Научная статья на тему 'Ҳудудда мультимодал ташиш ва транспорт тармоғини ривожлантириш'

Ҳудудда мультимодал ташиш ва транспорт тармоғини ривожлантириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
217
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
транспортная сеть / автомобиль / железная дорога / поэтапное развитие / реконструкция / расширение / оптимум / пропускная способность / низкая стоимость / задача / решение / грузопоток / мультимодал / производство / наземный транспорт / компьютерное программное обеспечение / transport network / automobile / railway / phased development / reconstruction / expansion / optimum / throughput / low cost / task / solution / freight traffic / multimodal / production / ground transportation / computer software

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қўзиев А. Ў.

В статье приведены постановка и обоснование математической модели решения проблемы развития мультимодальной перевозки и транспортной сети в регионе, которая предусматривает расширение и повышение эффективности перевозок всех элементов транспортной сети, технических и технологических средств. Рассматриваются задачи распределения грузопотока в региональной мультимодальной сети с помощью предлагаемой компьютерной программы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents the justifications and solutions of the mathematical model of the problem of the development of multimodal transportation and the transport network in the region, which provides for the expansion and increase of the transportation efficiency of all elements of the transport network, technical and technological means.The problems of distribution of cargo flows in a regional multimodal network using the proposed computer program are considered

Текст научной работы на тему «Ҳудудда мультимодал ташиш ва транспорт тармоғини ривожлантириш»

- уртача 2 462 600 кВт-с электр энергия истеъмоли камайишига;

- электр тармогида актив кувват исрофи уртача 49250 кВтс га кискаришига олиб келади.

Хулоса. Юкорида келтирилган тажрибавий тах,лиллар натижалари нафакат "Шуртан" НГ^ЧБ учун, балки бутун энерготизим учун мух,им ахдмиятга эга булиб, реактив кувватни компенсация килишнинг ташкилий усулларини куллаш оркали "Шуртан" НГ^ЧБ корхонасининг асосий реактив кувват истеъмолчилари асинхрон моторлар, трансформаторлар ва вентилли узгартиргичлар учун куйидаги масалаларни тулик куриб чикиш лозим:

-кам юкланган электр двигателларни аниклаш ва уларни кичик кувватлилари билан алмаштириш, уланиш схемаларини тах,лил килиш ва уларни узгартириш оркали реактив кувват истеъмолини камайтириш;

-систематик равишда кичик юклама билан ишлайдиган двигателларнинг кучланишини пасайтириш;

-юритгич ва пайвандлаш трансформаторларини салт ишлаш режимларини кискартириш;

-технологик жараёнларга салбий таъсир курсатмаган х,олда, асинхрон моторларни синхрон моторлар билан алмаштириш;

-вентиль узгартгичларни энг оптимал схемаларини ишлатиш.

Кичик юкланиш билан ишлаётган асинхрон двигателларни кичик кувватлиси билан алмаштириш истеъмол килинадиган реактив кувват микдорининг камайишига олиб келади ва бир вактнинг узида актив кувват х,ам тежалади.

Асинхрон юритгичлар буйича натижаларнинг чукур тах,лили асосида куйидагича хулосалар килинди:

-асинхрон мотор 45% дан кам юкланган булса, уни бошка кичик кувватлиси билан алмаштириш иктисодий самара беради;

-асинхрон мотор 70% юкланган булса, кам кувватлиси билан алмаштириш мумкин

эмас;

-асинхрон мотор 45-70% оралигида юкланган булса, уни алмаштириш техник-иктисодий курсаткичларнинг тах,лили асосида х,ал килиниши лозим.

Юкорида келтирилган ва илмий жихдтдан асосланган таклифларнинг амалга оширилиши корхона учун бозор иктисодиёти шароитида самарадор булиши билан бир вактда бутун энерготизим х,олатини яхшилашга уз х,иссасини кушади. Ушбу таклифлар "Шуртан" НГ^ЧБ иссиклик ва газ таъминоти ва сув таъминоти йуналишларида жорий этилди хдмда дастлабки иктисодий самарадорликка эришилди.

