The role of Tajikistan Republic Constitution in law creation development: theoretical and historical legal aspects Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

12 00 00 ИЛМ^ОИ ХУК,УК, 12 00 00 ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ 12 00 00 LAW SCIENCES

12 00 01 ТЕОРИЯ И ИСТОРИЯ ПРАВА И ГОСУДАРСТВА; ИСТОРИЯ

УЧЕНИЙ О ПРАВЕ И ГОСУДАРСТВЕ 12 00 01 THEORY AND HISTORY OF STATE AND LAW; HISTORY OF TENETS RELATED TO STATE AND LAW

УДК 340 ББК 67.22.14

Шокиров Гайбулло Абдуллоевич,

н. и. у., дотсенти кафедраи назария ва таърихи давлат ва ууцуци ДД^БСТ; Исматов Бахромцон Дадоцонович, магистранти бахши 2-юми ДД^БСТихтисоси 1-24.01.02. - ууцуцшиносй (Тоцикистон, Хуцанд)

Шокиров Гайбулло Абдуллоевич,

к. ю. н., доцент кафедры теории и истории государства и права ТГУПБП Исматов Бахромджон Дадожонович,

магистрант 2-го курса ТГУПБП, специальность

1-24.01.02 - Юриспруденция (Таджикистан, Худжанд )

Shokirov Gaibullo Abdulloyevich, candidate of juridical sciences, Associate Professor of the department of the history of state and law of under the TSULBP; Ismatov Bakhromjohn Dadozhonovich,

2-nd year master-student of TSULBP; speciality 124.01.02 - jurisprudence (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]

Калидвожахо: Конститутсия, ууцуцэцодкунй, цонунгузорй, низоми ууцуци, фаъолияти ууцуцэцодкунй, субъектони ууцуцэцодкунй

Мацола ба масоили рушди ууцуцэцодкунй ва нацши Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон дар раванди ин фаъолияти ууцуцй бахшида шудааст. Дар асоси таулилу цамъбасти ацоиди олимони ватанию хорици муаллиф ба хулоса расидааст, ки дар ЦТ

НАЦШИ КОНСТИТУТСИЯИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР РУШДИ ^УЦУЦЭЧОДКУНИ: ЧАНБА^ОИ НАЗАРИЯВИ ВА ТАЪРИХИ-^УЦУКИ

РОЛЬ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В РАЗВИТИИ ПРАВОТВОРЧЕСТВА : ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ИСТОРИКО-ПРАВОВЫЕ АСПЕКТЫ

THE ROLE OF TAJIKISTAN REPUBLIC CONSTITUTION IN LAW CREATION DEVELOPMENT: THEORETICAL AND HISTORICAL LEGAL ASPECTS

шакл^ои зерини ^уцуцэцодкунй мавцуд мебошанд: 1. Фаъолияти ууцуцэцодкунии халц 2. Фаъолияти ^уцуцэцодкунии мацомоти давлати ва шахсони мансабдор. Таъкид гардидааст, ки тибци меъёр^ои Конститутсия ва дигар санадуои меъёрии ууцуции амалкунандаи Чумуурии Тоцикистон муносибатуои ууцуции мазкур, яъне ууцуцэцодкунй ба танзим дароварда мешавад.

Ключевые слова: Конституция, правотворчество, законодательство, правовая система, правотворческая деятельность, субъекты правотворчества

Подвергнуты анализу проблемы развития правотворчества и роль Конституции Республики Таджикистан в процессе названной деятельности. На основе всестороннего и глубокого анализа точек зрения отечественных и зарубежных ученых делается вывод, что в Республике Таджикистан наблюдаются следующие формы правотворчества: 1. Правотворческая деятельность народа 2. Правотворческая деятельность государственных органов и должностных лиц. Подчеркивается, что указанные правовые отношения, то есть правотворчество, регламентируются в соответствии с конституционными нормами и другими действующими нормативно-правовыми актами Республики Таджикистан.

