Научная статья на тему 'The role of primordial words in the creation of composites (based on the material of Bedil''s poetry)'

The role of primordial words in the creation of composites (based on the material of Bedil''s poetry) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
202
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАЛИМАҳОИ АСЛӣ / КАЛИМАСОЗӣ / КАЛИМАҳОИ МУРАККАБ / ТАСНИФ / КОМПОНЕНТ / қОЛАБ / МИРЗО БЕДИЛ / ИСКОННЫЕ СЛОВА / СЛОВООБРАЗОВАНИЕ / СЛОЖНЫЕ СЛОВА / КЛАССИФИКАЦИЯ / МОДЕЛЬ / БЕДИЛ / PRIMORDIAL WORDS / WORD-BUILDING / COMPOUND WORDS / CLASSIFICATION / COMPONENT / MODEL / BEDIL

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Олимҷонов Мӯсо Обидович

Дар мақола сухан аз мақому нақши калимаҳои аслӣ дар ташакули калимаҳои мураккаб меравад. Муаллифи мақола дар заминаи маводи назми Бедил нақши калимаҳои аслиро дар ташаккули калимаҳои мураккаб собит намудааст. Муаллифи мақола ба калимаҳои аслӣ аз се зовия чашмандозӣ намудааст: 1) мақоми вожаҳои аслӣ дар вобастакунии калимаҳои дигар ба сифати калимаи асосӣ (ҳоким); 2) мақоми калимаҳои аслӣ ба сифати калимаи тобеъшуда ба дигар вожаҳо; 3) мақоми гурӯҳҳои гуногуни лугавию грамматикии калимаҳо дар ташаккули вожаҳои навъи мураккаб ва г. Собит гардидааст, ки калимаҳои аслӣ на танҳо калимаҳои аслӣ, балки калимаҳои иқтибосии дигар, чун арабӣ ва ҳиндиро тобеи худ намуда, композитҳои нав ташаккул додаанд.В статье на основе материалов поэзии Бедиля рассматривается роль и место исконных слов в образовании композитов. Автор статьи доказывает, что исконные слова не только широко используются в языке, но и активно используются при образовании новых сложных слов. Роль исконных слов в образовании сложных компонентов автор статьи рассматриваем с трёх позиции: 1) исконные слова как подчинительный компонент; 2) исконные слова как подчиненный компонент; Установлено, что исконные слова как подчинительный компонент не только образуют сложные слова из исконных слов, но и от заимствованных слов, как арабских, так и санскрита.Proceeding from the materials of Bedil's poetry, the author canvasses the role and place of primordial words beset with the formation of composites. The author of the article proves that primordial words are not only widely used in the language, but they are actively applied in the formation of new complex words either. In order to clarify the role of primordial words in reference to the formation of complex components, the author of the article considers it under three angles: 1) the role of primordial words as a subordinative component; 2) primordial words as a subordinated component; 3) the role of a part of speech in regard to the formation of complex words. It is established that primordial words as a subordinative component not only form complex words from primordial ones, but from borrowed words, both Arabic and Sanskrit, either.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «The role of primordial words in the creation of composites (based on the material of Bedil''s poetry)»

УДК 4.06 М.О.ОЛИМЧОНОВ

ББК 81.2

МАЦОМИ КАЛИМАНОИ АСЛЙ ДАР ТАШАККУЛИ КАЛИМАНОИ МУРАККАБ

(дар асоси маводи назми Бедил)

