Научная статья на тему 'Ўзбекистон иқтисодиёти рақобатбардошлигини ошириш омиллари'

Ўзбекистон иқтисодиёти рақобатбардошлигини ошириш омиллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1383
204
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РАқОБАТБАРДОШЛИК / БАРқАРОР РИВОЖЛАНИШ / БАРқАРОР ўСИШ / УМУМИЙ ОМИЛЛИ УНУМДОРЛИК / КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТЬ / COMPETITIVENESS / УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ / УСТОЙЧИВЫЙ РОСТ / SUSTAINABLE DEVELOPMENT / ОБЩАЯ ФАКТОРНАЯ ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ / SUSTAINABLE GROWTH AND AGGREGATE FACTOR PRODUCTIVITY

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умаров Оқил Омилжонович

Мақолада Ўзбекистон иқтисодиёти рақобатбардошлигини ошириш омиллари ва шароитларини аниқлаш ҳамда уларни дастурий ҳужжатларда акс эттириш билан боғлиқ назарийуслубий муаммолар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article is discussed results of theoretical and practical issues of the factors competitiveness definition, as well the conditions of economy of Uzbekistan’s competitiveness increasing. Also there are provided results of Programming documents study.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон иқтисодиёти рақобатбардошлигини ошириш омиллари»

УМАРОВ О^ил Омилжонович,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси укитувчиси

УЗБЕКИСТОН ИКТИСОДИЁТИ РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ

УДК:338.984

УМАРОВ О.О. УЗБЕКИСТОН ИЦТИСОДИЁТИ РАЦОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ОМИЛЛАРИ

Маколада Узбекистон иктисодиёти ракобатбардошлигини ошириш омиллари ва шароит-ларини аниклаш х,амда уларни дастурий х,ужжатларда акс эттириш билан боFлик назарий-услубий муаммолар баён этилган.

Таянч иборалар: ракобатбардошлик, баркарор ривожланиш, баркарор усиш, умумий омилли унумдорлик.

УМАРОВ О.О. ФАКТОРЫ ПОВЫШЕНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ЭКОНОМИКИ УЗБЕКИСТАНА

Статья направлена на изучение теоретических и практических проблем, связанных с определением факторов и условий повышения конкурентоспособности экономики Узбекистана, а также в ней приводятся результаты изучения программных документов.

Ключевые слова: конкурентоспособность, устойчивое развитие, устойчивый рост, общая факторная производительность.

UMAROV О.О. ECONOMY OF UZBEKISTAN'S COMPETITIVENESS INCREASING FACTORS

The article is discussed results of theoretical and practical issues of the factors competitiveness definition, as well the conditions of economy of Uzbekistan's competitiveness increasing. Also there are provided results of Programming documents study.

Keywords: competitiveness, sustainable development, sustainable growth and aggregate factor productivity.

Фирмалар, тармоцлар, мамлакатлар рацобатбардошлиги муаммоси жацон ицтисодиётининг долзарб муаммоларидан биридир. Чунки унга купгина омиллар, энг аввало, мамлакатлар ицтисодий усиш суръатларининг узгариши, ишсизлик даражаси, мамлакат ёки корхонанинг жауон ицтисодиётида тутган урни таъсир курсатади.

Мазкур муаммонинг тадкикоти билан халкаро институтлар (Умумжахон банки, ХМТ, ИХТТ), хорижий ва миллий олимлар1 шуFулланмокдалар. Бу муаммонинг ахамияти, айникса, х,ар бир мамлакат хукуки учун усиб бораётган глобал иктисодий ракобат шароитида ошиб бормокда. Ракобатбардошлик бугунги кунда глобалла-шув билан узвий бо^ик,, чунки уни мазкур жихатлардан ташкарида аниклаб булмайди2.

Узбекистан уз товар ва хизматларининг рак,обатбардошлигига устувор ахамият бермокда. Хозирги шароитда мамлакатнинг баркарор ривожланишини таъминлаш, фукароларнинг турмуш фаровонлигини ошириш, жахонда узаро фойдали хамкорликни кенгайтириш учун жахон иктисодиётида муносиб уринни эгаллаш зарур.

Мазкур тадкикотларнинг максади Узбекистан иктисодиёти ракобатбардошлигини ошириш омиллари ва шароитларини аник,лаш хамда уларни дастурий хужжатларда акс эттириш билан боFлик назарий-услубий муаммоларни урганишдан иборат.

