Научная статья на тему 'Минтақа инвестиция муҳити ва инвестицион жозибадорлиги'

Минтақа инвестиция муҳити ва инвестицион жозибадорлиги Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
819
232
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестиция салоҳияти / инвестиция муҳити / инвестиция муҳитининг омиллари. / investment potential / investment climate / investment climate factors

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Жўраев Хусан Атамуратович, Алияров Олим Абдуғапарович

Мақолада минтақа инвестиция салоҳияти ва уни ривожлантириш омиллари, кўрсаткичлари ҳамда аниқлаш усуллари келтирилган. Ўзбекистонда инвестиция муҳитини такомиллаштириш чора-тадбирлари таклиф этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INVESTMENT CLIMATE AND THE REGION'S INVESTMENT ATTRACTIVENESS

The article examines the factors, indicators and methods for determining the investment potential of the region. Some measures to improve the investment climate in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Минтақа инвестиция муҳити ва инвестицион жозибадорлиги»

Жураев Х.,

Термиз давлат университети «Иктисодиёт» факультети «Молия» кафедраси укитувчиси; Алияров О.,

Термиз давлат университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт» кафедраси укитувчиси

МИНЩА ИНВЕСТИЦИЯ МУЩИ ВА ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИ

ЖУРАЕВ Х., АЛИЯРОВ О. МИНТАЦА ИНВЕСТИЦИЯ МУЦИТИ ВА ИНВЕСТИЦИОН ЖОЗИБАДОРЛИГИ

Маколада минтака инвестиция салох,ияти ва уни ривожлантириш омиллари, курсаткичлари х,амда аниклаш усуллари келтирилган. Узбекистонда инвестиция мух,итини такомиллаштириш чора-тадбирлари таклиф этилган.

Таянч иборалар: инвестиция салох,ияти, инвестиция мух,ити, инвестиция мух,итининг омиллари.

ДЖУРАЕВ Х., АЛИЯРОВ О. ИНВЕСТИЦИОННЫЙ КЛИМАТ И ИНВЕСТИЦИОННАЯ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТЬ РЕГИОНА

В статье рассмотрены факторы, показатели и методы определения инвестиционного потенциала региона. Предлагаются мероприятия по совершенствованию инвестиционного климата Узбекистана.

Ключевые слова: инвестиционный потенциал, инвестиционный климат, факторы инвестиционного климата.

JURAEVX., ALIYAROV O. INVESTMENT CLIMATE AND THE REGION S INVESTMENT ATTRACTIVENESS

The article examines the factors, indicators and methods for determining the investment potential of the region. Some measures to improve the investment climate in Uzbekistan. Keywords: investment potential, investment climate, investment climate factors.

Минтаца даражасида инвестиция муцити тадбиркор-лик тузилмалари, банклар, касаба уюшмалари, цокимият органлари ва бошца жараёнлар иштирокчиларининг икки томонлама муносабатлари орцали намоён булади. Бу дара-жада инвестор ва муцитнинг реал ицтисодий, цуцуций, маданий алоцалари жараёнида инвестиция муцитининг умумлашган бацоси аницлаштирилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

Иктисодий адабиётларда инвестиция мух,ити ва уни х,исоблаш усулларини таъ-рифлашнинг кенг сох,аси келтирилган1. Бизнинг фикримизча, унинг куйидаги таърифида тухталиш максадга мувофик: инвестиция мух,ити - инвестиция жараён-лари кечадиган мух,итдир2. У минтакада инвестиция фаолияти шароитларини ва инвестиция риски даражасини белгилайди-ган сиёсий, иктисодий, х,укукий, ижтимоий ва бошка омиллар таъсирида шаклланади.

Узбекистан - бу, энг аввало, сиёсий баркарорлик, эртанги кунга булган ишонч, ижтимоий ва сиёсий х,аётнинг барча сох,а-ларидаги ислох,отларнинг боскичма-бос-кич боришлигига асосланган давлатдир. Узбекистон жах,оннинг юздан ортик мил-лат вакиллари ва унлаб диний конфессия-лар келишиб яшаётган давлатдир.

Узбекистон мустакилликнинг дастлабки йилларидан уз ривожланиш йули, узининг ижтимоий йуналтирилган бозор иктисо-диётига утишнинг «узбек модели»ни тан-лади. Бу модель Президент Ислом Каримов томонидан давлатимиз мустакилликка эришган биринчи кунларданок ишлаб чи-килган бешта асосий тамойилга таянади. Булар: иктисодиётнинг сиёсатдан устувор-лиги; давлат - бош ислох,отчи; жамият х,аётининг барча сох,аларида конун усту-ворлиги; кучли ижтимоий сиёсат олиб бо-риш; бозор муносабатларига боскичма-боскич утиш.

Мазкур моделнинг муваффакиятли амалга оширилиши туфайли бугунги кунда Узбекистонда куйидагиларга эришиш таъ-минланди:

1 Асаул А.Н. Формирование инвестиционного климата (опыт Петербургского региона). // «Экономика Украины»: Киев, 2002, № 4..

2 Иванов М.Ю. Понятие инвестиционного кли-

мата и его влияние на эффективность инвестиционного воздействия партнеров. - М.: Российская академия государственной службы при Президенте РФ, 1996; Лебедев В.М. Формирование инвестиционного климата в России. // «Финансы», 1995, № 4.

- макроиктисодий баркарорлик, иктисодиётнинг ички ва ташки секторларининг мувозанатлашганлиги, валюта жамFарма-ларининг усиши;

- йиллик иктисодий усишнинг баркарор юкори суръатларини купрок ички омиллар х,исобига уртача 8% даражасида ушлаб ту-риш учун шароитлар яратилиши;

- жами солик юкламасини охирги йил-ларда деярли уч бараварга пасайтириш, бунда давлат томонидан эскпортер кор-хоналар, кичик бизнес субъектлари ва ин-вестицияларни амалга ошираётган ва янги турдаги мах,сулотларни узлаштираётган корхоналарга кушимча имтиёзлар такдим этилди;

- банк назорати Базель тамойилларига катъий риоя килинадиган баркарор банк-молия тизимининг яратилиши. Хусусан, банк капиталининг етарлилиги даража-си 23%дан ортикрокни ташкил килади, бу халкаро стандартлардан деярли 3 марта юкоридир;

- фаол инвестиция сиёсати, саноат тармоклари ва ишлаб чикариш инфра-тузилмасини техник модернизациялаш х,исобига янги юкори технологик тармок-ларни ривожлантириш3.