Калиманои мураккаби забони точикй аз чониби пажунишгарони зиёд мавриди омузиш карор гирифтааст. Дар ин осор мунаккикон доир ба хусусиятнои калиманои мураккаб дар забоннои точикиву форсй (ниг. 12; 16; 17; 20; 22), вежагинои ин навъи калимано дар давранои гуногуни таърихй (ниг. 4; 15; 18), макому мавкеи композитно дар ин ва ё он осори адабй (ниг. 19), накши адибони чудогона дар рушди калимасозии забони точикй (ниг. 5), накши калимасозй дар ташаккули таркиби лугавии забон (13, 68-106) ва г. банс оростаанд. Вале дар мавриди накши калиманои чудогона, махсусан аслй, дар ташаккули калиманои мураккаб банс нашудааст. Дар ин замина дар маколоти ин чониб доир ба накши калиманои алонидаи аслй, чун «оина», «обила» дар созмонёбии композитно баъзе аз фикрнои мунаккикон руи когаз омадаанд (ниг. 8; 9). Хдмчунин дар маколаи «Таснифоти калиманои мураккаби навъи татпуруша дар назми Бедил» дар мавриди колаби калимасозии «вожаи арабй + калимаи точикй» дар ин хусус ишорано шудааст. Аз чумла, баъд аз баррасии калиманои мураккаби навъи татпуруша маълум гардидааст, ки «калиманои точикй имконияти бештари калимаваслкунй дошта, метавонанд, калиманои зиёди арабиро ба худ тобеъ намуда, композитнои навъи татпурушаро ташаккул динанд. Имкониятнои калимасозии вожанои точикй дар ин колаб бештар ба зунур меояд» (11, 190). Аз ин нуктаи назар дар ин макола кушише мешавад, ки макоми калиманои аслиро дар созмонёбии композитно нишон динем, зеро «омузиши калимасозй барои кашфи имконият ва иктидори вожаофаринии ин ё он забон низ имкон фаронам меорад» (10, 109).

Анли танкик калиманоро аз руи баромад ба ду гурун - аслй ва иктибосй чудо намуда (1, ч.1, 251 ва баъд; 13, 17-60; 6, 92-129), таъкид доштаанд, ки «забони дарй аз имтизоч ба тозй нуксон наёфта» (1, ч.1, 254), вале «аз карни панчум ба баъд дарвозаи забон барои луготи бегона, хоса тозй, боз шуд ва бидуни чавозу илзоме даста-даста луготи бегона аз руи тафаннуну таклид ва изнори фазл вориди забони форсй гардид» (1, ч.1, 264). Дар натича, «дар услубнои гуногуни нутки мо такрибан 40-50 % калиманои мустаъмалро калиманои арабй ташкил мединанд» (6, 106). Бо вучуди ин калиманои аслй на танно дар алонидагй, балки дар ташаккули вониднои нав низ серистифодаву сермансуланд. Ин нуктаро назми Мирзо Бедил тасдик менамояд. Бинобар он ки маводи бисёре аз назми шоир дар ихтиёр дорем ва имкони танлили онно дар як макола гайриимкон аст, мехонем, имконият ва иктидори вожаофарии калиманои аслиро дар созмонёбии калиманои мураккаби навъи татпуруша (танно дар заминаи маводи нарфи «Б») нишон динем.

Ба пиндори мо, нангоми танлили макому мавкеи калиманои аслй дар ташаккули калиманои мураккаб ба масъалаи мавриди назар аз чанд чинат чашмандозй намудан мумкин аст:

1. Макоми вожанои аслй ба сифати калимаи асосй (ноким) дар вобастакунии калиманои дигар;

2. Макоми калиманои аслй ба сифати чузъи тобеъ ба дигар вожано;

3. Макоми гуруннои гуногуни лугавй-грамматикии калимано дар ташаккули вожанои навъи

мураккаб ва г.

Макоми вожанои аслй ба сифати калимаи асосй (ноким) дар вобастакунии калиманои дигар. Маводи гирдоварда собит месозад, ки калиманои зиёди точикй вожанои дигарро ба худ тобеъ намуда, композитнои навро ташаккул додаанд. Дар заминаи маводи мавчуда калиманои аслиро дар ташаккули калиманои мураккаб ба ду даста чудо намудан мумкин аст:

1) калиманои аслй, ки калиманои аслии дигарро ба худ тобеъ намуда, калимаи мураккаб сохтаанд. ^олаби ин гуруни калимано «калимаи аслй + калимаи аслй» аст;

2) калиманои аслй, ки вожанои иктибосиро ба худ тобеъ намуда, калимаи мураккаб сохтаанд. ^олаби ин гуруни калимано «калимаи иктибосй + калимаи аслй» аст, зеро дар калиманои навъи татпуруша калимаи ноким чузъи дуюми он мансуб меёбад (ниг. 22, 61).

^олаби дуюми ташаккули калиманои мураккабро вобаста ба он ки калиманои аслй кадом калимаи иктибосиро ба худ тобеъ намудаанд, боз ба ду колаби дигар чудо намудан мумкин аст:

а) калимаи иктибосии арабй + калимаи аслй;

б) калимаи иктибосии ниндй + калимаи аслй.