Key words: Constitution, law creation, legislation, legal system. law creation activity, subjects of law creation

The authors of the article analyze the problems of law creation development and the role of Tajikistan Republic Constitution in the process of the legal activity considered. Proceeding from multilateral and profound analysis of home and foreign scientists' views they come to the conclusion that in Tajikistan Republic the following forms of law creation are observed: 1. Law creation activity of the people; 2. Law creation activity of state bodies and functionaries. It is underscored that legal relations, i.e. law creation, are regulated in pursuance with constitutional norms and other functioning normative-legal instruments of Tajikistan Republic.

Фаъолияти дукукй бо номи «дукукэчодкунй» яке аз проблемадои асосии назария ва амалияи илми дукукшиносй ба дисоб меравад. Дар раванди ин фаъолияти дукукй меъёрдои нави дукук дар шакли «конун» кабул карда мешавад. Хукукэчодкунй заминаи ташаккули инкишофи дукук аст, ки дар дамин замина минбаъд низоми дукукй ташаккул меёбад. Тавре дар адабиёти дукукй зикр ёфтааст, дукукэчодкунй «яке аз масъаладои мудими назария ва амалияи дукукй, кабули конундо ва санаддои меъёрии дигар» [9, с.407], ки «дар чараёни фаъолияти он, кадам ба кадам он коидадои рафторе ифода карда мешаванд, ки аз руи ондо чамъият зиндагй мекунад ва даёти шадрвандон, шахсони дукукй ва давлат ба танзим дароварда мешавад» [8, с. 5].

Ташаккули давлати дукукбунёд дар Чумдурии Точикистон бо ташаккулёбии фаъолонаи низоми нави дукукй идома ёфта, минбаъд дар дамин замина низоми нави конунгузорй шакл гирифт. ^онунгузорй, минбаъд чун унсури мудими низоми дукукй, асоси зарурии меъёрии дукукиро барои танзими муносибатдои нави чамъиятй замина гузошт. Дар дамин замина дар Точикистон минбаъд институтдои давлати дукукбунёд ташаккул ва рушду нумуъ ёфтанд.

Дар шароити азнавсозидои куллй, дар даёти чамъиятию сиёсй, ичтимоию

HKTucogK Ba $apx,aHrHH ^OMea a3 ^ohh6h gaBiaT aK KaTop caHagx,0H Metëpuu x,yKyKï Ka6yi rapgugaHg, atHe K0HyHry30puu cu^aTaH HaB TamaKKyi goga myg, kh 6a MaKcag Ba Taia6oTx,ou pymgu MaMiaKaT ^aBo6ryK 6yg. flap x,aMHH 3aMHHa, gap coix,oh hcthkio-iuaTH gaBiaTHH To^hkhctoh a3 coih 1991 to HMpy3 17 KOHyHH KOHCTHTyTCHOHH, 23 KogeKC Ba 3uëga a3 1704 K0HyHx,0H ogK Ka6yi ramTaaHg [11, c.3]. Tetgogu gurap caHag-x,oh Metëpuu 3epKoHyHH 6omag, 6emyMop Me6omaHg Ba hh x,oiaT TaH3HMH OHxopo Taia6 MeHaMoag.

nem a3 oh, kh oug 6a HaKmu KoHcTHTyTcuau H,yMx,ypuH To^hkhctoh Ba yMyMaH K0HyHry30puu aMaiKapga ucToga gap pymgu x,yKy^^ogKyHH cyxaH poHeM, MexocTeM xygu Ma$x,yMH «x,yKy^^ogKyHH»-po MaBpugu 6appacK Kapop gux,eM.

X,yKy^^ogKyHH aKe a3 caMTx,0H a$3aiHaTH0KH gaBiaT 6a x,hco6 MepaBag. PaBaHgu Ma3Kyp a3 iax,3au naKgoumu gaBiaT oro3 ë$Ta, to 6a HMpy3 ap3H By^yg gopag. Bo6acTa 6a paBaHgu Ma3Kyp 3apypaTH TamaKKyiu gaBiaT 6a MHëH Meoag. Max,3 3apypaTH Ka6yiu caHagx,0H x,yKyKï 6ohch Tatcucu MaKoMoTH Maxcycu gaBiaTH rapgug, kh ^atoiuaTH acocuH oh a3 x,yKy^^ogKyHH u6opaT 6yg.