Хозирги замон тадк,ик,отлари натижалари-нинг тахлили бугунги кунда тармок,лар ва кор-хоналар ракобатбардошлиги муаммосининг биринчи уринга чикаётганлигидан далолат беради. Машхур иктисодчи М.Портер «мамлакат ракобатбардошлиги» тушунчаси давлат-нинг гуллаб-яшнаши учун хал килувчи мустак,ил ахамиятга эга эмаслигини курсатиб берди. Чунки давлатнинг ик,тисодиётдаги максади фукароларга юкори турмуш даражасини таъминлашдир. Миллий ик,тисодиёт ракобатбардошлигини товар-

1 Говорова, Н. Конкурентоспособность — основной фактор развития современной экономики. // «Проблемы теории и практики управления», 2006, № 4. С. 24-29; Долгов, С.И. Глобализация экономики: новое слово или новое явление? - М.: «Экономика», 1998; Портер, М. Конкурентное преимущество: как достичь высокого результата и обеспечить его устойчивость. - М.: «Эксмо», 2005. -С. 54.

2 Fischer, В. Globalization and the Competitiveness of Regional Blocks in Comparative. Hamburg: Perspective, 1998. -Р. 16.

лар ва хизматлар ишлаб чикарувчи аник, кор-хоналар таъминлайди, корхона эса энг аввало, асосий ракобат устунликларига эришиши, яъни харажатларни камайтириши ва махсулотни табакалаштириши зарур3.

Бошка томондан, жахон бозорида ракобат кучлилиги шароитида алохида корхонанинг муваффакияти мамлакат ракобатбардошлигини таъминлаш учун етарли эмас. Хатто энг янги технологиям эга булган алохида корхонага ракобат устунлигини саклаш кийин, чунки у ишончли миллий етказиб берувчилар ва кучли рако-батчиларга боFлик, Хозирги вак,тда жахон бозорида узаро боFлик тармоклар кластерлари ракобатлашадилар. Шу сабабли Узбекистан ракобатбардошлиги мохият жихатдан ик,тисо-диётнинг асосий тармокларининг ракобатбар-дошлигига боFликдир.

Ракобатбардошлик муаммолари турли муал-лифлар томонидан турли назарий ёндашувлар доирасида урганилган. Услубий тафовутлар булишига карамай, миллий ракобатбардошлилик давлат дик,к,ат-эътиборида турган иктисодий ва ижтимоий муаммолардан бири эканлиги эъти-роф этилди. Мамлакатлар ракобатбардошлиги глобал омилларининг мазмунини тушуниш ва изохлаш учун М.Портер4 ва В.Смитнинг5 халкаро савдо ва инвестициялар назариясини хамда Ч.Киндлебергер6 ва Дж.Тобиннинг7 турли мам-лакатлардаги тадбиркорлик фаолияти капи-талнинг тафовутлар билан харакатланишини изохлайдиган хамда инвестицияларнинг товарлар харакати билан т^ридан-т^ри

3 Портер М. Конкурентное преимущество: как достичь высокого результата и обеспечить его устойчивость. - М.: «Эксмо», 2005. -С. 67.

4 Уша жойда, 64-б.

5 Smith, V. An Experimental Study of Competitive Market Behavior. // Journal of Political Economy, 1962. Vol. 70. Р. 34-36.

6 Kindleberger Ch. Foreign Trade and the National Economy. Yale: Prosp. of science, 1962

7 Tobin J. Policies for prosperity: Essays in a Keynesian mode. New Haven: Waypoint, 1987

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 4

харакатланишини ботламайдиган назарияларига купрок мос келадиган назариялар деб хисоблаш мумкин. Бундай ёндашув жах,он ик,тисодиётининг замонавий ривожланиш тенденцияларига тула мос келади (жах,он савдоси усишининг жах,он ишлаб чикариши усишига, инвестицияларнинг жахон савдоси усишига, жахон портфель инвес-тициялари усишининг т^ридан-т^ри инвести-циялар усишига нисбатан илгарилаб кетиши).