Мушонида ва танлили мавод собит менамояд, ки калиманои аслй дар ташаккули калиманои мураккаб хеле фаъоланд, онно калиманои аслии дигарро ба худ тобеъ намуда, вожанои нав ташаккул додаанд. Аз 116 композити навъи татпуруша, ки бо нарфи «Б» дар даст дорем, 88 вожаи

мураккаб бо колаби «калимаи аслй + калимаи аслй» ташаккул ёфтаанд, чун бадгу, баданпарвар, бадомуз, боггул, барахнапо, бара\насар, бахтозмо, бахраёб, биёбонгард, болкушо, болфишон, бодапаймо, бусахох, ва г. Дар ин навъи калимахо вожаи асосй (тобеъкунанда) ва хам калимаи тобеъшаванда аслй аст:

Хок гардидаму аз таъни хасон ворастам, Охир анбоштам аз худ давани бадгуро. (2, ц.1 (бахши аввал), 11) Димогоро май аз щболи шавцаш, Баданпарвар гизо аз файзи завцаш. (2, ц.3, 434)

Огуши хуррами ни цадр боз кардаи, К-офоц аз ту боггул аст, эй бауор, фату. (2, ц.1 (бахши аввал), 422) Ба^оролудаи рангинадои, Кашидам сар зи цайби дилрабои. (2, ц.3, 583)

Хатост нашм кушудан ба руи бохташарме, Ки уар барауна, ки бинад, ба пешаш ояду хандад. (2, ц.1 (бахши аввал), 633) Бетоцати шавцему цабин доги суцудест, Бутхона дар ин роу ниву Каъба кадом аст? (2, ц.1 (бахши аввал), 351)

Аз калимахои мазкур вожаи «бутхона» дар назми Бедил нисбатан зиёд мавриди корбурд карор ёфта, аз руи хисоби мо, дар хафт мучаллади «Осор»-и точикистонии Мирзо Бедил хашт маротиба дучор шуд. Тафсиру маънидоди вожахои «бадгу»: «касе, ки гуфтори зишт дорад, айбгу, муфтарй. Он ки фахшу зишт мегуяд, бадзабон, баддахан» (3, ч.1, 375) ва «бутхона»: «чое, ки бутро дар он чо гузошта ситоиш кунанд, буткада, фагистон, бахор; мачозан нигорхона, нигористон, андарун, саропарда, шабистон, харам» (3, ч.1, 359) дар фархангхои дастрас ба мушохида расида, композитхои дигар - «баданпарвар, бахоролуда, боггул, бохташарм» дар лугатномахои дастрас (3; 7; 14; 21) дучор наомаданд ва гумони голиб он аст, ки аз офаридахои шоир бошанд.

Маълум мегардад, ки калимахои аслй имкони зиёди калимахои дигар, махсусан аслиро ба худ тобеъ намудан ва ташаккул додани композитхои навро доранд, зеро калимасозии калимахои мураккаб аз усулхои кадимй ва доимоамалкунандаи созмонёбии калимахо ба шумор меояд (ниг. 13, 99). Дар натича захираи лугавии забон иктидори бештар касб мекунад. Аз маводи омузиш маълум мешавад, ки калимахои мураккаби мавриди назар дар асоси ду навъи алокаи тобеъ -хамрохй ва факки изофат (боггул) сохта шудаанд.

Дар баробари тобеъ намудани калимахои худй вожахои аслй хамчунин метавонанд калимахои зиёди иктибосиро вобастаи худ намуда, композитхои навро созмон диханд. Аз маводе, ки дар даст дорем, маълум мешавад, ки бо колаби «калимаи иктибосй + калимаи аслй» 24 калимаи нави мураккаб ташаккул ёфтааст. Вобаста ба он ки калимахои аслй кадом гурухи калимахои иктибосиро ба худ тобеъ намудаанд, ин гурухи калимахоро боз ба ду даста чудо намудан мумкин аст:

1. Композитхое, ки дар онхо калимахои аслй калимахои арабиро тобеъ кардаанд;

2. Композитхое, ки иктибосоти хиндй тобеи калимаи аслй шудаанд.

