Научная статья на тему 'THE ROLE OF PROMINENT REPRESENTATIVES OF BALKH’S LITERARY DISTRICT IN DEWOLOPMENT OF LITERATURE OF AFGHANISTAN IN THE XIX CENTURY'

THE ROLE OF PROMINENT REPRESENTATIVES OF BALKH’S LITERARY DISTRICT IN DEWOLOPMENT OF LITERATURE OF AFGHANISTAN IN THE XIX CENTURY Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
27
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОКРУГ / ЛИТЕРАТУРНАЯ ЖИЗНЬ / ПЕХЛЕВИ / ЛИТЕРАТУРНЫЙ ПЕРИОД / ДВОР / ДОЛИНА / МИСТИКА / МИСТИК

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Сайид Муњаммад Алем Лабиб

В данной статье, с целью изображения ясной картины о литературно-культурном положении балхского округа в XIX веке, представляются более двадцати видных поэтов и писателей с описанием кратких биографических сведений о них и иллюстрацией примеров из произведений этих авторов, а также перечисляются имена более восьмидесяти поэтов, живших и творивших в этом столетии.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ВИДНЫХ ПРЕДСТАВИТЕЛЕЙ БАЛХСКОГО ЛИТЕРАТУРНОГО ОКРУГА В РАЗВИТИИ ЛИТЕРАТУРЫ XIX ВЕКА АФГАНИСТАНА

The articles is dealt with twenty poets’ and authors’ brief biographies and works in order to trace a view of literary and cultural situation of Balkh district in 19 Century. In addition, more than eighty poets who lived and wrote during that period are indicated in this article as well as.

Текст научной работы на тему «THE ROLE OF PROMINENT REPRESENTATIVES OF BALKH’S LITERARY DISTRICT IN DEWOLOPMENT OF LITERATURE OF AFGHANISTAN IN THE XIX CENTURY»

Литература:

1. Бертельс Е. Э. Наваи и Джами. Роман об Александре и его главные версии на Востоке. -М.: Изд-во Наука, 1965. - 499с.

2. Дехлеви Амир Хосров. Аинайи Искандари. Составление критического текста и предисловие Мирсаидова Дж. - М.: Наука, 1977.- 314с.(на перс. яз.)

3. Джами Абдуррахман. Книга мудрости Искандара / пер. В. Державина. - Сталинабад, 1949.-124с.

4. Навои Алишер. Сочинения в 10 томах, т. 7. «Стена Искандера» / пер. В. Державина. -Ташкент, 1968.- 415 с.

5. Низами. Искандер-наме. Поэма пер. с фарси К. Липскерёва. Науч.ред.автор вступ. ст. и прим. Р.Алиева.-Баку: Язычи, 1983 -998с.

6. Фирдоуси, Абулкасым. Шах-наме - Душанбе: Ирфон, 1964. - Т. 1. - 467 с; Т. 2. - 319 с; Т. 3. - 526 с; Т. 4. - 406 с. (на тадж. яз.)

СКАЗАНИЕ ОБ АЛЕКСАНДРЕ В ЛИТЕРАТУРНЫХ ПАМЯТНИКАХ XIII-XVBB.

ТАДЖИКСКО-ПЕРСИДСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

Образ Искандара привлекал внимание выдающихся персоязычных поэтов Средневековья и некоторых из них вдохновлял к сочинению отдельных произведений, посвящённых его образу. Автор данной статьи, исследуя сказания об Александре, рассматривает творчество персоязычных поэтовХШ-XV вв., таких как Амир Хосров Дехлеви, Абдуррахман Джами и Алишер Наваи, которые использовали образ Искандара в своих произведениях. Автор приходит к выводу, что поэты Джами и Навои были последними гигантами среднеазиатской средневековой поэзии. Их поэмы об Искандаре, рисующие идеал человеческой жизни и продолжающие философию, предложенную Низами, заметно выделяются своими высокими художественными и моральными достоинствами.

Ключевые слова: Искандар, личность, образ, Амир Хосров, Джами, Наваи, поэма, произведение, источник, сравнение, поэты, описание, Средневековье .

LEGEND ABOUT ALEXANDER THE GREAT IN THE LITERARY MONUMENTS OF XIII-XV CENTURIES OF THE TAJIK-PERSIAN LITERATURE

The image of Iskandar (Alexander the Great) has been drawing the attention of outstanding Persian-speaking poets of The Middle Ages and some of them were inspired by his image to write their own works dedicated to him. The author of the paper researches the legends about Alexander and considers the works of Persian poets of XIII-XV centuries such as Amir Khosrov Dekhlevi, Abdurakhman Jami and Alisher Navai who used the image of Iskandar in their works. The author comes to a conclusion that Jami and Navai were the last giants of the Central-Asian poetry. Their poems on Iskandar which describe the ideal of human life and continue the philosophy proposed by Nizami stand out due to their high-level artistic and moral merits.