АДАБИЁТЛАР

1. Воротницкий В.А. Снижение потерь электроэнергии-важнейший путь энергосбережения в электрических сетях. //Ж. Энергосбережение №3, 2014 г.

2. Воротницкий В.А. Основные направления снижения потерь электроэнергии в электрических сетях. //Ж. Энергия единой сети, №2, 2013 г, 24-32 с.

3. Иванов-Смоленский А.В. «Электрические машины». //в 2-х т. Учебник для вузов. - М.: Изд-во МЭИ, 2004. Том 1.-625 с, Том 2. - 532 с.

4. Бобоназаров Б.А., бурбонов Н.А. Кучланиши 0,4 кВ битта частота ростлагич ёрдамида икки дона асинхрон электр двигателни бошкаришнинг техник иктисодий тахлили. //Ж."Инновацион технологиялар". №2. ^арши, 2019 й.

УДК:372(575.1)072 Цузиев А.У.

^УДУДДА МУЛЬТИМОДАЛ ТАШИШ ВА ТРАНСПОРТ ТАРМОГИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШ

^узиев А.У. - т.ф.н., доцент (Термиз давлат университети)

В статье приведены постановка и обоснование математической модели решения проблемы развития мультимодальной перевозки и транспортной сети в регионе, которая предусматривает расширение и повышение эффективности перевозок всех элементов транспортной сети, технических и технологических средств. Рассматриваются задачи распределения грузопотока в региональной мультимодальной сети с помощью предлагаемой компьютерной программы.

Ключевые слова: транспортная сеть, автомобиль, железная дорога, поэтапное развитие, реконструкция, расширение, оптимум, пропускная способность, низкая стоимость, задача, решение, грузопоток, мультимодал, производство, наземный транспорт, компьютерное программное обеспечение.

The article presents the justifications and solutions of the mathematical model of the problem of the development of multimodal transportation and the transport network in the region, which provides for the expansion and increase of the transportation efficiency of all elements of the transport network, technical and technological means. The problems of distribution of cargo flows in a regional multimodal network using the proposed computer program are considered.

Key words: transport network, automobile, railway, phased development, reconstruction, expansion, optimum, throughput, low cost, task, solution, freight traffic, multimodal, production, ground transportation, computer software.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида жорий йилда 23 миллиард долларлик инвестициялар узлаштирилиши, 206 та янги кувватлар ишга туширилиши таъкидланган. Шунингдек, баркарор иктисодий усишнинг энг мух,им гарови - ракобатдош мах,сулотлар ишлаб чикариш, улар учун янги халкаро бозорлар топиш ва экспортни купайтириш, транзит салох,иятдан тули; фойдаланиш борасида фикрлар билдирилди.

Андижон, Термиз ва ^унгирот туманларида эркин савдо зоналарини ташкил этиш, улар оркали чегараолди савдосини ривожлантириш зарурлиги белгилаб берилган.

Иктисодий юксалишни, яъни саноат тармокларини узлуксиз хом ашё билан таъминлаш учун барча кулайликларга эга булган замонавий инфратузилма барпо этиш них,оятда зарурлиги ва бу борада кейинги 3 йилда йул курилиши учун-9,8 триллион сум ажратилганлиги айтиб утилди.

Шунингдек Мурожаатномада жорий йилда 2 миллиард долларлик, кейинги 5-7 йилда 34 баробар куп мева-сабзавот мах,сулотларини экспорт килиш учун мах,сулот етиштиришни кескин купайтириш, туризмни иктисодиётнинг стратегик тармогига айлантириш, атроф-мух,итни мух,офаза килиш ва экологик х,олатни яхшилаш борасида устувор вазифалар белгиланди [1].