^k rypyxu ojumoh nyHHH Mex,uco6aHg, kh oh ^atoiuara gaBiaTH 6yga, Metëpx,0H HaBH xyKyKupo Tax,ua Ba TacgHK MeKyHag. Ba aKHgau ohx,o, MOxuaTaH, x,yKy^^ogKyHH upogau gaBiaTpo 6a KOHyH Bopug KapgaH Me6omag [10, 537].

A3 HHroxu M.M. PaccoiOB 6omag, ^atoiuara x,yKyKHH Ma3Kyp ^atoiuara 3ex,HK 6a x,hco6 MepaBag, atHe a3 MaBKeu Myaiiu^ gap hh paBaHgu x,yKyKï Metëpu x,yKyKH 6a By^yg OBapga MemaBag [6, c.441-445].

Bo6acTa 6a Ma$x,yMH x,yKy^^ogKyHH aKHgau gHKKaT^ai6KyHaHgapo M.H. MapneHKO u6p03 HaMygaacT: y ohpo aKe a3 nax,iyx,0H Myx,HMH ^atoiuara gaBiaT, maKjiH ^atoiHOKHH gaBiaT Mex,uco6ag, kh MaKcagu 6eB0cuTaam TamaKKyiu Metëpx,OH xyKyKï, 6eKop KapgaH, TarHup gogaH Ba gapoBapgaHH HiOBa 6a ohx,o Me6omag. A3 hhtoxh y hh3, x,yKy^^ogKyHH, a3 pyu mo^hhth h^thmohh xyg paBaHgu upogau gaBiaTpo 6a KOHyH Bopug KapgaH, gap caHagx,OH Metëpuu x,yKyKHH MyxTaiu^ 6a pacMHaT gapoBapgaHH oh, paBaHgu 6a KOHgax,OH pa^Topu gap oh MaB^yga gogaHH xuciaTH yMyMHx,aTMH 6a myMop MepaBag [3, c. 548].

flap 3aMHHau Tax,iHiH aKHgax,0H MyTaxaccucoHH ryHoryHH cox,a, a3 Ka6uiu O.A nyHKOB, B.K. Ba6aeB, A.B. BeHrepoB, npo^eccop P.ffl. CoTHBOigueB hh3 oug 6a npo6ieMau himhh Ma3Kyp u6po3H Ha3ap HaMygaacT. Ba $HKpu y, x,yKy^^ogKyHH -^atoiuara gaBiaTH oug 6a Ka6yi, TarHup, KaTtu Metëpx,0H x,yKyK Ba эtтнpо$н ogaTy aHtaHa^OH aMaiKyHaHga Me6omag [9, c. 412].

npo6ieMax,OH himhh paBaHgu xyKy^^ogKyHupo MaBpugu Tax,KHKH Bacet Kapop goga, A.P. HetMaTOB nyHHH Mex,uco6ag, kh ^yкyкэ^оgкyнн gap H,yMX,ypuH To^hkhctoh 6a ^a^Mumu no3HTHBHH xyKyK TaKa MeHaMoag. Ba aKHgau y, x,yкyкэ^оgкyнн ^atoiuaTH MaKOMOTH gaBiaTH Ba maxcoHH MaHca6gop oug 6a Mycrax,KaMKyHHH cuëcK, HKTucogK Ba 6othhhh HH3OMH ^OMea 60 po^H 6yHëgKyHH, TarHupgu^K Ba 6eKopKyHHH Metëp^OH ^yKyKï, kh MyH0cu6aTx,0H ^aMtuaTupo gap MaMiaKaT 6a TaH3HM MegapopaHg, 6a ^hco6 MepaBag [5, c. 15].

flap Ha3apuau x,yKyK Bo6acTa 6a Ma^^yMH «x,yKy^^ogKyHH» aKHga oug 6a ^a^Mumu Maxgyg Ba Baceu hh KaTeropuau himh - ^aica^H nemHH^og rapgugaacT. Th6kh hh Ha3apua, ryë gap himh x,yKyKmHHocK gap KaTopu Ma^^yMH «x,yKy^^ogKyHH» ^aMnyHHH Ma^^yMH «x,yKyKTamaKKyigH^H (npaB006pa30BaHue)» ucra^oga MemaBag. nac cyoie 6a

