Научная статья на тему 'ТИКУВ-ТРИКОТАЖ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТИКУВ-ТРИКОТАЖ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
345
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маркетинг / маркетинговые стратегии / швейно-трикотажная промышленность / экспорт / БКГ (Бостонская консалтинговая группа) анализ / marketing / marketing strategies / sewing-knitting industry / export / BKG (Boton Consulting Group) analysis

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Махмудов Т.О.

В статье проанализированы показатели экспорта продукции легкой промышленности страны и география экспорта швейных и трикотажных изделий Наманганской области методом БКГ (Бостонская консалтинговая группа). Сделаны научные выводы и предложения по маркетинговым стратегиям развития экспорта швейной и трикотажной продукции.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In the article the indicators of exports of light industry of the country and the geography of the export of sewing and knitting products of the Namangan region were analyzed BKG (Boton Consulting Group) method. Scientific conclusion and suggestions on marketing strategies in the development of the export of sewing and knitwear products have been made.

Текст научной работы на тему «ТИКУВ-ТРИКОТАЖ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

QTISODIYOT FANLARI / ECONOMIC SCIENCES

УДК: 65.9.339.1 Махмудов Т.О.

ТИКУВ-ТРИКОТАЖ МАХСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯЛАРИНИНГ АХАМИЯТИ

Махмудов Т.О. - докторант (Наманган мухандислик технология иститути)

В статье проанализированы показатели экспорта продукции легкой промышленности страны и география экспорта швейных и трикотажных изделий Наманганской области методом БКГ (Бостонская консалтинговая группа). Сделаны научные выводы и предложения по маркетинговым стратегиям развития экспорта швейной и трикотажной продукции.

Ключевые слова: маркетинг, маркетинговые стратегии, швейно-трикотажная промышленность, экспорт, БКГ (Бостонская консалтинговая группа) анализ.

In the article the indicators of exports of light industry of the country and the geography of the export of sewing and knitting products of the Namangan region were analyzed BKG (Boton Consulting Group) method. Scientific conclusion and suggestions on marketing strategies in the development of the export of sewing and knitwear products have been made.

Keywords: marketing, marketing strategies, sewing-knitting industry, export, BKG (Boton Consulting Group) analysis.

Мамлакатимизда тайёр тикув-трикотаж махсулотлари экспортини купайтириш ва уларнинг сифатини жахон бозорлари талаблари даражасига олиб чикиш буйича самарали амалий йуналишлар бошланди. Бирок, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек, "маркетинг йуклиги, жахон бозоридаги холат урганилмаслиги окибатида экспорт талабларига жавоб берадиган махсулотлар етарли микдорда етиштирилмаяпти" [1]. Шу билан бирга, корхоналар экспорт салохиятини ривожлантиришнинг инновацион маркетинг стратегиялари асосида ишлаб чикилмаганлиги хам салбий таъсир курсатмокда.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясида "принципиал жихатдан янги махсулот ва технология турларини узлаштириш ва шу асосда ички ва ташки бозорларда миллий товарларнинг ракобатбардошлигини таъминлаш" [2] устувор йуналиш сифатида белгиланди. Мазкур вазифаларнинг муваффакиятли бажарилиши учун республикамиз тукимачилик корхоналарининг экспорт салохиятини ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш буйича илмий асосланган таклиф хамда амалий тавсиялар ишлаб чикишни такозо этмокда.

Тикув-трикотаж кийимлари ишлаб чикарувчи корхоналар экспорт салохиятини оширишнинг IT технологиялар ва инновацион маркетингга асосланган юкори истеъмол кийматли тикув ва трикотаж махсулотлари экспортини "ракобат устунлиги", "кластерлаштириш", "диверсификация", "сифат менежменти", "онлайн маркетинг" стратегиялари асосида ривожлантиришга каратилган илмий тадкикотлар олиб боришни такозо этмокда.

Халкаро бозорларда фирмалар уз махсулотлари экспорт фаолиятини ривожлантиришда куйидаги стратегиялардан фойдаланмокдалар.

А) Хужум килиш стратегияси - фирманинг бозорда уз улушини эгаллаб олиш ёки уз фаолиятини кенгайтиришга йуналтирилган фаол харакатларидир. Х,ар бир товарнинг бозорда оптимал улуши мавжуд булиб, у зарур фойда нормаси ва хажмини таъминлаб беради. Мазкур бозор харидорларининг 20 фоизи, фирма таклиф этаётган махсулотларнинг 80 фоизини харид килувчи сегмент микдори оптимал - энг макбул хисобланади.