Ишлаб чикаришни модернизация килиш ва янада ривожлантириш, техник янгилаш ва диверсификация килиш, инновацион технологияларни кенг жорий этишни такозо этади. Маълумки, ишлаб чикаришни модернизациялаш ва янада ривожлантириш мос равишда транспорт инфратузилмасини - темир йул ва автомобиль транспорти тармогини барча элементлари, техник ва технологик воситалари ташиш имкониятларини кенгайтириш ва самарадорлигини оширишни такоза этади. Транспорт хизматлари бозорини замонавий боскичда ривожлантиришнинг бундай инфратузилмаси мультимодал транспорт тармогидир [2]. Мультимодал ташиш замонавий логистика тизимларининг мух,им таркибий кисмидир ва

турли хил омилларни хисобга олади. Масалан, транспорт харажатлари, жунатиш нархи, транспорт масофаси, бир турдан иккинчисига утказиш учун кушимча тулов ва бошкалар. Мультимодал транспорт бир нечта транспорт турларининг (автомобил, темир йул, денгиз йули) афзалликларини бирлаштиради ва ташишда углерод чикиндиларини камайтиришда мухим рол уйнайди ва бу экологик транспортнинг модели деб аталади.

Мультимодал тармокларни ривожлантириш, мультимодал юк ташишни режалаштиришга багишланган адабиётлар тахлили, тадкикотчиларнинг режалаштириш ишларида учта асосий даражалардан, яъни стратегик, тактик ва оператив даражалардан фойдаланишлиги, улардан тактик даража масалалари кенг урганилганлиги, кейинги уринларда стратегик ва оператив даражалар масалалари туриши курсатиб утилган [3]. Юкорида кайд этилган масалаларга катта эътибор берилишига карамасдан, бу борада уз ечимини кутиб турган куплаб муаммо ва масалалар мавжуд.

Жумладан, ташиш окимлари ва транспорт тармогини оптималлаштириш хамда уларни истикболда оптимал ривожлантириш масаласининг куйилиши, математик моделини асослаш ва ечиш услубларини ишлаб чикиш ёки танлаш масалалари бугунги куннинг долзарб масалалари булиб турибди [4].

[5]-[8] маколаларда Petri Net (E-Net), Firework ва бошка имитацион моделлаштириш дастурлари ёрдамида худудий транзитли мультимодал транспортдан фойдаланиш, мультимодал транспорт тармоклари муаммоларини куп максадли оптималлаштириш ёрдамида ечиш, худудни ривожлантириш режасига асосан унинг транспорт тармоклари узгаришини бахолаш имкониятлари тахлил этилган.

Мавжуд адабиётлар тахлили асосида мазкур маколада Сурхондарё вилояти мисолида ер усти транспортида худуддаги юк окимларини транспорт тури ва тармоклари буйича оптимал таксимлаш масаласи куриб чикилган.

Одатда молиявий ресурсларнинг чекланганлигини хисобга олган холда, махаллий йул тармокларини ривожлантириш алохида узеллар буйича боскичма-боскич амалга оширилиши кузда тутилади. Бунда транспорт тармокларининг транспорт-эксплуатацион тавсифларини такомиллаштириш паст турдаги автомобил йул копламасини утувчи коплама турига утказиш билан амалга оширилади [9].

Мультимодал транспорт тармогини лойихалаш шакллари ва утказиш кобилиятининг методологик асослари [10] курилган. [11] маколада Словакияда транспорт кувватини ошириш йуллари, кайта юклаш станцияларини ("Словакияда транспорт кувватини ошириш, кайта юклаш станцияларини куриш") ва Шаркий Европа ва Осиёдан ташиб келинаётган юк окими ташиш вактини кискартириш учун Европада кенг колеяли йулларни куриш истикболлари тахлил этилган.

Йул участкалари ривожланиш даражасини ошириш схемаларини кабул килиш куйидаги мулохазаларга таянади: йул участкасини ривожлантиришнинг хар бир боскичи ёки йул категориясини ошириш; коплама турини яхшилаш ёки бир вактда хам йул категориясини ошириш, хам коплама турини яхшилашни англатади.

Масаланинг куйилиши ва моделини ишлаб чикиш учун транспорт тармогига оид асосий тушунча ва курсаткичларни киритамиз.