миён меояд, ки фарки ин ду мафдуми илмй дар чист? Бино ба маълумоти профессор М.Н. Марченко дар илми дукукшиносй дар катори мафхуми «дукукэчодкунй», ки фадмиши маддуди ин калима ба дисоб меравад, дамчунин баъзан истилод ва мафдуми «дукукташаккулдидй» истифода мешавад. Ба акидаи муаллиф, ба сифати муродифи «дукукэчодкунй дар мафдуми васеъ» истилод ва мафдуми «дукукташаккулдидй» истифода мешавад. Аз руи шарди минбаъдаи М.Н. Марченко маълум мегардад, ки раванди «дукукташаккулдидй» дар фаъолияти давлат дам «дукукэчодкунй» - ро ва дам «конунэчодкунй» - ро дар бар мегирад ва ондо чузъи таркибии «дукукташаккулдидй» ба дисоб мераванд [2, 661].

Дамин тавр, дукукэчодкунй раванди эчоди дукуки нав, конуну санаддои нави меъёрй, меъёру мафдумдои нави дукукй, ба талаботи нави чомеа мутобик намудани ондо, аз байн бурдани меъёрдои дукукии ба шароити нав мутобик набуда, яъне бо меъёрдои нав иваз намудани меъёрдои кудна мебошад.

Ба ибораи дигар дукукэчодкунй дукукро ба вучуд меорад, ташаккул медидад ва ба расмият медарорад. Дукукэчодкунй мардилаи ибтидоии даёти дукук буда, дар худ ангезадоеро, ки ба даракати дукук таъсир мерасонад, тачаммуъ медидад. Тавре меби-нем, мавкеи муаллифон оид ба мафдуми падидаи мазкур аз дамдигар фарк менамояд.

Ба тарики анъанавй, мафдум ва модияти дукукэчодкунй, чун чанбаи ичтимой ва чун фаъолияти давлатй фадмида мешавад, ки он маънои воридкунии иродаи давлатро ба конун дар назар дорад.

Хулоса, дар асоси гуфтадои боло метавон таъкид намуд, ки маъмулан дар амалия шаклдои зерини фаъолияти дукукэчодкунй ба назар мерасанд:

1) фаъолияти дукукэчодкунии (дукукмукарраркунии) макомоти ваколатдори давлатй;

2) аз чониби макомоти давлатй ичозат додан ба меъёрдое, ки новобаста ба ондо дар намуди одат ва ё аз чониби ташкилотдои гайридавлатй тадия шудаанд;

3) дукукэчодкунии бевоситаи халк дар шакли овоздидии умумй (референдум).

Ч,анбаи дигари мавзуи мазкур мавчудияти шаклдои гуногуни фаъолияти

дукукэчодкунй мебошад.

Фаъолияти дукукэчодкунии давлат дар шаклдои гуногун амалй гардонида мешавад, ки дар дар мамлакат фаъолияти мазкур ба хусусиятдои хос доро мебошад.

Проблемаи илмии мазкурро мавриди тадкик карор дода, М.Н. Марченко дар намунаи фаъолияти дукукэчодкунй дар Британияи Кабир, шаклдои зерини ин фаъолиятро нишон додаст:

1. Фаъолияти конунгузории парламент, ки конундоро (статутдо) кабул менамояд.

2. Фаъолияти дукукэчодкунии макомоти судй, ки амсоли судиро (преседентдо, амалияи судй) ба вучуд меорад.

3. Фаъолияти дукукэчодкунии макомоти марказии идораи давлатй ва макомоти мадаллии докимияти давлатй (худидора), ки санаддои меъёрии дукукии худро интишор менамоянд, ки бо одатдои дукукй сару кор доранд.

