмдi eрнектедi. Бул роль актрисанык шыгармашылыц eмiрбаянындаFы алгашцы белдi белестерiнiк бiрi болып саналады [9, 119 б.].
Кeрерменiн алгашцы сэттен-ац баурап алып, сокына дейiн тапжылтпай царап отыруга жеткiзген цойылымда тек Петручио мен Катарина ойыны гана емес, К. Кармысов сомдаган Транио бейнеа де элi кYнге дейш кeрерменнiк кез алдында. Негiзiнен бул аса Yлкен роль емес. Бiрац актер eзiндiк iшкi терек сэулеамен, философиялыц кек толганыстарымен кейiпкерiн цойылымынык басты тiрегiне айналдырган. Егде жасца келгенше сахнада Транио болып сантYPлi цимыл-эрекеттер жасап,
ешкашан шапшацдыгынан танбаган актерд1ц бул езгелерден окшау дараланган артыкшылыгы болатын. Актерщ 1972 жылы ез1н1ц 60 жылдык мерейтойында ойнаган Траниосы кереремен1н тамсантпай, тац калдырмай коймады. Осы ролш ойнау уст1нде неше турл1 шецбер жасап, децгелент, тебес1мен турып, шыр кебелек айналган сахнагерд1ц эсем де эсерл1 пластикалык кимылдары, цирк артисте тэн енер1 Хлестаковтан кей1н тагы б1р мэрте тацдай кактырган едк Бул туралы Э.Сыгай: «Мэскеул1к театр мамандары бэр1 б1рдей тацданысып: «Япыр-ау, алпыска келген к1с1н1ц мына козгалысында не сыр, кандай сикыр бар? Fажап кой! Раламат емес пе? деп, естер1 кете тац калганы ет1р1к емес, оны ез кулагымызбен ест1д1к» [8, 259 б.], - деп жазады. Сыншыныц бул п1к1р1 актриса Хабиба Елебекованыц естел1г1нде былайша жалгасады: «Койылымда кей1пкерлерд1ц атка м1н1п шабатын тусы бар. Б1р-б1р таякты ат кылып устап алып Шэкен мен Хадиша атпен шапкандай кей1п жасаса, Камал есектщ жур1с1н салады. Кимылыныц шынайы шыккандыгы соншалык, залда кулмеген адам калмады. Шек-с1лелер1 ката кырын-топан кулк1н1ц астында калды. Сондай кызык кер1н1с болушы ед1. Жалпы, Камал шебер актер болатын. Колынан келмейт1н нэрсес1 болмайтын. Жагымды да, жагымсыз да релдерд1 шег1не жетк1з1п ойнаушы ед1» [8, 259 б.].
Жалпы комедия авторы У. Шекспирдщ, аударган М. Эуезовт1ц, сахналаган режиссерд1ц, ез рольдерш аскан шеберл1кпен, журекпен сомдаган актерлерд1ц енер1н паш еткен «Асауга тусау» спектакл1 жен1ндег1 осындай естел1ктер ете кеп. Демек, бул - тарих, дулдулдердщ гажайып дуэт1нен, олардыц шынайы ойындарынан туындаган улкен
шыгармашылык кубылыс. Актерл1к сан кырлы бояу мен шеберл1кке толы, сонау каhарлы согыс жылдарында кец1л1н муц баскан керермен1не ерекше ж1гер берген Ш. Айманов пен Х. Бекееваныц кайталанбас жаркын ойыны казак театрыныц даму жолында кептеген жарык жулдыздардыц тууына ыкпал еткен1 анык. Олардыц 1з1мен Н. Жантерин, Э. Молдабеков, А. Эш1мов, Т. Жаманкулов, т. б. тэр1зд1 талантты сахнагерлерд1ц ес1мдер1 жаркырай кер1нд1.
Нег1з1нен заман, когам езгерген сайын театрдыц шыгармашылык жолы езшщ дамуы жолынан жацылган емес, кер1с1нше уакыт алга озган сайын керкемд1к 1зден1стер артып келе жатыр. Бурын-соцды сахналанган шыгармаларды кайта койганда драмалык туындыныц идеясын, режиссерл1к шеш1м1н бупнп кунн1ц талабына карай буру урд1с1 каз1рг1 тацда каркын алып отыр. Буган дэлел рет1нде 2015 жылы Нур-Султан калалык Жастар театрыныц репертуарынан орын алган «Асауга тусауды» айтуга болады. Режиссер Нурканат Жакыпбай Петручионыц рол1не Эд1л Ахметовт1, Катаринаныц ролше Айнур Рахипованы, Люченционыц рол1не Дэурен Сергазинд1 тацдапты. Осындай талантты жастардан куралган шыгармашылык ансамбльд1ц орындауындагы комедия узд1к багага ие болды. Э.Ахметов Ш.Аймановты, А.Рахипова Х.Бекееваны кайталамай, эрб1р орындаушы ез1н1ц каhарманына ез1нд1к бояумен келген. Жарасымды эз1л-калжыцымен, сюжетт1к курылымыныц эсемд1г1мен баурап алатын койылымда режиссердщ утымды шеш1м1не куэ болдык. Мундагы асауды жуасыту емес, к1рш1кс1з махаббатты тус1нуден туратын ерл1-зайыптылар арасындагы адал достыкты
баяндайтын оцига кeкiлдi музыкамен, орындаушылардык пластикалыц цабiлеттерiмен ашыла тYCкен.