Маводи мавчуда нишон медихад, ки чун калимахои арабй дар захираи лугавии забони точикй зиёданд, калимахои аслй бештар калимахои иктибосии арабиро ба худ тобеъ карда вожахои мураккаби нав офаридаанд. Ин гурухи калимахо дар маводи харфи «Б» 21 композитро ташкил менамоянд, чун бадех,ачу, баидандеш, балоафзун, балокаш, баркзан, баркрав, барктоз, бахрзеб, бисоторо, бурудатсуз ва г.:

Ёр аз назар ну мисраи барцаста меравад, Фурсат баде^ачуст маро метавон расонд. (2, ц.1 (бахши аввал), 482) Гар царибему гар баъидандеш, Дархури ацл мерасем ба хеш. (2, ц.3, 393)

Норасо афтодаем, эй барцтозон, уиммате, То губори мо занад дасте ба домони шумо. (2, ц.1 (бахши аввал), 20) Дил имруз цушид уиммат ба нанг,

Хуми ба^рзеб аст цоми на^анг. (2, ц.3, 687)

Кууи тамкинаш бувад %ар цо бисоторои ноз, Нолаи дилуои бетоцат шарори санги уст. (2, ц.1 (бахши аввал), 216).

Аз гуруни калиманои мураккаби боло танно вожаи «бисоторо»: «густурандаи бисот, паннкунандаи фарш, орояндаи асоси хона. Сониби садр, мутасаррифи макони иззату энтиром» (3, ч.1, 430) дар «Лугатнома»-и Денхудо дучор шуда, композитнои дигар, ба занни якин, аз офариданои Миро Бедиланд, зеро дар фарнангномано (3; 7; 14; 21) зикр нашудаанд.

Дар асоси муоинаи маводи зеридаст маълум мешавад, ки як катор калиманои аслй калиманои иктибосии ниндиро низ ба худ тобеъ намуда, композитнои нав офаридаанд. Микдори ин гуруни калимано аз руи шумори мо се калимаро ташкил мекунад, чун барахманзод, бирабанд, барахманзода:

Субуадорон аз ууцуми дарди сар нашнохтанд, Он бара^манзоди сандалбарцабинмоли маро. (2, ц.1 (бахши аввал), 37)

Ташналаб бояд гузашт аз васли маъшуцони Х,инд,

Хеч нанге дар бара^манзодагон чун бус нест.

(2, ц.1 (бахши аввал), 318)

Агар гунча аз бирабандони уст,

В-агар гул ба %ар ранг хандони уст.

(2, ц.3, 789)

«Баранман / барнаман» калимаи ниндй буда, «ба маънои мутааллики пешвоёни рунонй, пешвои рунониёни ойини баранмой...» (3, ч.1, 418) истифода мешавад. Вожаи мазкур тобеи вожаи точикии «зодан» гардида, композитнои «баранманзод, баранманзода»-ро ташаккул додааст. Вожанои мазкур дар назми Мирзо Бедил танно дар ду маврид ва он нам дар газалиёти шоир дучор омад. Калимаи «бира / бирапон / пон» низ аз вожанои ниндй мансуб ёфта, ба маънои танбул, тонбул - барги пон аст. Аз руи маълумоти Денхудо, «маъчуне аз барги тонбулу онак ва фулфул, ки ниндувон дар данон ниган медоранд ва оби он берун меандозанд» (3, ч.1, 550). Вожаи мазкур дар назми Мирзо Бедил тобеи калимаи «бастан» гардида, композити «бирабанд»-ро созмон додааст. Калиманои мураккаби мазкур дар назми Мирзо Бедил ба нудрат, танно яккаратй дар маснавии «Мунити аъзам» корбаст гардидаанд.

Калиманои аслй на танно ба сифати асоси тобеъкунанда, балки гоно ба сифати вожаи тобеъ низ ба калиманои дигар вобаста шуда, композитнои навро созмон додаанд. Дар мукоисаи маводи боло гуруни калиманои мураккабе, ки дар онно калиманои аслй тобеи калимаи иктибосй шудаанд, камтар аст. Дар ин навъи композитно вожанои аслй асосан тобеи калиманои арабй гардидаанд, чунончи бартариэчод, бахшишмол, бахонамушто^, бусамушто^:

Кадраш аз илм бартариэцод, Дониш аз фитрат сарибунёд. (2, ц.3, 233)

Неку бадро ба боргоуи цалол, Хулц гирдовар асту бахшишмол. (2, ц.3, 280)

Гафлат ба^онамуштоц, хобат фасонамоил, Бар дида сахт зулм аст, гар гуш кар набошад. (2, ц.1 (бахши аввал), 609)

Гул ба дасту по кй баст имшаб, ки чун барги %ино Бусамуштокрн чамануо зери лаб хун кардаанд. (2, ц.1 (бахши аввал), 721)

Микдори ин гуруни калиманои мураккаб дар маводи мо, ки марбути нарфи «Б» аст, намин чанор калимаро ташкил мекунад. Нуктаи дигар низ гуфтанист, ки асоси арабии «мушток» дар коргони суханофарии Мирзо Бедил хеле зиёд дучор мешавад ва бо калиманои дигар композитнои зиёде, чун адаммуштоц, ара^мушто^, бусамуштоц, ватанмуштоц ва г.-ро ташаккул додааст.