Дар раванди тадкики хусусиятдои хоси фаъолияти дукукэчодкунии Британияи Кабир, М.Н. Марченко мутаносибан хусусиятдои хоси фаъолияти дукукэчодкуниро дар Федератсияи Русия низ мавриди тадкик карор додааст. Тавре у кайд менамояд, дар Федератсияи Русия низ тибки Конститутсия фаъолияти дукукэчодкунй ба тарики

зайл сурат мегирад:

1. Аз чониби макомоти олй (дар зинаи Федератсия ва субъектони он) ва мадаллии докимияти давлатй.

2. Бевосита аз чониби худи халк бо роди гузаронидани раъйпурсй, чун баёни докимияти бевоситаи халк.

3. Аз чониби субъектони Федератсия - чумдуридо, кишвардо ва вилоятдо, шадрдои адамияти федералй дошта, яъне Москва ва Санкт - Петербург, вилоятдои мухтор ва округдои мухтор, ки бо роди бо ондо бастани шартномадо амалй гардонида мешавад [3, 549-550].

Дар заминаи тадлилу чамъбастй акидадои дар боло зикр ёфта, мо кушиш ба харч медидем шаклдои фаъолияти дукукэчодкуниро дар Чумдурии Точикистон баррасй намоем. Точикистон шаклдои зерини фаъолияти дукукэчодкунй мавчуд мебошанд:

1. Фаъолияти дукукэчодкунии халк;

2. Фаъолияти дукукэчодкунии макомоти давлатй ва шахсони мансабдор.

Мусаллам аст, ки дар дакикат дар мамлакатдои гуногун шаклдои гуногуни

фаъолияти дукукэчодкунй мушодида мегардад ва дар дар мамлакат фаъолияти мазкур хусусиятдои хосро доро мебошад. Намуддои фаъолияти дукукэчодкунии мамлакатдои гуногунро мавриди тадкик карор дода, мебинем, ки байни ондо умумият ва махсусият ба назар мерасад. Чунончи, дар Британияи Кабир, ки ба оилаи дукукии англо - саксонй дохил мешавад, асосан фаъолияти дукукэчодкунии судй (амсоли судй) амал менамояд. Дар Федератсияи Русия ва Чумдурии Точикистон, ки дар ду ба оилаи дукукии олмонию романй вориданд, фаъолияти дукукэчодкунй ба воситаи раъйпурсй ва имзои шартномадои дукукй, бо мавчудияти тартиби гуногуни кабул ва ба кувваи конунй даромадани ондо, мукаррар намудани тартиби махсуси мустадкамкунии фаъолияти дукукэчодкунй ба воситаи макомоти давлатй амалй мегардад.

Масъалаи субъектони дукукэчодкунй низ яке аз масоили мудимми дукукшиносй ба шумор меравад.

Тибки моддаи 7-уми ^онуни Чумдурии Точикистон «Дар бораи санаддои меъёрии дукукй» аз 30 майи соли 2017 [12] субъектони дукукэчодкунй индо мебошанд: халки Чумдурии Точикистон, чаласадои якчояи Мачлиси миллй ва Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, Мачлиси миллии Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, Президенти Чумдурии Точикистон, Хукумати Чумдурии Точикистон, вазоратдо, кумитадои давлатй ва дигар макомоти давлатй, Мачлиси вакилони халки Вилояти Мухтори Кудистони Бадахшон, вилоятдо ва шадри Душанбе, раисони Вилояти Мухтори Кудистони Бадахшон, вилоятдо ва шадри Душанбе, Мачлиси вакилони халки шадрдо ва нодиядо, раисони шадрдо ва нодиядо, макомоти худидоракунии шадрак ва дедот (чамоат).

Хукукэчодкунй фаъолиятест, ки онро меъёрдои конун ба танзим медарорад. Дар Чумдурии Точикистон низ раванди мазкур тибки меъёрдои Конститутсия, конундои конститутсионй, кодексдо, конундои одй ва дигар санаддои меъёрии дукукй сурат мегирад, тагйир дода мешавад ва катъ мегардад. ^онунгузор дар меъёрдои дукукй дамчунин фаъолияти субъектони дукукэчодкуниро низ муфассал мукаррар намудааст. Умуман фаъолияти конунэчодкунй бо меъёрдои Конститутсияи Чумдурии

Тоцикистон, Конуни Чумдурии Тоцикистон «Дар бораи санаддои меъёрии дукукй», Дастурдои Мацлиси миллй ва Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон, дигар конундо ва санаддои меъёрии дукукй танзим мегардад.