Инкирозга карши кураш ва унинг оки-батларининг таъсирини йукотишнинг кабул килинган стратегияси Узбекистонга, дунёнинг кам сонли давлатлари катори, утган давр давомида иктисодий ривожланиш баркарор суръатларини таъминлаш имконини берди. Охирги турт йилда ЯИМ-нинг усиш суръатлари 8,0%дан ошди х,амда 2013 йил натижаларига кура 8,0%ни ташкил этди. Бунда инфляция охирги етти йил давомида 8%дан ошмади.

Узбекистонда асосий капиталга инвес-тициялар усиш тенденциясига эга булиб бораётгани инвестиция мух,итининг кулай-лигидан далолат беради. Бундай инвести-

3 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29^ = 56%3А2010-04-13-14-19-51&Ке1^ = 34. 06.07.2015.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

ция х,олати иктисодий усиш технологик да-ражасини тезкор узгартириш имкониятини бериб келмокда. Куплаб экспертларнинг фикрларига Караганда, усиш суръатларини янада ошириб бориш такозо этилмокда.

Инвестицияларнинг бундай усиш суръатлари инвесторлар учун кулай мух,ит яратилганлиги, инвестиция динамикаси ва таркибига таъсир курсатадиган жами иктисодий, ^укукий, ташкилий, сиёсий ва ижтимоий шароитлар билан белгилана-ди. Хусусан, инвестициялар импортининг ошиб бораётганлиги х,ам бундан далолат бериб турибди.

Ижобий инвестиция мух,итини яра-тиш вазифасини х,ал килган х,олда иктисо-диётнинг глобаллашуви жах,онда мавжуд инвестиция ресурсларидан фойдаланишни кенгайтирган х,олда шу оркали инвестиция реципиентлари уртасидаги ракобатни ку-чайтиришини кузда тутиш мух,им. Мос ра-вишда, агар биз ташкаридан куйилмалар х,ажмини оширишни хох,ласак, улар учун ракобатчилардан кура яхширок шароит-ларга эга булишимиз керак. Бунда нафакат хорижий, балки миллий инвестиция ре-сурслари х,ам кузда тутилмокдаки, улар-нинг чет элга «окиб кетиши» улар учун уз мамлакатида яратилган мух,ит унчалик кулаймаслигини курсатади.

Минтакалар инвестиция мух,итининг мазмуни куйидагилар х,исобланади:

■ объектив омиллар;

■ иктисодиётнинг турли даражалари буйича инвестиция мух,итини табакалаш-тириш;

■ миллий иктисодиёт инвестиция мух,и-тининг минтакалар инвестиция мух,итлари мажмуига олиб келмаслиги (синергизм хоссаси);

■ минтака иктисодий тизимига инвестиция мух,итини киритиш;

■ маълум шароитлар окибати сифатида турли рискларнинг вужудга келиши.

Инвестиция мух,итини динамизм билан боFл и к равишда мониторинг килиш вази-фаси долзарб х,исобланади. Амалиётда ин-

вестиция мух,итини мониторинг килишнинг уч куриниши кенг таркалди:

- биринчи куриниш - алох,ида хужалик тизимларини ажратмаган х,олда инвестиция мух,итининг х,олатига чирмашиб кетади;

- иккинчи куриниш (икки буFинли) - бу-тун мамлакат ва хусусан, минтака учун мо-ниторингни амалга оширишни кузда тутади;

- учинчи куриниш - йириклаштирил-ган минтакалараро иктисодий х,удудлар, минтакалар ва тармокларнинг монито-рингини утказишни кузда тутади (уч, турт буFинли мониторинг).

Миллий иктисодиёт учун учинчи куриниш купрок устувор х,исобланади, чунки у куйидагиларга имкон беради:

- инвестиция мух,итини тах,лил килиш жараёнида субъективизмни камайтириш;

- барча даражаларда инвестиция мух,и-тини яхшилаш буйича ахборотлар йиFиш, кайта ишлаш ва узатиш, мониторинг тизи-ми бошкарувини соддалаштириш;

- минтакалараро тузилмалар ухшашлиги ва фаркларини х,исобга олиш.

Инвестиция мух,ити минтакавий омиллар ва минтакавий сиёсат таъсирида вужудга келади, деган хулосага келиш мумкин. Бу унсурларнинг узаро таъсири узвийли-ги минтакадаги инвестиция мух,итининг кулайлиги даражасига х,ам боFлик булади1.

Инвестиция мух,ити кулайлиги даража-сини бах,олашнинг бир канча услублари мавжуд:

- рейтинг бах,олаш;

- Т.Саати усули буйича жуфт таккос-лашлар асосида бах,олаш;

1 Асаул А.Н., Денисова И.В. Состояние инвестиционного климата Петербургского региона. // Сб. докладов межд. науч.-практ. конф. «Реконструкция - Санкт-Петербург - 2003». - СПб.: СПбГАСУ.-Ч. III, 2002.; Асаул А.Н., Грахов В.П. Формирование инвестиционного климата в Санкт-Петербурге и Ленинградской области. // «Экономические проблемы и организационные решения по совершенствованию инвестиционно-строительной деятельности». Сб науч. тр., вып. 3, т. 2. - СПб.: СПбГАСУ, 2005; Асаул А.Н. Задачи повышения уровня благоприятного инвестиционного климата региона и его оценки. // Матерiали третього пленуму Стлки економклв Украши та економiчног форуму, Юев, 2004.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

- халкаро рейтинг агентликлари томо-нидан таклиф килинган услуб.

Барча усуллар асосида инвестиция му-х,ити тоифаларини уч тизимостига ажратиш ётади: инвестиция салох,ияти, инвестиция риски ва инвестиция фаоллиги.

Минтака инвестиция салох,ияти - инвес-тицияларни минтакага жалб килиш им-конини берадиган объектив иктисодий, ижтимоий ва табиий-географик ва бошка омиллар мажмуидир.

Инвестиция риски (нотижорат) минта-када инвестициялар ёки улардан даромад йукотишлари эх,тимолини шакллантира-диган инвестиция фаолияти салбий ша-роитларининг мавжудлиги туфайли унинг инвестиция салох,иятини туликсиз руёбга чикариш эх,тимолини кузда тутади.

Инвестиция жозибадорлигининг х,осил килинган ва унга мос инвестиция фаоллиги даражаси уртасида вакт лаги мавжуд булар экан, минтака асосий капиталига инвести-цияларни жалб килиш х,ажми ва суръатла-рини бах,олаш максадга мувофикдир.

