Научная статья на тему 'Минтақалар иқтисодиётига инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш бўйича хорижий мамлакатлар тажрибаси'

Минтақалар иқтисодиётига инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш бўйича хорижий мамлакатлар тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
1432
360
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишлаб чиқарувчи кучлар / ишчи кучи / иқтисодий ўсиш / хорижий инвестициялар / инвестиция фаоллиги / минтақавий инвестиция дастурлари / ҳудудларни ривожлантириш жамғармалари / инвестиция муҳити / эркин иқтисодий ҳудудлар / глобаллашув / экспорт / эмиссия / ялпи ички маҳсулот / инновацион сектор / хусусий сектор / producing forces / human forces / economic growth / foreign investments / investment activity / regional investment plans / nature of investments / free economical zones / globalization / export / emission / gross domestic product / sector of innovation / private sector

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Жумаева С. К., Жумаева Ш. С.

Мақолада қатор хорижий мамлакатлар иқтисодиётига инвестицияларни жалб қилиш масалалари ёритилган ва улардан самарали фойдаланиш йўллари бўйича тажриба таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EXPERIENSS OF FOREIQN COUNTRI ES IN ATTRACTING INVESTMENTS TO THE REGIONS AND THEIR EFFECTIVE USE

The article deals with the issues of attracting investments to the economies of a number of foreign countries and the experience of their effective implementation had been analyzed.

Текст научной работы на тему «Минтақалар иқтисодиётига инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш бўйича хорижий мамлакатлар тажрибаси»

Жумаева С.К.

Бухоро мухандислик технология институти "Менежмент" кафедраси катта укитувчиси, Жумаева Ш.С.

Бухоро мухандислик технология институти талабаси

МИНЩАЛАР ИКТИСОДИЁТИГА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ КИЛИШ ВА УЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ БУЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

Жацон тажрибасининг курсатишича, ишлаб чицарувчи кучларни цудудий жойлаштириш ва минтацаларни ижтимоий-ицтисодий ривожлантириш буйича куп мам-лакатларда турли ёндашувлар мавжуд, бироц улар бир-биридан деярли фарц цилмайди. Тутридан-тутри хорижий инвестицияларни жалб цилишнинг мацбул механизимини излаб топишда нисбатан цисца давр мобайнида ицтисодий ривожланишда улкан натижаларга эришган ривожланаёт-ган ва утиш ицтисодиётига эга булган мамлакатлар таж-рибаси алоцида диццатга сазовордир. Жацоннинг ривож-ланган давлатларидан фарцли равишда, бу мамлакатлар тажрибаси шуниси билан цизициш уйтотадики, улар аввал-да ривожланиш даражаси буйича Узбекистонга яцин булган цолда инвестиция сиёсатини амалга ошириш оцибатида катта натижаларга эришдилар.

Катор давлатларда минтакавий иктисодий сиёсатни амалга ошириш максадлари куйидаги вазифаларни хал килишга каратилган:

• ривожланиш жихатидан оркада колаётган минтакаларда иктисодий усишни таъминлаш;

• марказий хокимият органлари вазифала-рининг катта кисмини махаллий бошкарув ти-зими зиммасига юклаш;

• йирик шахарларда саноат ишлаб чикаришнинг тупланишини чеклаш;

• янги узлаштирилган худудларда ишлаб чикарувчи кучларни жойлаштириш ва ишлаб чикаришни ривожлантиришни раFбатлантириш.

Минтакавий инвестиция сиёсатини амалга оширишнинг энг оммавий услублари-

дан бири булиб худудларни ривожлантириш жамFармаларини ташкил этиш хисобланади. Масалан, 1975 йилда Европа Иттифоки кошида худудий мувофиклаштириш жимFармаси ташкил этилган. Бошка катор мамлакатларда хам айрим худудларнинг ижтимоий-иктисодий муаммола-рини хал этиш максадида махсус жамFармалар (Италияда давлат субсидияси хисобига фаолият олиб борадиган ва жанубий худудлар инфрату-зилмаларини ривожлантиришга йуналтирилган "Жанубий хазина"; Болгарияда баъзи худудлар ривожланишини жадаллаштириш давлат дасту-рини амалга ошириш буйича жамFарма, Венг-рияда учта максадли жамFармани бирлашти-рувчи худудларни ривожлантириш марказий жамFармаси ва бошкалар) тузилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