Кeбiне классикалыц репертуар керерменге цабылданбай жатады. Уацыт талаптарына сэйкес, режиссерлер классикалыц сюжеттердщ мазмунына цазiргi замандагы цогамнык мэселелерш салады: адамгершiлiк, отбасындагы мэселелер, эйелдщ тагдыры т.б. Минималды тарихи белшектермен цамтамасыз етiлген эдемi костюмдерi сахналыц дизайнды толыцтырады, жэне спектакльге музыканы дэл такдау бiздi сол атмосферада eмiр CYPуге шацырады. Бул такгажайып атмосфера Нурганат Жацыпбайдык режиссурасынык ирониялы жэне бiр мезгiлде сатиралыц мэнерлтИн баса кeрсетедi, эр кейiпкер осы жылдардагы символдыц тулгаларга ете жацын, осынык бэрi бYкiл бiртутастыц сезiмдi тудырады.
Декорация заманауи цурал-жабдыцтармен жасалынган жэне жарыц проекциясынык кемепмен кeрермендердiк кез алдында орын алатын кeрiнiстерiнiк мизансценасы ете ыкгайлы шештген. Спектакль тацырыбына сэйкес келетiн балгындыцца байланысты заманауи жэне авангард стилынде болып табылады. Мунда цоюшы суре^ Е.Туцяцовтык талгаммен жумыс жасаганы кершт турды. Ал, костюм жeнiндегi суре^ костюмдердi авангардтыц стилде жасаганына царамастан олар комедия дель артына тэн эуесцой труппа ретшде енер керсетедк
Дискуссия
Койылым барысында режиссер тYPлi эдiстердi цолданады: мунда комедия дель арте мен ттт цирк цойылымынык
элементтерi де кездеседi. Кeрермендi ю-эрекет мол мол сахналарымен цызыцтыра бтген. Музыканык ыргацтары топтыц сахнада пластикалыц элементтер мен би цойылымдарымен режиссердщ шыгармашылыц цабiлеттерiн толыц багалауга жол ашады. Фарс элементтерi керерменге ем жарым сагатца жуыц уацытца созылган цойылым мYлдем байцалмай eтiп кетедк Жастар театрынык актерлары Yнемi ездершщ икемдiлiгiмен, темпераментiмен жэне пластикасымен так цалдырады.
Актерлердiк ойыны керемет, басты кейiпкерлерден бастап эпизодтыц рeлдердi орындаушыларга дейiн сахнада eмiр CYPДi. Ктм ауыстыру жэне релдермен алмасу ^лк^ жагдайлар мен керермендерге унаган тYсiнiспеушiлiктердi тугызады - сахна сокына дейш шапалац-цошеметтер Yзiлмейдй. КYлкiлi-фарс жанрындагы спектакль есте цаларлыцтай сахналанган. Режиссер пьесанык негiзгi интригасын шештi: Петручио мен Катарина - керерменге эмоционалды жYктеме жасай алды деп есептеймiз.
Басты кейiпкерлердi театрдык екi тэжiрибелi жэне талантты актерi езь дэрежесiнде ойнай алды. Олар езшщ сыртцы келбетше емес, сонымен цатар жеке техникалыц жэне экспрессивтi мYмкiндiктерiне CYйенедi. Э.Ахметовтщ орындаган Петручиосы eзiнiк ерекше беделдi екенiн дэлелдеуге тырысады, ол жалган сeйлейдi жэне цыкыр Кэттi езше царату Yшiн царсы шыгып, оган барлыц эдiстердi цолданады, А. Рахипова Катаринанык образына ерекше балалыц пен эйелдЫ цасиеттi Yндестiре алган, царсыласпен алгаш кездескенде, ол езшщ энергетикалыц кYшiн жацсы сезiнедi. Катарина ымырага келгенде ацылды, eзiнiк дауысын ымымен ойната келiп, цожайыннык позициясына жету
ушш кез-келген эдют1 колданады. Ол аккецт жубайыныц кукыктарыныц т1з1м1н «Мольерд1ц Эйелдер мектеб1нен алынган ерл1-зайыптылардыц кодтары» сиякты окиды, ал тупнускада бул берту туралы жумсак декларация болып табылады. Ол езгер1п мулдем бурыцгы Кэттен бас тартпайды, куйеу1н1ц м1нез-кулкын танып кулык пен акылдылыкпен ез суйген жарына косылады.