Кулай инвестиция му^ити ва соли^ сиёсати. Узбекистонда мустакиллик йил-ларида хорижий инвесторлар учун х,ук-укий кафолатлар ва имтиёзларнинг кенг тизими яратилди, чет эл инвестиция-лари иштирокидаги корхоналар фаолия-тини раFбатлантириш буйича чора-тад-бирларнинг бир бутун тизими ишлаб чикилди.

Давлат Узбекистан Республикаси х,уду-дида инвестиция фаолияти билан шуFулла-наётган хорижий инвесторларнинг х,укук~ ларини мух,офаза килади ва кафолатлайди. Узбекистан Республикасининг кейинги конунлари инвестициялаш шароитларини ёмонлаштирган вазиятда чет эллик инвес-торларга инвестициялаш пайтидан бош-лаб, 10 йил давомида инвестициялаш са-насида амалда булган конунчилик кулла-нилади. Хорижий инвестор унинг инвестициялаш шароитини яхшилайдиган янги конунчилик коидаларини хабар килиш

тартибида уз билганича куллаш х,укукига эга.

Бундан ташкари, айрим вазиятларда чет эллик инвесторларга республика экспорт салох,иятини кенгайтириш ва мустах,камлаш, баркарор иктисодий усишни таъминлайди-ган устувор тармоклар ва лойи^алар, ки-чик тадбиркорлик сох,асидаги лойи^аларни инвестициялашда кушимча кафолатлар ва ^укуклар му^офазаси тадбирлари такдим этилади.

2001 йил 1 октябрдан республикада «ягона ойна» тамойили буйича юридик шахсларни давлат руйхатидан утказишнинг соддалаштирилган тизими урнатилди. Бошкача айтганда, янгидан ташкил этила-диган корхоналар учун барча келишувлар факат бир инстанцияда 3 иш куни давомида амалга оширилмокда.

Охирги йилларда х,ам юридик, х,ам жис-моний шахслар учун солик тусикларини боскичма-боскич пасайтиришнинг тен-денцияси кузатилмокда. Хусусан, юридик шахсларнинг даромадларига солик став-каси 1992 йилдан бошлаб беш мартага ка-майтирилди ва х,озирги вактда 8% ни ташкил этади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик вакилларига соликка тортиш ва кредит-лаш буйича катор имтиёз ва кулайликлар яратилди. 1996-2014 йиллардаги статистик маълумотларга кура, кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик учун солик ставкалари 38 фоиздан 5 фоизгача, яъни етти марта-дан купрок пасайди. Узбекистан Республикаси Солик кодексига кура, микрофирма-лар ва кичик корхоналар умум урнатилган соликлар ва бошка мажбурий туловлар урнига ягона солик туловини тулаш им-конини берадиган, соддалаштирилган соликка тортиш шаклини танлашлари мум-кин. Ягона солик тулови ставкаси 2013 йил

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

натижаларига кура, бор-йуFи 5% ни таш-кил этди1.

Мисли курилмаган солик имтиёзлари якинда Узбекистан Республикаси Пре-зидентининг ташаббуси билан Наво-ий минтакасида ташкил этилган эркин индустриал-иктисодий х,удудда ишлаб чи-кариш фаолиятини амалга оширадиган ва республика х,удудида ундириладиган барча соликлар ва божхона туловларидан амал-да озод килишни уз ичига оладиган иш-тирокчилари сифатида руйхатга олинган корхоналар учун яратилган. Бу эса Навоий вилоятидаги Эркин индустриал-иктисодий х,удудни дунёдаги энг либерал ва жозиба-дор эркин иктисодий х,удудлардан бирига айлантирмокда.

Хукумат томонидан инвестиция мух,и-тини яхшилаш учун курилаётган тадбирлар мамлакат иктисодиётига жалб килинаётган туFридан-туFри хорижий инвестициялар х,ажмини анча купайтира олди. Муста-киллик йилларида мамлакат иктисодиётига 120 миллиард доллардан ортик инвестициялар жалб килинди. Улардан 60 миллиард доллардан ортиFи чет эллик инвес-торларнинг маблаFларидир.

Хорижий инвестицияларнинг умумий х,ажми 2013 йилда 3,2 миллиард АКШ долларни ташкил этди. Шу жумладан, туFридан-туFри хорижий инвестициялар 2,3 миллиард АКШ доллар х,ажмида булди. Бундан ташкари, х,удудий инвестиция дас-турлари доирасида 2013 йил натижала-ри буйича 720,3 миллион АКШ доллар х,ажмидаги маблаFлар жалб этилди2.

Минтакалар инвестиция мух,ити кулай-лигига таъсир курсатадиган омиллар-ни амал килиш узунлиги (узгармайдиган омиллар, секин узгарувчи омиллар, тез

1 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%3A2010-04-13-14-19-51&Иет^ = 34. . 06.07.2015.

2 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%3A2010-04-13-14-19-

51&Ке1^ = 34. . 06.07.2015.

узгарувчи омиллар) ва таъсир курсатиш йуналиши буйича (инвестиция салох,ияти омиллари, инвестиция нотижорат риски омиллари, инвестиция фаоллиги омиллари) таснифлаш мумкин.

Минтакавий тадкикотлар тах,лили асо-сида тизимга солинмаган куйидаги асосий курсаткичлар руйхатини келтириш мумкин:

1. Минг квадрат километр х,удудга туFри келадиган темир йуллар зичлиги, километр.

2. Минг квадрат километрга туFри келадиган каттик копламали автойуллар зичли-ги, километр.

3. 100 оилага туFри келадиган ах,олининг умумий фойдаланиш тармоFи ёки унга чикиш ^укукига эга булган уй телефон ап-паратлари билан таъминланганлиги, дона.

4. Транспортдаги асосий фондлар кий-мати, сум.

5. Саноатдаги асосий фондлар киймати, сум.

6. Курилишдаги асосий фондлар кий-мати, сум.

7. Минтакада давлат ах,амиятига молик йирик транспорт тармоклари (аэропорт-лар, дарё портлари) мавжудлиги.

8. Чакана товар обороти х,ажми, сум.

9. Уртача ойлик иш х,аки, сум.

10. А^оли жон бошига истеъмол хара-жатлари, сум.

11. Истеъмол товарлари индекси, утган йилгига нисбатан фоизда.

12. Саноат ишлаб чикариши умумий х,ажми, сум.

13. ЁкилFи саноати ма^сулотининг саноат мах,сулотлари умумий ^ажмидаги улуши.

