Научная статья на тему 'ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРНИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИНИ ҚИШКИ САҚЛАШ ШАРОИТИ БЎЙИЧА ТУМАНЛЛАШТИРИШ'

ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРНИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИНИ ҚИШКИ САҚЛАШ ШАРОИТИ БЎЙИЧА ТУМАНЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

258
522
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Туманлаштириш / ҳудуд / йўл шароити / сирпанчиқ / қум / туз / қуруқ муз / қор / Туманлаштириш / ҳудуд / йўл шароити / сирпанчиқ / қум / туз / қуруқ муз / қор

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Усмон Нуруллаев, Азамат Абдиев, Нурбек Эгамназаров

Ушбу мақолада Ҳаракат шароити бўйича туманлаштиришдан асосий мақсад автомобилларнинг қулай ва хавсиз ҳаракат шароити таъминланмаган ҳудудларни аниқлаш ҳамда бу ҳудудларда йўллардан самарали фойдаланиш бўйича келтирилиб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ZONING OF MOUNTAINS BY WINTER STORAGE CONDITIONS

This article states that the main purpose of traffic zoning is to identify areas where comfortable and safe traffic is not provided, and to effectively use roads in these areas

Текст научной работы на тему «ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРНИ АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИНИ ҚИШКИ САҚЛАШ ШАРОИТИ БЎЙИЧА ТУМАНЛЛАШТИРИШ»

ТОГЛИ ХУДУДЛАРНИ АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИНИ ЦИШКИ САЦЛАШ ШАРОИТИ БУЙИЧА ТУМАНЛЛАШТИРИШ

Усмон Нуруллаев

"Транспорт воситалари мухандислиги" кафедраси Жиззах политехника институти usmon.nurullaev.1983@mail.ru

Азамат Абдиев

"Автомобиллар ва автомобил хужалиги" мутахассислиги магистранти Жиззах политехника институти azamatsha@mail.ru

Нурбек Эгамназаров

"Ер усти транспорт воситалари ва тизимлари" мутахассислиги магистранти Жиззах политехника институти nurbek93@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Хдракат шароити буйича туманлаштиришдан асосий максад автомобилларнинг кулай ва хавсиз харакат шароити таъминланмаган худудларни аниклаш хамда бу худудларда йуллардан самарали фойдаланиш буйича келтирилиб утилган.

Калит сузлар: Туманлаштириш, худуд, йул шароити, сирпанчик, кум, туз, курук муз, кор.

ZONING OF MOUNTAINS BY WINTER STORAGE CONDITIONS

Usmon Nurullayev

"Vehicle Engineering" department Jizzakh Polytechnic Institute E-mail:

usmon.nurullaev.1983@mail.ru

Azamat Abdiyev

Master student in Automobiles and

Automotive Industry, Jizzakh Polytechnic Institute E-mail: azamatsha@mail.ru

Nurbek Egamnazarov

Master student in Land Vehicles

and Systems Jizzakh Polytechnic Institute E-mail: azamatsha@,mail. ru

ABSTRACT

This article states that the main purpose of traffic zoning is to identify areas where comfortable and safe traffic is not provided, and to effectively use roads in these areas.

Keywords: fog, terrain, road conditions, slippery, sand, salt, dry ice, snow.

КИРИШ

Узбекистонда автомобиль йуллари мамлакатнинг мухдм бойлиги булиб, Республика щтисодиётининг таянчи ва уни ривожлантиришнинг асосий устувор йуналишларидан бири х,исобланади. Узбекистон Республикасида бугунги кунда

98% га якин йуловчилар ва 88% дан купрок юклар автомобиль йуллари оркали ташилмокда. Европа ва Осиё йул тармоFига ташки интеграциялашган ва вилоятлар оралиFида ички бириккан автомобиль йуллари тармоFини ташкил килиш, республика иктисодиёт тармокларини, бизнесни ва туризмни ривожлантиришда мухим ахамиятга эга.

