Научная статья на тему 'ЖАҲОНДА ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ ЙЎНАЛИшЛАРИ'

ЖАҲОНДА ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ ЙЎНАЛИшЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
214
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тўғридан-тўғри хорижий инвестиция / инвестиция ислоҳоти / чегараловчи ва назоратни кучайтирувчи / эркинлаштирувчи ва рағбатлантирувчи / хизматлар / қазиб чиқариш / агробизнес / қайта ишлаш / телекоммуникация. / foreign direct investment / investment reform / regulation and restriction / liberalization and promotion / service / mining / agribusiness / processing / telecommunications

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Валиев Бобур Батирович

Мақола жаҳондаги тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар сиёсатидаги амалга оширилаётган ислоҳотларни таҳлил қилиш ва уларнинг асосий йўналишларини аниқлашга бағишланган. Жаҳон тажрибаси асосида мамлакатимиздаги инвестиция жараёнларининг ривожланиш хусусиятлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN TRENDS IN FOREIGN DIRECT INVESTMENT REFORMS IN THE WORLD

The article is devoted to the analysis of the modern trends in foreign direct investment in the world and ongoing reforms in the policy of foreign investment. On the basis of world experience features of investment development in our country were stated.

Текст научной работы на тему «ЖАҲОНДА ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ ЙЎНАЛИшЛАРИ»

Валиев Б.Б.,

Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камаси хузуридаги Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти кичик илмий ходими

ЖА^ОНДА TYfPMAAH-TyfPM ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯ ИСЛОДОТЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

ВАЛИЕВ Б.Б. ЖАЦОНДА ТУ¥РИДАН-ТУ¥РИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯ ИСЛОЦОТЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

Макола жах,ондаги тyFридан-тyFри хорижий инвестициялар сиёсатидаги амал-га оширилаётган ислох,отларни тах,лил килиш ва уларнинг асосий йуналишларини аниклашга баFишланган. Жах,он тажрибаси асосида мамлакатимиздаги инвестиция жараёнларининг ривожланиш хусусиятлари баён этилган.

Таянч иборалар: тyFридан-тyFри хорижий инвестиция, инвестиция ислох,оти, че-гараловчи ва назоратни кучайтирувчи, эркинлаштирувчи ва раFбатлантирувчи, хиз-матлар, казиб чикариш, агробизнес, кайта ишлаш, телекоммуникация.

ВАЛИЕВ Б.Б. СОВРЕМЕННЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕФОРМ ПРЯМЫХ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В МИРЕ

Статья посвящена анализу современных реформ осуществляющихся в политике иностранной инвестиции и определению их основных направлений. На основе ми-рого опыта изложены особенности развития инвестиционных процессов в нашей стране.

Ключевые слова: прямые иностранные инвестиции, инвестиционная реформа, регулирование и ограничение, либерализация и поощрение, услуга, добывающая промышленность, агробизнес, обработка, телекоммуникация.

VALIEV B.B. MODERN TRENDS IN FOREIGN DIRECT INVESTMENT REFORMS IN THE WORLD

The article is devoted to the analysis of the modern trends in foreign direct investment in the world and ongoing reforms in the policy of foreign investment. On the basis of world experience features of investment development in our country were stated.

Keywords: foreign direct investment, investment reform, regulation and restriction, liberalization and promotion, service, mining, agribusiness, processing, telecommunications.

Мамлакатимиз ицтисодиётини модернизация цилиш, унинг рацобатбардошлигини ошириш ва ишлаб чица-ришни техник ва технологик жицатдан янгилашда унга тутридан-тутри хорижий инвестицияларни (ТТХИ) фаол жалб цилиш ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш муцим ацамият касб этади.

Бунинг учун эса халкаро тажриба ютукларидан фойдаланиш, жах,он икти-содиётидаги инвестиция сиёсати исло-х,отларини тах,лил килиш, мамлакатларга хорижий инвестицияларни раFбатлан-тирувчи омиллар таъсир даражалари-ни тадкик килиш асосида миллий икти-содиётимиз инвестиция сиёсатини янада такомиллаштириш долзарб ах,амият касб этади.

Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, «Жадал ва мутаносиб иктисодий усиш, чукур тар-кибий узгаришларни амалга ошириш ва иктисодиётни диверсификация килишда фаол ва аник йуналтирилган инвестиция сиёсати юритиш энг мух,им омил х.исобланади»1.

Мамлакатимизда амалга оширилаёт-ган фаол инвестиция сиёсати туфайли иктисодиётимизга жалб килинаётган ин-вестициялар х,ажми 1995-2014 йилларда 7,2 баробарга, шу жумладан, хорижий инвестиция ва кредитлар х,ажми 10,3 баробарга купайди.

Айникса 2007-2009 йилларда инвестиция жараёнлари кескин фаоллашиб, асосий капиталга инвестициялар х,ажми

1 Каримов И.А. 2015 йилда ик,тисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш х,исобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. / Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк, сузи», 2015 йил 17 январь.

уртача 28,2%, хорижий инвестиция ва кредитлар эса уртача 55% усиш суръати-га эга булди ва бу бутун давр мобайнида-ги энг юкори курсаткич булди (1-расм).

Иктисодиётимизга узлаштирилган капитал куйилмалар таркибида хорижий инвестиция ва кредитларнинг уртача улуши сунгги 15 йил давомида деярли узгармаган. Аммо туFридан-туFри хорижий инвестиция ва кредитларнинг уму-мий капиталдаги уртача улуши 20002004 йиллардаги 6,3%дан 2010-2014 йилларда 19%га етди (2-расм). ТуFридан-туFри хорижий инвестициялар улуши-нинг купайиб бориши эса инвестициялар таркибий тузилишидаги ижобий сифат узгаришларидан дарак беради. Чунки ушбу турдаги инвестициялар хорижда-ги замонавий техника ва технологиялар, инновациялар, янгича бошкарув усул-ларининг мамлакатимиз иктисодиётида таркалишига ёрдам беради.

Жах,ондаги ТТХИ окимлари х,ажми 2012 йилда 1,33 трлн АК.Ш долларини ташкил этган булса, 2013 йилда ушбу курсаткич халкаро инвестицияларнинг бекарорлигига карамасдан 9%га ошиб, 1,45 трлн АКШ долларига етди2. ТТХИ окимлари барча иктисодий гурух,лар, яъни ривожланган, ривожланаётган ва утиш иктисодиёти мамлакатларида усиш тенденциясига эга булди. Ривожланган мамлакатларнинг умумий жах,он ТТХИ-даги улуши пастлигича колсада, кейинги

2 www.unctad.org/fdistatistics

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

1-расм. Узбекистонда инвестициялар ^ажми динамикаси, 2014 йилдаги солиштирма нархларда

тлрн сум1

2-расм. Умумий инвестициялар таркибида хорижий инвестиция улуши, %да2

уч иил давомида унинг улушининг усиши 52%га етиши кутилмокда.

Жах,онда инвестиция сиёсатида олиб борилган тадбирлар асосан раFбат-

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида тузилди.

2 УзР Давлат статистика кумитаси статистик туп-ламлари «Узбекистонда курилиш», 2005, 2009, 2014 Ииллар учун, «Молиялаштириш манбалари буИича асосиИ капиталга киритилган инвестициялар» бобида келтирилган маълумотлар асосида тузилди.

лантирувчи ва эркинлаштирувчи харак-терга эга булсада, уларнинг таркибида маъмурий ва чекловчи чоралар улуши ошди. 2000-2013 Иилларда Иилига уртача 56 та мамлакатда, Ииллик уртача 103 та хорижиИ инвестициялар сох,асида ислох,отлар амалга оширилган (3-расм).