Омузиши композитнои нав, ки дар асоси хосияти банамоварии калиманои аслй ташаккул ёфтаанд, нишон мединад, ки дар созмонёбии калиманои мураккаби нав гуруннои гуногуни лугавй-грамматикии калимано (ниссанои нутк) иштирок намудаанд.

Аз танлили 21 калимаи мураккаби навъи татпуруша, ки дар онно калимаи аслй калиманои иктибосиро ба худ тобеъ намудааст, маълум мешавад, ки дар вобастакунии калиманои иктибосй

таносуби хиссахои нутк чунин аст: асоси замони хозираи феъл - 18 калима; асоси замони гузашта - 1 калима; исм - 1 калима; сифати феълй - 1 калима.

Накши асосхои феъл, махсусан асоси замони хозираи феъл дар ташаккули калимахои мураккаб назаррас аст, зеро аксари калимахои мураккаб аз ибора ва махсусан иборахои феълй ташаккул ёфта, ба эътирофи профессор Ш.Рустамов, «ин тарзи калимасозй хеле кадимй буда, дар забони адабии хозираи точик низ сермахсул ба шумор меравад» (17, 157). Дар назми Мирзо Бедил калимахои мураккаби зерин серистифодаанд баидандеш, балогардон, балокаш, баркзан, баркпуш, баркрав, барктоб, барктоз, бахрофарин, бахрнамо, бахррез, бахрчуш, бисотафкан, бисоторо, бурудатсуз ва г.:

Балокашони мууаббат гули ни найранганд, Шикастаанд ба ранге, ки олами ранганд. (2, ц.1 (бахши аввал), 721) Чашмааш шуълацуш меболад, Мазраъаш баркпуш меболад. (2, ц.3, 158)

Бисотат ба уар цо бисотафкан аст, Фалак мавце аз нашмаи сузан аст. (2, ц.3, 769)

Тааммул аз наме бахрофарин аст, Цауоне, к-аш ниуоят нест, ин аст. (2, ц.3, 556)

Дар тароват ситамзудои тамуз, Гоуи афсурдаги бурудатсуз. (2, ц.3, 350)

Асоси замони гузаштаи феъл дар маводи мо танхо як калимаи мураккаб - «барахманзод»-ро сохтааст.:

Субуадорон аз ууцуми дарди сар нашнохтанд, Он бара^манзоди сандалбарцабинмоли маро. (2, ц.1 (бахши аввал), 37)

Сифати феълй низ як калимаи мураккаб ташаккул додааст: Ташналаб бояд гузашт аз васли маъшуцони Хинд, Хен нанге дар бара^манзодагон нун бус нест. (2, ц.1 (бахши аввал), 318) Дар мачмуъ, метавон хулоса кард, ки харчанд як кисми калони таркиби лугавии забони точикиро калимахои иктибосй, махсусан арабй ташкил медиханд, калимахои аслй дар баробари серистифода будан хамчунин дар калимасозй фаъоланд. Калимахои аслй на танхо асосхои аслй, балки иктибосиро тобеи худ намуда, боиси ташаккули калимахои мураккаби нав гардидаанд. Аз 116 композити навъи татпуруша, ки бо харфи «Б» дар ихтиёр дорем, дар 88 композит калимаи аслй бо калимаи аслй таносуби маъной зохир намуда, калимахои нав сохтаанд. Хдмчунин дар 21 композит калимахои аслй вожахои иктибосй, махсусан арабиро вобастаи худ намудаанд. Дар чахор маврид калимаи аслй тобеи калимаи арабй гардида, композитхои нав сохтаанд. Пас, маълум мешавад, ки дар калимасозии калимахои мураккаб имконияту иктидори вожаофарии калимахои аслй бештар аст.