14. Ерлар умумий майдони, км2.

15. Кишлок хужалигига мулжалланган ерларнинг умумий ер майдонидаги салмоFи.

16. Урмон фонди ерларининг умумий ер майдонидаги салмоFи.

17. Сув зовурлари лимити, м3.

18. Тупрокдан фойдаланиш учун тулов-лар, сум.

19. Урмон ерлари ва урмон фондидан фойдаланганлик учун ижара х,аки, сум.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

20. Сув объектларидан фойдаланганлик билан боFлик1 туловлар, сум.

21. Минтакалар буйича ЯИМ х,ажми, сум.

22. Иктисодий фаол ах,оли сони, киши.

23. Смета бах,оларида капитал куйилма-лар, сум.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

24. Олий маълумотли ах,оли салмоFи.

25. Бандлик хизмати идораларида руй-хатга олинган ишсизлар сони, киши.

26. Иктисодий фаол ах,оли сони, киши.

27. Халк хужалигига кредит куйилмалар жами, сум.

28. Узок муддатли кредит куйилмалар, сум.

29. Тижорат банклари устав фондлари-нинг жами суммаси, сум.

30. Тижорат банкларига куйилмалар колдиклари, сум.

31. Барча хужалик фаолияти турларидан корхоналарнинг олган фойдаси/зарарлари, сум.

32. Чет эл инвестициялари х,ажми, АКШ долл.

33. Хакикий нархлардаги капитал куйилмалар, сум.

34. Минг кишига туFри келадиган руй-хатга олинган жиноятлар сони.

35. Барча мавжуд ах,оли.

36. Мех,нат фаолиятида банд булмаган, иш изловчи фукароларнинг умумий ах,оли сонидаги салмоFи.

37. Доимий камбаFалликдаги оилалар салмоFи.

38. Мех,натга х,ак тулаш буйича карз-дорлик, сум.

39. Зарар куриб ишлаётган корхоналар сони.

40. Пул эмиссияси х,ажми индекси, утган йилга нисбатан фоизда.

41. Банк ссудалари буйича жами карз-дорлик, сум.

42. Банк ссудалари буйича муддати утган карздорлик, сум.

43. Кредиторлик карздорлиги, сум.

44. Дебиторлик карздорлиги, сум.

45. Ифлосланган окова сувлар чикинди-лари, км2 га млн. м3.

46. Токсик чикиндиларнинг х,осил були-ши, т.

47. Токсик чикиндилардан фойдаланиш, т.

48. Стационар манбалардан атмосфера х,авосига ташланадиган ифлослантирувчи буюмларнинг х,акикий х,ажми, т.

49. Стационар манбалардан атмосфера х,авосига ифлослантирувчи буюмларнинг рухсат берилган ташланиши, т.

50. Минтака х,удуди, км2.

Ушбу омиллардан келиб чикиб, улар-нинг уч асосий омиллар гурух,ини акс эт-тирувчи таснифланишини амалга ошириш мумкин.

Минтака инвестиция сало^ияти да-ражасига таъсир курсатадиган омиллар.

Инвестиция салох,ияти асосий макро-иктисодий тавсифлар, х,удудларнинг ишлаб чикариш омиллари билан таъминланган-лиги, ах,олининг истеъмолчилик талаби ва х,.к.ларни х,исобга олади. Уни катор омиллар белгилаб, улар уз навбатида, бир канча инвестицион ах,амиятга молик ху-сусий курсаткичларнинг нисбатига боFлик булади.

1. Табиий-географик сало^ият мин-та^анинг ресурс-хом ашё сало^ияти мажмуи ва географик жойлашувини кузда тутади.

Минтаканинг ресурс-хом ашё сало-х,ияти - табиий ресурслар мажмуининг бир кисми булиб, улардан жамият иктисодий ва техник ривожланиши ва х,удуд урганилишининг мавжуд даражасида хужалик ва инсониятнинг бошка фаолиятлари-да бугун ва истикболда фойдаланиш мум-кин.

Минтака ресурс-хом ашё салох,ияти интеграл курсаткичи салох,иятнинг алох,ида унсурлари - минерал, сув, ер, урмон, фауна ва рекреацион ресурслар иктисодий бах,осининг тортилган йиFиндиси сифатида аникланади. Инвестиция жозибадорлигини аниклаш максадлари учун ресурс-хом ашё салох,ияти мух,им, чунки табиий ресурслар асосий турларининг баланс захиралари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

1- жадвал. Минтака ресурс-хом ашё сало^иятининг таркиби1

Ресурс-хом ашё салох,иятининг тури Ресурс тури

Минерал-хом ашё

ёкилFи-энергетика Нефть, табиий газ, кумир, торф, ёнувчи сланецлар

металлоруда Кора, рангли, камёб ва кимматбах,о металлар

руда булмаган металлар Апатитлар, форфоритлар, шаффоф металлар, графит, асбест, курилиш хом ашёси

Сув Сув таъминоти, гидроэнергетика, баликчилик хужалиги

Урмон ЁFоч, овчилик-хунармандчилик

Усимликшунослик Тупрокдаги гумус захираси, булинадиган кишлок хужалиги экинлари асосий мах,сулотидаги оксиллар

билан уртача тортилган таъминланганлик-ни тавсифлайди.

1-жадвалда келтирилган ресурслар мин-така ресурс-хом ашё салох,иятини бах,о-лашда кизикиш уЙFотади.

Бой минерал-хом ашё базаси ва энергетика мустакиллиги.

Узбекистон олтин, уран, кумуш, мис, кУрFошин, рух, вольфрам, камёб метал-лар, табиий газ, кумир ва бошка фойдали казилмалар захиралари буйича дунёнинг етакчи мамлакатларидан бири х,амда узок йиллар аввалок узининг энергетика хавф-сизлигини таъминлаган мамлакатдир.

Кенг хом ашё манбаларидан фойдала-ниш хом ашё ва материалларни жунатиш харажатларини анча кискартириш йули билан ишлаб чикарилаётган мах,сулот таннар-хини макбуллаштиради, юкори кушилган кийматли ва мах,аллийлаштириш даражаси 50%дан ортик булган мах,сулотлар ишлаб чикариш, чукур кайта ишлаш имкониятини беради.