Бу назарияларнинг долзарблигини кайд этган х,олда уларнинг муаллифлари диккат-эътиборидан глобал ракобатнинг асосий холати, ривожланиш ижтимоий омилларини биринчи уринга сурадиган мамлакат ракобати кандай хисобланиши четда колишини кушишимиз мумкин. Х,ар кандай молиявий ресурслардан энг куп самарали фойдаланиш имконини бера-диган «инновацияларнинг харакатланиши» М.Портердаги ракобат устунликларининг олий шакли хисобланади1. Бирок «инновациялар харакатланиши» (илмий-тадкикот, маркетинг ишланмалари, фирма ташкилоти ва ходимла-рининг ривожланиши) ортидан купинча фир-манинг асосий ресурслари хисобланган инсон ресурсларини такрор ишлаб чикарадиган мамлакат ижтимоий сохаси туради. Мазкур ресурслар фирма чегарасидан ташкарида такрор ишлаб чикарилади, аммо фирманинг ривожланиш салохиятини белгилайдилар. Бу халкаро ракобатнинг узига хос мамлакат ресурслари булиб, улар глобал ракобатнинг асосий ресурсларини узида мужассамлашти-ради, чунки х,акикатда фирмаларнинг ракобат кураши уларга эгалик килиш ва хужалик фао-лиятида фойдаланиш хукукига ёйилади. Аммо бу ресурсни фирмалар эмас, балки мамлакат-лар такрор ишлаб чикарадилар. Айнан шунинг учун хам уни такрор ишлаб чикариш, сунгра эса бундай такрор ишлаб чикариш натижала-ридан фойдаланиш кобилияти - мамлакат глобал ракобатбардошлиги белгисидир. Узбекистан иктисодиёти ижтимоий йуналтирилган мамлакат сифатида шу сингари максадларга эришишга ва шу оркали узининг ракобатбардошлигига ижобий таъсир курсатишга интилиш максадга мувофикдир.

1 Портер М. Конкурентное преимущество: как достичь высокого результата и обеспечить его устойчивость. - М.: «Эксмо», 2005. -С. 68.

Фирма, тармок ва мамлакат ракобатбар-дошлигини кандай омиллар белгилашини аниклашга уриниб курамиз. Бу хакда хам куплаб назариялар мавжуд. Иктисодий ривожланиш боскичлари моделига кура, ривожланиш биринчи боскичидаги иктисодиёт хара-жатлар буйича устунликларни таъминлайдиган ишлаб чикариш омилларига, иккинчи боскичда - ишлаб чикариш самарадорлигини таъминлайдиган инвестицияларга, учинчисида эса ноёб кийматни яратадиган инновацияларга тая-нади. Шундай килиб, ракобатбардошлик учун инновацияларнинг мухимлиги нисбатан анча илгари урнатилган, бирок якин вактларгача улар ракобатбардошлик манбаларидан бири сифатидагина урганилди, холос. Скандина-виялик тадкикотчилар айнан инновациялар иктисодий усиш ва муваффакиятли савдо-нинг манбаи хисобланишини эътироф этади-лар. Я.Фагерберг тадкикотлар ва ишланма-ларда2 ракобатбардошлиликка инвестициялар кандай таъсир курсатишини урганди, Верспаген эса патентлар сонида ифодаланган шу сингари инвестициялар натижаларини урганиб, унинг ишига бир нечта кушимчалар киритди3. Инновациялар ракобатбардошлиликни анча оширади ва тармок ихтисослашувига таъсир курсатади, деган хулоса бу тадкикотларнинг умумий нати-жаси булиб колди.

Э.Вольф умумий омилли унумдорлик (УОУ) ва тармок ихтисослашуви курсаткичлари урта-сидаги муносабатни тадкик этиб, мухим узаро боFликликни аниклади. У УОУнинг усиши бу тармок учун узига хос булган ишлаб чикариш омилларининг ривожланишини ратбатлантириб, улар мазкур тармок таккослама устунлигининг усишини таъминлайди. Тадкикотлар жараёнида УОУ юкори даражасини таъминлайдиган омиллар аник,ланди. Агар фирма (ёки бир неча фирмалар) тадкикотлар ва ривожланишга хамда юкори малакали ходимларни укитишга инвестициялар, технологиялар билан боFлик активларга эга булсалар, УОУнинг жадал усишини таъминлаш

2 Fagerberg J. Technology and competitiveness // Oxford Review of Economic Policy. 1996. Vol 12. N3. Р. 39—51.

3 Fagerberg J. Technology, Growth and Unemployment across European Regions / J. Fagerberg, B. Verspagen, M. Caniёls // Regional Studies. 1997. Vol. 31. N5. Р. 457—466.

