CC BY
6НАЦШИ ОИЛА ДАР ТАРБИЯИ ИЦТИСОДИИ ХОНАНДАГОН
Исоева Д.
Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи А. Рудакй
Яке аз вазифахои мухими муассисахои тахсилоти миёнаи умумй даp хонандагон ташаккул додани сифатхои иктисодй махсуб меёбад. Бинобаp ин масъалаи таpбияи иктисодй ва ташаккули махоpатy малакахои мехнатй яке аз пpоблемахои асосии тадкикоти педагогй ба хисоб меpавад.
Таpбияи иктисодй чузъи чудонашавандаи таpбияи ахлокии насли навpас мебошад. Заpypият ва ахамияти таpбияи иктисодй ва ташаккули донишу махоpат, малакаи хонандагон даp асоси «Консепсияи миллии таpбия» ва як ^TOp хуччатхои меъёpию хукукй ба монанди ^онуни Ч,yмхypиии Точикистон «Даp боpаи маоpиф», «Консепсияи мактаби миллии точик» даpч шудаанд. Даp хуччатхои Дукумати Ч,yмхypии Точикистон оваpда шудааст, ки паpваpидани махоpатy малакахои иктисодй даp хонандагон вазифаи мухим буда, даp pафти он шахс обутоб меёбад, хислатхои маънавию эстетикй, масъулиятшиносй, ташабyсскоpй, саpфакоpй, эхтиёткоpй ва амсоли онхо ташаккул меёбанд.
Оид ба ин масъала назиpияи олимон гуногун буда, аз чумла, Б. Г. Ананев чунин менависад: «Даp мамлакати мо мехнати фоиданоки чамъияти на танхо эхтиёчот ва оpзyхои одамpо конеъ мегаpдонад, балки сабаби фаъолияти y шуда, максади ояндаи хаёти ypо муайян мекунад ва шахсpо боодобу хушахлок мегаpдонад» [1, с. 37].
М. С. Mакаpенко таъкид мекаpд, ки мехнат на танхо ахамияти истехсоли чамъиятй доpад, балки вай ба таpаккиёти шахсият таъсиp меpасонад [4, с. 97].
^p андозае ки хонанда максади таpбиявии мехнатpо даpк мекунад, хамон кадаp даp y талабот ва вачхи заpypати мехнат каpдан пайдо мешавад. Ибтидои ташаккули малакахои мехнатй аз оила ва муносибатхои оилавию маишй оFоз меёбад. Даp оила падаpy модаpон ба таpбияи иктисодии фаpзандон машFyл шуда даp онхо сифатхои Fамхоpй, эхтиёткоpй, саpфакоpй ва боинтизомиpо даp онхо ташаккул диханд. Сyпоpида шудани намудхои гуногуни мехнат даp оила пеш аз хама мустакилият ва масъyлиятнокиpо даp ^дакон таpбия менамояд. Танхо даp натичаи хамин кобилияти баpтаpаф намудани дyшвоpй даp ^дак пайдо гаpдида, ташабyскоpй даp онхо ташаккул меёбад.
Аз таpафи дигаp, бо ин восита ^дакон фахмидани накши мехнатpо даp зиндагй аз мехнати оилавй саp каpда, фаъолона даp мехнати чамъиятй иштиpок намудан ва аз самаpаи мехнати онхо калонсолон бахpаваp мегаpданд. Аз ин чихат даp синни хypдсоли мувофики максад ба ^дакон таpбияи иктисодй додан даp онхо нисбат ба касоне, ки мехнати софдилона мекунанд хисси мухаббат ва эхтиpом ва нисбат ба касоне, ки аз хисоби дигаpон зиндагй каpдани мешаванд хисси нафpат пайдо мегаpдад.
Мувофики максад ташкил каpдани таpбияи мехнатй ва ташаккул додани махоpатy малакахои мехнатй ба шахсияти бачагон таъсиpи фоидабахши маънавию эстетикй меpасонад. Бо максади муайян каpдани таpбияи иктисодй мо оилахо ва муассисахои тахсилоти миёнаи умумии минтакаи Куло6и вилояти Хатлон тачpибахои психологию педагогй гyзаpонидем.
Натичаи тадкикоти мо нишон дод, ки то кунун даp аксаp оилахо таpбияи иктисодй мувофики талаботхои педагогию психологй ба pох монда нашудааст. Далли масъалаи таpбияи иктисодй ва ташаккули махоpатy малакхои мехнатй тавассути таъсиpи бевоситаи падаpy модаpон ва шахсони калонсоли оила мебошад, ки маълумотхои аники педагогй дошта даp таpбияи насли навpас аз ин донишхо истифода мебаpанд. То хол оилахои ёфт мешаванд, ки кyдаконpо танхо даp холати заpypиат ба миён омадан ё он сyпоpиши мехнатиpо медиханд, ки ин сабаби бехуда гyзаpонидани вакт мегаpдад.