2013 Иилда 59 та мамлакат хорижиИ инвестициялар сиёсатига таъсир кур-сатувчи 87 та ислох,отни амалга оширди

ЩТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

3-расм. Жах,онда хорижий инвестиция сиёсатида амалга оширилган узгаришлар динамикаси1

ва улардан 61 та ислох,от инвестицияларни эркинлаштириш, раFбатлантириш ва енгиллаштиришга йуналтирилган, 23 та чора-тадбирга эса инвестициялар-га янги чеклов ёки маъмурий бошкарув усуллари киритилган2. 2000-2013 йил-лар тах,лил килинса, инвестиция сиёса-тидаги узгаришларда эркинлаштирувчи ва раFбатлантирувчи ислох,отлар улуши 92,5%дан 70%га тушди, чегараловчи ва назоратни кучайтирувчи тадбирлар улуши эса аксинча 6%дан 26,5%га чикди. Айникса жах,он молиявий инкирози йил-ларида чегараловчи ва назоратни кучайтирувчи инвестиция узгаришлари улуши 30%дан ошиб кетди (4-расм).

Инвестиция сиёсати ислох,отларининг деярли ярми, яъни 44%и барча иктисодий тармокларни камраб олган (куп тармокли) чора-тадбир сифатида амалга оширилди. Алох,ида иктисодий тар-моклар доирасидаги ислох,отлар сонида эса энг катта улушни хизматлар тармоFи

1 World investment report, UNCTAD, New York and Geneva, 2014, P.106.

2 World investment report, UNCTAD, New York

and Geneva, 2014. P.106.

эгаллади. Кейинги уринлар эса казиб чикариш, агробизнес ва кайта ишлаш тармокларига туFри келди (5-расм).

Янги ТТХИ фаолиятидаги эркинлаштириш сиёсий ислох,отлари асосан Осиё минтакасида амалга оширилди. Улардан бир нечтаси телекоммуникация тар-моFида юз берди. Масалан, Хиндистон ТТХИга телекоммуникация тармоFида квота (микдорий чеклов)ни олиб таш-лади3. Хиндистон телекоммуникацияга йуналтирилган инвестиция фаолиятини эркинлаштириш билан бирга мудофаа тармоFида х,ам ТТХИ киритиш мумкин булган юкори чегарани муайян шарт-лар остида 26%дан купрокка, Мудофаа буйича кумита мах,камасининг маъкуллаш даражасигача оширди. Хиндистонда, шу-нингдек, нефть ва газ, курьерлик хизмат-лари, ягона бренд чакана савдоси, товар биржаси, кредит ахбороти компанияла-ри, кимматли коFозлар ва энергия бо-зоридаги инфратузилма компаниялари

3 Ministry of Commerce and Industry, Press Note No. 6, 22 August 2013.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 5

4-расм. Жах,онда инвестиция сиёсатидаги узгаришлар турлари сони ва улушлари динамикаси1

тармокларида давлат маъкуллов талаб-лари енгиллаштирилди2.

Корея Республикаси эса янгиланган Телекоммуникация бизнес актини кабул килди. Кореядаги мазкур акт Корея Республикаси билан эркин савдо шартнома-си билан боFланган мамлакатлар инвес-торларига СК ва КТ Телекомдан ташкари Кореядаги колган барча телекоммуникация бизнесларига 100%гача эгалик килиш имкониятини берди3. Корея Республикаси инвестиция х,удуди барпо этиш учун талаб килинадиган энг кам х,удуд майдо-нини камайтиришга каратилган янги ти-зимни таклиф килди4.

Мексика эса телекоммуникация со-х,асидаги радио ва телевидениедан ташкари (49%), барча йуналишларда хорижий инвестициялар учун эгалик килиш

1 World investment report, UNCTAD, New York and Geneva, 2014. P.107.

2 Ywa MaHÖa.

3 Ministry of Science, ITC and Future Planning, Telecommunications Business Act Amendments. 14 August 2013.

4 Ministry of Trade, Industry and Energy. «Korea Introduces Mini Foreign Investment Zones». 26 April 2013.

мумкин булган улуш чегарасини 100%га чикарди5.

Индонезия хорижий инвесторларга очик булган бизнес сох,алари руйхатини кенгайтирди, фармацевтика, молиявий хизматлардаги венчур капитал опера-циялари, электростанция лойих,алари каби бир неча тармокларда хорижий ин-вестицияни кабул килиш мумкин булган юкори чегарани кутарди6.

