Научная статья на тему 'Хизматлар соҳасида маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг методологик жиҳатлари'

Хизматлар соҳасида маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг методологик жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1111
269
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маркетинг стратегияси / рақобат / замонавий маркетинг / хизматлар соҳаси / диверсификациялаш / истеъмолчи сегменти / маркетинговая стратегия / конкуренция / современный маркетинг / сфера услуг / диверсификация / потребительский сегмент

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зияева Мухтасар Мансурджановна

Мақолада хизматлар соҳасида маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг методологик жиҳатлари ёритилган. Шу жумладан, замонавий маркетингнинг асосий компонентлари, Ўзбекистон Республикасида хизматлар бозорида рақобат омиллари таснифи ва хизматлар соҳаси маркетинг стратегияси услубияти ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ФОРМИРОВАНИЯ МАРКЕТИНГОВОЙ СТРАТЕГИИ НА РЫНКЕ УСЛУГ

В статье изложены методологические аспекты формирования маркетинговой стратегии в сфере услуг. Кроме того, разработан основной компонент современного маркетинга, классификация конкурентных факторов на рынке услуг в Республике Узбекистан и методология маркетинговой стратегии сектора услуг.

Текст научной работы на тему «Хизматлар соҳасида маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг методологик жиҳатлари»

ЗИЯЕВА Мухтасар Мансурджановна,

Тош^нт дaвлaт ик1тиcoдиëт yнивepcитeти дoктopaнти

ХИЗМАТЛАР СО^АСИДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК ЖИ^АТЛАРИ

УДК 338.462

ЗИЯЕВА М. М. ХИЗМАТЛАР СОЦАСИДА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИКЖИЦАТЛАРИ

Маколада хизматлар сох,асида маркетинг стратегиясини шакллантиришнинг методологик жих,атлари ёритилган. Шу жумладан, замонавий маркетингнинг асосий компонентлари, Узбекистон Республи-касида хизматлар бозорида ракобат омиллари таснифи ва хизматлар сох,аси маркетинг стратегияси услубияти ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: маркетинг стратегияси, ракобат, замонавий маркетинг, хизматлар сох,аси, дивер-сификациялаш, истеъмолчи сегменти.

ЗИЯЕВА М.М. МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ФОРМИРОВАНИЯ МАРКЕТИНГОВОЙ СТРАТЕГИИ НА РЫНКЕ УСЛУГ

В статье изложены методологические аспекты формирования маркетинговой стратегии в сфере услуг. Кроме того, разработан основной компонент современного маркетинга, классификация конкурентных факторов на рынке услуг в Республике Узбекистан и методология маркетинговой стратегии сектора услуг.

Ключевые слова: маркетинговая стратегия, конкуренция, современный маркетинг, сфера услуг, диверсификация, потребительский сегмент.

ZIYAEVA M.M. THE METHODOLOGIC ISSUES OF THE MARKETING STRATEGY FORMATION

In the presented article, the author reveals the methodological aspects of marketing strategy formation. She considers various researchers regarding marketing strategy. As well the main components of modern marketing structures, the main classifications of competition factors in the services market, various types of marketing strategies are developed.

Keywords: marketing strategy, competition, modern marketing, services sector, diversification, consumer segment.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожланти-ришнинг бешта устувор йуналиши буйича Царакатлар страте-гиясида «Таркибий узгаришларни чуцурлаштириш, унинг етакчи тармоцларини модернизация ва диверсификация цилиш: унинг таркибида саноат, хизмат курсатиш улушини кенгайтириш цисобига миллий ицтисодиёт рацобатбатбардошлигини ошириш» зарурлиги таъкидланган. Хизматлар соцаси цозирги кунда жиддий узгаришларни бошдан кечириб, бунда бизнесни юритиш буйича анъа-навий усуллар урнига янги, яъни ахборот-коммуникация техноло-гиялари, туризм, консалтинг, рекрутинг сингари усуллар цулла-нилмоцда.

Хизмат курсатиш жараёнларига янада му-каммал технологиялар ва истеъмолчилар тала-бларига жавоб берувчи пухта ишлаб чикилган сервис тизимларининг жорий этилиши компа-нияларнинг янги тармок ва минтака хизматлар бозоридаги ракобатбардошлигини оширишга хизмат килади.