Маркетинг тадкикотларида олинган маълумотларга кура, бозор улушининг 10 фоизга оширилиши, фирма олаётган фойда нормасини уртача 5 %га оширади. Бозор улуши ва фойда нормаси хажми куплаб фирмаларнинг маркетинг режалаштиришида уз олдига, бозордаги таъсирини устиришни максад килиб куйишига сабаб булмокда.

Фирма халкаро бозорда хужум килиш стратегиясини танлашига сабаблар:

- унинг бозордаги улуши энг зарур минимумдан кам ёки ракобатчилар хатти-харакати натижасида кискариб кетаётган ва керакли фойда нормасини таъминлай олмаётган холатлар;

- фирма бозорга янги, оригинал товар чикариши;

- фирма ишлаб чикараётган товари хажмининг сезиларли ошириши;

- ракобатчилар уз позицияларини йукотиб бораётганда, кам харажатлар эвазига бозордаги улушини кенгайтириш имконияти юзага келиши.

Б) Х,имоя стратегияси - фирманинг мавжуд бозор улушини саклаб колиш ва халкаро бозордаги урнини ушлаб туришга харакати. Бундай стратегия куйидаги холларда ишлатилади:

Фирманинг бозордаги урни коникарли ёки агрессив сиёсат олиб бориш учун маблаглар етарли булмаган холатларда;

Ракобатчилар ёки давлатнинг жавоб тарикасидаги чоралари кутилаётган ёки фирма унга тайёрланаётган холларда. Бу стратегияни куллашнинг камчилиги шундаки, ракобатчининг хатти-харакатлари ва фан-техника тараккиётидаги ютукларга уз вактида эътибор каратилмаса, муваффакиятсизликка учраш ва халкаро бозордан чикиб кетишга мажбур булиши мумкин.

В) Чекиниш стратегияси - мажбурий чораларни ифодалайди. Бир катор холларда айрим товарлар масалан, техник ва технологик жихатдан эскираётган товарлар буйича фирма буни англаган холда бозор улушини кискартириши ёки унга дархол пул маблаглари зарур булиб колган (карзни тулаш, дивиденд туловлари учун ва хоказо) холларда, бозор улушини бир кисмини бахридан утиши мумкин. Бу стратегия икки хил вариантни - операцияларни аста-секин камайтириш ёки фирманинг халкаро бозордаги бизнесини тугашини таклиф килади.

Корхона узининг халкаро микёсдаги ривожланишини ички экспансияга нисбатан иккиламчи, ташки бозорни эса ортикча махсулотларни олувчи сифатида кабул килиши мумкин.

1-жадвал

Узбекистонда тукимачилик махсулотлари экспорти таркиби та^лили [3]

2000 йил 2019 йил

№ Мах,сулотлар Экспорт, млн. а;ш Жамидаги улуши, % Экспорт, млн. а;ш доллари Жамидаги улуши, %

доллари

1 Пахтадан йигирилган ип 81,8 37,7 726,9 45,6

2 Тайёр кийимлар 16,1 7,4 585,4 36,8

3 Трикотаж мато 0,2 0,1 65,7 4,1

4 Пахтадан газламалар 33,5 15,4 65,3 4,1

5 Ипак ва ипак махсулотлари 34,6 15,9 49,9 3,1

6 Бошка тукимачилик махсулотлари 17,3 8,0 43,0 2,7

7 Гиламлар 0,3 0,1 31,0 1,9

8 Пахта чикинди махсулотлари 33,4 15,4 26,8 1,7

Жами 217,2 100,0 1594,1 100,0

Чет элдаги миллий фирмалар ташки бозорга чикишда бошка турли стратегиялардан фойдалана оладилар. Америкалик компаниялар ташки бозорни кенгайтириш максадида янги товарларни киритишга харакат киладилар. Европа стратегиялари химоявий булиб, аввал эгаллаб олинган ёки бу бозорлар билан узвий богли; бозорларга кириб боришни афзал курадилар. Япония компаниялари кам харажатли ассортименти чекланган махсулотларни ишлаб чикариш хажми катта булган стратегияларни афзал курадилар. Бу эса уларга сотув хажмини устиришда асосий ракобат воситаси сифатида нархдан фойдаланиш имконини беради.