Узбекистонда 1644 дан ортик конлар ва фойдали казилмаларнинг илFор топилма-лари аникланган, мамлакатнинг умумий минерал-хом ашё салох,ияти 3 трлн доллар-ни ташкил этади2. Куплаб х,олатлар буйича, шу жумладан, руда булмаган ва металл фойдали казилмалар, кишлок хужалиги хом ашёси буйича Узбекистон жах,онда

1 Жадвал муаллифлар томонидан ишлаб чикилди.

2 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=artide&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%3A2010-04-13-14-19-

51&Ке1^ = 34. 06.07.2015.

етакчи уринлардан бирини, хусусан, мис захиралари буйича 11-уринни, олтин ишлаб чикариш х,ажми буйича 7-уринни, уран буйича 7-уринни, пахта хом ашёси буйича 5-уринни эгаллайди3.

Бугунги кунда куплаб ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар дуч келаё-тган энергетика такчиллиги шароитида Узбекистоннинг энг мух,им устунлиги шун-даки, Узбекистон иктисодиёти энергетика мустакиллиги билан тавсифланадиган унча куп булмаган давлатлардан биридир.

Узбекистон газ, кумир ва уран захирала-рига эга унлаб мамлакатлар каторига ки-ради ва уларнинг экспортёри х,исобланади. Узбекистон энергия манбаларининг ялпи захиралари иктисодиётнинг камида 100 йил давомидаги эх,тиёжларини коплашга етади.

Узбекистонда ишлаб чикариладиган электр энергияси республиканинг усиб бораётган эх,тиёжларини тула коплайди ва киймати буйича ривожланган мамла-катларда саноат истеъмолчилари тулай-диган уртача нархлардан 4 марта кам-дир. Мукобил энергия манбалари, шу жумладан, куёш, шамол, каттик маиший чикиндиларни кайта ишлашдан олинади-ган энергиянинг чекланмаган салох,ияти кушимча имкониятлар очади. Улар х,ар йили 51 миллиард тонна нефть эквивален-

3 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29^ = 56%3А2010-04-13-14-19-51&Ке1^ = 34. 06.07.2015.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

ти х,ажмидаги энергияни х,осил килиш им-конини беради1.

Кулай географик жойлашув.

Узбекистон - Марказий Осиё чоррах,а-сидир, бу эса минтакавий х,амкорлик, транспорт йулакларини ривожлантириш, минтакавий ва трансмиллий лойих,аларда катнашиш учун кулай шарт-шароитни яра-тади. Бу МДХ мамлакатлари билан эркин савдо олиб бориш имкониятини беради.

Евроосиё коммуникация мультимодаль тизимига интеграциялашган Узбекистон-нинг ривожланган транспорт инфратузил-маси ва чоррах,ада жойлашганлиги инвес-тицион ва савдо-иктисодий х,амкорликнинг истикболлилигини белгилайди. Узбекис-тонга инвестиция киритган х,олда чет эл компаниялари бешта йирик ва динамик ривожланадиган бозорларга чикиш имкониятини олади - бу 300 млн кишидан ортик бозорга эга МДХ, Марказий ва Шаркий Европа, Жанубий ва Жанубий-Шаркий Осиё, Якин Шарк мамлакатларидир2.

Узбекистоннинг юкорида курсатилган минтакалар уртасида барча савдо йулак-лари кесишган жойда фойдали географик жойлашуви, Марказий Осиёдан олис-далиги, Якин Шаркнинг шаркий кисми, Хиндистоннинг шимолий кисми ва Хитой-нинг Fарб кисмидаги бозорларни боFловчи ривожланган мультимодаль тармок экан-лиги мух,им ракобат устунлиги х,исобланиб, у оркали транзит билан юкларни етказиш харажатлари ва вактини кискартиради.

Бугунги кунда Узбекистонда транзит салох,иятини ривожлантириш ва устириш учун барча шароитлар яратилган. Мамла-кат ичкарисида янги темир йуллар ва автомобиль магистралларининг курилиши амалга оширилмокда, халкаро ах,амиятга

1 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=artide&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%o3A2010-04-13-14-19-51&Иет^ = 34. 06.07.2015.

2 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=artide&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%o3A2010-04-13-14-19-51&Ке1^ = 34. 06.07.2015.

молик автойуллар ва асосий транзит темир йул линиялари реконструкция килинмокда, халкаро аэропортлар модернизация килинмокда, ихтисослашган халкаро транспорт терминаллари ташкил килинмокда, тегишли меъёрий-х,укукий база ишлаб чикилмокда.

45 та мамлакат, шу жумладан, Япония, Хитой, Корея, АКШ, Евроиттифок ва МДХ мамлакатлари уртасида урнатилган эркин савдо х,удудлари - мамлакатлар савдоси-да купрок кулайликлар тартибини яратиш туFрисидаги Келишув Узбекистонда ишлаб чикарилган мах,сулотларнинг ташки бо-зорлардаги ракобатбардошлигини анча ошириш имконини беради.

2. Ме^нат сало^ияти.

Минтаканинг демографик салох,ияти мех,нат салох,иятининг асосий таркибий кисмларидан бири х,исобланади. Узбекистонда доимий ах,олининг уртача сони 2013 йилда 29 млн 993,5 минг кишини ташкил этди ва 2010 йилга нисбатан 107,1% га усди. Олтита минтака - Тошкент, Навоий, Сирдарё, Хоразм вилоятлари, Коракал-поFистон Республикаси, Тошкент шах,рида ах,оли туFилиши уртача республика дара-жасидан паст суръатларга, колган 8 та минтакада эса юкори даражага эга. Бу-лар - Бухоро, Жиззах, Андижон, Кашка-дарё, ФарFона, Самарканд, Сурхондарё, Наманган вилоятларидир. Минтакалар ва уларга мос келадиган ах,оли сони 2-жад-валда келтирилган.

Потенциал инвестор учун ишчи кучи-нинг нафакат микдор, балки сифат тар-киби х,ам мух,им х,исобланади. Сифат тав-сифларига минтака ах,олисининг касбий тайёргарлик даражаси ва маълумоти, ёши, жинси, саломатлигининг х,олати кабилар кириши мумкин.

Кадрлар ва интеллектуал сало^ият.