Автомобиль ва темир йул транспорти тармогининг асосий тушунчаси - бу турли йул звенолари (ёйлари) келиб туташадиган (бирлашадиган) манзиллар (узеллар)дир [12]. Бундай пунктларни биз туташма манзиллар (ТМ) деб атаймиз. ТМлар - бу юк жунатувчи ёки кабул килувчи, юкларни бир транспорт туридан бошкасига узатувчи, темир йул ёки автомобиль йулларини турли йуналишдаги звенолари узаро кесишадиган манзиллардир. Тармокнинг ТМлари сифатида истикболда ишга туширилиши мумкин булган юк жунатувчи, кабул килувчи ёки бир транспорт туридан бошкасига юк утказувчи манзилларни хам кабул килиш мумкин. Шундай килиб, иктисодий худуд майдонидаги транспорт тармогини хозирги ёки истикболдаги холатини ифодаловчи мавжуд ёки мумкин булган ТМ (узел)лар туплами N

берилган. Мазкур туплам юк жунатувчи (S) ва кабул килувчи (t) манзиллар тупламини уз ичига олади, яъни S, t е N .

Катта улчамли транспорт-транзит тизими графлар куринишда тасвирланиб, улар тартибланган жуфтликлар, яъни чекли чуккилар туплами (аэропорт, темир йул, автомобиль, волосипед станциялари ва бошка терминаллар) ва чекли ёйлар туплами (х,ар хил терминаллар уртасидаги транспорт линиялари) сифатида намоён этади [13].

Ташиш окимини характерловчи параметр узгарувчисини ХР, оркали белгилаймиз [12]: бунда гу -транспорт тармогини г манзилини j манзили билан богловчи звено (ёй)ни англатади, / -мазкур окимга оид юк турини, р -эса ташиш окими мазкур ёйни кайси ривожланиш даражаси учун шакллантирилаётганини курсатиб беради. Умумий х,олда г =1,2,...,п -юк жунатувчи, у =1, 2, ..., т -юк кабул килувчи манзиллар индекслари булиб,

аI -х,ар бир г манзилдан жунатилаётган, Ьу -эса х,ар бир у манзилга кабул килинаётган / -

турдаги юк хджмларини англатади, бунда /=1,2,...,k-юк турини курсатувчи индекслар туплами.

Энди транспорт тармогининг ёйини юк окимларини утказиб юборишга оид характеристикаларини тах,лил этишга утамиз. Бундай параметрлардан бири-бу Сгр курсаткичи, яъни бир бирлик хджмдаги юк ташиш таннархидир. Умумий х,олда курилаётган масалани оптималлик мезони сифатида тармокнинг барча гу ёйларида барча / -юк турлари

буйича ташиш харажатларининг элементлари Ср ва Хр параметрларининг купайтмалари йигиндисини кабул килиш мумкин. Аммо бунда мазкур масала транспорт тармогининг кайси ривожланиш даражаси Р учун курилаётганлигига мувофик Ср параметр таркибини турлича аниклаш лозим булади. Масалан, агар масала амалдаги мавжуд тармок учун ечилаётган булса, яъни Р =0, унда Ср/ = Ср(ж). Бунда Ср(ж) бир бирлик ташиш хджмига тугри келувчи

жорий харажатлар буйича ташиш таннархидир. Аксинча, агар Р > 0 булса унда Срр1 = Ср(Тк) булади ва Ср(жк) бир бирлик хджмдаги юк ташишга тугри келадиган жорий

харажатлар ва капитал маблаглар йигиндисидан иборат булади.

Масалани математик моделини [12] шакллантиришдаги яна мух,им бир масала - бу оптималлаштириш лозим булган параметр Хр/ ни, гу ёйларидаги юк ташиш окимларини

транспорт тармогининг х,ар бир ёйи учун унинг ривожланиш даражасига мувофик равишда белгиланадиган чекловчи киймат доирасидан ошмаслигини таъминлашдан иборатдир. Бундай чеклаш х,ар бир транспорт тури учун турлича параметрлар куринишида ифодаланади. Масалан, автомобиль йуллари тармоги учун ривожланиш даражаси йул категориялари оркали белгиланади ва х,ар бир категориядаги гу йул участкаси уртача бир суткада йулдан утадиган автотранспорт воситаларини мумкин булган максимал сони Dp тах билан характерланади. Бу чекловни масаланинг моделида ифодалаш учун ташилаётган юклар окими параметри Хр/ дан бир суткада гу ёй участкасидан утувчи автотранспорт

воситаларини мумкин булган максимал сони Dp тах га утиш лозим булади. Бундай утиш эса Хр1---Кр ифодаси воситасида амалга оширилиши мумкин, бу ерда q1p - у ёйни р

Дк ■ яр ] ]

ривожланиш даражасида участкадан утувчи автотранспорт воситаларини уртача юк кутарувчанлиги, т; Кр - мазкур участкадан утувчи транспорт окими таркибида юк автомобилларидан ташкари бошка турдаги транспорт воситалари салмогини курсатувчи коэффициент; Дк - календар кунлари сони.