Keywords: Iskandar (Alexander the Great), personality, image, Amir Khosrov, Jami, Navai, poem, literary work, source, comparison, description, The Middle Ages.

Сведения об авторе: Восиева Р. К., кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка и литературы Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, е-mail: v.rukhshona@mail.ru

About author: Vosieva R. K., PhD in Philology, Associate Professor, Department of Tajik Language and Literature, Tajik State Institute of Languages named after S. Ulughzoda

НАМОЯНДАГОНИ БАРЧДСТАИ ХДВЗАИ АДАБИИ БАЛХ ДАР САДАИ XIX

Сайид Мууаммад Алем Лабиб

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Балх ва манотики хдмчавори он аз адвори кадим махди пайдоиш ва парвариши фарханг, адабиёт, санъат ва хунархо будааст. Лахдаи дарии забони форсй-точикй, ки дар садахои севум ва чахоруми хичрй (X ва XI мелодй) ба хайси забони адабй ташаккул пазируфт, ба акидаи аксарияти пажухандагон, забони мардуми Хуросон ва Фароруд, ба вижа Балху Бухоро будааст [3, с.7; 7, с. 158]. Ба кавли Парвиз Нотил Хонларй, "дарй

забони шахpхои мадоин аст ва касоне, ки даp даpбоpи шох бyданд, ба он гуфтгу мекаpданд ва ин лафзи нисбат аст ба даpбоp ва даp ин забон аз миёни лyFоти шахpхои машpик лyFати ахли Балх Fалаба доpад" [9, с. 273]. Ин бахш аз гуфтаи устод Хонлаpй, ки бо истинод ба Абудууллох ибни Мукаффаъ, даpиpо забони такаллуми шахpхои Мадоин ва даpбоpиёни шох хонда, кобил тааммул аст, чи ин баp мегаpдад ба давpаи кабл аз ислои, замони хyкмpонии сосонйхо, ки забони шон пахлавй буд, аммо забони адабии даpй даp давpаи исломй - садаи севум ва чахоpyми хичpй (X-XI мелодй) ташаккул пазиpyфт. Зодгох ва махди паpваpиши забони даpй, ба боваpи бисёpе аз пажyхишгаpони забоншинос ва мyаppихони адабй чyFpофияи кунунии АфFOнистон будааст. Далили кавй баpои исботи ин муддао осоpи манзум ва мансypист, ки боpои нухустин боp даp каpнхои аввали исломй даp ин диёp эчод шудааст. Нахустин шоиpон ва нависандагоне хам, ки даp он давpаи таъpихй бунёди адабиёти Fаноманди фоpсй-даpй-точикйpо гузоштанд, аз Хypосон ва Моваpоyннахp, ба вижа аз хавзахои Балху Бyхоpо буданд ва номхое чун Данзалаи БодFисй (вафот: 220х.К./835-36м.), Мухаммад ибни Васиф Систонй (каpни Xm.), Феpyзи Машpикй (вафот: 283х.К./993-94м.), Рудакй Самаpкандй (248-329х.к/862-63 - 940-41), Абyшакypи Балхй (Садаи XI), Абулмуайиди Балхй (Садаи XI), Абулхасан Шахид Балхй (вафот: 325х.К./93б-37), Дакикй Балхй (320 -356 ё 359х.к./932-33 - 966-67 ё 969-70), Касой Маpвазй (охиpхои садаи XI м.) ва дигаpон гуёи ин вокеият аст.

Давзаи Балх даp давpахои пасин низ паpваpишгохи нависандагон ва шоиpони бyзypге чун Носиp Хyсpави Балхй (394-481х.К./1003-4 - 1088-89), Анваpй Абеваpдии Балхй (садаи XIII м.), Рашидуддин Ватвот (480-573х.К./1087-89 - 1177-78), Мавлоно Чдлолуддин Мухаммади Балхй-Румй (604-672х.к./1207-8-1277-8) ва дигаpон даp адабиёти фоpсй-даpй-точикй будаанд.

Даpхypи ёдкаpд аст, пас аз он ки даp садахои XIV ва XV мелодй даp Хypосон ва Фаpоpyд осоpи адабй ба забони тypкй мавсум ба чаFатой ё узбекии кадим падид омад ва инкишоф ёфт, Балх даp каноpи Диpот ва Самаpканд яке аз маpокиз ва хавзахои адабии забони тypкии узбекй низ буд. Даp авоили садаи XV мелодй Отой Балхй ва Домидй Балхй саpояндаи осоpи Fаной ва Fазалхои ноб ба ин забон ва достони манзуми "Юсуф ва Зулайхо" ба забони тypкии узбекй даp Балх зиста ва осоpи аpзишманди хyдpо офаpидаанд. Даp садахои баъдй то каpни XIX ва пас аз он низ шоиpон зиёде даp ин хавзаи адабй ба зyхyp pасида, осоpи мондгоpе аз худ ба ёдгоp гузаштаанд.