Мустакилликка эришган илк йилларда республикамиз енгил саноатида факатгина пахта хом ашёси экспорт килинган булса, хозирда эса тайёр тукимачилик ва енгил саноат махсулотлари етказиб берувчи экспортёр сифатида жахон бозорларига кириб бормокда (1-жадвал). Жадвал маълумотлари тахлили курсатишича, Узбекистонда тукимачилик махсулотлари экспорти салкам 20 йил ичида уртача 7,3 мартага ошган булса, трикотаж мато ишлаб чикариш 327,5 мартага, пахта ипи эса 8,9 мартага ошган. Энг мухими юкори кушилган кийматга эга булган тайёр кийимлар 2000 йилда 16,1 млн. АКШ доллари хажмида экспорт килинган булса, 2019 йилда мазкур курсаткичлар 585,4 млн. АКШ долларига етиб 36,4 мартага ошган ёки жами экспортдаги улуши 36,8 %ни ташкил этди. Шу билан бирга, Узбекистон Республикасида пахта толаси ва ундан йигирилган ип экспорт курсаткичлари нисбатан йилдан- йилга пасайиб бормокда.

Наманган вилоятида тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини янада ривожлантириш учун ип-калава ишлаб чикарувчи хорижий ва кушма корхоналар ташкил этилди хамда улар замонавий технологиялар билан жихозланди. Енгил саноат корхоналари томонидан 80 га якин янги турдаги махсулотларни ишлаб чикариш узлаштирилди. Тукимачилик корхоналарининг 70 фоиздан ортигида ИСО, ЭКО тизими жорий этилди. Бунинг натижасида вилоят тукимачилик ва тикув - трикотаж саноатининг махсулотлари экспорти Россия, Хитой, К^озогистон, Туркия давлатларидан ташкари Европа Иттифоки мамлакатлари бозорларига кириб бориш имконига эга булинди.

Тадкикот натижаларига кура (1-расм) Биринчидан, Наманган вилояти экспортчилари учун Россия бозори энг кулай ва самарали эканлиги, аммо бу мамлакатга экспорт килишда мавсумий омилларни таъсири катталигини хисобга олиб, ишлаб чикариш ва экспорт режаларига узгартириш киритиш талаб этилмокда;

■ Россия ■ Украина Белорусь ■ Молдова K1ирFизистон K1озоFистон ■

1-расм. Наманган вилоятининг тикув-трикотаж махсулотлари экспортида мамлакатлар

бозорининг улуши [4].

Украина 1,5 % Белоруссия 0,6 % Молдова 1,2 %

Киргизистон 39,1 %

Козогистон 10,8 %

Россия 46,8 %

Иккинчидан, шу билан бирга ички бозор ва бошка географик худудлардаги экспорт бозорларини танлашда мавсумий таъсирларни хисобга олиб янги бизнес режалар ишлаб чикилиши таклиф этилди.

1-расмда келтирилган маълумотлар шундан далолат берадики, хакикатдан хам экспорт бозорининг деярли ярми (46,8%) Россия давлатига тугри келади. Ушбу танланган давлатлар ичида ^иргизистон иккинчи уринда (39,1%), К^озогистон учинчи уринни эгаллади (10,8%) ва колган давлатларнинг экспорт бозоридаги улуши 2,0% га хам етмаган холатни ташкил этди. Олинган натижалардан хулоса чикаришдан олдин модификацияланган BCG тахлилига эътибор каратамиз (2-расм).

"Boston Consalting Group" (BCG) колипида Россия давлати экспорт бозорининг 46,8 фоизини ташкил этиши билан бирга йил охирига келиб, 73,2 фоизга усган. Худди шу каби ^иргизистонда хам 31,2 фоизга усган, аммо Украинада мос равишда 0,7 фоиз, ^озогистон 4,5 фоизга камайиши кузатилган. BCG тахлили буйича:

"Юлдузлар" - Усиш (махсулот - "Юлдуз"). Улар тез усиб бораётган бозорларда етакчи, юкори даромад келтирадилар, лекин улар етакчилик мавкеини саклаб колиш учун инвестицияларга мухтождирлар. Бозорнинг баркарорлашуви билан улар "Согин сигирлари" тоифасига кириши мумкин.