Бугунги кунда автомобиль йулларининг хизмат муддатини ошириш, бунинг учун йул тузилмаларида инновацион йул курилиш материалларини жорий этиш ва курилиш технологияларини такомиллаштириш долзарб вазифалардан хисобланади. Ушбу масалалар "2020-2030 йилларда Узбекистон Республикасининг автомобиль йулларини ривожлантириш стратегияси" асосини ташкил килади. 2030 йилгача автомобиль йулларини ривожлантириш стратегиясини амалга оширишда мавжуд автомобиль йуллари тармоFининг реконструкция ва таъмирга мухтож булакларини аниклаш ва йулларнинг транспорт эксплуатацион сифатларини ошириш, автомобиллар харакат кулайлиги ва хавфсизлигини таъминлаш, автомобиль йулларини лойихалаш ечимлари ишончлилигини ошириш, куриш ва эксплуатация килиш ишлари сифатини таъминлаш, хамда йулларни саклаш ишларини окилона ташкил килиш долзарб вазифалардан хисобланади. Бу вазифаларнинг ечими йул маълумотларини тизимлаштиришнинг энг самарали услуби булган - йулга оид туманлаштиришнинг такомиллаштиришни талаб килади. Йулга оид туманлаштиришни такомиллаштириш натижасида йул мухандислигида йиллик иктисодий самара бир йилда 1 км йул булагидан 358 млн. сумни ташкил килади.

МУ^ОКАМА

Хдракат шароити буйича туманлаштиришдан асосий максад автомобилларнинг кулай ва хавсиз харакат шароити таъминланмаган худудларни аниклаш хамда бу худудларда йуллардан самарали фойдаланиш буйича тавсиялар ишлаб чикиш оркали, автомобилларнинг кулай ва хавсиз харакат тезлигини таъминлашдан иборатдир. Туманлаштиришларда асосий мезон сифатида автомобиллар харакат хавфсизлиги курсаткичи олинган. Тадкикотларда харакат шароитига таъсир этувчи омилларга тизимли ёндашилмаган ва тизимли тахлил килинмаган, харакат шароити назарий асослари такомиллаштирилиб, харакат шароитини бахолаш мезонлари киритилмаган.

Автомобиллар харакат шароити буйича туманлаштириш ишлариги биринчи навбатда хаво-иклим шароити буйича автомобиллар харакати учун

HO^y^afi öynraH xygygnapHH aHH^am KHpagH. Ey эса fiymapHH ca^am öyfiHHa энг Mat^yn Tagönp^apHH pe^aramTHpnmra hmkoh öepagu.

^ V-—- ТАДЖИКИСТАН

К-,™ <

1-Расм. А-373 "Тошкент-Ош" Автомобил йулини 108-208 кмучасткаси Республика худудини автомобиль йулларидан фойдаланиш шарт-шароитларига караб туманлаштириш мункин. Хдракатланиш шароитлари таъминланганлиги даражасини бахолаш учун хисобий тезликнинг таъминланганлик курсаткичи кулланади.

Автомобиль йулларини эксплуатация килиш буйича туманлаштириш

1-жадвал

Зона Туман Курсаткич КийматиПу.д Жойнинг номланиши

I 1а 0,42-0,50 Сирдарё, Янгиер, Олмалик, Бекобод, Тошкент, Фаргона

1б 0,51-0,56 Андижон, Самарканд, Денов, Шеробод, ^укон, Урганч, Хива

II 11а 0,57-0,60 Жиззах, Дустлик, Гузор, ^арши, Муборак, Наманган, Поп, Термиз

11б 0,61-0,62 Шахрисабз, Пайшанба, ^ушработ

III Ша 0,63-0,72 Нукус, Чимбой, Жонгелди, Галлиорол

Шб 0,73-0,78 Муйнок, Бухоро, ^оракул

IV IVа 0,79-0,88 ^оракалпок, Навоий, Нурота, Акбайтал

IV6 более 0,88 Машикудук

IVr ** Тогли туманлар

Хдракатланиш шароитлари билан эталон (намунавий) шароитлар уртасидаги фаркдан келиб чиккан холда, харакатланиш шарт-шароитлари

буйича туман коэффициентлари жорий этилган булиб (2-жадвал), улар автомобиль йулларида харакатланиш шарт-шароитларини бахолашда кулланади.