Куплаб хорижий мамлакатлар минтакавий сиёсатининг мухим хусусияти шундан иборат-ки, уларда йирик маъмурий-худудий бирликлар булибгуберниялар,штатлар,провинцияларэмас, балки шахарлар ва муниципалитетлар худудий мувофиклаштириш маконлари хисобланади. Бу-ларга, жумладан, Францияда кам ривожланган Жануби-Fарб минтакасининг 9 та агломерация-си ва 17 та шахар, Испанияда 10 та "ривожланиш марказлари" ва 2 та "саноатни раFбатлантириш марказлари", Японияда 10 та "саноатни ривож-лантиришнинг алохида туманлари" ва 6 та "янги саноат шахарлари", Италияда 12 та "саноатни ривожлантириш ареаллари" ва 26 та "индустриализация ядролари", Германияда 300 та "мухим ахоли пунктлари" ва бошкаларни мисол килиб келтириш мумкин.1

Нидерландия ва Бельгиянинг бу сохадаги тажрибаси айникса диккатга сазовордир. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, минтакалардаги шахарлар ва кишлоклар ривожланишини ре-жалаштириш буйича конун биринчи марта 1915 йилда Бельгияда кабул килинган.

Жахоннинг куплаб мамлакатларида минта-кавий инвестиция сиёсати хар бир худуднинг ички имкониятлари ва шарт-шароитларидан келиб чиккан холда турлича кулланилиши мум-кин.

Хитой Халк Республикасининг иктисодий ривожланиш модели ва хорижий инвестицияларни жалб этиш тажрибаси Узбекистан учун алохида ахамият касб этади. Бу Хитойнинг ижтимоий-иктисодий тараккиётидаги хусусиятлар ундаги демократик вазиятнинг узига хослиги, кишлок хужалигининг иктисодиётдаги юкори ахамияти, кайта ишлаш саноатининг кам тараккий этган-лиги, унинг аграр-индустриал мамлакат экан-лиги каби узига хос ижтимоий шарт-шароитлар билан тафсифланади.

Бу мамлакатнинг хорижий инвестицияларни жалб килишда эришган ютуклари эса куп жихатдан унинг минтакаларидаги кулай инвестиция мухитининг яратилганлигига боFлик. Хи-тойда ишчи кучи кийматининг арзонлиги, ердан фойдаланиш, ишлаб чикаришга киритилган капитал учун кенг куламли имтиёзлар, ижтимоий-маиший инфратузилманинг ривожланганлиги ва бошка холатлар бу мамлакатнинг сунгги йил-

1 Ишмухамедов А.Э., Рахимова М.Р., Ишмухамедова Л.А. Минтакавий иктисодиёт. Дарслик. - Т.: ТДИУ. 2007. -165-166-б.

лар ичида хорижий инвесторлар учун капитал киритиш объектига айланишига олиб келди.

Хитойда шаклланган бож белгилаш тартиби, ривожланган ташки иктисодий алокалар ва валюта конунчилиги хорижий инвестициялар ки-риб келишига кулай имкониятлар яратди.

Хитойнинг минтакалар иктисодиётига хорижий инвестицияларни жалб килиш сиёсати йиллар давомида такомиллашиб келмокда. Бу сиёсатнинг ривожланиш жараёнини шартли ра-вишда уч боскичга ажратиш мумкин.2

Биринчи боскич, 1979-1982 йилларни уз ичига камраб олади. Бу боскичда Хитойда "очик эшиклар" сиёсати шаклланди. 1980 йилларнинг бошида махаллий хукуматларга хорижий инвестицияларни жалб этиш буйича карорларни кабул килиш хукуки берилди. Бу даврда хорижий инвесторларга катта имтиёзлар берилди.

Иккинчи боскич, 1983-1991 йилларни уз ичига олади. Бу даврда хорижий инвестицияларни жалб этиш сиёсати такомиллаштирилди. Мамлакатда кабул килинган конунлар ва меъё-рий хужжатларда асосан хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарга катта имтиёзлар берилди. Улар учун даромад солиFининг ставкаси 33 фоизгача камайтирилди. Вахоланки, бу даврда махаллий корхоналар учун даромад солиFи 55 фоизни ташкил килар эди. Агар хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар уз фаолиятларини махсус иктисодий зоналарда амалга ошираётган булсалар, улар учун бу ставка яна хам камрок микдорда, яъни 15 фоиз да-ражасида белгиланган эди.