Мехостем мулодизадои худро оид ба накши Конститутсия дар рушди дукукэцодкунй мавриди тадлил карор дидем.

Эълон шудани истиклолияти давлатии Тоцикистон ба ташаккули конунгузорй ва ривоци шаклдои нави конундо дар Тоцикистон асос гузошт. Ривоци конунгузории Тоцикистони содибистиклол дар аввал дар заминаи Конститутсияи собик Ч,ШС Тоцикистон сурат гирифт, ки албатта он ба анъанадои конунгузории сотсиалистй такя мекард.

Умуман, цараёни инкишофи конунгузории Чумдурии Тоцикистон дар замони содибистиклолиаш якхела набуд. Раванди мазкур вобаста ба тагйирёбии вазъи сиёсй, ицтимой, иктисодй ва байналмилалй такмил ва инкишоф меёфт [9, 407].

Фаъолияти дукукэцодкунй дар солдои 90 - уми карни XX дар шароити нооромии сиёсй ва мукобилати шадрвандй сурат гирифт [4, 28].

Баъди содибистиклол гардидани Чумдурии Тоцикистон ба сабаби гузариш аз як сохти ицтимой ба сохти ицтимоии дигар, куллан дигаргуншавии муносибат ва арзишдои нави цомеа муаммодои нав ба миён омаданд. Тадлили ташаккул ва инкишофи конунгузории Чумдурии Тоцикистон дар як катор асардои илмй мавриди баррасй карор гирифтаанд. Дар тадкикоти мазкур шароити махсуси кишвар ва таъсири сабабдои субъективй ва объективй, дамчунин шароити дохилй ва берунй ба назар гирифта, инкишофи конунгузории Чумдурии Тоцикистон ба се давра цудо карда шудааст:

1) солдои 1991 - 1994;

2) солдои 1995 - 2000;

3) солдои 2000 то имруз [7, с.18].

Такмили конунгузорй ба инкишофи дукукэцодкунй сабаб мегардад. Худи дукукэцодкунй бошад, шакли ягонаи фаъолият мебошад, ки дар заминаи он санади дукукй кабул карда мешавад. Бо фаъолияти мазкур тандо макомоти босалодияти давлатй машгул мегарданд. Ин салодиятро Конститутсияи Ч,умдурии Тоцикистон [1] мукаррар менамояд. Тибки моддаи 59-уми Конститутсияи Ч,умдурии Тоцикистон лоидаи конундо ба Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон пешнидод мешаванд. Аз моддаи 60-уми Конститутсияи Чумдурии Тоцикистон бар-меояд, ки салодияти кабули санади дукукй тандо ба Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон дода шудааст. Тибки меъёри дукукии мазкур, макомоти мазкур бо тарафдории аксарияти шумораи умумии вакилон конундоро кабул менамояд. Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон, гайр аз конундо дар бораи буцети давлатй ва авф, конундои дигари кабул кардаи худро ба Мацлиси миллии Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон барои цонибдори намудан пешнидод менамояд. Аз ин гуфтадо чунин бармеояд, ки накши асосй дар цараёни конунгузорй мадз ба дамин палатаи Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон дода шудааст. Аз тарафи дигар, Мацлиси миллии Мацлиси Олии Чумдурии Тоцикистон низ дар раванди конунгузорй иштирок менамояд, карордои кабулкардаи Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Ч,умдурии Тоцикистонро цонибдорй, дастгирй мекунад ё намекунад.

^абули конун аз чониби Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон дар бисёр мавриддо маънои кабули катъии онро надорад. Зеро конун доло аз чониби Мачлиси миллии Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон чонибдорй карда ва ё аз чониби Президенти кишвар ба имзо расида, барои интишор фиристода нашудааст. Агар Мачлиси миллии Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон конунеро, ки барои чонибдорй ба у пешнидод карда шудааст, дастгирй нанамояд ва Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон такроран бо аксарияти шумораи овоздо, яъне аз се ду диссаи овоздо карори аввалаи худро тасдик намояд, он год конун кабулшуда эътироф мегардад. Чунки дар дамин долат низ сухан дар бораи кабули конун аз чониби Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точи-кистон меравад.