Филиппин эса Кишлок банк актига узгартиришлар киритиб, унга кура хо-рижликлар кишлок банкларида 60%гача акцияларга эга булишлари мумкин7.

Куба миллий ассамблеяси хорижий инвестициялар буйича янги конун кабул килди ва бу конун инвесторларга кафо-латлар ва солик имтиёзларини таклиф килади8. Шунингдек, мамлакатда хори-

5 Telecommunications Reform Decree, Official Gazette, 11 June 2013.

6 Indonesia Investment Coordinating Board, Presidential Decree No. 39/2014, 23 April 2014.

7 Official Gazette, 24 May 2013.

8 Official Gazette, No. 20 Extraordinary, Law 118, 16 April 2014.

5-расм. Жах,онда инвестиция сиёсатидаги узгаришларнинг ик,тисодиёт тармок,лари буйича

так,симоти (2013 й.)1

жий инвесторларга Мариелда янги мах-сус иктисодий х,удуд ташкил этилди2.

Покистонда эса Савдо вазирлиги Мил-лий суFурта компанияси билан шартнома тузиб, хорижий инвесторларни х,ар то-монлама суFурталаш буйича карор кабул килди3.

Умумий инвестиция фаолиятини эр-кинлаштиришга оид ислох,отлар асосан янги хусусийлаштириш жараёнлари билан боFлик булди. Ички ва ташки инвес-тициялар учун фойдали булган кисман ёки тулик хусусийлаштириш ислох,отлари жах,оннинг камида 10 та мамлакатида юз берди. Масалан, Перуда Конгресс Давлат энергия фирмаси Petroperü ни 49%гача хусусийлаштиришни маъкуллади ва би-ринчи марта ушбу фирмага хусусий ка-питални жалб килишга рухсат берил-

ди4. Сербияда эса JAT Airways миллий авиаташувчи компаниясининг 49% ак-цияси БААнинг Etihad Airways компания-сига сотилди5. Словенияда Парламент х,укуматнинг 15 та давлат тасарруфида-ги корхонани, шу жумладан, энг йирик телекоммуникация оператори - Telekom Sloveniaни х,ам сотиш режасини куллаб-кувватлади6.

Яна бир эркинлаштириш чора-тадбир-ларидан бири Мексикадаги сунгги энергия ислох,отлари билан боFлик. 2013 йил декабрда Мексика Конгресси мам-лакат конституциясига узгартиришлар киритди ва булар уз ичига нефть саноа-тида хусусий капитал буйича чекловни олиб ташлаш карорини х,ам олди. Уларга кура, давлат лицензия бериш ва ишлаб

1 World investment report, UNCTAD, New York and Geneva, 2014, P.107.

2 Decree 313/2013, Official Gazette No. 026, 23 September 2013.

3 Ministry of Commerce, «Insurance Coverage to Foreign Buyers», 2 January 2013.

4 Official Gazette, 18 December 2013.

5 Etihad Airways, «Etihad Airways, Jat Airways and Government of Serbia unveil strategic partnership to secure future of Serbian National Airline», 1 August 2013.

6 Ministry of Finance, «The Parliament Gave a Green Light tothe Privatization of 15 Companies», 30 June 2013

чикариш, фойда ва хизмат курсатишда хусусий инвесторлар билан х,амкорлик килиши мумкин1.

Купрок фискал механизмларга асос-ланган хорижий инвестицияларни раFбатлантирувчи тадбирлар бир неча алох,ида иктисодий тармокларни ри-вожлантириш дастурларида х,ам уз ифо-дасини топди. Жумладан, 2014 йилнинг бошида Доминикан Республикаси Ту-ризмни ривожлантириш конунида инвесторлар учун солик имтиёзларини кенгайтиришга карор килди2. Малайзия х,ам ракобатбардош ва баркарор ички автомобиль саноатини ривожлантириш максадида солик имтиёзларини куллаган х,олда узининг «Миллий автомобиль сиё-сати - 2014» дастурини эълон килди3.