Мо даp ин макола ба манзypи эчоди тасвиpе pавшан аз хаёти адабии хавзаи мазкyp даp садаи XIX, ба шиносо намудани шyмоpе аз саpоишгаpони ин давpа бо намунахои сypyдахои эшон даст меёзем.

Аз манобеи даст дошта баp меояд, ки даp садаи XIX, бо вучуди pyкyди фаpхангй даp саpосаpи чyFpофиёи АфFOнистони имpyзй, теъдоди кобили мулохизае аз шоиpон ва ахли фаpханг даp ин асp, даp хавзаи адабии Балх зиста, эчод каpдаанд, ки баpхе аз ононpо даp ин чо мyаppифй медоpем:

1. Вафоии Хуррами. Абдулхолик Вафой Хyppамй аз вулусволй (шахpистон)-и Хyppами аз тавобеи Балх буда, даp охиpхои садаи XVIII ва нимаи аввали садаи XIX мезист. Тазкиpахо маълумоти бештаpе даp боpаи вай сабт накаpдаанд, ин ду байт аз уст:

Агаpчи аз вафои y нишон нест, Дамегуянд даp Хyppам Вафоист [6, с. 313].

2. Абдии Балхй. аз шоиpонест, ки даp давpони хyдмyхтоpии Балх даp нимаи аввали садаи XIX даp ин диёp мезист. Даp боpаи зиндагй ва девони ашъоpи y маълумоти чандоне даp даст нест, танхо Fазали зеpин аз вай накл шудааст, ки ба иктибоси матлаъ ва мактаъи он басанда мекуним:

Ба кайди зулфи ту даp печу тоб по бастам, Зи як нигохи ту гах хyшёp, гах мастам... Намуда даp назаpам абpи pахматаш, Абдй, Зи шавки оташи ишкаш чу баpк баp частам [8, с. 330].

3. Форид. Миpзо Ахмадчон Фоpид писаpи Миpзо Юсуф ибни Миpзо Дакдод аз чумлаи нависандагон ва шоиpони мутасаввифи вулусволй (шахpистон)-и Дехдодии Балх буда, даp нимаи аввали садаи XIX мезист. Фоpид даp Тypкия, Мисp, Аpабистон, Кувайт, Диндустон ва баpхе аз саpзаминхои Осиёй ба чахонгаpдй паpдохта, саpанчом даp Кувайт даpгyзаштааст, оpомгохаш даp хамон чост. У забонхои тypкй, аpабй ва Xиндйpо низ неку медонист, афзун баp шоиpй хушнавис хам буд. Фоpид осоpи зиёде

навишта, аз он чумла "Ахбо-рут-толибин"дар бораи сулуки халифа Дустмухаммади Саххоф дар Балх ва касоне, ки касби тарикат аз вай карда ба иршод расидаанд. Дигар, девони ашъори уст, ки ба калами худи вай навишта шудааст. Аз уст: Эй ки зулфат дому холат донааст, Руи ту чун шамъу дил парвонааст. Гар кунам густохие бар ман магир, Ч,он зи шавки руи ту девонааст. Ихтилоте нест Форидро ба кас, Аз чи дар халки чахон афсонааст? [8, c. 331].

4. Фонии Балхй. У дар донишро дар Балху Бухоро ва Хуканд фаро гирифт, дар рузгори Амир Умар хон (1809-1802) ба Фаргона рафт ва умреро дар он чо ба сар бурд. Фазлии Намангонй дар "Мачма-уш-шуаро"-и манзуми худ дар бораи вай чунин гуяд:

Зи Балх аст Фонии бемуддао, Бувад бахри тахсили дарси фано. Чн дунон ба кайди тамаъ нест банд, Ба кунчи каноат бувад сарбаланд. Ду сол аст ин чо шуда мустаким,

Наёяд бадар, к-аз тамаъ дошт бим. ***

Зи Балх аст Фонй дар ин рузгор, Шуда хокбуси дари Шахрёр.

Инак, намунае аз сурудахои Фонии Балхй:

Он чуши назокат, ки зи гул пирахан асташ, Чун мавчи май аз шиша намоён бадан асташ. Он шух, ки шуд гарди рахаш сурмаи оху, Чун барк хиромист, ки дар рам ватан асташ... Фонй, ки икомат ба сари куи ту дорад, Пайдост, ки дар равзаи ризвони ватан асташ [8, c. 331-334].