Учинчи боскич, 1992 йилдан хозирги кунга кадар давом этмокда. Хорижий инвестицияларни иктисодиётнинг улар учун ёпик булган -молия, сугурта ва бошка сохаларга хам жалб этилиши айнан 1992 йилдан кейин бошланди. Бундай самарали ислохотлар натижасида Хитой XXI аср бошида хорижий инвестициялар учун энг жозибали мамлакатлардан бирига айланди.

Ривожланган мамлакатлар орасида Япония-нинг бу сохадаги тажрибаси алохида афзаллик-ларга эга. Аник максадга йуналтирилган узок муддатли минтакаларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурларининг изчил амалга оширилиши натижасида Япония тарихан киска

2 Рустамова Д.Д. Иктисодиёни эркинлаштириш шарои-тида хорижий инвестицияларни жалб этишнинг наза-рий асослари ва устувор йуналишлари: Икт. фанлари номзоди... дисс. - Т., 2006. -45-46-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

давр ичида дунёдаги энг тараккий этган мамла-катлар каторига кушилди.

Япониянинг минтакавий инвестиция сиёсати ер ва табиий ресурсларнинг чекланганлигини, кишилар фаолиятини табиий шароитларга мос-лаштириш заруриятини, мамлакатнинг турли худудлари ахолисининг турмуш даражасидаги фаркларни камайтириш талабларини хисобга олган холда амалга оширилади.

Мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожла-нишининг хар бир боскичида минтакавий инвестиция дастурларини ишлаб чикиш жамият ва давлат олдида турган максадлар ва вазифа-лардан, уларнинг микёси ва амалга ошириш имкониятларидан келиб чикиб белгиланади. Японияда инвестициялар ва ишлаб чикариш кувватларини кам ривожланган минтакаларга жалб этишнинг тез мослашувчан ва кулай усул-лари кулланилади.

Самарали инвестиция сиёсати, аввало, те-гишли равишда хозирги замоннинг ички ва ташки талабларига жавоб бериши керак. Бу та-лабларнинг энг катта микёсдагиси, шубхасиз, глобализациядир.

ХХ асрнинг 80-90 йилларида товарлар ва мо-лия бозорлари, мехнат бозорлари, ривожланиш институтлари, ишлаб чикариш ва логистика ти-зимлари, савдо тизимлари (УСТ, 1995 йил), интеллектуал мулк хукукларининг (интеллектуал мулкни сотиш жихатлари хукуки буйича битим TRIPS, 1995 йил) глобаллашуви содир булди.

Глобаллашувнинг мухим натижаси булиб жахон иктисодиётидаги "тектаник" силжишлар хисобланади. Бу силжишларнинг мохиятида Хитой ва Хиндистоннинг бу жараёнларга уз таъсирларини тобора ошириб боришлари ёта-ди. Иктисодий усиш юкори суръатларининг узок давр давом этиши, харбий имкониятлар-нинг кенгайиб бориши, юкори технологиялар-ни фаол жорий килиб бориш, ахоли сонининг жадал усиши каби омиллар бу мамлакатлар иктисодий ва сиёсий кудратининг шиддат билан ошиб боришига имконият яратмокда.

Хитойда инвестиция сиёсати ислохотлари ва бозор механизмлари иктисодий ривожла-нишнинг турли боскичларида амалга оширил-ди, иктисодиётнинг "кизиб" кетиши боскичида эса тартибга солишнинг маъмурий методлари-дан купрок фойдаланилди. Хитой "иктисодий тараккиёти" бир канча таянч омилларга асос-ланади: кишлок хужалигини ислох килиш,

соликларни камайтириш, давлат харажатлари-ни кискартириш, эркин иктисодий худудларни ташкил этиш (экспортни эркинлаштириш). Хитой маъмурияти хали жахон иктисодий амалиё-тида кузатилмаган солик сиёсатини, яъни солик ставкасини 1979 йилда ЯИМга нисбатан 30,4 фоиздан 1996 йилда 10,3 фоизгача камайтириш-ни амалга оширди. Бу салбий макроиктисодий окибатларга олиб келмади, чунки шу вактнинг узида барча давлат харажатлари 36,4 фоиздан 13,1 фоизгача кискариб борди.1

Хитой инвестиция сиёсатининг воситалари-дан бири - бу инвестицияларга соликлардир. Бу восита оркали хукумат капитал курилишнинг меъёрдан ортик усиб боришига карши кураш-ди. Бирок агар корхоналар технологик модер-низациялаш учун ички бозордан жихозларни сотиб оладиган булса, улар ялпи фойдадан туланадиган соликнинг 40 фоизигача озод булиш имтиёзидан фойдаланиш имкониятига эга буладилар.