Маркетинг концепциясида хизматлар деган-да фаолият, иш ва машFулотларнинг куплаб тур-лари тушунилади. Ф.Котлер хизмат тушунчасини таърифлашича: «Хизмат - бирор-бир тадбир, фаолият ёки фойда булиб, уни томонлардан бири бошка томонга таклиф килади, у моддий жихатдан сезилмайди ва бирор нарсани эгал-лашга сабаб булмайди». Хизматларни ишлаб чикиш товар ва унинг моддий куриниши билан боFлик булиши, баъзан эса боFлик булмаслиги х,ам мумкин1.

Ф.Кортлер ташкилотдаги коммуникация жа-раёнлари ва маркетинг муносабатлари кон-цепцияси тадкикотларига асосланган х,олда хизматлар маркетингида 3 та узаро боFлик бирликларни фарклашни таклиф этди:

- ташкилот, фирма хизматлари ёки юкори менежмент;

- хизматлар фирмасининг алока боFловчи ходимлари;

- хизматлар истеъмолчилари.

Хизматлар фирмасида маркетингни самара-

ли бошкариш учун менежер уч буFинга каратилган учта стратегияни ривожлантириши зарур:

1. Анъанавий маркетинг стратегияси «истеъ-молчи - ташкилот» буFинига мулжалланган ва нарх шаклланиши, коммуникациялар ва таркатиш каналлари масалалари билан боFлик.

1Котлер Ф. Маркетинг, менеджмент /Ф. Котлер, К.Л. Келлер. - СПб., 2012. -816 с.

2. Ички маркетинг стратегияси «ташкилот -ходим» б^инига каратилган ва ходимларни раFбатлантириш билан боFлик.

3. Интерфаол маркетинг - стратегияси «ходим - истеъмолчи» б^инига мулжалланган ва хизмат курсатиш сифатини назорат килиш билан боFлик.

Замонавий маркетингнинг асосий компоненту аввало, узокни кура олиш, яъни стратегия ва режаларни тузиш, улар асосида маркетинг фао-лияти ташкил этилади (1-жадвал).

Хизматлар сох,аси корхоналари фаолиятини мувозанатли ривожлантириш ва диверсифика-циялашни таъминлаш, улар такдим этаётган хизматларнинг сифати ва ракобатбардошлигини ошириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг «2012-2016 йилларда Узбекистон Республикасида хизматлар сох,асини ривожлантириш дастури туFрисида» ги карори, Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,кама-сининг «2012-2016 йилларда хизматлар сох,асини ривожлантириш дастури туFрисида»ги карори кабул килинди.

- 2016-2020 йилларда Узбекистон Республикасида хизматлар сох,асини ривожлантиришдаги устувор йуналиш ва вазифалар сифатида куйидагилар белгиланди:

- хизматлар сох,асини ривожлантириш, унинг иктисодиётдаги улушини 48,7 фоизга етказиш х,исобига ялпи ички мах,сулотни купайтириш;

- кишлок жойларда 2020 йилгача хизматлар сох,аси 1,8 баробар усиши;

- мух,андислик-коммуникация, йул-транспорт инфратузилмасини ривожлантириш, тармок,ларда замонавий ахборот-коммуникация технология-ларини жорий этиш х,исобига хизматлар сох,асини жадал ривожлантириш, таркибий ислох,отларни амалга ошириш учун шароитлар яратиш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

1-жадвал. Замонавий маркетинг тузилмаси1

№ Номи Мазмуни

1. Ижтимоий маркетинг Маркетинг фаолияти сохасини сезиларлича кенгайтириш маъносини англатади нафакат бозор, балки ижтимоий фаолият хам унинг предметига айланади.

2. Глобал маркетинг Халкаро савдо, туризм ва мамлакатлар уртасидаги хамкорликнинг бошка шакллари билан боFлик аник тижорат операцияларини урганиш

3. Макромаркетинг Якуний истеъмолчилар эхтиёжларини кондириш максадида бозорни бошкаришни амалга оширади

4. Консюмеризм Истеъмолчилар хукукларини химоялаш тизимини яратиш ва турмушга татбик этиш

5. Бихевиоризм Товар ёки хизматларни танлаш ва харид килиш, уларнинг афзалликларини аниклаш жараёнида истеъмолчилар хатти-харакатининг психологик манбаларини урганишга ихтисослашган маркетинг йуналиши.