5. Муаззини Шибирюнй. Мулло Холназар Муаззин шоир суфймаршрабист, ки дар Шибиргон (дар холи хозир маркази вилояти Ч,узчон) зода шуд ва дар хамон чо зиндагй ва эчод намудааст. Вай аз солхои чавонй то поёни умр муаззини Масчиди чомеъи Шибиргон будааст. Солхои таваллуд ва вафоти у маълум нест. Аммо аз китъае, ки вай ба муносабати эъмори масчиде дар Балх аз тарафи волии худмухтори он дар соли 1229х.к.(1814м.) сурудааст, равшан мегардад, ки мавсуф то он солхо дар кайди хаёт будааст. ^итъа:

Шукри Лиллах, к-ин макоми шариф,

Ёфт таъмир холисан лиллох.

Шуд ба айёми хусрави гозй,

Мир Дайдар, шахи ситорасипох.

Боису бонии макони рафеъ,

Подшах хочаи садоратчох.

Чи ачаб масчиде, ки кавмаш маст,

Аз майи Ло Илоха Иллаллох.

Зад Муаззин ба соли таърихаш,

Ин нидоро, ки "Ф-ахзаруссалавох"! [8, c. 334].

6. Х,айрати Балхй. Абудлазиз Дайрат дар нимаи дуввуми садаи XVIII дар Балх зода шуда, китобхои мутадовили арабйро назди падараш фаро гирнфт. Сипас чихати тахсили бештар рахсупори Бухоро гардид. Баъд аз такмили омузиш, дубора ба ватан баргашт. Хайрат дар Бухоро ба мансабхои бузурги раёсат ва казоват расида, рузгоре хам ба сифати кордор (Charge d'affaires) ичрои вазифа менамудааст. Дайрат ба соли 1834 даргузаштааст. Тазкираи "Тухфатулахбоб" шеърхои зайлро ба номи Дайрати Балхй сабт намудааст:

Мабар аз хад, бути ман, ин хама раънойро,

То ман аз хад набарам шеваи русвойро.

Бечамолат гули бустон ба нигохам хор аст,

Ба чи таскин бидихам ин дили шайдойро.

То матоъи гаму дарди ту харидам аз ишк,

Додам аз каф хамагй накди шикибойро... [8, c. 334-335].

7. Амин ё Воли. Миp Мухаммад Амин, ки даp сypyдахояш гохе Амин ва баъзан низ Волй тахаллус менамуд, писаpи Миpалй бек валади Одил бек аз чумлаи шоиpони Балх даp ин давpааст, ки даp садахои XVIII ва XIX даp Балх зиста, эчод намудааст. Чдддаш Одил бек - Миpи миpони Балх ва волии Балх буда, падаpаш Миpалйбек амоpати Хyлмpо ба ухда доштааст. Миp Мухаммад Амин низ пас аз падаp ба амоpати Хулм pасидааст. Вай даp Мазоpи Шаpиф вафот ёфта, оpомгохаш даp атpофи хамин шахp аст. Аз уст:

Зи мост чypмy гуноху зи туст афви хато,

Кадом банда накаpда ба хочааш таксиp...

Амин камина Fyломи Мухаммади аpабист,

Ки шояд он шаpафyлхалк гуядаш Катмиp [8, c. 335-336].

8. KnmBapil. Миp Исматуллох Кишваpй писаpи Миp Абдуллох, ки насабаш ба Миp Неъматуллох машхyp ба Рyзадоp меpасад. Кишваpй шоиpе буд суфй ва пайpави таpикат, ки даp Дехдодии Балх мезист. У ба соли 1841 мелодй вафот ёфтааст. Ин ду байт хам аз намунаи осоpаш:

То чанд маpо сузй, хаpгиз накунй pахме,

Мансypи саpи доpам, эй дилбаpи бепаpво! ***

Лоyболйpо чи мепypсй зи такво, зохидо,

Дою ху бошад таpик [ин] ошики мастонаpо [8, c. 336].