Тахлилхо нишон медиханд, ки дар созмонёбии композитхо накши асосхои феъл назаррас буда, онхо вожахои гуногунро тобеи худ менамоянд. Сермахсулии асосхои феъл аз он чо бармеояд, ки бештари калимахои мураккаби навъи тобеъ аз иборахои феълй ташаккул меёбанд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Бахор, Мухаммадтакй. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насри форсй/ М. Бахор. - Техрон: Амири Кабир, 1373. - 467. - 1ч.; 431. - 2ц; 448. - 3ц.

2. Бедили, Дехлавй. Куллиёт. Ч,илдхои 1-4. Тасхехи Холмухаммади Хаста, Халилуллохи Халилй. Ба кушиши Бахман Халифа Баноравонй/Б. Дехлавй. - Техрон: Талоя, 1389. Ч,илди 1 (бахши аввал). Газалиёт. - 798с.; Ч,илди 1 (бахши дувум). Газалиёт.-1600с.; Ч,илди 2. Таркиббанд; Тарчеъбанд; ^асоид; ^итъаот; Рубоиёт - 650с.; Ч,илди 3. Маснавихо. -812с.; Ч,илди 4. Чахор унсур; Рукаот; Нукот. - 582с.

3. Деххудо, Алиакбар. Фарханги мутавассити Деххудо. Дар ду мучаллад. (зери назари дуктур Саъидчаъфари Шахидй)/А.Деххудо.-Техрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгохи Техрон, 1385. Я1-2. - 3224с.

4. Ефимов, В.А. Персидский, таджикский, дари. В кн. Основы иранского языкознания. Т.3. Новоиранские языки/В.А.Ефимов, В.С.Расторгуева, Е.Н. Шарова. - М: Наука, 1982. -С.5-231.

5. Касимов, О. Лексика «Шахнаме» Абулькасима Фирдоуси. Автореф. дис... докт. филол. наук/О.Касимов. - Душанбе, 2011. - 54с.

6. Мачидов, X,. Забони адабии муосири точик. 4,1. Лугатшиносй/ Х^.Мачидов - Душанбе: Деваштич, 2007. - 255с.

7. Муин, Мухаммад. Фарханги форсй. Дар шаш мучаллад/М.Муин.- Техрон: Амири Кабир, 1375.

8. Олимчонов, М. Оина дар коргохи эчодии Мирзо Бедил//Номаи Донишгох. Илмхои чомеашиносй. - 2012. -№5 (33). - С.40-50.

9. Олимчонов, М. Калимахои навъи тобеъ бо чузъи "обила" дар назми Мирзо Бедил//Мазх,ари маонй/М. Олимчонов.-Хучанд: Ношир, 2013.-С.72-79; хамч. Ахтари ирфон. - Хучанд: Меъроч, 2014. - С.87-95.

10.Олимчонов М. Накши асосхои феъл дар ташаккули калимахои муракаби пайваст//Ахбори ДДХБСТ, №3 (72) 2017. - С. 109-116.

11. Олимчонов, М. Таснифоти калимахои мураккаби навъи татпуруша дар назми Бедил//Номаи Донишгох. Силсилаи илмхои гуманитарй ва чомеашиносй. - 2017.- №3 (52) С. 188-195.

12.Пейсиков, Л.С. Очерки по словообразованию персидского языка/Л.С. Пейсиков. - М.: Московский университет, 1973. - 198с.

13.Лексикология современного персидского языка. / Л.С. Пейсиков - М.: Московскоий университет, 1975. - 203с.

14.Персидско-русский словарь. В двух томах, под редакцией Ю.А.Рубинчика. - М.: Русский язык, 1985. Т.1. - 800с. Т.2. - 864с.

15.Расторгуева, В.С. Среднеперсидский язык. В кн. Основы иранского языкознания. Т.2. Среднеиранские языки/В.С.Расторгуева, Е.К. Молчанова. - М.: Наука, 1981. - С. 6-233.

16.Рустамов, Ш. Калимасозии исм дар забони адабии хозираи точик/Ш. Рустамов. - Душанбе, 1972. - 77 с.

17. Рустамов, Ш. Исм/Ш.Рустамов. - Душанбе: Дониш, 1981. - 220с.

18.Саймиддинов, Д. Вожашиносии забони форсии миёна / Д.Саймиддинов. - Душанбе: Пайванд, 2001. - 310 с.

19.Султон, Мирзо Хасан. Ташаккул ва такомули истилохоти илмии форсй-точикй / М.Х.Султон. - Душанбе: Дониш, 2008. - 334 с.