Тибки моддаи 62-юми Конститутсияи Чумдурии Точикистон долати дигар низ вучуд дорад, яъне агар конуни аз чониби дар ду палатаи Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон кабул шуда, аз тарафи Президенти кишвар пурра ё кисман дастгирй ё ризоият наёбад, пас дар ду палатаи Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон онро аз нав баррасй менамояд. Дар долати аз чониби дар ду палатаи Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон кабул ва чонибдорй гардидани ин конун, вай кабулшуда эътироф гардида, Президент дар муддати дад руз онро имзо мегузорад ва онро интишор менамояд.

Раванди кабули конуни конститутсионй дар кисми 3-юми моддаи 62-юми Конститутсияи Чумдурии Точикистон мукаррар шудааст, ки дар долати аз чониби Президенти Чумдурии Точикистон баргардонидани он, Мачлиси намояндагон ва Мачлиси миллй конуни мазкурро такроран баррасй менамоянд. Агар дар сурати баррасии такрорй конуни конститутсионй дар матни пештар кабулшудааш бо аксарияти аз чор се диссаи шумораи умумии аъзои Мачлиси миллй ва вакилони Мачлиси намояндагон тасдик гардад, пас Президент дар муддати дад руз ба конуни конститутсионй имзо мегузорад ва онро интишор менамояд.

Дастури Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон тартиби кабули конундоро дар ду кироат мукаррар менамояд. Хангоми лоидаи конунро дар кироати аввал баррасй намудани Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон бахшдои асосии лоидаи конун, мувофикати ондо ба Конститутсияи Чумдурии Точикистон ва адамияти амалии онро мавриди мудокима карор медидад. Баррасии конун дар кироати аввал асосан модда ба модда гузаронида мешавад, агар Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон дигар карор кабул накарда бошад. Баъди кироати аввал конун бо назардошти таклифу эроддо, ки дар шакли тагйиру иловадо пешнидод гардидааст, кабул мегардад.

^арори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон дар бораи дар кироати аввал кабул гардидани лоидаи конун дар давоми панч руз ба Президенти Чумдурии Точикистон, Хукумати Чумдурии Точикистон, вакилони Мачлиси намоян-дагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон ва ба субъектони дукуки ташаббуси конунгузорй, ки лоидаи конунро пешнидод кардааст, фиристода мешавад.

Сипас лоидаи конуни мазкур дар кироати дуюм баррасй карда мешавад. Вай баъди баррасй дар чаласаи Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точи-кистон ба овоз монда мешавад.

Хулоса, дукукэчодкунй яке аз фаъолиятдои мудими дукукй ба дисоб меравад,

зеро фаъолияти минбаъдаи давлат аз ин фаъолияти дукукй хеле вобастагии калон дорад. Тавре дар боло зикр гардид, дукукэцодкунй, чун цанбаи ицтимой ва чун фаъолияти давлатй маънои ба конун воридкунии иродаи давлатро дорад. Х,амин тавр, дар Чумдурии Тоцикистон Конститутсия ва дигар санаддои меъёрии дукукие, ки мавриди амал карор доранд, дар рушди дукукэцодкунй накши махсусро мебозанд.

Пайнавишт:

1. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994 аз тарщи раъйпурсии умумихалцй цабул шудааст ва ба он 26 ноябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тавассути раъйпурсии умумихалцй тагйиру иловато ворид карда шудаанд. - Душанбе: Нашриёти Ганц, 2016. - 135 с.

2. Марченко М.Н. Проблемы теории государства и права: учеб. - М.: Проспект, 2008. - 768 с.

3. Марченко М.Н. Теория государства и права: учебник. - 2-е изд., перераб. и доп.. -М. : Проспект, 2017. - 656 с.

4. Нематов А.Р. Законотворчество в Республике Таджикистан. Монография. -Душанбе: Дониш, 2013. - 152 с.