Темир йул транспорти ёйлари учун юк окимларини чекловчи хажм мазкур участканинг бир суткада утказиши мумкин булган ташиш хажмини максимал киймати Q1p тах билан характерланади. Х,ар хил транспорт тармоклари ёйларидаги юк окимларига куйиладиган чекловчи параметрлар турлича булганлиги туфайли худуд майдонидаги ёйлар туплами Ы ни хар бир транспорт тури буйича ёйларнинг локал тупламларига, яъни ЫАй -автомобиль

йуллари ёйлари ва Ы й -темир йуллари ёйларининг локал тупламларига ажратиш лозим булади.

Шундай килиб, масаланинг куйилиши ва математик модели куйидагича шаклланади: иктисодий худуд майдонида берилган туташма манзиллараро у ёйлар буйича ташиладиган

ва манфий булмаган / —юклар окимлари Ху / ни аниклаш, яъни

хрл > 0, у е и ва (1)

бунда барча автомобиль йуллари ёйларидан утувчи транспорт харакати жадаллиги шу участкани транспорт окимини максимал утказиб юбориш кобилияти тах дан юкори булмайди

к 1

ЕХЬ • -уг-р ■ КР < Я^у е ЫАЙ ; (2)

/=1 Дк • Я у

темир йул тармогининг барча ёйларида ташилаётган хамма юк турлари буйича ташиш окими шу участкадан юк утказиб юборишнинг максимал имконияти тах доирасидан ошмайди

¿х^ < О? , у е Ый; (3)

/=1

барча ёйлар буйича ТМдан жунатилувчи окимлар хажми кейинги манзилда кабул килинувчи окимлар хажмига тенг булади

и = 1,2,...,п;

Е а = Е ь,«{'''' (4)

^ ] \у = 1,2,.. .т;

хар бир узел учун I =1,2,..., п ва хар бир юк учун /=1,2,..., к;

г а1 агар ,1 е 5;

X X Xv, i "XX X ß, i -

0, агар ,i g S,t; (5)

bj, агар , i e t.

Худуд юк окимларини ташишнинг жорий (FM) ёки тула (FT) харажатлари минимал даражада

Fж -X X ß) • Xj,i ^ MIN (6)

iß i

FT -X X СРЖ) • Xj,i ^ MIN . (7)

iß i

Транспорт тармогини оптимал ривожлантириш масалаларининг бундай куриниши (формулировкаси) мавжуд транспорт тармоги звеноларини кенгайтириш, кайта куриш ва янгитдан куришнинг хар хил вариантларини хисобга олади. Бунда тармокка хар хил транспорт турлари тармокларига оид янги участкаларини кушиш имконияти бор. Умуман олганда, исталган тур транспорт участкаси iß звено сифатида моделга узига хос ташиш таннархи билан кириш мумкин. Факат ушбу таннарх асосланган холда аникланган булиши керак.

Бу масалани ечишнинг узига хос кийинчиликлари бор. Улардан асосийлари куйидагилар хисобланади: куп вариантлилиги ва катта улчамлилиги; ташиш харажати функциясининг юк окими хажмига боглик булган узгариш характери чизикли эмаслиги;

масалани динамик куринишда ечиш зарурияти; таккосланаётган транспорт турлари уртасида юк ташиш харажатларини хисоблашнинг мураккаблиги.