9. Рогиб. Сайид Ахмад Миp Мyбоpакyллох мутахаллис ба РоFиб писаpи Сайид Осим валади Сайид Маъсум аз дехкадаи Имом Асам аз тавобеъи Балх аст. Падаpи РоFиб ннсбати доштани каpобат бо яке аз маъмypони Наввоби Мадpос*, ба он диёp pафта, Саийд Ахмад РоFиб ба соли 1788 даp ончо мутаваллид шудааст. У даp бест солагй монанди падаpаш ба хидмати наввобон даpомада аз маком ва манзилате баpхypдоp гаpдидааст. РоFиб даp соли 1852 чашм аз чахон фypy баст, шаpхи хол ва ашъоpи y даp баpхе аз тазкиpахои он pyзгоp сабт гаpдидааст. Инак чанд байт аз сypyдахои РоFиб ба пайpавй аз Fазалхои Абулмаонй Бедил:

Чун гули наpгис намеояд ба хам мужгони мо, Даp талоши кист, ё Раб, дидаи хайpони мо. Ч,илвагаp аз доFхои сина шуд чонони мо, Аз бахоpи боFи мо гул каpд нофаpмони мо. Fофилонpо pахpавй бо pохбаp дyшвоp нест, Катьи pах даp хобу бедоpй бувад яксони мо [8, c. 337].

10. Х,ози^и ^йсори. Миpзо Ч,унайдуллох мутахаллис ба Дозик писаpи Исломшайх, ки даp манбаьхо ба гунаи иштибохомиз "Диpавй" хонда шудааст, даp нимаи дуввуми садаи XVIII даp pyстои Хочакенти шахpистони Кайсоpи вилояти шимолии Фоpёби АфFOнистон _дида ба чахон кушуд. Дозик шоиpи зуллисонайни тавоно, мyтаpчим ва табиб буд. У даp байни солхои 1793-1800 чихати фаpогиpии дониш ба Бyхоpо pафт, даp яке аз мадоpиси он диёp тахсил намуда улуми тиббйpо омухт, ба саpоиши шеъp даp ду забони фоpсй-точикй ва тypкии узбекй паpдохт ва тахаллуси адабии "Дозик"-pо низ даp хамин чо баpгyзид. Пас аз хатми тахсил, даp масчиди хамон мадpаса ба имомат паpдохт ва ба даpбоpи Дайдаp, амиpи Бyхоpо (солхои хукумат: 1800 -1826) такаppyб чуст. Даp соли 1818 ба даpбоpи Амиp Умаpхон (солхои хукумат:1809-1821) ба Хуканд pафт ва аз таpафи Амиp Умаpхон, ки худ шоиpи баpчастаи замонаш буд, ба rapMñ пазиpой шуд. Саpоиши маснавии "Юсуф ва Зyлайхо"-pо, ки даp Бyхоpо OFOЗ каpда буд, ба анчом pасонида, ба хони Хуканд эхдо каpд. Пас аз вафоти Амиp Умаpхон, даp соли 1825 дyбоpа ба Бyхоpо баpгашт ва аз он чо ба Хоpазм pафт ва даp он чо ба халкаи адабии, ки аз суи шоиpони номй - Мухаммад Ризо Огахй ва Муниси Хоpазмй созмон ёфта буд, мепайвандад. Дозик даp Хоpазм ба фаpмоиши Оллокулихон (1825-1842) хони Хива таpчyмаи чилди аввали «Равзатуссафо»- Миpхонд-pо ба забони тypкии узбекй ба поён бypд. У дyбоpа ба Хуканд меpавад ва баьд аз ишFOли хунини Хуканд аз суи Насpyллох хон, амиpи Бyхоpо (1826-1860) даp соли 1842, аз он чо ба Шахpисабз мегypезад ва ба сабаби хачвияе, ки ба Амиp Насpyллох сypyда буд, даp соли 1843 даp он чо тавассути фиpистодагони амиpи мазкyp ба катл pасонида мешавад. У

* Мадpос ё Мадpас яке аз ша^хои Х,инд даp сорили халичи Бангол аст. Мадpас номи пешин он буда, имpyза ба номи Ченнай (Chennai) ёд мешавад.

кабл аз кушта шудан, таърихи шаходаташро аз моддаи "тани Дозик и2"* дар ëфта ба назм кашида буд.

Дозик дар шоирй ба ду забон форсй-точикй ва yзбекй устод буд. Афзун бар девони ашъори Fиной (лирик), Fайр аз осоре, ки дар боло аз онхо ном бурда шуд, рисолахои дорои мухтавои таърихй-биографик чун «^анокиб исломия", "Тухфатулвузаро", "«Авлодлар шажараси»-ро низ таълиф намудааст. Дамчунон вай ба рисолаи арабии Mахмуд ибн Mухаммад ибн Умар ал-ЧаFминий (садахои XlI ва XIII) ба номи "Конунча" шархе ба забони форсй нигошта, онро "Тахкикулкавоид" номидааст [11, c. 192].