6. Микромаркетинг Корхонада бошкарувни амалга ошириб, унинг фаолияти ишлаб чикарувчи ва истеъмолчи уртасидаги алокани таъминлайди.

7. Амалий маркетинг Ташкилотдаги сотув фаолияти, яъни улгуржи сотиш, транспортда жунатиш, саклашни элементлари буйича тахлил килади.

8. Истеъмол товарлари маркетинги Истеъмолчини, унинг эхтиёжларини, талабларини, шунингдек, улар таъсирида шаклланиб, ривожланувчи омил ва шартларни хар томонлама урганади

9. Стратегик маркетинг Ташки омиллар ва ички ресурслар нисбати, бошкарув карорлари кабул килишда хисобга олинувчи фирма имкониятларини урганади

10. Институционал маркетинг Ишлаб чикарилган махсулотни якуний сотилиши ва чакана савдо урганилади. Чакана савдо билан ишлаш эътибор марказида булади.

11. Товар маркетинги Истеъмолчи афзалликларини муфассал урганиб, уларни хисобга олган холда махсулотлар ишлаб чикилади ва замонавийлаштирилади

12. Бошкарув маркетинги Корхонадаги куйидан юкорига бошкарувнинг хамма даражаларида маркетинг принципларини таркатади

- ракобат мухитини шакллантириш, кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари ривожига кумаклашиш;

- турли инновацион хизматларни, янги алока воситаларини кенгайтириш;

- ахоли телекоммуникация тармокларидан фойдаланиши учун техник имкониятларни таъ-минлаш, шуларнинг асосида сифатли хизматларни такдим этиш, ракамли телефон алокаси ва телевидения тизимига тулик утиш, 2020 йилгача алока ва ахборотлаштириш хизматларининг республи-камиз иктисодиётидаги улушини 2,5 фоизга етка-зиш;

- янги электрон, тулов технологияларини жорий этиш оркали молиявий хизматларни ривожлантириш;

- соFликни саклаш сохасида юкори техноло-гик хизматларни янада ривожлантириш.

Узбекистонда хизматлар сохасининг ялпи ички махсулотдаги улушни ошириш ва хизмат-

1Муаллиф ишланмаси.

лар бозорида ракобатнинг усиши доирасида ривожлантирилади (1-расм).

Мамлакат иктисодиётида таркибий исло-хотлар ва диверсификация килиш буйича максадга йуналтирилган, комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш натижасида ялпи ички махсулот таркибида хизматларнинг улуши 2015 йилдаги 38,7 фоиздан 2016 йилда 45,2 фо-изгача ошди. Хизматларнинг замонавий юкори технологик ва бозор турлари, яъни ахборот-коммуникация, банк, сугурта, лизинг, туристик-сайёхат ва х,.к. жадал суръатларда ривожлан-тирилмокда.

Республика хизматлар ички бозорида ракобат усишининг асосий омиллари орасида куйидагилар ажратилади (2-жадвал).

Якин вактларгача хизматлар сохаси ташки-лотлари маркетингдан фойдаланиш тезлиги буйича ишлаб чикарувчи фирмалардан ортда колган эди. Бугунги кунга келиб, яъни ракобат кучайиб бораётган бир пайтда, кушимча хара-жатлар ортиб бормокда, унумдорлик ва сифат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

1-расм. Ялпи ички мах,сулот ишлаб чикариш таркиби (фоизда)1.

120

100

80

60

40

20

Ш ш

вя Ш EES

46,7 46,1

- 37,6

1 1 1

2013

2014

2015

2016

эса таянч самарадорлик курсаткичларига айлан-мокда, мураккаброк маркетинг карорларини кабул килиш зарур. Хизматлар сох,аси ташки-лотлари учта асосий маркетинг масалаларига тукнашади - улар уз ракобатли табакаланиши, хизмат курсатиш сифати ва унумдорликни оши-ришни хох,лайдилар.

Маркетингни бошкариш «...ташкилотнинг фойда олиш, савдо х,ажми усиши, бозор улуши ортиши ва х,.к. каби маълум вазифаларига эри-шиш учун максадли харидорлар билан фойдали айирбошловларни урнатиш, мустах,камлаш ва куллаб-кувватлашга мулжалланган тадбирларни утказиш устидан назорат килиш ва тах,лил килиш, режалаштириш ва х,аётга татбик этиш» каби аникланади2.