Шу туфайли масалани соддалаштирилган шаклда ечишга тугри келади. Соддалаштириш учун эса узгарувчи параметрларнинг уртача кийматини кабул килиш ва шу асосда курилаётган масала улчамини кискартириш мумкин. Бундай узгарувчи параметрларга куйидагилар киради: юк тури; йулдан фойдаланиш коэффициенти; автомобилнинг юк кутариш кобилияти; транспорт воситаси тури; ташиш масофаси; вагон тури; вагоннинг юксиз юришини юкли юришга нисбати; вагоннинг юк кутариш кобилиятидан фойдаланиш коэффициенти ва шу кабилар. Таъкидлаш лозимки, бунда танланаётган узгарувчилар кийматлари олинаётган ечимнинг оптималлигига мумкин кадар кам таъсир этиши керак, яъни бу таъсир максадли функциянинг кийматини оптимал кийматдан четлашувини маълум чегарадан оширмаслиги лозим.

Истикболдаги юк окимининг улчами, таркиби ва йуналиши транспорт тармогини ривожлантириш муаммоларини ечиш учун энг асосий маълумот хисобланади. Ташилаётган юклар таркиби ташишни узлаштиришда айрим транспорт турларидан фойдаланишнинг мумкин булган вариантларини белгилайди. Ишлаб чикаришнинг жойлашуви берилганлиги сабабли юк окими параметрлари олдиндан маълум булади. Масала улчамини кискартириш максадида юк окимини таркиби буйича бир турли деб кабул килиш мумкин, бунда хисоб-китобларда юк кутариш кобилиятидан фойдаланишнинг уртача кийматидан фойдаланилади.

Шундай килиб, берилган муаммоларни ечиш учун хисоблашнинг аник усулларини куллаш максадга мувофик булмаслиги мумкин, чунки бошлангич маълумотларда купинча сезиларли хатоликлар булиши мумкин. Бундай холатларда такрибий усулларни куллаш аник усулларга нисбатан самаралирок ва тезкор хисобланади. Бу эса айрим холатларда хал килувчи ахамиятга эга булиши мумкин. Шу билан бирга тахминий якинлашиш усулларни куллаш самарадорлиги аник алгоритмларни ишлаб чикиш заруратини ва ахамиятини пасайтирмайди. Улар тахминий усулларнинг аниклигини бахолаш учун керак булиши мумкин.

Таклиф этилган компьютер дастури ёрдамида вилоят мультимодал тармогида юк окимини таксимлаш масаласи куриб чикилди. Биринчи боскичда бошлангич маълумотларнинг тугрилиги текширилиб, тармокдаги "тор" участкаларни, яъни юк окимини утказиш кобилияти чекланган йулларни хисобга олмаган холат учун ташишни таксимлаш масаласининг бир нечта варианти ечиб курилди, жумладан, юк ташиш окимининг таксимланиши оким хажмининг усиб бориш тартибида амалга оширилди. Ечим натижалари тахлилидан айрим якин участкалар ташки кушимча бах,ога эга эканлиги маълум булди. Натижада мазкур х,олат учун ривож даражаси юкорирок булган кушимча йул утказилади. Бунда кушни пунктлар орасидаги ташишлар айланма йулларга утиб колиш э^тимоли катталиги сабабли ташиш таннархи ошади ва юк окимини таксимлаш жараёнида олинган ечим оптимал булмаслиги мумкин.

Масалани ечишнинг кейинги боскичида юк окими мультитармокда ташиш масофасининг усиб бориш тартибида, яъни киска масофали ташишни автомобилга утказиш тартибида таксимланган х,олатида куриб чикилди.

Бунда ташиш таннархини 19,7% га камайтириш имконини беради. Юк ташишни таксимлаш натижаларини тах,лил этиш асосида куйидаги хулосалар шакллантирилди:

1. Вилоят худудидаги юк ташишларда автомобиль транспортидан фойдаланиш максадга мувофикдир;

2. Вилоят автомобиль тармогининг ^умкургон-Шурчи, Шурчи-Денов, Денов-Сариосиё участкалари усиб келаётган юк окимини утказа олиш имконияти талаб доирасидан паст даражадалиги маълум булди. Шунинг учун ушбу йуналишдаги автотранспорт тармоги йул участкаларини боскичма-боскич кенгайтириш ва кайта куриш лозим;