Автомобиль йулларининг эксплуатация шароити буйича коэффициентлар

Х,аракат шароити буйича зоналар

2-жадвал

I II III IV

Харакат шароити буйича туманлар

1а 1б 11а 11б Ша Шб IVа IV6 IVг

1,0-1,2 1,21-1,33 1,36-1,43 1,45-1,48 1,5-1,71 ,74-1,86 1,88-2,1 2,11-2,12 2,5

Йуллардан фойдаланиш шароитларини таджик килиш ва автомобиллар харакат шароитининг кулайлиги ва хавфсизлигини таъминлаш максадида худудий мухандислик туманлаштиришни олиб борамиз ва бунда компонентларнинг тизимли тахлили услубини ишлаб чикамиз.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Туманлаштиришда йул шароити, транспорт окими холати ва хаво -иклим шароитлари фаркланадиган худудларни харитада минтакаларга ва туманларга ажратамиз. Худудий туманлаштиришда маълумотларни тизимлаш даражаси, хар кайси белгиланган йул шароитига ракам бериш ва унинг асосий шароитини мухандислик бахолашдан иборатдир. Йул туманлаштириш ишлари худудий йуналишда олиб борилганда, асосан худуд, минтака ва туман каби таксонометрик бирликлар ишлатилади. Йул шароити, транспорт окими холати ва харакат хавфсизлиги фаркланадиган худудларни аниклаш максадида куйидаги курсаткичлар буйича туманлаштириш ишлари олиб борилади: йул тармоFи зичлиги; 1 км йулга туFри келадиган транспорт воситалари сони; 1 км йулга туFри келадиган йул-транспорт ходисалари сони; хар 100 км йул тармоFида учрайдиган чоррахалар сони. Энг кулай хаво харорати давомийлиги; хаво

харорати +270С юкори буладиган кунлар сони; хаво харорати дан паст

буладиган кунлар сони; хаво харорати +5°С дан паст буладиган кунлар сони;

хаво харорати +5°С дан +20°С гача буладиган кунлар сони; хаво харорати +20°С

дан юкори буладиган кунлар сони; хаво харорати +20°С дан +5°С гача буладиган кунлар сони; туман буладиган кунлар сони; бир йилда ерни кор коплаб ётадиган кунлар сони; йил давомида

яхмалак кузатиладиган кунлар сони; коплама устида микрояхмалак кузатиладиган кунлар сони; коплама устида намланиш кузатиладиган кунлар сони; ëMF^ ёFадиган кунлар сони; кор ёFадиган кунлар сони; кор ёFиш давомийлиги; ёмFир ёFиш давомийлиги; ёFингарчиликлар умумий микдори. Туманлаштиришда минтакалар ва туманлар чегарасини аниклаш учун курсаткичлар кийматларини энг каттадан энг кичикка камайиб боришида тизиб чикилди ва графиги курилди. Графикдаги чизикда шароитлари бир-биридан фаркланадиган туманлар чегарасида синиш содир булади. Графикдаги синишлардан минтакалар ва туманлар чегараларини аниклаб олинди. Ушбу усул туманлаштиришда туманлар чегарасини аниклашнинг энг катадан энг кичикка усули деб номланади.

Х,аво-иклим шароитлари буйича бир хил шароитдаги туманлар аникланиб, туманлаштириш хариталари ишлаб чикилади. Аникланган туманлар хариталари устма уст куйиш услубида умумлаштирилди ва Республика худуди хаво-иклим шароити мураккаблиги буйича туманлаштирилди. Транспорт окимининг ва йул шароитининг автомобиллар харакат шароитига биргаликдаги таъсири Пто.йш курсаткичи буйича республика худуди туманлаштирилди. Автомобиллар харакат шароитига хаво-иклим шароитининг таъсири Пх.ик курсаткичи ва унинг йил мавзумлари буйича ташкил этувчилари буйича республика худуди туманлаштирилди.