Бу мамлакатда ХХ асрнинг 90-йиллари охир-ларида, ЯИМнинг усиш суръатлари тушиб кет-ганида хукумат давлат Fазначилик мажбури-ятларини эмиссия килиш оркали инвестиция фаоллигини раFбатлантиришга киришди. 19982002 йиллар мобайнида мазкур восита ёрдами-да 80,5 млрд. АКШ доллари жалб килиниб, бу маблаFлар ирригация иншоотлари, автомобиль йуллари, аэропортлар, дон саклаш омборла-рини куришга, урмонларни яратиш ва кисман давлат корхоналарини модернизациялашга сарфланди.

Хиндистон инвестиция сиёсатининг самара-дорлиги хакида глобал ракобатбардошликнинг 4,1 га тенг булган юкори индекси (Миср, Хорватия ва Чехия даражаси), ва, шунингдек, сунгги йилларда тайёр махсулотларнинг 3/4 кисмини ташкил этувчи экспорт таркибининг яхшилани-ши далолат беради.

Иктисодий ва инвестициявий фаолликнинг катор курсаткичлари буйича Хиндистон дунё-нинг ривожланаётган давлатлари орасида етак-чи уринлардан бирини эгаллайди. ЯИМнинг уртача усиш суръатлари 2000-2004 йилларда (жахондаги ривожланаётган давлатлар буйича уртача курсаткич 4,5 фоизга нисбатан) 5,7 фоиз-

1 Механизм инвестиций: международный опыт в контексте Узбекистана// Экономическое обозрение. - Т., 2007, №7. -С. 16.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

ни, ялпи инвестициялар эса (5,2 фоизга нисба-тан) 7,7 фоизни ташкил этди.

Динамик иктисодий ривожланишнинг омил-ларидан бири, аввало, иктисодиётни ривожлан-тиришнинг ички манбаларини фаоллаштиришга каратилган пухта уйланган инвестиция сиёсати хисобланади. Бу хакда ялпи ички жамFармалар (охирги 5 йил давомида ЯИМга нисбатан 21,6 фоиз), ялпи инвестицияларнинг бахоланиши (22,5 фоиз) далолат беради. Бу курсаткичлар жахондаги ривожланаётган давлатлар буйича, мос равишда, 18,6 ва 20,9 фоизни ташкил этади.1

Иктисодиёт тармоклари ва сохаларини ин-вестициялашда куйидаги сохалар устувор деб белгиланади: саноатнинг хом ашё ишлаб чикармайдиган тармоклари; нобанк молия хиз-матлари; озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш; инфратузилма - автомагистраллар, бандаргохлар, электроэнергетика объектла-ри, оммавий тезюрар транспорт тизимларини куриш; фукаролар авиацияси, тиббиёт ва фармацевтика; мехмонхона бизнеси ва туризм; электрон жихозлар ва дастурий таъминот; нефт-ни кайта ишлаш хусусий корхоналари; минерал хом ашёни кидириш ва казиб олиш; маслахат хизматлари ва бошкалар.

Кичиктадбиркорликучун акционерлик капи-талига хорижий инвестициялар хажми буйича махсус чекловлар амал килади. Бу сектор корхоналари устав капиталида хорижий иштирокнинг 24 фоизгача хажмда булишига рухсат берил-ган. Хорижликларнинг иштироки бу даражадан ошиб кетган холда корхона махсулотнинг 50 фоизини мажбурий экспорт килишни кузловчи ишлаб чикариш лицензиясини олиши керак булади.

Хиндистон инвестицияларни раFбатлантириш ва химоя килиш буйича куплаб мамлакатлар билан халкаро ва икки томонлама битимлар тузган. Бу битимлар инвестицияларнинг эркин харакат килиши ва кайтарилиши имконини беради; миллийлаштиришга, агар улар мам-лакат миллий манфаатларига зид келмаса, йул куймайди.