ва демакки, тармок ракобатбардошлигини оши-риш учун мухим таркибий к,исм хисобланади1.

Я.Фагербергнинг тадкикотлари ракобатбар-дошлиликка кандай омиллар купрок таъсир курсатишини аниклаш максадини куйди. Муал-лиф куйидаги омилларни урганди: тадкикотларга т^ридан-т^ри инвестициялар; хорижий етка-зиб берувчиларда товарларни кулга киритиш воситасида амалга ошириладиган тадкикотларга билвосита инвестициялар; уртача иш хаки; жисмоний капиталга инвестициялар ва ички бозордаги талаб хажми. 10 та мамлакатдаги 22 та тармок,ни урганиш натижасида тахмин-ларга хилоф равишда ички бозор куламлари рак,обатбардошлиликка, иш хакига хам таъсир курсатмайди. Колган омилларнинг таъсир даражаси мамлакат мик,ёси ва тармок,нинг юкори ёки паст технологиклигидан келиб чик,иб, турлича ахамият касб этди. Шунингдек, тадкикотларга кура, туFридан-туFри инвестициялар юк,ори технологик тармокларга сармояларга караганда икки марта самаралирокдир. Айни вак,тда жисмоний капиталга куйилмалар билан бир вак,тда, паст технологияли тармок,лардаги тадкикотларга бевосита булмаган инвестициялар катта ахамият касб этди. Бунда йирик мам-лакатлар тармок,ларининг рак,обатбардошлиги, асосан, мамлакат ичкарисидаги тадкикотларга, кичик мамлакатларда эса чет элдан олинади-ган инновацияларга боFлик1. Бирок тадкикотлар ва ривожланишга инвестициялар мамлакат куламидан катъий назар, нафакат юкори тех-нологияли тармоклар, балки барча тармоклар учун хам жисмоний капиталга инвестицияларга караганда самаралирок булди. Бундан ташкари, технологик жихатдан колок секторларга ихти-сослашув мамлакатдаги иктисодий усишнинг пасайишига олиб келиши мумкин2.

Бизнинг мамлакатимизда тадкикотлар ва ривожланишга инвестицияларни амалга оши-риш учун барча шарт-шароитлар мавжуд.

Ракобатбардошлилик муаммосига илмий ёндашув унга мос назарий-услубий ечимни, аникроFи эса Узбекистан миллий сиёсатига

1 Wolf E. International Business: Environments and Operations. Addison-Wesley Publishing Company, Inc., 1994. -Р. 113.

2 Fagerberg J. Technology and competitiveness. // Oxford Review of Economic Policy. 1996. Vol 12. N 3. Р. 39-51.

мос устуворликлар хамда ижтимоий-иктисодий ривожланишдаги асосий йуналишларни тан-лашни кузда тутади. Мамлакат ташки иктисодий сиёсати ва стратегиясини ишлаб чикишда мамлакат фукаролари ва корхоналарига мурожаат киладиган асосий миллий стратегия белгиловчи хисобланиши зарур. Бу стратегияда миллий иктисодиёт субъектлари учун мухим булган кела-жак хужалик ва мамлакат ижтимоий сохасига зид булмаган фаолият йуналишлари шакллан-тирилиши зарур.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республика-сини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси т^рисида»ги ПФ-4947-сонли фар-монига кура, Узбекистан Республикасини 20172021 йилларда баркарор ривожлантириш Харакатлар стратегияси ишлаб чикилган ва амалга оширилмокда. Мазкур Стратегия дои-расида Узбекистонни баркарор ривожланти-ришнинг асосий максади кулай атроф-мухитни саклаш хамда хозирги ва келажак авлоднинг эхтиёжларини кондириш учун табиий-ресурс салохиятидан окилона фойдаланиш асосида баркарор ижтимоий-иктисодий ривожлантириш таъминланади3.

Харакатлар стратегиясининг асосий йуналиш-ларини ишлаб чикишда фойдаланилган тамо-йиллар Рио-де-Жанейродаги халкаро конфе-ренцияда кабул килинган XXI аср кун тартибида мустахкамлаб куйилган баркарор ривожланиш асосий тамойилларига мувофик келади. Мазкур халкаро хужжат экологик, иктисодий ва ижтимоий сиёсатни ягона сиёсатга интеграциялаш-нинг 27 тамойилидан иборат4.

Узбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда баркарор ижтимоий-иктисодий ривожлантириш Харакатлар стратегия-сида, хусусан, иктисодий тизимнинг тадбир-корлик институти сифатида асосий унсу-рига тегишли ислохотларнинг институционал

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда.

4 Повестка дня на XXI век и другие документы конференции в Рио-де-Жанейро в популярном изложении. - М.: «За наше общее будущее», 1993. -С. 45.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 4

йуналтирилганлигини танлаш мухим ахамиятга эга. Кичик тадбиркорлик сохасида давлат сиёса-тини амалга оширишнинг асосий йуналишларига, хусусан, тадбиркорликни амалга ошириш сама-радорлигини ошириш ва уни куллаб-кувватлаш инфратузилмасини янада ривожлантириш киради1.

Миллий ракобатбардошлик - бу мамлакат-нинг ички ва ташки бозорларда товарлар ва хизматларни ишлаб чикариш ва сотиш хамда шу асосда ах,оли юкори даромадлари даража-сини таъминлашга лаёкатлилигидир. Узбекистон Республикаси глобаллашув жараёнларида фаол катнашган тарзда миллий даражада унинг сал-бий окибатларини камайтириш ва баркарор иктисодий усишга эришиб бормокда.

Узбекистоннинг асосий ракобат устунлик-ларига, хусусан, куйидагилар киради: кулай иктисодий-географик жойлашуви; катта ер, сув ва бошка табиий ресурслар, катор фой-дали казилмаларнинг мавжудлиги; кишлок хужалигини ривожлантириш тажрибаси, куп тармокли саноат комплекси; ахолининг юкори умумий таълим даражаси ва б.

Узбекистоннинг ракобат устунликларини яра-тиш ва улардан энг куп фойдаланишни, унинг ракобатбардошлиги даражасини оширишни таъминлайдиган ишлаб чикаришни модерни-зациялаш тадбирлари ва механизмлари тизи-мини ишлаб чикиш иктисодиётни таркибий ислох килишнинг асосий йуналишлари ва усту-ворликлари хисобланади. Умуман, Узбекистонда ракобат устунликларини амалга ошириш, хусусан, куйидаги омиллар билан тухтаб турибди: инновацион инфратузилманинг ривожланмаган-лиги; бозор шароитида ишлаш имконини бера-диган менежмент тизимининг сустлиги, кадрлар тайёрлаш ва кайта тайёрлашнинг паст даража-далиги; товарлар ва хизматлар, капиталлар ва ишчи кучи ички бозорида ривожланган ракобат мухитининг мавжудмаслиги.

Ушбу максад утиш даври институтларини замонавий бозор иктисодиёти талабларига ва жах,он тенденцияларига жавоб берадиган инсти-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стра-тегияси туFрисида»ги пФ-4947-сонли фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда.

тутларга айлантириш ва ривожлантириш жараён-лари оркали амалга оширилмокда. Урганилаётган сохада иктисодиёт ракобатбардошлигини ошириш ва таркибий кайта куришларнинг устувор вазифаларидан бири, хусусан, тадбиркорликни куллаб-кувватлаш инфратузилмасини шаклланти-риш хисобига корхоналар фаолияти трансакцион харажатларини пасайтириш хисобланади.

2017 йилга мулжалланган Дастурнинг бос-кичлари бозор муносабатларини кенгайти-риш боскичлари, ракобатбардошлиликни ошириш ва таркибий ислохотлар учун хамда иктисодиётнинг такрор ишлаб чикариш, тармок, технологик ва худудий тузилмаларидаги бозор талабларига мос радикал узгаришларни уз ичига оладиган иктисодиётни фаол таркибий кайта куриш учун институционал мухитни яра-тишни уз ичига олади. Бунда ташки бозорларга йуналтирилган инновацион ва инвестицион фаолиятни фаоллаштириш хамда янги фан сиFимли тармоклар ва ишлаб чикаришларни яратиш республика иктисодиётини таркибий кайта куришда алохида урин тутади хамда мам-лакат ракобатбардошлигининг усишига ёрдам беради.