НАТИЖАЛАР

Автомобиллар харакат шароитини комплекс бахолаш натижасида, хисобий тезликнинг таъминланганлик коэффициентидан келиб чикиб, аникланган траспорт окими холати, йул ва хаво-иклим шароитларининг автомобиллар харакат шароитига биргаликдаги таъсири курсаткичи (Пх.ш.коэффициенти) буйича республика худуди туманлаштирилди. Туманлаштирилда минтакалар ва туманлар чегаралари куйидаги график асосида аникланди.

Графикдан бир хил шароитдаги туманлар аникланиб, харитада уларнинг чегарасини акс эттириш оркали туманлаштириш ишлари олиб борилди.

Туманлаштириш натижасида республика худуди автомобиллар харакат шароити буйича 4 та минтака ва 9 та туманга булинди.

Х,ар кайси туман буйича автомобиллар харакат шароитига хаво-иклим, транспорт окими ва йул шароитларининг биргаликдаги таъсири курсаткичи (Пх.ш. коэффициенти) хамда туманларни ташкил киладиган худудлар

келтирилган. Республика худудини автомобиллар харакат шароити буйича туманлаштириш харитаси келтирилган.

Автомобиллар хакикий харакат шароитини эталон харакат шароитига нисбатан фаркланишидан келиб чикиб, харакат шароити буйича туман коэффициентлари аникланади. Аникланган туман коэффициентлари Республика худуди буйича автомобиллар харакат шароитининг кулайлиги ва хавфсизлигини таъминлаш учун тавсиялар ишлаб чикишда кулланилади.

Тадкикотлар натижасида Тошкент ва Жиззах вилояти худудлари автомобиль йулларини кишки саклаш шароити буйича туманлаштирилди; - Туманлаштиришда йул шароити, транспорт окими холати ва хаво-иклим шароитлари фаркланадиган худудларни харитада минтакаларга ва туманларга ажратилди ва туман коэффициентлари ишлаб чикилди, ушбу коэффициент тадкикот обьектида 2,5 ни ташкил килиши аникланди;

Кузатувлар натижасида кишки саклаш учун зарур булган машина ва механизимлар учун вакт, автомобиль йулини химоялаш чоралари, сел йулларини тугирлаш, сел окимини йул устидан утказиш, сел йули ювилиши олдини олиш, сел окимини йулдан кайтариш, селни тухтатиш, кор кучкиларини олдини олиш каби чора-тадбирлар ишлаб чикилди.

Туманлаштириш харитасидан фойдаланиб республика худудида автомобиллар харакат кулайлиги, хавсизлиги ва тежамкорлиги паст булган автомобиль йуллари аникланди.

Автомобиллар харакат шароити буйича туманлаштириш харитаси харакат шароити нокулай ва мураккаб булган худудларда йул шароитини яхшилаш, транспорт окими харакат кулайлигини ва хавсизлигини ошириш, йуллардан самарали фойдаланиш буйича тавсиялар ишлаб чикиш ва бажариладиган ишлар салмокдорлиги аниклаш, уларнинг кетма-кетлигини белгилаш имконини беради.

Узбекистон Республикаси худудини автомобиллар харакат шароити буйича туманлаштириш йуллардан самарали фойдаланишни ташкил килиш имконини яратди ва харакат шароити буйича туманлаштириш харитасидан фойдаланиш йулдаги транспорт окими максимал тезлиги, хавсизлик коэффициенти ва ёкилги сарфини аниклаш имконини беради.

ХУЛОСА

Автомобиль йулларида харакат шароити кулайлиги, хавсизлиги ва тежамкорлигини таъминлашдан келадиган иктисодий самарадорлик бир йилда

1б - тоифали 1 км йулга 17523800 сумни ва республика буйича йулларни таъмирлаш ва саклаш йиллик режасидан келиб чикилса 1857523860 сумни ташкил килади.