Чили минтакада ва унинг ташкарисида инвестициялар учун "платформа" сифатида узини намоён этади. "Платформа" Fояси Чилининг Хо-

1 Механизм инвестиций: Международный опыт в контексте Узбекистана // Экономическое обозрение. - Т., 2007, №7. -С. 16.

рижий инвестициялар буйича кумитаси томо-нидан 2002 йилда таклиф килиниб, шу пайтдан бошлаб хаётга тадбик этиб келинмокда.

Чили миллий иктисодий ракобатбардош-ликни ошириш буйича ютукларга эришган мам-лакат хисобланади. Глобал ракобатбардошлик индекси буйича (4,9) мамлакат 2006 йилда жахоннинг ривожланаётган давлатлари ораси-да юкори (Малайзиядан юкори ва Исроилдан бироз пастрок) уринни эгаллади ва барча Ло-тин Америкаси мамлакатларидан узиб кетди.

Ижобий халкаро рейтинглар, инвестициявий мухитнинг кулайлиги даражасининг юкори рейтинги, фаол ташки сиёсат ва хукуматнинг хужалик хаётини эркинлаштириш йулини танлаши ташки инвесторларда ижобий фикр уЙFотмокда.

Бу мамлакатда хорижий инвесторларнинг фаолиятини тартибга солишда 1947 йилдан бери кулланиб келинаётган хорижий инвестор-лар туFрисидаги Декрет-конун асос булиб хиз-мат килади. У хорижий капитални химоя килиш кафолатлари буйича дунёда энг такомиллашган хужжатлардан биридир. Декрет-конунга асосан, инвесторларга миллий режим такдим этилган, кулга киритилган фойдани репатриация килиш хукуклари, 2000 йилдан бошлаб эса асосий капитал буйича чекловлар мавжуд эмас. Хорижий инвесторларнинг купчилиги ушбу хужжат меъёрлари асосида ишлашни афзал курадилар: 1974-2004 йилларда унинг доирасида Чилида 80 фоиздан ортик инвестициялар амалга оши-рилди. Декрет-конун талабларига биноан, хар кандай хорижлик юридик ва жисмоний шахс-лар, ва шунингдек, чет элда яшовчи чилилик фукаролар мамлакат худудида инвестицияларни амалга ошириш хукукига эгалар.

Лотин Америкасининг купгина мамлакатларидан фаркли равишда, Чилида хорижий ва хусусий инвестициялаш учун барча сохалар такдим этилган. Факатгина хаво транспорти ва оммавий ахборот воситалари бундан мустасно-дир.

Таиландда кулай инвестиция мухитини яра-тиш учун иктисодиётни эркинлаштириш (банк сектори ва ташки савдо режимига эътибор каратиш), макроиктисодий баркарорликни мустахкамлаш, инвестиция устуворликлари, ху-сусийлаштириш сохасида шаффофликни таъ-минлаш, имтиёзлар ва преференциялар бериш буйича ислохотлар амалга оширилмокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

Бу мамлакатда сунгги йилларда курилган чоралар туFридан-туFри хорижий инвестиция-ларни жалб килиш сохаларини кенгайтириш, инвестициявий тартибларни, солик ундириш фактлари ва усулларини, турли раFбатлар ва преференцияларни такдим этиш жараёнлари-ни соддалаштириш имконини беради. Бу би-лан бир вактда хорижий инвесторлар мулкини химоя килишни кафолатловчи, олинадиган фой-дани репатриация килиш, мамлакатнинг ижо-бий имиджини яратувчи конуний меъёрларни такомиллаштириш буйича ишлар (кургазмалар ташкил килиш, инвесторлар ва журналистлар-ни таклиф килиш, инвесторлар учун махсус нашрлар), миллий кенгашнинг инвестициялар буйича хорижий офисларининг очилиши, миллий устуворликнинг оммавий мухокама эти-лиши ва эълон килиниши каби ишлар амалга оширилди. Масалан, 2002 йилда кургазмалар уюштиришда асосий эътибор хозирги замон агротехника технологиялари, кийимлар, зар-гарлик буюмлари, автомобиллар, янги туристик технологияларига каратилди.