Узбекистон катта кадрлар ва интеллектуал салох,ият, замонавий халкаро стан-дартларга мос таълим тизимига эга. Уз мох,иятига кура, бетакрор кадрлар тайёр-лаш миллий дастури таълимнинг узлуксиз-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

2-жадвал. Узбекистон минтакаларида доимий ах,олининг таксимланиши, минг киши1

Минтакалар Йиллар

2010 2011 2012 2013 2013 йилда 2010 йилга нисбатан усиш, %да

Жами: 28001,4 29123,4 29555,4 29993,5 107,1

КоракалпоFистон Республикаси 1632,0 1680,9 1692,8 1711,8 104,9

Вилоятлар:

Андижон 2549,1 2672,3 2714,2 2756,4 108,1

Бухоро 1612,5 1683,8 1707,4 1729,7 107,3

Жиззах 1116,8 1166,7 1186,6 1205,0 107,9

Кашкадарё 2616,1 2722,9 2777,8 2831,3 108,2

Навоий 851,6 873,0 881,2 888,4 104,3

Наманган 2258,5 2379,5 2420,6 2458,7 108,9

Самарканд 3119,0 3270,8 3326,2 3380,9 108,4

Сурхондарё 2075,0 2175,1 2218,9 2260,6 108,9

Сирдарё 714,4 727,2 739,5 750,6 105,1

Тошкент 2585,9 2644,4 2671,0 2695,7 104,2

ФарFона 3074,6 3229,2 3280,8 3329,7 108,3

Хоразм 1561,6 1601,1 1629,1 1653,8 105,9

Тошкент ш. 2234,3 2296,5 2309,3 2340,9 104,8

лиги, умумтаълим ва касбга тайёрлашни мунтазам чукурлаштириш ва янгилашни кузда тутади.

Узбекистонда 64 та олий таълим муас-сасаси, 143 та академик лицей, 1408 та касб-х,унар коллежи фаолият курсатмокда. Уларда 850 йуналиш ва касб буйича 1900 минг талаба тах,сил олмокда2. Хусусан, Узбекистонда Халкаро Вестминстер уни-верситети, Сингапур менежмент ва ри-вожланиш институти, Москва давлат уни-верситети, Губкин номидаги нефть ва газ институти, Турин политехника институти ва бошка Европа, Осиё, Корея ва Россия олий таълим муассасаларининг филиал-лари фаолият курсатмокда. 2015 йилнинг 24 мартида Узбекистон Республикаси Президентининг Тошкент шах,рида Инха университетини (Корея Республикаси)

1 Труд и занятость в Узбекистане. Статистический сборник. - Т., 2013. -С. 13, 14.

2 Альманах Узбекистан 2013. - Т.: «Центр эконо-

мических исследований», 2013. -С. 221, 222.

ташкил килиш туFрисидаги карори кабул килинди3.

Мех,натда банд булганлар умумий сони, уртача ойлик иш х,аки, иш излаётганлар (бандлик хизмати маълумотлари асоси-да) ишсиз ах,оли сони, ишловчи ва иш-сиз ах,олининг ёш таркиби, пенсияолди ёшидаги шахслар ва ишсизларнинг кас-бий таркиби каби курсаткичлар мех,нат салох,ияти сох,асидаги мух,им курсаткичлар х,исобланади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шундай килиб, минтаканинг мех,нат салох,иятини бах,олашда мех,нат ресурс-ларининг мавжудлиги, уларнинг касбий-маълумот даражаси, малакали ишчи кучи-нинг мавжудлиги каби омилларни х,исобга олиш мух,им саналади.

3. Ишлаб чикариш сало^ияти минтака ишлаб чикариш сох,асининг х,олатини тавсифлайди. Минтака ишлаб чикариш салох,иятини бах,олаш доирасида ялпи

3 http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option = com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29^ = 56%3А2010-04-13-14-19-51&Ке1^ = 34. 06.07.2015.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

махсулот ишлаб чикариш ва оралик ис-теъмол хажми уртасидаги тафовутни ифо-даловчи ялпи ^удудий махсулот (ЯХМ) аникланади.

Минтака инвестиция мухитини бахолаш доирасида утказилаётган тадкикотнинг асосий йуналишлари куйидагилар:

- ишлаб чикариш кувватларини бахолаш;

- уларнинг ишлаб чикаришларни кайта жихозлаш ёки уни ташкил килишда фой-даланишга яроклилиги;

- ишлаб чикаришни ташкил килиш учун зарур ускуналар мавжудлигини аниклаш;

- ишлаб чикариш инфратузилмасини бахолаш.

Бундан ташкари, хужалик ихтисосла-шуви етакчи тармокларидаги (саноат ёки кишлок хужалиги) минтака корхоналари-нинг ресурсларидан фойдаланиш самара-дорлиги ва фондлар кайтими бахоланиши лозим.

Жахон хужалиги ривожланиши объектив тенденцияларини хисобга олиб, республика иктисодиётининг жахон бозор-ларига тулик ва усиб борувчи очиклиги шароитида маънавий жихатдан эскир-ган ишлаб чикариш кувватларининг кат-та кисми жахон бозори рентабеллиги нуктаи назаридан бир мартали хисоб-дан чикаришга тортилиши керак. Шу са-бабли минтакаларда у ёки бу ишлаб чикаришларнинг нафакат мавжудлиги, балки уларнинг ички ва жахон бозори талабларига мувофиклик даражаси хам мухим хисобланади.

Минтака корхоналарининг тармок ихти-сослашуви хусусиятлари ишлаб чикариш салохиятини шакллантиришда мухим холат хисобланади. ИлFор таркибий узгаришлар шуни кузда тутадики, маънавий жихатдан яшовчан ишлаб чикаришлар пасайиш-га, янги, илFор ишлаб чикаришлар эса кутарилишга караб кетмокда.

Бундан ташкари, импорт ва экспорт таркиби хам минтака иктисодиёти ривож-ланишининг мухим мезони хисобланади. Экспортда фан сиFимли махсулотлар

ва кайта ишлаш юкори даражасига эга булган махсулотларнинг устунлик килиши макбул холатдир. Импорт учун минтака худудига машина ва ускунларни киритиш рационал хисобланади, чунки бу мохият жихатдан ишлаб чикариш воситаларига куйилмалардир.

4. Инновацион сало^ият илм-фаннинг ривожланиш ва фан-техника тараккиёти ютукларининг минтакага жорий килиниш даражасини мужассамлаштиради. Купчилик вазиятларда илмий-техник салохиятни ри-вожлантириш такрор ишлаб чикариш жа-раёнининг мухим унсурларидан бирига айланади. Илмий ютукларни куллайдиган минтакаларнинг ривожланиши интенсив йул билан амалга оширилади.