Маркетинг стратегияси бозорда компания-нинг салох,ияти ва объектив имкониятини тах,лил килиш, ташкилот максадлари тизимини танлаш, рискни камайтириш ва компаниянинг узок ва баркарор гуллаб-яшнатиш тартиботини

1 Узбекистон ракамларда. - Т.: Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитааси. 2017. 45 б.

2 Гайдаенко, Т.А. Маркетинговое управление. Полный

курс МВА. Принципы управленческих решений и Российская практика / Т.А. Гайденко. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Эксмо, 2006. - 496с.

намоён этади. Оддий узок, муддатли режанинг стратегиядан асосий фарки, у стратегия шундай шароитлар яратиши керакки, бунда компания бозорда юзага келадиган барча муаммоларни четлаб утиши лозим. Стратегик маркетинг бошкаруви фирманинг стратегиялари ва ташкилий-амалий салох,иятининг ташки шаро-итларга мослигини саклаш ва ривожлантириш жараёнларини уз ичига олади, эх,тиёжларни урганиш асосида амалга оширилади3.

Маркетинг стратегиясининг куплаб турлари мавжуд, х,ар бир турининг корхонада уз вазифа-си бор. Улардан баъзиларини куриб чикамиз (3-жадвал).

Маркетинг стратегияси ташкилотнинг уму-мий стратегияси, корхона ривожланиши, унинг истикболлари, баъзан амал килишининг асосий таркибий кисмларидан бири х,исобланади.Бел-гиланган максадларга эришишга йуналтирилган стратегиялар асосига максадли сегментни ёки бозор сегментлари ва алох,ида устунликларни танлаш куйилган.Ушбу иккита унсур фирма ёки савдо маркасини жойлаштириш стратегиясини ташкил этади.

3 Уолкермл. О., Бойд-мл. Х., Ларше Ж.-К., Маллинз Дж. Маркетинговая стратегия: курс MBA: пер. с анг. - М.: Вершина, 2006. - 496 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

2-жадвал. Узбекистан Республикаси хизматлар бозорида ракобат омиллари таснифи1.

№ Номланиши Мазмуни

1 Хужалик юритувчи субъектлар сонининг ортиши Банк, суFурта, савдо сох,асида хужалик юритувчи субъектлар сони ортиши узаро ракобатлашувчи хизматлар сох,асида мах,сулот таклифини кенгайтиришга объектив равишда олиб келади

2 Нархларни эркинлаштириш ва иктисодиёт трансформациям Улгуржи ва чакана нархлардаги туFридан-туFри нарх чекловлари бекор килиниши, нарх ракобатини кучайтирувчи воситага айланди. Ишбилармонлик мух,итини ривожлантириш бизнеснинг рентабеллигини баркарорлаштиришга таъсир этади, бу эса уз навбатида ракобатни кучайтиради

3 Ташки иктисодий муносабатларни эркинлаштириш Бу мах,аллий бозорда ракобат кураши борасида катта тажриба ва билимга эга хорижлик янги ракобатчилар пайдо булишига олиб келди

4 Тармок, бозорларини таркибий кайта куриш Хизматлар сох,аси, шунингдек савдо ва молиявий операцияларнинг даромадлилиги жадал усиши - ракобат кучайишига уз таъсирини курсатди

5 Сумнинг конвертацияланишини таъминлаш Сумнинг конвертациялашга утиш ракобат жараёнини ривожлантиришда мух,им ах,амият касб этди. Сумнинг конвертацияланиши асосан ташки бозорга ишловчи хужалик юритувчи субъектлар, шунингдек таклиф этаётган товар ва хизматлари сифати нисбатан юкори булган хорижий капитал иштирокидаги компаниялар сезиларли фойда курди

6 Иктисодиётнинг нодавлат секторини шакллантириш Иктисодиётнинг нодавлат сектори ракобатни ривожлантириш учун кушимча шароитлар яратади ва хизматлар сох,асининг куплаб тармокларида устуворлик касб эта бошлайди (савдо, мобил алока, суFурталаш, туризм ва б.).