Жах,онда амалга оширилаётган инвестиция ислох,отларининг аксарият кисми инвестиция жараёнларини эркинлаш-тириш ва раFбатлантириш борасидаги узгаришлар билан боFлик булди. Шундай экан, мамлакатимиз иктисодиётининг инвестициявий жозибадорлигини янада ошириш, олиб борилаётган инвестиция

ислох,отларини янада фаоллаштириш, хорижий инвестицияларни жалб килиш учун кулай мух,итни шакллантириш ор-кали чет эл капиталидан окилона фой-даланиш иктисодиётни модернизация килиш ва баркарор усишига эришишнинг асосий шарти х,исобланади.

Хорижий инвестицияларни машина-созлик, енгил ва озик-овкат саноати, фармацевтика, кимё, электротехника, курилиш материаллари ишлаб чикариш каби мамлакатимиздаги истикболли ва юкори технологияли тармокларга жалб килишни раFбатлантириш х,ам мух,им ах,амиятга эга. ТуFридан-туFри хорижий инвестицияларни нафакат фаол жалб килиш, балки улар билан бирга кириб келадиган замонавий техника ва технология, инновациялар, янгича бошкарув усулларидан унумли фойдалана олиш имкониятини берадиган юкори малака-ли кадрларни тайёрлаш, инфратузилма-ни ривожлантириш, давлат институтлари сифатини ошириш х,ам мух,им вазифалар-дан бири булиб колади.

AgaÔMëT^ap:

1. KapuiMOB M.A. 2015 Mi/Mga MKjMœAMëTMMi/BAa Ty6 TapKu6uM y3rapuw.napHM aMa.n-ra owupuw, мо,цеpнмзaц^m Ba ,цмвеpсм$мкaц^m xapaëH-napuHiu i/mum gaBOM эттupum ^uco6ugaH xycycuM MynK Ba xycycuM Tag6upKop^uKKa KeHr My.n omu6 6epuw - ycTyBop Ba3M^aMU3flup. / Y36eKuCTOH npe3ugeHTu MCHOM KapuMOBHi/mr MaM.naKaTMMM3HM 2014 Mi/mga UXTUMOUM-UKJUCOAUM puBOx-naHTupuw AKyH^apu Ba 2015 Mumra My.nxa.n.naHraH mkJMCOAMM gacTypHuHr энг Myx,UM ycTyBop MyHa^um^apura 6aFuw.naHraH Ba3up.nap Ma^KaMacuHMHr Max^ucugaru Matpy3acu. // «Xa^K, cy3u», 2015 Mum 17 AHBapb.

2. www.unctad.org/fdistatistics.

3. World investment report, UNCTAD, New York and Geneva, 2014.

4. Ministry of Commerce and Industry, Press Note No. 6, 22 August 2013.

1 Official Gazette, 20 December 2013.

2 Law No. 195-13, Official Gazette, 8 January 2014.

3 Ministry of International Trade and Industry, «National Automotive Policy (NAP) 2014», 20 January 2014.

5. Ministry of Science, ITC and Future Planning, Telecommunications Business Act Amendments, 14 August 2013.

6. Ministry of Trade, Industry and Energy, «Korea Introduces Mini Foreign Investment Zones», 26 April 2013.

7. Telecommunications Reform Decree, Official Gazette, 11 June 2013.

8. Indonesia Investment Coordinating Board, Presidential Decree No. 39/2014, 23 April 2014.

9. Official Gazette, 24 May 2013.

10. Official Gazette, No. 20 Extraordinary, Law 118, 16 April 2014.

11. Decree 313/2013, Official GazetteNo. 026, 23 September 2013.

12. Ministry of Commerce, «Insurance Coverage to Foreign Buyers», 2 January 2013.

13. Official Gazette, 18 December 2013.

14. Etihad Airways, «Etihad Airways, Jat Airways and Government of Serbia unveil strategic partnership to secure future of Serb ian National Airline», 1 August 2013.

15. Ministry of Finance, «The Parliament Gave a Green Light tothe Privatization of 15 Companies», 30 June 2013.

16. Official Gazette, 20 December 2013.

17. Law No. 195-13, Official Gazette, 8 January 2014.

18. Ministry of International Trade and Industry, «National Automotive Policy (NAP) 2014», 20 January 2014.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.