Корытынды
Арадагы уакыт алшактыгына карамастан агылшын драматурпнщ аталган комедиясы ез1н1ц езект1л1г1н, керкемд1к мацыздылыгын жогалткан жок. Себеб1, бул такырыпта феминизм элементтер1 бар, ягни муныц астарында эйел тек еркект тыцдап, отбасы, ошак
касында отырмауы керек деген ой жатыр. Дегенмен осы мэселенщ кей жагдайларда дау тудыратыны анык. Каз1рг1 уакытта ердщ орны б1р сатыга темендеп, гендерл1к саясат бойынша эйелдерд1ц бил1кке ауысып бара жаткандыгы да жасырын емес.
¥лы жазушы-драматург М. Эуезовт1ц аудармасы аркылы б1зге жеткен У. Шекспирдщ «Асауга тусау» пьесасы казак театрлары сахналарында эл1 де б1рнеше рет койылып, улттык театр енер1н1ц, драмтургиясыныц дамуына ез ыкпалын тиг1зер1 хак. Классиикага айналган бул шыгарма алдагы уакыттта талай режиссерлер мен актерлердщ киялын, шеберл1г1н уштауга азык болары талассыз.
Пайдаланылган эдебиеттер:
1. Куандыков К. Туцгыш улт театры. - Алматы: Жазушы, 1969. - 271 б.
2. Захаров Н. В. Шекспиризм русской классической литературы: тезаурусный анализ. — Москва.: Моск. гуманит. ун-та, 2008. - 320 с.
3. Мухтар Эуезов энциклопедиясы — Алматы: Атамура, 2011. - 688 б.
4. Ашимов А. С любовью - ваш Ашимов. - Алматы.: БЫм, 2009. - 206 б.
5. Римова Б. 0мiр белестерк - Алматы: Арыс, 2003. - 235 б.
6. Шимырбаева Г. Рожденная быть красивой // Казахстанская правда, 2 февраля. - 7-8 б.
7. Казак эдебиетк 0нер аясындагы емiр (Килы-килы тагдырлар), [Электронды ресурс] // иР1_: https://qazaqadebieti.kz/9776/ner-ayasynda-y-mir-ily-ily-ta-dyrlar (карастырылган KYнi 28.04.2020)
8. Сыгай Э. Сахна сацлактары. - Алматы: «Жалын», 1998. - 512 б.
9. Нурпейю Б. Сахна шеберлери Монография. - Алматы: 2018. - 284 б.
А. К. Иманбекова
Казахская Национальная академия искусств им. Т. K. Жургенова (Алматы, Казахстан)
ДУХОВНЫЕ ЦЕННОСТИ СПЕКТАКЛЯ «АСАУГА ТУСАУ» НА КАЗАХСКОЙ СЦЕНЕ Аннотация
В статье рассказывается о переводе пьесы У. Шекспира «Асауга тусау» в казахском театре на казахский язык, истории его постановки, новой интерпретации. Кроме того, нововведения режиссера в постановке пьесы и поиске актерского мастерства, освоении сценического пространства в сценографии научно освещены и глубоко изучены. Исследование также раскрывает роль, значение спектакля в театральном процессе, что позволяет нам оценивать достижения и недостатки казахского театра на основе базовой репертуарной системы.
Ключевые слова: пьеса, спектакль, комедия, репертуар, режиссер, актер, казахский театр, театр им. Шекспира.
А. Imanbekova
T. K. Zhurgenev Kazakh National Academy of Arts (Almaty, Kazakh&an)
THE SPIRITUAL VALUE OF THE PLAY "TAMING OF SHREW" IN THE KAZAKH SCENE. Abstract.
This article deals with the translation, preforming and the new interpretation of Shakespeare's play "Taming of Shrew". Furthermore, it also covers and scientifically studies director's new prospectives of the play, the casting of actors and the development of scene space in scenography in depth. The research also reveals the role, importance and spiritual value of the play in modern theatre, as well as the achievements and shortcomings of the Kazakh theatre, on the basis of its basic repertoire system Key words: play, performance, comedy, repertoire, director, actor, Kazakh theatre, W. Shakespeare
Автор туралы мэл1мет:
Иманбекова Эсем — Т. К- Жургенов атындагы Казак, улттык, енер академиясыныц магистранты (Алматы, Казакстан) email: [email protected]
Сведения об авторе:
Иманбекова Асем — магистрант Казахской национальной академии искусств имени Т. К. Жургенова (Алматы, Казахстан). email: [email protected]
Author's bio:
Asem Imanbekova MA student, T. K. Zhurgenev Kazakh National Academy of Arts. (Almaty, Kazakhstan) email: asema [email protected]