Ракобатбардошлиликни ошириш сохасида рационал йуналишлар ишлаб чикилди ва тан-лаб олинди. Хусусан, ривожланган илмий-тех-ник салохият каби бундай ракобатдаги устун-ликни янги технологияларни ишлаб чикиш ва узлаштириш хамда янги ракобатбардош махсулотлар ишлаб чикаришни йулга куйиш буйича комплекс илмий-ишлаб чикариш мар-казларини яратиш воситасида кенгайтириш режалаштирилмокда. Мазкур йуналиш фан ва инновацияларни, кичик инновацион тадбиркорликни бюджет оркали куллаб-кувватлашни мужассамлаштиради. Ушбу устунликни хисобга олиб, жахон бозорига чикишни таъминлайдиган ва кушилган кийматдаги улушининг усишини белгилайдиган техника ва технологияга асослан-ган ишлаб чикаришларнинг ривожланишига таркибий кайта куришнинг устуворликлари бери-лади.

Узбекистон Республикаси иктисодиётининг ташки иктисодий сохалардаги ракобатбардошлигини ошириш ва таркибий кайта куришнинг куйидаги стратегик устуворликларини ажратиш мумкин:

- ташк,и савдодан иктисодий фойда ва пухта белгиланган минтакавий-мамлакат йуналиши борасида максадли режалар тузиш;

- янги халкаро бозорларга чикиш ва анъа-навий бозорларда экспорт таркибини диверси-фикациялаш чора-тадбирларини ишлаб чикиш ва жорий килиш;

- Узбекистан Республикасида ташки савдони давлат томонидан тартибга солиш усулларини халкаро амалиётга мувофик, протекционистик тадбирлардан фойдаланиб, УСТ тамойиллари ва механизмлари тизимига утказиш;

- жахон бозорида фаолият курсатиш шаро-итларини таъминлаш ва давлат манфаатларини мухофазалаш;

- ресурс, энергия ва материал ^имкорлиги пасайишини раFбатлантириш;

- рационал импорт урнини босиш йули билан ишлаб чикарилган махсулотда махаллий кушилган киймат улушини ошириш;

- экспорт салохияти ракобатбардошлигини ошириш учун ички ва хорижий инвестицияларни жалб килиш ва самарали фойдаланиш механизмлари, хукукий шароитларини яхшилаш.

Шундай килиб, ташки иктисодий фаолият макроиктисодий шароитларини такомиллашти-риш миллий корхоналаримиз самарадорлигини ва республика товарлари ракобатбардошлигини оширишга каратилган масалаларнинг хал килинишига боFлик булади.

Узбек товар ишлаб чикарувчилари халкаро ракобатбардошлигини ошириш куйидагилар хисобига таъминланиши мумкин:

- корхоналар томонидан юкори ривож-ланган мамлакатлардан янги технологиялар ва «ноу-хау»ларни харид килишда валюта тушум-ларининг усишидан самарали фойдаланишни раFбатлантириш механизмини такомиллашти-риш;

- технологияларни модернизация килиш учун инвестицияларни жалб килиш хамда ишлаб чикариш энергия ва материал ^имкорлигини пасайтириш;

- етакчи жахон фирмалари билан корпора-тив алокаларни хамда трансмиллий лойихаларни амалга оширишда уларнинг иштирокини ривож-лантириш;

- махаллий транспорт-экспедиция хизматла-рининг халкаро транспорт тизими бозорлари-даги ракобатбардошлигини ошириш;

- халкаро ташкилотлар тамойилларига мувофик, ташки савдодаги тартиботлар, шу жумладан, чегаравий рухсат бериш пунктларида юкларни божхона расмийлаштируви ва маълумотлар билан электрон айирбошлаш тартибини сод-далаштириш;

- самарали мулкдорларни излаш йули билан корхоналарнинг бошкарилиш сифатини яхши-лаш;

- корхоналарда ИСО 9000-9002 халкаро стандартлари негизида сифатни бошкариш тизи-мини яратиш йули билан республика экспорт килаётган махсулотларининг халкаро бозорларга кириб бориши осонлаштирилишини таъминлаш;

- жахонда тан олинган экспорт махсулотлар сифатини сертификатлаштириш, унинг истеъмол-чилик ва экологик хусусиятларига талабларни урнатиш хамда куллаш хавфсизлиги тизимини ривожлантириш;

- ИСО 14000 халкаро стандартлари неги-зидаги ишлаб чикаришлар ва махсулотларни экологик сертификатлаштириш сохасида давлат стандартларини ишлаб чикиш ва жорий килиш;