Инак намунахое аз шеъри форсии Дозик:

Чи сайдам ман, ки не бисмил шудам не зеби фитроке, На аз хунам замен олуда шуд, не домани поке. Нигохамро тамошои гулу гулшан намебояд, Mану дар кунчи хасрат ëди рухсори аракноке... Надидам дар бахори зиндагй, Дозик, дар ин сахро, Ба ранги лола чуз доFи дилею синаи чоке [8, c. 338-339].

11. Шохвайсй. Шохвайсй маъруф ба Эшон Чут Халифа фарзанди домулло Чдбборкул ибни Халифа Mусохочаи Чдннат ибни Халифа Зокир фарзанди Халифа Иброхим аз шоирони yзбеки садаи XIX вилояти Форëб аст. Вай шоире суфймашраб ва аз пайравони тарикати Шайхулисломия мебошад. Аз Шохвайсй афзун бар девони шеър осоре ба номхои "Хаворикнома" ва "Шачаранома" низ барчо мондааст. Вайсй шеърхои худро ба ду забони форсй-тачикй ва yзбекй сурудааст. Абëти зерин ба унвони намунаи осораш дар инчо накл мегарданд:

Эй давои дарди бедармони ман,

Куфри ту сармояи эмони ман

Гар набудй куфри ту рахбар маро,

Кай намудй хам ба-дон дилбар маро [8, c. 240].

12. Зокири Сончоракй. Начмуддин Зокир шоири садаи XIX аз Тукзори Сончорак марбути вилояти Сарипул дар шамоли АфFOнистон мебошад. Солхои таваллуд ва вафоташ ба дурустй маълум нест. Як маснавй дар бахри мутакориб (фаъулун фаъулун фаъулун фаъул), ки дар шархи холи Mир Mахмуд Беки Сарпулй хокими вакти он вилоят суруда шуда, аз вай ба ëдгор маондааст. Достони манзуми мазкур дар бар гирандаи 3Ó00 байт мебошад. Инак чанд байт аз он дар васфи Сарипул:

Яке кишвари хурраму хушниход, Бувад дар музофоти Уммулбилод. Сарипул лакаб, Ч,узчонон ба ном, Mалак посбон остони Эмом. Зи хокаш хамно, ки эй ахли роз, Зада сар гули шодмонию ноз... [8, c. 340-341].

13. Рахимии Балхй. Mирзо_Абдуррахим Рахимй Балхй аслан аз Балх буда, аммо дар Бухоро парвариш ëфтааст. У шоире дарвишмизоч ва хушху буда, дар мусикй низ даст дошта, танбурро неку менавохтааст. Зикри Рахимй Балхй дар "Тухфатулахбоб"-и Корй Рахматуллох Возех Бухорй рафта, вафоти мавсуф дар соли 1853 иттифок уфтодааст. Аз уст:

Баски беморам зи тоби хачри он мужгону чашм,

Бахри имдодам асое бояд аз наргис кунид.

Mуфлисонро дар тамошогохи хубон бор нест,

АFниë, бахри Худо, рахме ба ин муфлис кунид! [8, c. 241-242].

14. Доги Андхудй. Чдлолуддин Хоча мутахаллис ба ДоF шоирест, ки дар садаи XIX дар Андхуд зиста, эчод намудааст. Ч,уз чанд шеъре, ки дар баëзхо ба номи ин шоир сабт гардида, маълумот бештаре аз зиндагй ва осори вай дар даст нест. Ин хам аз сурудахои вай:

То шишаро нисори май аз хум намерасад, Кулкул наво ба авчи такаллум намерасад. Равшан кучо шавад фалаку шамъи рафъаташ, Гар нашъае зи мехр ба анчум намерасад...

* Ба хисоб абчад аз чамъи аъдоди "тани Дозик" раками 1259 истихроч мегардад, ки соли ша^адати шоир ба хисоби ^ичрии камарист ва бо соли 1843 мелодй мутобикат дорад.

157

Бехуда, ДоF, панча маpанчон ба чайби хеш, Дасти даpози шахна ба таpам намеpасад [8, c. 342; 5, с. 35]. 15. М^гмуми Шибиргони. Миpзо Мyдассиp МаFмyм фаpзанди Миpзо Икбол аз шоиpони садаи XIX, дабиpи (котиби) Даким хон хоким махаллии ШибиpFOн буд. Дангоме, ки Амиp Абyдypахмон Дакимхон-pO аз кyдpат андохта ба Кобул табьид каpд, МаFмyм низ бо y ба Кобул pафт ва назди вай ба саp мебypд. МаFмyм чихати адои фаpизаи хач сафаpе ба Аpабистон дошт. МаFмyм афзун баp шоиpй хушнавис низ буд ва хати настаъликpо хуб менавишт. Баpхе аз шеьpхои бозмонда аз вай ба хати худаш ва баьзе низ ба калами фаpзандаш Миpзо Мyзаффаp навишта шудаанд. Ин байтpо ба Даким хон гуфтааст:

Камтаpин маддоху доьии ту ин МаFмyми зоp, Доpад уммеди шафоат бо ватан аз лутфи ту [8, с. 369]. Шyмоpи шоиpон ва ахли донишу фаpханги хавзаи Балх даp садаи XIX, ки бо вучуди шаpоити ичтимой ва иктисодии ногyвоp даp ин бypха замонй даp ин хавза ва музофоти он зиста, эчод каpдаанд, хухуди сад нафаp мебошанд. Аз он чумла мо 15 тан аз O^OpO ба гунаи фишypда шиносо намудем ва аз мутабокй сиpф ном мебаpем. Онон ибоpатанд аз: Ранчypи Балхй, Воpиси ШибиpFOнй, Саpдоp Мухаммад Азиз, Музниби ШибиpFOнй, Ниёзии Андхудй, Сайид Бypхони Балхй, Накиби Хулмй, Шохвайсии Фоpёбй, Зокиpи Сончоpакй, Рахимй, Мансypи Балхй, Fайpати Окчагй, Дабиб Садpи Балхй, Муътасими Балхй, Каpини Хулмй, Хиpади Балхй, Кобили Хулмй, Шокиpи Даppаисyфй, Фазлихаки Окчагй, Аслами Балхй, Домиди Саpпyлй, Шавкии Хулмй, Tолиби Балхй, Музниб Балхй, Ходими Хyppамй, Кавомии Хулмй, Азизии Балхй, Миp Мyниpи Балхй, Мукбили Хулмй, Косимии Даpзобй, Ниёзии Балхй (маъзуъи аслии pисола), Солими Хyppамй, Умаp, Назаpи Балхй, Мискин Дусайни Балхй, Мухаммад Набии Балхй, Мулло Мухаммад Дасани Балхй, Fофил, Саpиpи Хyppамй, Кадpии Хулмй, Исои Балхй, Муфтии Чоpкентй, Ч,оннисоpи Балхй, Шахиди Моpмyлй, Дамиди Хулмй, Дакиpи Балхй, Ёpии Балхй, Миpзои Балхй, Сиpати Хулмй, Мyзтаpи Балхй, Росихи Балхй, Чдмолии Хулмй, Иззати Балхй, ЗаpFOм, Мулло Абдyлкодиpи Заppа, Дошими Хулмй, Хyppами Балхй, Миpзо Мухаммад Дусайн, Миpзо Атоуллохи Адо, Сайид Камоли Камол, Миpзо Мухаммад Исмоили Соил, Абдулхусайни Дусайн, Миpзо Бypии Заppа, Надими Балхй, Домулло Абдулкаюм Шайхи Хулмй, Ибpати Хулмй, Миp Исмлили Коpй, Мухаммад Кypбони Балхй, Миp Абдулчалили Чдлии Хулмй, Миpзо Низомуддини Низом, Абдypахими Досил, Козй Мухаммад Заpифи Андхудй ва дигаpон [8, с. 243-285].

Бо даpназаpдошти навиштаи муаллифи китоби "Сайpе даp адабиёти садаи сездахум" [хичpии камаpй, баpобаp ба садаи XiX мелодй], ки даp ин асp даp чyFpофияи кунунии АфFOнистон бо вучуди фатpат ва pyкyди адабй-фаpхангй "беш аз 300 тан инсони бинишманд, бофазилат ва ахли сухан зиндагй ба саp мебypданд" [6, с. 4], дасткам севуми онон мутаалик ба хавзаи адабии Балх будаанд. Аз ин чо метавон натича гиpифт, ки ин хавзаи адабй даp адабиёт ва фаpханги ин саpзамин даp он pyзгоp аз чойгохи вижае баpхypдоp будааст.

Aдaбиëт:

1. Баёт М. У. ШибиpFOн даp сад соли ахиp / М. У. Баёт. - Мазоpи шаpиф, 1386х.ш. (2007м.).

2. Бypхон Мухаммад Дусайн ибни Халафи Tабpизй. Бypхони катеь: фаpханги лyFOт / чилди дуввум / ба ихтимоми Мухаммад Муин. - Tехpон: Рушдия, 1342/1963, Даpй, с. 847

3. Доъиулислом С. М. Фаpханги Низом: даp 5 чилд, чилди 1 / С. М. Доъиулислом. - Чопи дуввум, Tехpон: Чопи хайдаpй, 1362 хш./1983. Поваpакии С. 7.

4. Кавим А. К. Tаъpихи адабиёти АфFOнистон (Аз давpахои бостонй то поёни садаи чахоpyми хичpй): Китоби даpсй / А.К.Кавим, Кабул: нашаpоти пухантун (донишогх)-и Кабул, 1366/1987.