7 Иктисодиётни монополиядан чикариш ва ракобатни ривожлантириш Давлат ташкилотларини хусусийлаштириш, тармок ва минтакавий монополиядан чикариш дастурлари, табиий монополияларни давлат томонидан тартибга солиниши, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланишини раFбатлантириш ва бошка чора-тадбирлар хизматлар бозорида ракобат кучайишига олиб келади

8 Институционал ислох,отлар Биржа, банк, суFурта компаниялари, 1Т-компанийлар ва бошка ташкилотларнинг бозор институтларини яратиш ва ривожлантириш - бозор инфратузилмасини шакллантиришга кумаклашди ва хизматлар секторида ракобатни кучайтирди

Маркетинг стратегияси, бирор-бир х,олат юзага келиши эх,тимолига кура узгартиришлар киритиш мумкин булган режани намоён этади. Айнан стратегик режа компанияга узининг ни-мага интилиш ва к,ай тарзда тараккий этиш каби муайян максадлари, вазифаларини белгилаб олиш имконини беради.

Маркетинг стратегиясини лойих,алаштириш-нинг бошланFич нуктаси - мах,сулот бозорини ривожланиш тах,лили ва бозор мух,итини янада ривожлантиришни башоратлаш х,исобланади. У, макросегментлаш и микросегментлашдан, яъни компаниянинг устунликлари ва ракобатбар-дошлиги, унинг бозордаги товар ва хизматлари-

1 Муаллиф томонидан тузилган.

ни бах,олаш, танланган товар бозорлари ва уларнинг алох,ида сегментларининг жозибадор-лиги, савдо географиясини кенгайтириш имко-ниятларини бах,олашдан иборат.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шундай килиб, стратегик бошкарув стратегик маркетинг режасини амалга оширишни кузда тутади, у ташкилотнинг узок муддатли гуллаб-яшнаши истикболлари х,амда товар ва такдим этилаётган хизматлар тупламини уз ичига ола-ди. Максадли бозор ва унинг камрови стратегиясини танлаган х,олда уз хизматларини позиция-лаштириш тартиботини амалга ошириш зарур. Хизматларни позициялаштириш, муайян шаро-итларда маркетинг хатти-х,аракатларининг янада самаралирок турини танлаш ёрдамида уз хизматларининг ракобатбардошлигини таъмин-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

3-жадвал. Маркетинг стратегиясининг х,ар хил турлари

№ Номланиши Мазмуни

1 Ташкилотнинг ривожланиш стратегияси Бу ташкилотнинг урта муддатли истикболли фаолияти. Усишни режалаштириб, авваламбор, харидлар ёки ички ривожланишнинг максадга мувофиклиги аникланади

2 Ички ривожланиш стратегияси Ушбу стратегия бозорга кириб боришни кузда тутади бозорларни кенгайтириш ва товарлар ишлаб чикишга кумаклашади.

3 Кириб бориш сратегияси Бозорга, мавжуд бозорларни хисобга олган холда амалдаги савдо белгиларини намойиш этади

4 Бозорларни кенгайтириш стратегияси Янги бозорларга товар ва хизматларни илгари суришни кузда тутади

5 Товарни ишлаб чикиш стратегияси Мавжуд бозорларда амалдаги товар ёки хизматларни кенгайтириш ва янгилари пайдо булишини кузда тутади

6 Ташки харидлар стратегиялари Ташки харидлар хисобига ички ривожлантириш ва усиш стратегияси асосида компаниянинг усиш стратегияларини уз ичига олади

лаш буйича харакатлар комплексини якунлов-чи акция демакдир.

Хизматлар сохаси стратегик маркетингининг асосий тамойилларидан бири, уни куйидаги йуналишлар буйича амалга оширилувчи хара-катларнинг тизимли бирлиги сифатида куриб чикувчи мажмуавийлик тамойили хисобланади:

- янги хизматлар турларини мунтазам ишлаб чикиш ва жорий этиш ёрдамида ассортимент каторини бойитиш ва хизматларни такомиллаш-тириш;

- талаб ва таклифнинг мувозанатлашганлиги максадида нарх сиёсатини амалга ошириш;

- хизматлар савдоси усулларини яхшилаш;

- турли таксимлаш каналларидан фойдала-нишда максадга мувофик мутаносибликни урнатиш;

- хизматлар савдосини раFбатлантириш максадида истеъмолчилар билан алокаларни такомиллаштириш ва реклама таъсири воситала-ридан самарали фойдаланиш.