- экспортни куллаб-кувватлаш фонди, Инновацион фонд ва бошкалар маблаFлари хисобига илFор техник Fоялар ва карорлар, фан сиFимли, энергия ва ресурс тежамкор техноло-гиялардан, жумладан, лойихаларни имтиёзли кредитлаш доирасида фойдаланиб, экспортга махсулот ишлаб чикаришни раFбатлантириш учун кушимча шарт-шароитлар яратиш;

- корхоналарда ишлаб чикариш самарадорлигини ва фан сиFимкорлиги хамда технологик даражасини ошириш максадида инновацион механизмларни ишлаб чикиш ва илмий-техник сиёсат олиб бориш;

- миллий ишланмаларни патентлаштиришни амалга ошириш асосида экспортга етказиб берилаётган объектларнинг техник карорлари ва патент софлигини хукукий химоялашни таъминлаш.

Узбекистоннинг иктисодий ривожланиш устувор йуналишларини назарий тадкик этиш натижаларининг тахлили хусусий секторнинг ЯИМдаги ва янги иш уринларини яратишдаги улушининг усиши; инновацияларни жорий этиш; бозорда ракобатни куллаб-кувватлаш ва истеъмолчиларни мухофаза килишга каратилган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 4

сиёсатни ишлаб чикиш; бозор йуналишидаги институционал тизимни ривожлантириш (конунчилик ва ижтимоий институтлар); корхо-наларни бошкариш ва ташкил килишни яхши-лаш; айникса, ишлаб чикариш сохасида мехнат унумдорлигини устириш; корхоналарга капитал-нинг, шу жумладан, тутридан-тутри хорижий ва ички инвестицияларнинг окиб кириши; ички ва ташки бозорларни кенгайтириш Узбекистон ракобатбардошлигини оширишнинг мухим омиллари эканлиги хакида хулоса килиш имко-нини беради.

Хозирги шароитда ракобатбардошлилик нафакат макроиктисодий омилларни, балки ишчи кучи сифати, унинг инновацияларни амалда жорий этиш лаёкатини хам хисобга олади. Таълимнинг юкори даражаси - миллий иктисодиётнинг мухим двигатели булиб, ундан бошка омиллар билан бир каторда, республика иктисодиётини инновацион йулга утказиш ва унинг ракобатбардошлигини ошириш жараё-нида кенг фойдаланиш мумкин.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда.

2. Говорова, Н. Конкурентоспособность — основной фактор развития современной экономики. // «Проблемы теории и практики управления», 2006, № 4. -С. 24-29.

3. Долгов С. И. Глобализация экономики: новое слово или новое явление? - М.: «Экономика», 1998. -С. 234.

4. Крылович И. Взвешивая риски. // «Белорус. рынок», 2003, № 36. -С. 32-36.

5. Повестка дня на XXI век и другие документы конференции в Рио-де-Жанейро в популярном изложении. - М.: «За наше общее будущее», 1993. -С. 45.

6. Портер М. Конкурентное преимущество: как достичь высокого результата и обеспечить его устойчивость. - М.: «Эксмо», 2005.

7. Программа структурной перестройки и повышения конкурентоспособности экономики. - Минск: «Амалфея», 2003.

8. Устремленность в будущее. Беларусь 1995-2005. Цифры и факты. - Минск: Мин-во статистики и анализа Республика Беларусь, 2006.

9. Черченко Н.В. Этапы формирования конкурентоспособности национальной экономики. // Вестник БГУ, сер. 3, 2005, № 3. -С. 72-75.

10. Fagerberg, J. Technology, Growth and Unemployment across European Regions / J. Fagerberg, B. Verspagen, M. Caniels // Regional Studies. 1997. Vol. 31. N 5. Р. 457-466.

11. Fagerberg, J. Technology and competitiveness // Oxford Review of Economic Policy. 1996. Vol 12. N 3. Р. 39-51.

12. Fischer, В. Globalization and the Competitiveness of Regional Blocks in Comparative. Hamburg: Perspective, 1998.

13. Gill, S. Globalization, Democratization and Multilateralism. New York: Macmillan, 1997.

14. Kindleberger, Ch. Foreign Trade and the National Economy. Yale: Prosp. of science, 1962.

15. Smith, V. An Experimental Study of Competitive Market Behavior. // Journal of Political Economy. 1962. Vol. 70. Р. 34-36.

16. Tobin, J. Policies for prosperity: Essays in a Keynesian mode. New Haven: Waypoint, 1987.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17. Wolf, E. International Business: Environments and Operations. Addison-Wesley Publishing Company, Inc., 1994.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.