5. Матин М. А. Симохои баpозандаи Андхуд / М.А.Матин. - Мазоpи шаpиф: Матбааи Фаpход, 1385х.ш./2006м.

6. Ноил Д. Сайpе даp адабиёти садаи сездахум: асаpи тахкикй / Д.Ноил. - Кобул: Матбаьи давлатй, 1365х.ш./1986.

7. Сафо З. Tаъpихи адабиёт даp Эpон: даp ...чилд / З.Сафо. - Чопи дахум, ч.1, - Tехpон: Чопхонаи кайхонак, 1369/1990.

8. Халик С. М. Tаьpихи адабиёти Балх / С.М.Халик. - Кобул: Матбааи маслакии АфFOн, 1387х.ш./2007м.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Хонларй П. Н. Таърихи забони форсй: дар ду чилд, чилди 1/ П.Н.Хонларй Чопи дуввум,

Техрон: Нашри нав, 1365/1986.

10. Узбек адабиёти антологияси: турт томлик, Учнинчи том. / Фалсафий фанлар доктори Вохид Захидов тахрири остида. - Тошкент: Уз.ССР Давлат бадиий адабиёт нашриёти, 1959.

11. Узбекистон миллий энциклопедияси: X харфи. - «Узбекистон миллий энциклопедияси», Тошкент: Давлатилмий нашриёти, 2003, С.192, [www.ziyouz.com кутубхонаси].

РОЛЬ ВИДНЫХ ПРЕДСТАВИТЕЛЕЙ БАЛХСКОГО ЛИТЕРАТУРНОГО ОКРУГА В РАЗВИТИИ ЛИТЕРАТУРЫ XIX ВЕКА АФГАНИСТАНА

В данной статье, с целью изображения ясной картины о литературно-культурном положении балхского округа в XIX веке, представляются более двадцати видных поэтов и писателей с описанием кратких биографических сведений о них и иллюстрацией примеров из произведений этих авторов, а также перечисляются имена более восьмидесяти поэтов, живших и творивших в этом столетии.

Ключевые слова: литературный округ, литературная жизнь, пехлеви, литературный период, деятели культуры, литературный спад, двор, долина, мистика, мистик, софи.

THE ROLE OF PROMINENT REPRESENTATIVES OF BALKH'S LITERARY DISTRICT IN DEWOLOPMENT OF LITERATURE OF AFGHANISTAN IN THE XIX CENTURY

The articles is dealt with twenty poets' and authors' brief biographies and works in order to trace a view of literary and cultural situation of Balkh district in 19 Century. In addition, more than eighty poets who lived and wrote during that period are indicated in this article as well as.

Keywords: literary district, literary life, Pahlavi, literary period, people of culture, literary recession, court, valley, mysticism, mystic, sophy.

Сведения об авторе: Сайид Мухаммад Алем Лабиб, аспирант кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: alemlabib@yahoo.com

About author: Said Muhammad Alem Labib, post-graduate student of Tajik Literature Department, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

ЛЕГЕНДА О «ЮСУФЕ И ЗУЛЕЙХЕ» В ХРИСТИАНСКОЙ КУЛЬТУРЕ

Элбоев В.

Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни

Страницы истории человечества через выдающиеся произведения литературы принимают новые оттенки, свежий блеск и чем дольше проходит время с момента их создания, их важность и привлекательность только возрастают. Любое историческое событие и фольклорный сюжет, нашедшие путь в письменную литературу, приобретают вечную жизнь и это - священная миссия писателей и поэтов, художественное воображение которых поднимает эти блестящие произведения до высот общечеловеческой культуры.

Выдающимся образцом такого, оставившего след в персидско-таджикской культуре произведением, является повесть о «Юсуфе и Зулейхе». Эта одна из древнейших легенд, остающаяся всегда свежей и интересной и, потому, нашедшая путь в мировую письменную литературу. Каждая сцена этой легенды может стать в отдельности целым художественным произведением. Поняв это, весьма верно подчеркнул это Е. Э. Бертельс: «Эта сказка является одной из ярких страниц мировой культуры. Различные сцены этой сказки, в том числе о спокойном детстве, неспокойном семействе, продажа в рабство, появившиеся моменты свободы, а еще тяжкое, попадение в темницу и.т.д. все они дают возможность создать такие яркие произведения, что они не только столетиями а тысячелетиями останутся свежими и востребованными» [3, а 237].

Первые сведения о легенде «Юсуф и Зулейха» мы находим в фольклоре еврейского народа. Постепенно она вошла в состав Торы. 37 - 50 главы Торы посвящены этой

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.