5. Институционал сало^ият бозор иктисодиёти етакчи институтларининг ривожланиш даражасини кузда тутади. Товар, ресурс, молия бозорларидаги айирбош-лашнинг самарадорлиги ва ишончлилиги минтака институционал сохасининг ривожланиш даражасига боFлик булади. Соликка тортиш, тадбиркорликни минтакавий тар-тибга солиш, махсус минтакавий меъёрлар ва коидаларнинг мавжудлиги, махаллий тадбиркорлик протекционизми сохала-ридаги махаллий конунчилик хусусиятлари мухим хусусиятлар хисобланади.

Институционал салохиятнинг шаклла-ниши доирасида мулкчилик х,укукини химоялаш ва корпоратив бошкарувни та-комиллаштириш; ракобат шароитларини тенглаштириш; иктисодиётни эркинлашти-риш; бизнес ахборот таъминотини яхши-лаш; бухгалтерия хисоби ва статистикани ислох килиш кабилар хисобланади.

Динамик ривожланувчи молия бозорла-ри ва институтларининг мавжудлиги усиб бораётган иктисодиётнинг зарурий бел-гиси хисобланади. Банк секторини ислох килиш; фонд бозори ва инвестиция институтларининг ривожланиши; суFурта хизмат-лари бозорининг ривожланиши хозирги замон иктисодиёти эхтиёжларига мос мо-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

лия тизимини яратишнинг таянч унсурлари х.исобланади1.

6. Инфратузилма сало^ияти минта-канинг иктисодий-географик ах,воли ва унинг инфратузилмавий таъминланганли-гини мужассамлаштиради2. Бу инвестор карорига таъсир курсатадиган ва электр энергияси, газ, сув ва бошка ишлаб чикариш ресурслари билан таъминлайди-ган мух,им омиллардан бири х,исобланади. Аэропортлар ва портларнинг мавжудлиги инвестор ишлаб чикаришининг хом ашё-лар, эх,тиёт кисмлар билан таъминланган-лиги х,амда мунтазам мах,сулотлар экспорт килиш имкониятини белгилайди. Темир йул ва автойулларнинг х,олати, дарё йулларига х,ам эътибор каратилади. Ишловчилар иш жойларига кандай боришлари мумкинлиги х,ам х,исобга олинади.

Инвестор ички йуллар, бориш йуллари, дизель ёкилFисига кушимча станция-лар куриш йули билан инфратузилмалар-нинг ривожланишига ёрдам бериши, автомобиль оркали алока воситаларига эга булиши мумкин. Бирок асосий коммуни-кациялар тайёр булиши ва х,укумат ёки мах,аллий х,окимиятлар томонидан яра-тилган булиши керак. Буларнинг мавжуд булмаслиги инфратузилмаларни яратишга катта харажатларни х,исобга олганда, жид-дий тусик булиб х,исобланиши мумкин. Республиканинг айрим минтакаларида ин-весторларни жалб килиш учун инвесторга транспорт, алока хизматлари курсатувчи саноат х,удудлари ташкил килинмокда, куп х,олларда эса унга имтиёзли шароитларда боскичма-боскич сотиб олиш имконияти билан курилган бинолар х,ам берилмокда.

Минтаканинг инфратузилма салох,ияти минтаканинг иктисодий-географик жойла-

1 Асаул А.Н., Денисова И.В. О влиянии инвестиционного климата в Санкт-Петербурге и Ленинградской области на развитие инвестиционно-строительного комплекса. // «Инвестиционно-строительная деятельность в условиях становления рыночных отношений». Сб. науч. тр. - СПб.: СПбГАСУ, 2001.

2 Уша жойда.

шуви; минтакаларнинг х,удудий жойлашуви (ташки чегаралар, етказиб берувчи ва ис-теъмолчи минтакаларга якинлиги); минтаканинг инфратузилмавий узлаштирил-ганлиги, ободлиги ва таъминланганлиги; мазкур х,удудда коммуникация тизимининг ривожланганлигига боFлик.

7. Минтаканинг молиявий сало^ияти. Бу курсаткич доирасида минтакадаги фой-да ва зарар куриб ишлаётган ташкилот-лар салмоFи аникланади. Бундан ташкари, ташкилотларнинг фойдалилик даражаси х,исобга олиниб, минтаканинг солик базаси х,ажми унга боFлик булади. Бу эса минтака бюджети даромад кисмини ва демак, иж-тимоий сох,а, минтака инфратузилмасини ривожлантириш, ижтимоий баркарорлик ва бошка купгина курсаткичларини белгилайди.

Бундан ташкари, тижорат банклари томонидан тадбиркорлик фаолияти субъект-ларига берилган кредитлар х,ажми; ах,о-лининг миллий валютадаги депозитлари х,ажми; ах,олининг хорижий валютадаги депозитлари х,ажми; юридик шахсларнинг миллий валютадаги депозитлари х,ажми; юридик шахсларнинг хорижий валютадаги депозитлари х,ажми; банк тизими узок муд-датли кредитлари салмоFи х,ам молиявий салох,иятнинг мух,им мезонлари х,исобла-нади.

8. Истеъмол сало^ияти - минтака ах,о-лисининг ялпи харид лаёкатидир. Минтака ах,олисининг туловга кобил талаби х,озирги пайтда товарлар ва хизматларни узлаш-тиришга йуналтирилиши мумкин булган пул маблаFлари суммасини мужассамлаштиради. Туловга кобил талаб таркиби ах,оли даромадлари: иш х,аки, дивидендлар, рента туловлари, субсидияларнинг шаклланиш манбалари билан ижобий боFликликда булади.

Товар айланмаси х,ажми куп даража-да ах,оли даромадлари даражасига боF-ликдир. Туловга кобил талаб микдори-ни аниклашнинг иккита йули мавжуд: 1) ах,олининг жамFаришга мойиллигини

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

хисобга олган холда минтака ахолиси да-ромадларини кушиб чикиш; 2) савдо ташкилотлари чакана товар айланмаси хажмларини кушиб чикиш. Биринчи усул-да хам, иккинчисида хам камчиликлар мавжуд.

Биринчи йул учун хам, иккинчи йул учун хам бу камчилик хакикий маълумот-ларнинг бухгалтерия хисоботи маълумот-ларига номувофиклиги, бунинг окибатида икки томонлама бухгалтерия юритишдаги номувофикликлар хисобланади. Ахолининг жамFаришга мойиллигини аниклаш хам жуда кийин усул хисобланади.

Минтакада инвестиция мухитини аниклаш услубларининг купчилик муаллифлари иккинчи йулдан бормокдалар. Одатда чакана товар айланмасининг умумий хажми, шу жумладан, тегишли йиллар нархлари-даги умумий овкатланиш; чакана савдо ва умумий овкатланиш корхоналари товар айланмасининг таккослама нархларда-ги утган йилга нисбатан усиш суръатлари; пуллик хизматлар умумий хажми; маиший хизматлар умумий хажми аникланади.