Натижада хозирги вактда Таиланд купгина ривожланаётган мамлакатлардан иктисодиётни эркинлаштириш даражаси буйича илгарилаб кетди (иктисодий эркинлик индекси 2000-2004 йилларда ривожланаётган мамлакатлар катего-рияси учун 57,5 фоизга нисбатан 66,6 фоизни, макроиктисодий баркарорлик индекси - ЯИМ дефлятори 8,2 фоизга нисбатан 1,8 фоизни, иктисодиётни модернизациялаш индекси 48,6 фоизга нисбатан 97,7 фоизни ташкил этди).1

Таиланд мисоли банк секторининг инвестиция сиёсати самарадорлигини оширишдаги мухим ахамиятини таъкидлайди. Хаттоки, ривожланаётган мамлакатлар шароитида банк сектори бир вактнинг узида ахоли ва тадбир-корлик сохаси даромадларининг бир кисмини жалб килиш, бу билан макроиктисодий баркарорлик даражасини мустахкамлаш ва инвестиция мухитини яхшилаш, иктисодий фаол ахоли катламларини ва хусусий бизнесни жалб килиш оркали жамFармаларнинг юкори даражасини таъминлаши мумкин.

Турли мамлакатлар (Хитой, Хиндистон, Чили) инвестиция сиёсатидаги фарклар ва узига хос хусусиятларга карамай, бу давлатларнинг инвес-

1 Механизм инвестиций: международный опыт в контексте Узбекистана // Экономическое обозрение. -Ташкент, 2007, №7. - С.17.

тиция стратегияси ва механизмларида умумий томонлар мавжуд. Булар куйидагилардир:

1. Самарали инвестиция сиёсатини ташкил килишда (айникса унинг шаклланиши боскичларида) давлатнинг роли юкоридир. Бунда давлатнинг функциялари факат кулай инвестиция мухитини шакллантириш, хорижий инвестицияларни жалб килиш, инфра-тузилма тармокларини ривожлантириш, за-рур меъёрий-хукукий базани яратиш ва унга риоя килиш мониторингини амалга ошириш билан чекланмайди. Бу йуналишда инсон ва ижтимоий капитални ривожлантириш, дав-лат институтлари институтционал салохиятини мустахкамлаш, иктисодиётнинг янги иннова-цион секторларини ривожлантиришга инвестицияларни купайтириш каби масалаларни хал килиш мухим булиб хисобланади. Шу билан бирга, эркинлаштириш жараёнларининг чукурлашиб бориши билан инвестициялаш жа-раёнларини давлат томондан туFридан-туFри тартибга солиш микёслари кискариб бора-ди, билвосита воситалар оркали инвестиция окимларини раFбатлантириш функциялари эса мухим ахамият касб эта бошлайди.

2. ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар-нинг кириб келишини раFбатлантирувчи кулай ва мустахкам инвестиция мухити. Бу холат жамFармалар даражасининг ЯИМга нисбатан 20 фоиздан кам булмаслигини, ва шунингдек, инвестициялар усиш суръатларининг ЯИМ усиш суръатларидан юкори (2-4 пункт) булишини таъминлайди. Охирги курсаткич устун дара-жада хусусий инвестициялар хисобига амалга оширилади. Бунда хусусий секторга катта хажмдаги кредитлар ажратилиши (Таиланд, Хиндистон), ижтимоий-иктисодий муаммолар-ни хал килишда эркин бозор кучлари билан давлат фаол ролининг уЙFунлашуви (инфля-циянинг паст даражасини таъминлаш, янги иш уринларини яратиш, камбаFалликка карши ку-рашиш ва х.к.) мухим ахамият касб этади.

3. Банк сектори ва молия бозорининг баркарор ривожланиши. Жахоннинг купгина ракобатбардош ривожланаётган мамлакат-ларида монетизация даражаси 50 фоиздан ортикни ташкил этади. Факат шундай холдагина ахоли ва тадбиркорларнинг буш маблаFларини ишга солиш, инвестиция ресурсларидан фойда-ланиш самарадорлигини ошириш, фаол инфля-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

цияга карши сиёсатни олиб бориш учун шарт-шароитлар яратилади.