5. Нематов А.Р. Правотворчество в Республике Таджикистан: актуальные вопросы теории и практики: автореф. дисс. ... докт. юрид. наук. - М., 2013. - 43 с.

6. Рассолов М. М. Теория государства и права: учебник для вузов / М. М. Рассолов. - М.: Юрайт; ИД Юрайт, 2010. - 635 с.

7. Рахимов М.З. конунгузории Цумуурии Тоцикистон дар замони истицлолият: инкишоф ва проблемауо. Инкишофи цонунгузории Цумуурии Тоцикистон дар давраи истицлолият / Маводуои конференсияи илмй-амалй бахшида ба 20-умин солгарди Истицлолияти давлатии Цумуурии Тоцикистон, 26-29 августи соли 2011 // Зери таурири доктори илмуои ууцуц, профессор Рахимов М.З. - Душанбе: Эр-граф, 2011. - С18-25.

8. Рауимов М.З., Нематов А.Р. Техникаи цонунгузорй. - Душанбе: Шуцоиён, 2011. - 200 с.

9. Сотиволдиев Р.Ш. Проблемауои назарияи давлат ва ууцуц. -Цилди 2. - Душанбе: Империал-Групп, 2010. - 652 с.

10. Теория государства и права: учебник / А. С. Пиголкин, А.Н. Головистикова, Ю.А. Дмитриев; под ред. А.С. Пиголкина, Ю.А. Дмитриева. 2-е изд., перераб и доп. - М.: Юрайт; ИД Юрайт, 2010. - 744 с.

11. Холикзода Абдуманон Гафор. Критерии качества закона: общетеоретическое исследование: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Душанбе, 2018. - 28 с.

12. Конуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи санадуои меъёрии ууцуцй» // АМО Цумуурии Тоцикистон. - 2017. - № 5. Кисми 1. - мод. 271.

Reference Literature:

1. Tajikistan Republic Constitution from November 6, 1994 Adapted in Concordance with the National Referendum, revised and enlarged in the Variants from 26.11.93, 22.06.03 and 23.05.16. - Dushanbe: "Treasury"publishing-house, 2016. - 135pp.

2. Marchenko M.N. The Problems of the Theory of State and Law: manual. - M.: Prospect, 2008. - 768 pp.

3. Marchenko M.N. Theory of State and Law: manual. - The 2nd edition, revised and enlarged. -M. : Prospect, 2017. - 656pp.

4. Nematov A.R. Law Creation in Tajikistan Republic. Monograph. - Dushanbe: Knowledge, 2013. - 152 pp.

5. Nematov A.R. Legal Creation in Tajikistan Republic: Actual Issues of Theory and Practice. Synopsis of doctoral dissertation in jurisprudence. - M., 2013. - 43 pp.

6. Rassolov M.M. Theory of State and Law: manual of higher schools // M.M. Rassolov. - M.: Yurayt; 2010. - 635 pp.

7. Rakhimov M.Z. TR Legislation in the Period of Independence: Development and Problems. Materials of the scientific-practical conference. 2011, August 26 - 29 // Under the editorship of Dr. of Jurisprudence, Professor Rakhimov M.Z. - Dushanbe: Er-Graph, 2011. - pp. 18 - 25.

8. Rakhimov M.L., Nematov A.R. Legislation Technique. - Dushanbe: Shudjoiyon, 2011. - 200 pp.

9. Sotivoldiyev R.Sh. Theoretical Problems of State and Law: manual. - V.2. - Dushanbe: Imperial Group, 2010. - 652 pp.

10.The Theory of State and Law: manual // A.S. Pigolkin, Yu.A. Dmitriyev; under the editorship of A.S. Pigolkin and Yu.A. Dmitriyev, the 2nd edition, revised and enlarged. - M. : Yurayt, 2010. - 744 pp.

11.Kholikzoda Abdumanon Gafor. Criteria of Law Quality: General Theoretical Research. Synopsis of candidate dissertation in jurisprudence. - Dushanbe, 2018. - 28 pp.

12.Tajikistan Republic Law "On Normative-Legal Instruments"// Tajikistan Republic Supreme Council (Majlisi Oli) Bulletin. 2017, #5. Part 1. - model 271.