Ижобий инвестиция мухитини шакллан-тириш учун куйидаги учта мухим нуктаи назарни ажратиш мумкин.

Биринчидан, бу капитал мулкчилик юза-га келган муносабатларнинг конунийлиги булиб, шу билан боFл и к равишда хусу-сийлаштириш натижасида кулга кири-тилган мулкни химоялашга каратилган хукукий кафолатларнинг таъминланганли-гидир. Бу муваффакиятли амал килаётган тадбиркорлик тузилмаларининг фаолия-тини янада ривожлантиришга ижобий таъсир курсатиши керак. Бу ерда мухим карорлардан бири - ноконуний битимлар натижасида жамият томонидан курилган зарарни аста-секин коплайдиган хусусий-лаштирилаётган мол-мулкка махсус солик киритишдир. Бундай солик: а) «алохида шартномалар» буйича тадбиркорликдан ундириладиган «ижтимоий тулов» урнини босади, булар аник инвестицион вазифа-ларни хал килишга ёрдам бериши мум-

кин; б) мамлакат инвестицион салохиятини анча ошириш имкониятини беради.

Иккинчидан, асосий капитал амортиза-цияси ва соликка тортиш самарали меха-низмини жорий этиш иктисодиёт инвестицион салохиятини ошириш ва иктисодиёт инвестицион капиталини устириш имкониятини беради. Келтирилган хар икки меха-низмлар инвестиция мухитининг умумдав-лат, тармок ва худудий курсаткичларини макбуллаштириш хамда инновацион фа-олликни раFбатлантиришнинг таъсирчан дастаклари булиб чика олади. Корхона-ларнинг кайта инвестицияланган фойда-сига солик имтиёзларини тиклаш хамда кичик ва венчур бизнес учун солик маслахатларини жорий этишни алохида ажратиш мумкин. Умумий инвестиция мухити солик имтиёзларини урнатишни танланган ривожланиш устуворликларига кура, тармок ва худудий имтиёзлар билан бирга кушиб олиб бориши лозим.

Учинчидан, тадбиркорлик фаолия-ти ва унинг ривожланишига (энг аввало, минтакавий ва махаллий даражада) тус-кинлик килувчи маъмурий тусикларни бартараф килиш мамлакатда олиб бори-лаётган маъмурий ислохотларнинг мухим максадларидан бири булиши зарур. Ташкаридан капиталларни кушимча жалб килиш учун хорижий инвестицияларни амалга оширишнинг баркарор ва аник ша-роитлари, инвестиция товарларини кири-тиш учун купрок кулайликлар тартиби, чет эллик инвесторларга хар хил турдаги имтиёзлар такдим килиш туFрисидаги масалани ечиш зарур.

Алохида ва жуда мухим мазмун давлат оммавий ахборот воситалари, энг аввало, электрон имкониятлардан асосий мулк-дорлар тадбиркорлик фаолияти ижобий намуналари туFрисидаги маълумотларни «купайтириш», уни юкори оммавий фойда-лиликда тарFиб килиш учун фойдаланишга тегишлидир; инвестиция мухитини ташкил килувчи тадбиркорликка жамоатчилик му-носабати каби таркибий унсурларни яхши-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

лаш омилидир. Бундан ташкари, инвести-цион жозибадор лойихалар хамда миллий ва глобал ахборот маконида мамлакатнинг ижобий инвестицион киёфасини яратиш хакидаги маълумотлар базасини ОАВларда жойлаштириш туFрисида хам айтиб утиш лозим.

Ижобий инвестиция мухитини шакллан-тириш кайд килинган ва бошка тадбирлар-нинг вакт ва макондаги узаро келишув-чанлиги, боFликлигини талаб килади. Бу эса у ёки бу даражадаги инвестиция дас-турининг (ижтимоий-иктисодий ривож-

ланиш тегишли дастурлари хисобланган) таркибида уни амалга ошириш учун зарур инвестиция мухитини (инвестиция дасту-рини) шакллантириш алохида кичик дас-турни ажратишни кузда тутади. Шу каби кичик дастур нафакат ижобий инвестиция мухитини шакллантиришга умумий талаб-ларни, балки аник инвестиция устуворлик-лари - тегишли тармоклар ва худудларда нисбатан яхширок инвестициялаш шароит-лари, шу жумладан, давлат-хусусий шерик-лиги асосида яратиш йули билан амалга оширишга каратилиши керак.

Адабиётлар:

1. Асаул А.Н. Формирование инвестиционного климата (опыт Петербургского региона). // «Экономика Украины», Киев, 2002, № 4.

2. Асаул А.Н., Денисова И.В. Состояние инвестиционного климата Петербургского региона. // Сб. докладов межд. науч.-практ. конф. «Реконструкция - Санкт-Петербург - 2003». Ч. 3. - СПб.: СПбГАСУ, 2002.

3. Асаул А.Н., Грахов В.П. Формирование инвестиционного климата в Санкт-Петербурге и Ленинградской области. // «Экономические проблемы и организационные решения по совершенствованию инвестиционно-строительной деятельности». Сб науч. тр., вып. 3, т. 2. - СПб.: СПбГАСУ, 2005.

4. Асаул А.Н. Задачи повышения уровня благоприятного инвестиционного климата региона и его оценки. // Матерiали третього пленуму Сптки економклв Украши та економiчног форуму. Юев, 2004.

5. Асаул А.Н., Денисова И.В. О влиянии инвестиционного климата в Санкт-Петербурге и Ленинградской области на развитие инвестиционно-строительного комплекса. // Инвестиционно-строительная деятельность в условиях становления рыночных отношений. Сб. науч. тр. - СПб.: СПбГАСУ, 2001.

6. Иванов М.Ю. Понятие инвестиционного климата и его влияние на эффективность инвестиционного воздействия партнеров. - М.: Российская академия государственной службы при Президенте РФ, 1996.

7. Лебедев В.М. Формирование инвестиционного климата в России. // «Финансы», 1995, № 4.

8. http://www.uzbekistan.nsk.ru/index.php?option=com_content&view=article&catid = 25%3A2010-04-13-14-26-29&id = 56%3A2010-04-13-14-19-51&Itemid = 34

9. Труд и занятость в Узбекистане. Статистический сборник. -Т., 2013. -С. 13-14.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.