4. Инвестиция сиёсатининг тизимлилиги ва бир бутунлиги. Маълумки, инвестиция сиёсати мамлакат иктисодий ривожланиш стратегияси-нинг асосий таркибий кисмларидан бири булиб хисобланади (масалан, Хиндистоннинг янги са-ноат сиёсати, Таиланднинг саноат сиёсати, Чи-лининг экспорт салохиятини ривожлантириш сиёсати) ва умуммиллий манфаатларга асос-ланади. Жумладан, Хитой инвестиция сиёсати циклларга карши тартибга солиш, баркарор ривожланишни таъминлаш, эришилган юкори усиш суръатларини саклаб туришнинг (Хитой иктисодиётининг циклик ривожланиши хусу-сиятини хисобга олган холда) фаол воситаси булиб хисобланади.

5. Инвестиция сиёсатига масъул булган дав-лат институтлари фаолияти сифатини оши-риш. Бу мустакил экспертларни (таникли олимлар ва обрули тадбиркорлар) давлат ре-сурсларини таксимловчи бошкарув кенгаш-лари ва тузилмалар таркибига жалб килиш оркали амалга оширилади. Мазкур ресурслар у ёки бу инвестиция лойихаларини давлат то-монидан куллаб-кувватлаш сифатида хусу-сий инвестицион-инновацион фондларнинг бошланFич капиталини шакллантириш учун такдим этилган. Ана шу максадда давлат хукумат билан шартнома буйича ишловчи хусусий кам фойда олувчи корпорациялар хизматидан фой-даланган. Бу давлатларда инвестиция имтиёзла-ри ва преференцияларини бериш ишларининг шаффофлиги мухим роль уйнайди.

6. Юкори технологияларни ривожланти-ришга капитал окимларини йуналтириш. Бунда купгина ривожланаётган мамлакатлар ри-вожланган мамлакатлар билан улар уртасидаги иктисодий ривожланиш суръатларидаги фаркни тезрок бартараф этиш имконини берувчи ри-

вожланишнинг "кувиб етиш" стратегиялари-дан фойдаланганлар. Бунда хусусий-давлат хамкорлиги, давлат ва бизнес уртасидаги рискни таксимлаш, маркетинг тадкикотларига кета-диган харажатларни давлат томонидан бирлаш-тириб молиялаштириш, ходимларни укитиш, янги махсулотни сертификатлашга кумаклашиш асосий механизм булиб хисобланади.

7. Инсон ва ижтимоий капитални ошириш-ни инвестициялашга устуворлик бериш. Фан сиFимкорлигига эга булган иктисодиётни тез-корлик билан яратиш шароитида ракобат-бардошликнинг усишини таъминлаш зарурия-ти ривожланаётган мамлакатларнинг инсон ва ижтимоий капиталга кенг микёсдаги инвес-тицияларни жалб килиш куринишидаги узига хос устуворлигини келтириб чикаради. Таълим сох,асига эътибор, ривожланган мамлакатларга "аклларнинг окиб утиши"ни камайтириш буйича курилган жиддий чоралар ривожланаётган мам-лакатларнинг иктисодий усиш истикболларини ба^олашнинг энг мух,им мезонига айланди.

Хорижий мамлакатлар тажрибасининг кур-сатишича, туFридан-туFри инвестицияларни жалб килишда нафакат инвестицион раFбатлар, балки сармояларни олFа юргазиш (investment promouting) стратегияси хам мухим ах,амиятга эга. Саноати ривожланган ва ривожланаётган 50 та мамлакат тажрибаларига асосланган тадкикотларнинг далолат беришича, сармояларни олFа юргазишга сарфланган хар бир доллар миллий иктисодиётга турт долларлик самара бериши мумкин. У ёки бу секторга аник йуналтирилган, муайян потенциал инвесторга мулжаллаб ишлаб чикилган ва фаол маркетинг стратегиясига эга булган инвестициялар энг са-марали хисобланади.

Адабиёт:

1. Ишмухамедов А.Э., Рахимова М.Р., Ишмухамедова Л.А. Минтакавий иктисодиёт. Дарслик. - ТДИУ, 2007. -359-бет.

2. Рустамова Д.Д. Иктисодиёни эркинлаштириш шароитида хорижий инвестицияларни жалб этишнинг назарий асослари ва устувор йуналишлари: Икт.фанлари ном-зоди... дисс. - Т., 2006. -45-46-б.

3. Механизм инвестиций: международный опыт в контексте Узбекистана // Экономическое обозрение. - Т., 2007, №7. -С. 16.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.