Рафти тадкикот нишон дод, ки даp таpбияи иктисодй ва ташаккули махоpатy малакахои мехнатии хонандагон мавкеи калонсолон баFOят калон буда, ин талабот даp оилаю чомеа мухити мехнатиpо ба вучуд меоpад. Даp натича майлу хохиш ва шавку pаFбати ^дак ба интихоби касбхои гуногун меафзояд.
Баpои омузиш ва тадбики мисолхои даp боло зи^ шуда, мо аз ваpакахои гуногуни пypсиш истифода бypдем, ки аз фоида холй нест. Баpои мисол, намунаи пypсишхое, ки ба падаpy модаpон ва хонандагон пешниход каpдем:
Савол: Оё фарзандони Шумо дар бораи мафхумхои иктисодй маълумот доранд?
Аз 100 % 20 % озмудашавандагон чавоб доданд, ки мо ба фарзандонамон оид ба мафхумхои эхтиёткорй, сарфакорй, хушмуомилагй, масъулиятшиносй, ташаббускорй мунтазам маълумот медихем.
40% озмудашавандагон чавоб дод, ки баъзан мавридхо хангоми зарурият ба миён омадан ба фарзандонамон дар бораи мафхумхои иктисодй маълумот медихем.
Аз микдори умумй 20% тадкикшавандагон чавоб доданд, ки мо барои ба рох мондани тарбияи иктисодй фахмонидаи мафхумхои тачассумкунандаи иктисодй вакт надорем. Аз микдори умумй 20%-и тадкикшавандагон аз чавоб додан ба саволхои мо худдорй карданд.
Тахлили варакаи пурсиш нишон дод, ки тарбияи иктисодиро дар оила ва гузаронидани корхои тарбиявй дар мактаб пурзур намудан зарур аст. Албатта мо чунин мешуморем, ки ба воситаи мехнат кудак дар хусуси мехнат ва зарурияти он пурра тасаввурот пайдо мекунад.
Савол: Оё шумо дар интихоби касби фарзандатон таъсири худро мерасонед ё не?
Чавоб: Оре, дар баробари интихоби касбу хунари фарзандон мо бевосита таъсири мусбии худро мерасонем.
Савол: Шавку хаваси шумо нисбат ба дарсхои технологияи касбу хунар чи гуна
аст?
Чавоб: Зеро ки мо аз ин дарсхо бахра гирифта, тарзи омода сохтани ин ва ё он асбобхои рузгор тайёр кардани хуришхо ва намудхои пухту пазро меомузем.
Савол: Таъсири волидайн ва калонсолони оила дар ташаккул ва интихоби касбу хунари шумо?
Чавоб: Албатта, таъсири аъзои оила калон буда, дар интихоби касбу хунар ёрии амалии худро мерасонанд.
Мушохидахо нишон доданд, ки аксари хонандагон бо тавсияи волидайн, баъзехо бо таъсири хамсинфон ва як кисми хонандагон бо тавсияи хешу табор касби ояндаи хешро интихоб менамоянд. Аз ин ру баъди хатми муассисахои тахсилоти ибтидоии касбиву олй ва гирифтани касб дар фаъолоияти кории аксари чавонон пешравй ё масъулияти баланди шахрвандй эхсос карда намешавад. Аз ин лихоз, онхо мачбур мешаванд, ки касби дигарро интихоб намоянд ва ё дар дигар соха кор ва фаъолият намоянд, зеро тавсияи дурусти интихоби касб ба кудакону наврасон яке аз рукнхои асосии кормандони сохаи маориф ва волидон ба хисоб меравад.
Тадкикот нишон дод, ки сохибхунарию кордонии падару модар ва аъзои калони оила ба ташаккули махорату малакахои мехнатии кудакон таъсири мусбат расонида, дар рушди минбаъдаи захматписандию зебопарастй, сарфаю сариштакорй, масъулиятшиносию фаъолй ва созандаю эчодкор будан замина мегузорад.
Адабиёт:
1. Ананев Б. Г. Проблемахои ташкили характер / Б. Г. Ананев . - Л., 1949.
2. Консепсияи миллии тарбия. ^арори Х,укумати Чумхурии Точикистон аз 3-юми марти
соли 2006, № 44. - Душанбе, 2006.
3. ^одиров Б. Таърихи афкори педагогии халки точик / Б. ^одиров. -Душанбе: Ирфон,
1998.
4. Макаренко А. С. Мунтахоботи педагогй. Ч,. 4. / Макаренко А. С. - М., 1960.
РОЛЬ СЕМЬИ В ЭКОНОМИЧЕСКОМ ВОСПИТАНИИ УЧАЩИХСЯ
Экономическое воспитание является важным фактором умственного развития человека. Поэтому экономическое воспитание и обучение считается составной частью образования и воспитания подрастающего поколения. Автор, на основе изучения педагогических и психологических работ, исследует значения экономического воспитания, а также анализирует итоги психолого-педагогических экспериментов в экономическом воспитания учащихся.
Ключевые слова: экономическое воспитание, трудовые навыки и умения, семья, родители, нравственность, экономичность.