20.Турсунов, М. Составные слова в современном таджикском литературном языке. Автореф. дис. канд. филол. наук / М.Турсунов. - М., 1953. - 16с.

21.Фарханги забони точикй (аз асри Х то ибтидои асри ХХ). Дар 2 чилд (дар зери тахрири М.Ш.Шукуров, В.А.Капранов, Р.Хошим, Н.А.Маъсумй). - М.: Советская энциклопедия, 1969. 4.1. - 951с.; Я2. - 949с.

22.Чавчавадзе, Т.А. Именное словообразование в новоперсидском языке / Т.А.Чавчавадзе. -Тбилиси: Мецниереба, 1981. - 375с.

REFERENCES:

1. Bahor, Muhammad Taqi. Stylistics or the History of the Development of Persian Prose/M. T.Bahor. -Tehran: The Great Emir, 1373hijra.- 467 p; V.1. - 431 p.; V.2. - 448 p.; V.3.

2. Bedili, Dehlavi. Collection of Compositions. - V.V. 1-4. Under the editorship of Kholmuhammadi Khasta, Khalilullohi Khalili. Done due to the endeavours of Bahman Khalifa Banoravoni/Bedili Dehlavi. - Tehran: Vanguard, 1389 hijra. - V.1. (the first part). Gazals. -798 p.; -V. 1 (the second part). Gazals. -1600 p.; Volume 2. Tarkibband (poetic from with repeated refrain); Tarjeband; Qasoid; Qitaot; Ruboiot. -650 p.; Volume 3. Masnavis. -812 p.; Volume 4. Four Elements; Ruqaot; Points. -582 p.

3. Dehkhudo, Aliakbar. Dehkhudo Dictionary. In two volumes. Under the editorship of Dr. Saidjafari Shahidi/Aliakbar Dehkhudo. - Tehran: Tehran State University publishing-house, 1385hijra. - V.V. 1-2. - 3224 p.

4. Yefimov, V.A. Persian, Tajik, Dari//Grounds of Iranian Linguistics. - V.3. Middle-Iranian Language/V.A. Yefimov, V.S. Rastorgueva, Ye.N. Sharova. - M.: Science, 1982. - P. 5 - 231.

5. Qasimov, O. Vocabulary of «Shah-Name» by Abulqosim Firdawsi. Synopsis of doctoral dissertation in philology/O.Qosimov. - Dushanbe, 2011. - 54 p.

6. Majidov, H. Modern Tajik Literary Language. - V.1. Lexicography/H.Majidov. - Dushanbe: Devashtich, 2007. - 255 p.

7. Muin, Mukhammad. Persian Language Dictionary. In 6 volumes/Muhammad Muin. - Tehran: The Great Emir, 1375 hijra

8. Olimjohnov, M. The Word "Oina" (mirror) in Mirzo Bedil's Creative Works/M. Olimjohnov// Scientific Notes. Series of social sciences.- 2012. - #5 (33). - P. 40 - 50.

9. Olimjohnov, M. Subordinative Words Based on "Obila" in Mirzo Bedil's Poetry// Expression of Meanings/M. Olimjohnov. - Khujand: Publisher, 2013. - P. 72 - 79.; Star of Cognition. - Khujand: Ascension, 2014. - P. 87 - 95.

10. Olimjohnov, M. The Role of Verb-Stem in Reference to Composition of Coordinative Compound Words /M. Olimjohnov// Bulletin of TSULBP, #3 (72). 2017. - P. 109 - 116.

11. Olimjohnov, M. Classification of Compound Words on the Basis of the Type «Tatpurusha» in the Poetry of Mirzo Abdulkadir Bedil (on the basis of the materials of the letter «A»)/M.Olimjohnov.// Scientific Notes. Series of humanitarian sciences. - 2017. - #3(52). - P. 188-195.

12. Peysikov L.S. Essays on Persian Language Word-Building. -M.: Moscow University publishing-house, 1973. - 198 p.

13. Lexicography of Modern Persian /L.S. Pyesikov - M.: Moscow University, 1975. - 203 p.

14. Persian-Russian Dictionary. In two volumes, under the editorship of Yu.A. Rubinchik. - M.: Russian Language, 1985. - V.1. - 800 p; V.2. - 864 p.

15. Rastorgueva, V.S. Middle-Persian Language//Grounds of Iranian Linguistics. - V.2. Middle-Iranian Language/V.S.Rastorgueva, Ye.K.Molchanova. - M.: Science, 1981. - P. 6-233.