3. Термиз-Сариосиё, Термиз-Денов йуналишларининг темир йул билан тугридан-тугри богланган корхоналардаги юк ташишларни темир йул транспортига утказилса, максадга

мувофик булади, чунки ташиш таннархи арзон хамда мазкур тадбир ушбу ута юкланган участкаларда автомобиллар харакат жадаллигини пасайтиради;

4. Сурхондарё вилоятидан транзит (Тожикистон Республикаси) халкаро юклар асосан, Дарбанд-Шеробод-Денов йуналиши оркали утади. Агар Дарбанд-Бойсун-Денов йуналиши оркали утилиши амалга оширилса, хдракат масофаси 85,6 кмга кискаради. Бу эса транзит салохиятимизни ошириш имконини беради.

Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасидаги куйидаги сузларини келтириш уринлидир: "Халкаро экспертларнинг хулосасига кура, инфратузилмани яхшилаш, мослашувчан тарифларни куллаш ва янги истикболли йуналишларни шакллантириш хисобидан республикамизда транзит салохиятини 7 миллион тоннадан 16 миллион тоннага етказиш имконияти мавжуд".

Дарбанд-Бойсун-Денов йуналишидаги автомобил йули вилоятимиз (Шурчи, Денов, Олтинсой, Сариосиё ва Узун туманлари)ни республикамизнинг бошка вилоятлари билан транспорт алокалари учун хам кулай хисобланади. Шунинг учун мазкур йул участкасини замонавий талабларга жавоб берадиган автомобил йули сифатида кайта куриш лозим булади.

Тадкикотда олинган натижалар тахлили курилаётган худудда ички ташишларида ва вилоятда етиштирилаётган кичик хажмли кишлок хужалиги махсулотларини республикамиз худуди буйича ташишда автомобиль транспортидан фойдаланиш максадга мувофикдир. Бугунги кунда кичик ишлаб чикариш корхоналари, фирмалари ва фермер хужаликлари ташкил этилмокда. Бу эса кичик хажмли ташишга булган талабни янада оширади. Демак, худудда автомобиль транспорти ва йулларини боскичма-боскич ривожлантириш зарурдир.

Мазкур масаланинг ечими буйича №0Т-Атех-2018-352 - сонли "Худуд транспорт тармогини оптимал ривожлантириш ва истикболдаги юк окимларини самарали узлаштиришда логистик тамойилларни кенг куллаш" мавзусидаги амалий лойихаси доирасида тадкикот ишлари олиб борилмокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ушбу тадкикот натижаларидан фойдаланиш автомобиль ва темир йул транспортида юк ташиш тармогини истикболдаги ривожини режалаштириш ва лойихалашда катта имконият беради. Транспорт тармогини ривожлантириш асосан йулларнинг транспорт эксплуатацион холатидан келиб чикиб, навбати билан амалга оширилади. Бу эса худуд транспорт тармогини ривожлантириш учун ажратилган капитал маблагларини рационал таксимлаш имкониятини беради.

АДАБИЁТЛАР

1.Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Халк сузи, 2020 йил 25 январ, №19 (7521)

2. N. Nesterova, S. Goncharuk, V. Anisimov, A. Anisimov, V. Shvartcfel. Set-theoretic Model of Strategies of Development for Objects of Multimodal Transport Network.https://doi.org/10.1016/j.proeng.2016.11.892.

3. SteadieSeifi M., Dellaert N.P., Nuijten W., Van Woensel T., Raoufi R. Multimodal freight transportation planning: A literature review. European Journal of Operational Research. 233 (2014). 1-15.

4. ^узиев А., Тулашев С. Транспорт тармогини ривожлантириш юк окимларини самарали узлаштириш масаласининг модели //Ж. ТAYI XABARNOMASI. Т.:, 2016. №1. -79-84 б.

5. Kabashkin I. Modelling of Regional Transit Multimodal Transport Accessibility with Petri Net Simulation// Procedia Computer Science 77(2015) 151 - 157. https://pdf.sciencedirectassets.com/

6. Andras Gulyas and Aron Kovacsю. Assessment of transport connections based on accessibility. Transportation Research Procedia 14 ( 2016 ) 1723 - 1732.