Умуман олганда, стратегик режалаштириш учун анъанавий булган ушбу тамойилнинг таъсири хизматлар маркетингида узига хос ифодага эга.Ушбу сохада тармокка нисбатан худудий жихатлар устунрокдир, чунки хизматга талаб асосан ахоли турмуш тарзида ва унинг худудий таркибида шак-лланади, маркетингнинг вазифаси эса мавжуд талабга нисбатан хизматлар тармок,лари ривож-ланишини мувофиклаштиришдан иборат.

Хизматларни илгари суриш стратегияси истеъ-молчига туртта таъсир этиш воситасидан ибо-рат:

- рекламалар;

- савдони раFбатлантириш усуллари;

- жамоатчилик билан паблисити ва муноса-батлар;

- шахсий савдолар технологиялари.

Хизматлар маркетингида баъзи хусусиятлар-

га эга уз стратегик режалаштириш тизими юзага келди. Режалаштириш боскичларининг кетма-кетлиги ва илгари суриш стратегиялари ишлаб чикариш сектори каби, хизматлар сохаси учун хам бир хилдир. Улар илгари суриш максад-ларини белгилаб олиш, максадли аудиторияни танлаш ва истеъмолчига турт таъсир этиш воси-тасининг хар бири учун харажатларни белги-лашдан иборат. Бирок хизматнинг товар сифатида алохида хусусиятларини хисобга олган холда ушбу боскичларнинг мазмуни хизматлар маркетингида илгари суриш стратегияларини режалаштиришда сезиларли тарзда фаркланади. Асосий фарк товар ва хизматлар учун илгари суриш стратегиясининг стратегик йуналганли-гидан иборат.

Хизматлар сохаси ва хизматлар етарлича му-раккаб ижтимоий ходиса сифатида турли-туман фанларни урганиш объекти булиб иштирок эта-ди: иктисодиёт, маркетинг, менежмент, социология, хукук, информатика, психология ва бошкалар. Тадкикот, яъни хар бири бирор-бир илмий соха учун ахамиятлирок булган хизмат-ларнинг алохида жихатларини тахлил килувчи парадигмалари доирасида, хизматлар ишлаб чикарувчиси ва истеъмолчисининг узаро муно-сабат тамойиллари ва технологиялари ишлаб чикилади, бундай узаро таъсирланишнинг са-марали механизмлари аникланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

Бирок, таъкидлаб утиш жоизки, хозирги вактда хизматлар сохасини урганиш ва бошка-ришга мавжуд услубий ва амалий ёндашувлар-ни тизимлаштирувчи ушбу сохани мукаммал назарияси мавжуд эмас. Мазкур холатда асосан турли нуктаи назардан тадкик этилаётган кобилиятни ёритувчи катор назарий коидалар ифодаланган. Хизматларнинг яхлит назариясини ишлаб чикиш ушбу сохада ахамият касб этиши мумкин булган нафакат назарий-услубий муам-моларни хал этиш, балки товар сифатида хизматларнинг хусусиятлари билан ифодаланган куплаб амалий масалалар хам хал этишга ёрдам бериши мумкин.

Бу хусусиятлар анъанавий товарлар бозорида товар-пул муносабатларини тартибга солиш учун етарлича самарали фойдаланилувчи меъёрий-хукукий хужжатларни хизматлар сохасига татбик этиш имконини бермайди. Бу борада турли предмет сохаларида тадкикот-ларни бирлаштирувчи тамойилга айланган хамда хизматлар сохасида самарали бошкарув механизмини ишлаб чикиш учун асос булган стратегик маркетингнинг хизматлар сохасидаги услубий асосларини ишлаб чикиш долзарб ва мухимдир.

Хизматларнинг хусусиятларини хисобга ол-ган холда уни такдим этишнинг куйидаги тав-сифларини ажратиш мумкин:

- хизматларга талаб истеъмолчи томонидан кузатиш ва бахоланадиган тавсифлар сифатида аник белгилаб берилиши лозим;

- аксарият холатларда хизматларни бошка-риш ва хизматларни такдим этиш тавсифлари хизматларни такдим этиш жараёнлари бошкару-вини таъминлаш оркали эришилади.