"Согин сигирлар"- Ушбу товарларни "пул сумкалари" деб хам аташади. Одатда, бу утган кунги корхоналарнинг асосий активини ташкил этадиган "Юлдузлар"дир. Махсулотлар бозорлардаги юкори бозор улуши ва паст усиш суръатлари билан тавсифланади. "Согин сигирлар"дан олинган даромад инвестициялардан каттарокдир. "Согин сигирлар" савдосидан олинган маблаглар "Муаммоли товарларни" ривожлантиришга ва "Юлдузлар"ни куллаб-кувватлашга йуналтирилиши керак.

-96%--

Муаммоли товарлар

-86%-

-J76%

-66%-

-56%-

-46%

-30%-

-26%-

-10%

-0,7%

0,7% 16%

6% 0,2% 16%

-6%

-4,5%

31,2%

СOFИH

сигирлар

Итлар

26

%

-16%

О

-26%

-36%

-46%

-56%-

36

%

46

%

56

%

66

Юлдузлар

%

О Россия О Украина ОБелорусь О Молдова О Ь^иргизистон ОЬ^озогистон | 2-расм. Наманган вилояти тикув-трикотаж махсулотлари экспорт бозорининг BCG тахлили

"Итлар" - Ушбу махсулот паст усиш суръати ва кичик бозор улуши билан тавсифланади. Одатда товарлар фойдасиз булиб, уз позицияларини эгаллаш учун кушимча инвестицияларга мухтож. "Итлар" катта фирмалар то-монидан куллаб-кувватланади, агар

улар узларининг бевосита фаолияти билан боглик булса. Агар бундай эхтиёж булмаса, улардан кутулиш ёки компаниянинг ассортимент сиёсатида уларнинг мавжудлигини камайтириш яхшидир.

"Муаммоли товарлар" - Бозорга кириш муаммолари. Характерли хусусияти тез ривожланаётган бозорда паст улушга эгалиги. Бу катта инвестицияларни талаб киладиган ва моддий даромад келтирадиган заиф позиция хисобланади. Бундай холатда сиз бизнес учун жиддий сармоялар киритишингиз ёки уни сотишингиз, ёки мумкин булган колдик фойда олишингиз керак. Бирок, маълум шартлар ва малакали инвестициялар шароитида ушбу гурухнинг махсулотлари "Юлдуз" булиши мумкинлигини унутмаслигимиз керак.

Бугунги кунда либослар ишлаб чикариш билан шугулланувчи жахоннинг машхур «Christian Dior», «Versace», «Pol Makarti» ва «Shanel» компанияларнинг махсулотлари дунё бозорида энг юкори уринларни эгалламокда. Уларнинг махсулотларини эл назарига тушган кишилар, яъни кийим намойиш киладиган модельерлар, машхур артистлар, кушикчилар, спортчилар киядилар. Шундай кишиларнинг ихлосмандлари уз - узидан уларга эргашадилар ва уларнинг одатларини узлаштиришга харакат киладилар бу эса махсулотлар урфга янги модага айланиш жараёнини бошлаб бермокда. Бу эса ишлаб чикарувчилар учун устун мавкейига эга булишда ёрдам беради.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш мумкинки тикув-трикотаж корхоналари экспортининг натижавий курсаткичи, яъни рентабеллигига аввало, мода-дизайн хизматларидан самарали фойдаланиши, юкори малакали мутахассисларни булиши, асосий капиталга киритилган инвестициялар хажми, янги технологияларни узлаштиришлари ва кулланилаётган маркетинг стратегиялари ижобий таъсир курсатмокда деб хисоблаймиз.

Бунда албатта, тикув-трикотаж корхоналар мода-дизайн хизматларини жорий килиш ва замонавий маркетинг концепцияларидан фойдаланиш талаб этилади, яъни асосий эътиборни махсулот сифатини яхшилаш ва истеъмолчиларга йуналтирилган маркетинг стратегияларидан самарали фойдаланишга каратиш лозим. Замонавий мода-дизайн хизматларини ва маркетинг стратегияларини жорий этиш оркали корхоналарнинг махсулотига истеъмолчилар талабини шакллантириш, сотиш хажмини купайтириш, миллий товарларнинг брендини янада кучайтириш, ички ва ташки бозорларларда мижозларга нисбатан алохида ёндашувни амалга ошириш, корхонанинг бозордаги мавкеини мустахкамлашга ёрдам беради.

АДАБЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президентининг расмий веб сайти www.president.uz/uz/3129

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармони. // www.lex.uz

3. www.stat.uz маълумотлари асосида муаллиф ишланмаси

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Наманган вилояти статистика бошкармаси маълумотлари

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.