Демак, тавсия этилаётган тадбирларимиз самарадорли хисобланар экан. Чунки харакатларнинг самарадорлик коэффиценти 0,43 га тенг ёки уларнинг оклаш муддати 27,6 ой. Автомобиллар ва аралаш харакатланадиган бошка кучаларда хам юкорида келтирилган харакат тезлигини аниклаб, уни камайиши сабабли кузатиладиган йукотиш вактини хисоблаб, шунингдек, йул транспорт ходисаси статистик маълумотларига асосланиб, харакат хавфсизлигини таъминлаш максадида белгиланган тавсияларни самарадорлигини аникланиши мумкин.

REFERENCES

1. Автомобиль йуллари ривожлантиришнинг долзарб муамолари: «Узавтойул» ДАК 2002 йил хисоботи. - Тошкент, 2003.- 256 б.

2. Уроков А.Х. (1996). Районирование территории Республики Узбекистан по условиям движения автомобилей// Сб науч. Трудов ТАДИ. - Ташкент. - С. 70-72.

3. И^Н 03-10, (2010). "Умумий фойдаланишдаги автомобиль йулларини саклаш ишлари ресурс харажатлари сметаси таркиби ва тузулиши", "Узавтойул" ДАК Автомобиль йуллари илмий-тадкикот институти, Тошкент. 48б.

4. МКН-31 (2008). "Умумий фойдаланишдаги автомобиль йулларини таьмирлаш ва саклаш ишлари буйича маблаг сарфи меьёри ва уни хисоблаш коидаси".

5. МШН 20 (2005). " Автомобиль йулларида кишки сирпанчикни бартараф этиш ишлари буйича йурикнома" Тошкент, 2005 й.

6. Имамова, Ф. М., & Дадаева, Г. С. Мелиоративное улучшение земли. ученый xxi века, 19.

7. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., Каршибаев, Ш. Э., & Нуруллаев, У. А. (2015). Проблемы управления автоперевозками и методы их решения. Молодой ученый, (2), 121-124.

8. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

9. Тайлаков, А. А., & Дадаева, Г. С. (2019). Загрязнения природной среды радиоактивными веществами. Оказова Зарина Петровна, доктор, 446.

10. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

11. Адилов, А. К., Сувонкулов, Ш. А., Кулмурадов, Д. И., Умиров, И. И., & Бойжигитова, И. А. (2019). Причины изменения технического состояния автомобиля. Актуальные научные исследования в современном мире, (1-2), 116-118.

12. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1).

13. Умиров, И. И. У., & Х,амрацулов, Ё. М. (2020). Автомобиллардан чицаётган газсимон чициндиларнинг атмосферага аралашиши. Academic research in educational sciences, (1).

14. Адилов, О. К., Умиров, И. И. У., & Барноев, Л. (2020). Транспортни хавфсиз бошцариш курсаткичларини бахолаш. Academic research in educational sciences, (1).

15. Дадаева, Г. С. (2019). Отравления токсикологическими ядовитыми растениями.

In Экология: вчера, сегодня, завтра (pp. 143-148).

16. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

17. Бегматов, Б., Х,а^улов, Б., & Х,а^улов, К. (2020). Транспорт воситаларини синаш усуллари тахлили. Academic research in educational sciences, (3).

18. Бегматов, Б. Я., & Х,а^улов, Б. А. (2020). Кафолат даврида автомобилларнинг техник холатини текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

19. Sobirovich, SS, & Allakulovich, NU (2020). Maxsus va umumiy professional fanlarda integrasiyaning ishlab chiqarilmasi - pedagogik masala. PalArchning Misr arxeologiyasi jurnali /Egyptology, 17 (6), 3217-3224.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

20. Xujanazarov, UE, & Dadaeva, GS (2019). Kashkadarya havzasining toshqa yaylayishlaridan Ratsional foydalanish uchun ekologik asoslar. Guliston davlat universiteti Axborotnomasi , 2019 (3), 14-19.

21. Дадаева, Г., & Умарцул, Р. а. х. щ. о. н. к. у. л. о. в. смола берувчи ковраклар плантацияларида учрайдиган бегона утлар. Гузал АМАНОВА, Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети, Мууандислик технологиялари факультети, Биотехнология кафедраси ассистенти. E-mail: guzal5891@ mail. ru Санжар Шеримбетов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.