Хизмат ва уни такдим этиш тавсифи бахо сервис ташкилоти ёки истеъмолчи томонидан амалга оширилишидан келиб чиккан холда микдори (улчаниши) ёки сифат жихатдан ифо-даланиши мумкин.

Хозирги вактда мавжуд булган хизматлар сохасидаги таснифлашлар янада аниклик ва ти-зимлаштирилишни талаб этади, бу эса курсатиб утилган хизматларни таснифлашнинг асосий ва иккиламчи мезонларини аниклашнинг мухим-лигини ифодалайди. Хизматлар сохасида ишлаб чикаришнинг технологик хусусиятларини урганиш, хизматлар ва моддийлашган товарларнинг узаро алокаси, моддий ва номоддий махсу-лотларнинг технологик жараёнларидаги нисбат-

нинг узгариши, якуний махсулотда айнан хизматлар ёки моддийлашган товарлар улушининг тармок хусусиятлари долзарб хисобланади.

Бу каби масалаларни хизматларнинг мохи-ятини назарий англамай хал этиб булмайди, бирок уларни тадкик этиш маълум даражада амалий ахамиятга хам эга, бинобарин, хизмат-лар сохасида ишлаб чикариш технологиялари-нинг узига хослиги, ресурсли таркибий кисм ва максадли курсатма хизматлар сохасида маркетинг ва менежмент тизимини бевосита белги-лаб беради.

Хизматлар ишлаб чикаришнинг технологик хусусиятлари стандартлаштириш тизимларини шакллантириш ва урнатиш муаммолари билан узаро боFлик. Хизматларга татбикан унифика-циялаш, стандартлаштириш ва сертификатлаш-тириш масалаларини ишлаб чикилиши мурак-каб булган масалаларга киритиш мумкин. Хизматларга баFишланган хозирги нашрларда сифатни бошкаришга катта эътибор каратил-мокда. Бунда хизматлар сифатини бошкариш моделлари келтирилмокда, турли услублардан фойдаланган холда сифатни улчаш боскичлари ёритиб берилмокда. Бирок, хозирги вактга кадар хизматлар сифати нимани англатиши долзарб масалалигича колмокда.

Хизматлар сохаси маркетинг стратегияси услубиятини ишлаб чикишда - ушбу фаолият сохасининг узига хослигини хисобга олиш за-рур. У технологик жараён, фаолият максадлари, ресурслар ва молиялаштириш манбалари, кад-рлар сиёсати, истеъмолчилар сегменти, менежмент услублари ва маркетинг концепцияси, ил-гари суриш хусусиятлари ва коммуникация, купинча мулк шакли билан белгиланади.

Шундай килиб, хизматлар сохаси стратегик маркетинги услубиятининг объекти сифатида алохида хусусиятларга эга иктисодий объект ва узига хос товар сифатида куриб чикилувчи хизматларнинг узи булиши лозим; предмети эса хизматларни ишлаб чикиш, илгари суриш ва ис-теъмол килиш жараёнида юзага келувчи иктисодий, бошкарув, ташкилий, молиявий иж-тимоий муносабатлар комплекси хисобланади. Субъектлари сифатида хизматлар сохасидаги ижтимоий-иктисодий муносабатлар жараёнида иштирок этувчи жисмоний каби, юридик шах-слар хам иштирок этади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 4

Адабиётлар руйхати:

1. Ф. Мapкeтинг, мeнeджмeнт. I Ф. К.Л. Кeллep. - СПб., 2G12. -B16 c.

2. Гaйдaeнкo, Т.А. Мapкeтингoвoe yпpaвлeниe. Пoлный кypc МВА. Пpинципы yпpaвлeн-чecкиx peшeний и Рoccийcкaя пpaктикa I Т.А. Гaйдeнкo. - 2-e изд., пepepaб. и дoп. - М.: Экcмo, 2GG6. - 496 c.

3. Уoлкepмл. О., Бoйд-мл. X., Лapшe Ж.-К., Мaллинз Дж. Мapкeтингoвaя cтpaтeгия: кypc MBA: nep. c aнг. - М.: Вepшинa, 2GG6. - 496 c.

4. Узбeкиcтoн paкaмлapдa. - Т.: Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Дaвлaт cтaтиcтикa кУмитaacи. 2G17. -45-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2G1B, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.