THE ROLE OF FAMILY IN ECONOMIC TRAINING OF PUPILS
The economic training is the main factor of the mental development of the person. Thus economic training is considered as the compound part of education and the training of younger generation. The author based on the study of pedagogical and psychology works explores the
economic value of education, and analyzes the results of psychological and pedagogical experiment in economic education of pupils.
Keywords: economical Labour education, the Labour of skills and habits of family, parents, morality, economic.
Сведения об авторе: Исоева Дилором Сайдахмадовна, соискатель Кулябского государственного университета имени А. Рудаки, e-mail: bbk.89@mail.ru
About author: Isoeva Dilorom Saydahmadovna, researcher of the Kulob State University named after A. Rudaki
ТАЪСИРИ РАВИШИ ТАДРИСИ ФАЪОЛ БАР ПЕШРАФТИ ТАДСИЛИИ
донишчуён
Маузунзода Б. Ф.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Орзуи деринаи хар чомеае пешрафт ва боло бурдани маънавиёти афроди он чомеа ва дониши шахрвандони фархехта ва андешаманд аст, то битавонанд тасмимоти сахехеро дар масъалахои мухталифи фархангй, иктисодй, ичтимой, сиёсй бигиранд ва барномарезии сахехе дошта бошанд ва ин бастагй ба вучуди низомхои омузиши олии фаъол ва чуё дорад. Дар пешрафте дар чомеа аз низоми коромад ва сахехи омузиши олй дар чомеахо баргирифта мешавад ва ин масъалаи мухим ба омилхои зиёде, аз чумла, тагири шевахо ва улгухои тадрис ва дар чихати истифода аз равишхои навин ва фаъол бастагй дорад.
Ба эътикоди коршиносони таълиму тарбият донишчуёне, ки аз тарики омузиши фаъол ба ёдгирй мепардозанд, натанхо бехтар дониш меомузанд, балки аз ёдгирй лаззати бештаре мебаранд, зеро онхо ба чои ин ки факат шунаванда бошанд, фаъолона дар чараёни ёдгирй ширкат меварзанд ва худро масъули ёдгирии хеш медонанд [1]. Агар чараёни ёдгирй - ёддихй дар синф бар асоси шеваи халли масъала (равиши илмй) тархрезй шавад, донишчуён илова бар ин ки омузиш мебинанд, хам тарбият мешаванд, хам бо тартиби кори илмй ошно хоханд шуд.
Ин равиш муассиртарин равиши таълиму тарбият ба хисоб меравад ва агар низоми омузиш битавонад тавоноии халли масъаларо ба фарогирандагон ёд дихад, ба хадафхои худ даст ёфтааст. Хдрчй кудрати тасмимгирй ва интихоби рохи халхои матлуб дар фарогирандагон афзоиш ёбад, онхо ниёзхои рузмарраи худро рохаттар рафъ мекунанд ва муваффактар хоханд буд [2].
Дар равиши баргирифта аз халли масъала муаллим ба унвони осонкунандаи чараёни ёддихй омузишро огоз ва донишчуёнро ба хамкории фаъол дар чараёни ёдгирй ташвик менамояд. Донишчуён пас аз бахс ва гуфтугу бо сарфи замони кофй ба шиносоии масъала ва кашфи мавзуоти марбут ба он мепардозанд ва ин кор барои халли масъала сабаб шуда ва нихоятан бо ба кор гирифтани дониши касбшуда ёдгирии амик ва пешрафти тахсилй хосил хохад шуд [3]. Пешрафти тахсилй масъалаест, ки харсола хачми азиме аз пажухишхоро ба худ ихтисос медихад. Дар бозбинии теъдоди зиёде пажухишхои марбута ба омилхои муассир бар пешрафти тахсилй 288 мутагайирро ёфтаанд, ки дар тахкикоти мухталиф робитаи онхо бо ёдгирй ва пешрафти тахсилй мавриди баррасй карор гирифта аст ва ин мутагайирхоро дар 30 мавзуъ ва 6 табака дастабандй кардаанд. Пешрафти тахсилй мавзуе аст, ки бахусус дар холи хозир мавриди таваччухи тамомии кишвархои чахон аст ва ба унвони мутагайири вобаста тахти таъсири як омил нест, балки омилхои зиёде ба монанди истеъдоди тахсилй, авомили шинохтй, монанди хуши умумй, худкоромадии тахсилй, рохбурдхои худтанзимй, сохтори дарс, ангезиши тахсилй, тавоноии ёдгирандагон, омузиши муаллимон ва ангезиши ёдгирандагон бар руи он таъсир доранд.
Фазлй ва Чаводй низ пажухише дар мукоисаи равишхои тадриси фаъол анчом доданд ва ба ин натича расиданд, ки равишхои тадриси фаъол бар пешрафти тахсилии донишомузон дар се самти шинохтй, махоратй ва нигаришии дарси ичтимой муассир хастанд [4].
Аббосиён дар пажухише, ки дар бораи таъсири равишхои тадриси фаъол бар пешрафти дарсии донишомузон анчом дод, ба ин натича расид, ки донишомузони
47