16. Rustamov Sh. Word-Building of Nouns in the Tajik Literary Language. -Dushanbe: Knowledge, 1972. - 77 p.

17. Rustamov, Sh. The Noun/Sh.Rustamov. - Dushanbe: Knowledge, 1981. - 220 p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

18. Saymiddinov D. Glossary of the Middle-Persian Language/D,Saymiddinov. -Dushanbe: Association, 2001. - 310 p.

19. Sulton, Mirzo Hasan. Development and Perfection of Persian-Tajik Scientific Terms/Mirzo Hasan Sulton. - Dushanbe: Knowledge, 2008. - 334 p.

20. Tursunov, M. Compound Words in Modern Tajik Literary Language. Synopsis of candidate dissertation in philology/M.Tursunov. - M., 1953. - 16 p.

21. Dictionary of the Tajik Language (from the X-th up to the Beginning of the XX-th centuries). In two volumes. Under the general editorship of M.Sh.Shukurov, V.A.Kapranov, R.Hoshim, N.A.Masumi. - M.: Soviet Encyclopedia, 1969. - V.1 - 951 p.; - V.2. - 949 p.

22. Chavchavadze, T.A. Nominal Word-Building in New-Persian Language/T.A.Chavchavadze. -Tbilisi: Metsniereba, 1981. - 375 p.

Мацоми калимахои аслй дар ташаккули калимахои мураккаб (дар асоси маводи назми Бедил)

Вожахои калиди: калимауои аслй, калимасозй, калимауои мураккаб, тасниф, компонент, цолаб, Мирзо Бедил.

Дар мацола сухан аз мацому нацши калимауои аслй дар ташакули калимауои мураккаб меравад. Муаллифи мацола дар заминаи маводи назми Бедил нацши калимауои аслиро дар ташаккули калимауои мураккаб собит намудааст. Муаллифи мацола ба калимауои аслй аз се зовия чашмандозй намудааст: 1) мацоми вожауои аслй дар вобастакунии калимауои дигар ба сифати калимаи асосй (уоким); 2) мацоми калимауои аслй ба сифати калимаи тобеъшуда ба дигар вожауо; 3) мацоми гуруууои гуногуни лугавию грамматикии калимауо дар ташаккули вожауои навъи мураккаб ва г.

Собит гардидааст, ки калимауои аслй на тануо калимауои аслй, балки калимауои ицтибосии дигар, чун арабй ва уиндиро тобеи худ намуда, композитуои нав ташаккул додаанд.

Роль исконных слов в создании композитов (на основе материала поэзии Бедиля)

Ключевые слова: исконные слова, словообразование, сложные слова, классификация, компонент, модель, Бедил.

В статье на основе материалов поэзии Бедиля рассматирается роль и место исконных слов в образовании композитов. Автор статьи доказывает, что исконные слова не только широко используются в языке, но и активно используются при образовании новых сложных слов. Роль исконных слов в образовании сложных компонентов автор статьи рассматриваем с трёх позиции: 1) исконные слова как подчинительный компонент; 2) исконные слова как подчиненный компонент; 3) роль части речи в образовании сложных слов.

Установлено, что исконные слова как подчинительный компонент не только образуют сложные слова из исконных слов, но и от заимствованных слов, как арабских, так и санскрита.

The Role of Primordial Words in the Creation of Composites (based on the material of Bedil's poetry)

Key words: primordial words, word-building, compound words, classification, component, model, Bedil.

Proceeding from the materials of Bedil's poetry, the author canvasses the role and place of primordial words beset with the formation of composites. The author of the article proves that primordial words are not only widely used in the language, but they are actively applied in the formation of new complex words either. In order to clarify the role of primordial words in reference to the formation of complex components, the author of the article considers it under three angles: 1) the role of primordial words as a subordinative component; 2) primordial words as a subordinated component; 3) the role of a part of speech in regard to the formation of complex words.

It is established that primordial words as a subordinative component not only form complex words from primordial ones, but from borrowed words, both Arabic and Sanskrit, either. Маълумот дар бораи муаллиф:

Олимцонов Мусо Обидович, номзади илмхои филология, дотсенти кафедраи забони тоцикии Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш.Хуцанд), Email: оlimi73@mail.ru Сведения об авторе:

Олимджонов Мусо Обидович, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: оlimi73@mail.ru Information about the author:

Olimjonov Muso Obidovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the Tajik language under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: оlimi73@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.