7. Mouna Mnif, Sadok Bouamama. Firework Algorithm For Multi-Objective Optimization Of A Multimodal Transportation Network Problem. ProcediaComputerScience 112 (2017) 1670-1682.

8. Нестерова Н.С., Анисимов В.А., Гончарук С.М. Проектирование мультимодальной транспортной сети //Бюллетень результатов научных исследований. -2017. -№4. -С.41-51.

9. Жуков В.И., Копылов С.В. Обоснование математической модели проектирования местной сети автомобильных дорог в условиях Республики Саха (Якутия) //Фундаментальные исследования.-2015.№3.-63-67;URL:http://www.fundamentalresearch.ш/ш/article/ view?

id =37085 (дата обращения: 10.09.2018).

10.S.M.Goncharuk, V.A. Anisimov, N.S. Nesterova, N.A. Lebedeva. Methodological Foundation for Designing Stage-by-Stage Development of Layout and Capacity of Multimodal Transportation Network: A Monograph, Khabarovsk, Izdatelstvo DVGUPS, 2012.

11.K.S. Tchumlyakov, D.V. Tchumlyakova. The national transit capacity in the system of International transport corridors, Bulletin of transport information. 11(245) (2015) 8-13.

12. Бутаев Ш.А., Сидикназаров ^.М., Муродов А.С., ^узиев А.У. Логистика (етказиб бериш занжирида окимларни бошкариш).-Тошкент: Extremum-Press, 2012.-577 б.

13. Simon P. Blainey, John M. Preston, Predict or prophesy? Issues and trade-offs in modelling long-term transport infrastructure demand and capacity//Transport Policy, Volume 74, February 2019, Pages 165-173. https://doi.org/10.1016/j.tranpol.2018.12.001.

14. ^узиев А.У. Юк ташиш воситалари ва транспорт тармогидан оптимал фойдаланиш масаласининг математик модели//Ж. TAYI XABARNOMASI. -Т.: 2011. №2. 86-89 б.

УДК 004.657 Эшбоев Э.А., Шодиев Ф.Ю., Жураев Д.Т.

УМУМЛАШГАН БА^ОЛАРНИ ^ИСОБЛАШДАН БУГДОЙ НАВЛАРИНИ

ФАРЦЛАШДА ФОЙДАЛАНИШ

Эшбоев Э.А. - катта укитувчи; Шодиев Ф.Ю.- укитувчи (КдрДУ); Жураев Д.Т. - кх.ф.ф.д. (ДДЭИТИ Кдшкадарё филиали).

В статье рассматриваются мягкость и жесткость дифференцированных сортов пшеницы, а также обобщенная оценка ряда симптомов. Для расчета обобщенных оценок используются детерминированные и итерационные алгоритмы.

Ключевые слова: признак, объект, количественный признак, номинальный признак, стохастические и детерминированные методы, итерационный алгоритм, oбобщенные оценки, выборка, идентификация.

The article considers the softness and stiffness of differentiated wheat varieties, as well as the generalized estimates of a number of symptoms. Deterministic and iterative algorithms are used to calculate the generalized estimates.

Key words: feature, object, quantitative feature, nominal feature, stochastic and deterministic methods, iterative algorithm, generalized estimates, sampling, identification.

Сунгги йилларда сунъий интеллектга алокадор тармоклар жадаллик билан кенгайиб бормокда. Бундай тармокларга мисол килиб, билимларни тасвирлаш, муаммоларни ечиш, эксперт тизимлар, компьютерлар билан табиий тилда мулокот килиш, ургатувчи тизимлар, когнитив моделлаштириш, стратегик уйинлар, визуал маълумотни кайта ишлаш ва робототехника кабиларни келтириш мумкин. Шунингдек, сунъий интеллектнинг асосий муаммоси х,исоблаш машиналари ёрдамида инсоннинг фикрлаш ва масалаларни ечиш жараёнини самарали ташкил этишдан иборат [4].

Биз ушбу маколада сунъий интеллектнинг тармокларидан бири х,исобланган берилганларнинг интеллектуал тах,лили (БИТ) асосида юмшок ва каттик бугдой навларини фарклаш учун умумлашган бах,олар усулини куллаш масаласини караймиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.