Научная статья на тему 'The role of bacterias in the etiology of chronic - purulent and atrophic antritis'

The role of bacterias in the etiology of chronic - purulent and atrophic antritis Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
145
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОСТРЫЙ ГАЙМОРИТ / ХРОНИЧЕСКИЙ ГНОЙНЫЙ ГАЙМОРИТ / ХРОНИЧЕСКИЙ ГНОЙНЫЙ АТРОФИЧЕСКИЙ ГАЙМОРИТ / ЭТИОЛОГИЧЕСКИЙ СОСТАВ / БАКТЕРИЯ / АНТИБИОТИК / УСТОЙЧИВОСТЬ / ACUTE SINUSITIS / CHRONIC PURULENT SINUSITIS / ATROPHIC CHRONIC PURULENT SINUSITIS / ETIOLOGICAL STRUCTURE / BACTERIA / ANTIBIOTIC RESISTANCE

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Жалилова Мадинабону Тўрақуловна, Алиев Шавкат Рўзиматович, Зокиров Мирмухсим Мухторович

В научной работе больные в возрасте от 18 до 51 лет: из них хронический гнойный гайморит 27 и 31 больных с хроническим гнойным атрофическим гайморитом был поставлен диагноз всего 58 больным. Всего у 58 больным изучены этиология заболевания и оценка чувствительности к антибиотикам. При ХГГ ведущее место занимали грамположительные кокки (47,7%). Роль грамположительных кокков при этиологии ХГАГ заболевания по сравнению с показателем ХГГ снизилось на 1,7 раза. Наряду с этим в ХГАГ этиологическая роль грамотрицательных бактерий, анаэробные кокки и грибы в ХГГ в сравнении (1,5 2,3; 2,2 2,5) соответственно определилось увеличение числа 2 раза больше. Выявилось высокая чувствительность выделенных штаммов бактерий стафилококки в основном к цефалоспорину и антибиотикам хинолинного ряда (90%), стрептококковые бактерии кроме выше указанных групп антибиотикам традиционного пени циллинного ряда (85 90%), представители синегнойной палочки только к антибиотикам цефалоспоринного ряда цефипам (80) и из хинолинов левоксимед и гатифлоксацину (70 90%).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Жалилова Мадинабону Тўрақуловна, Алиев Шавкат Рўзиматович, Зокиров Мирмухсим Мухторович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «The role of bacterias in the etiology of chronic - purulent and atrophic antritis»

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

МИКРОБИОЛОГИЯ

УДК: 616.216.1-002:616-007.23036.12

СУРУНКАЛИ ЙИРИНГЛИ ВА АТРОФИК ГАЙМОРИТ ЭТИОЛОГИЯСИДА БАКТЕРИЯЛАРНИНГ РОЛИ

ЖАЛИЛОВА МАДИНАБОНУ ТУРАЦУЛОВНА

Тошкент тиббиёт академияси "Бактериология ва вирусология" мутахассислиги магистранти АЛИЕВ ШАВКА Т РУЗИМА ТОВИЧ Тиббиёт фанлари номзоди, Тошкент тиббиёт академияси микробиология, вирусология ва иммунология кафедраси доценти ЗОКИРОВ МИРМУХСИМ МУХТОРОВИЧ Тиббиёт фанлари номзоди, Тошкент тиббиёт академияси микробиология, вирусология ва иммунология кафедраси доценти

РОЛЬ БАКТЕРИЙ ПРИ ЭТИОЛОГИИ ХРОНИЧЕСКОГО - ГНОЙНОГО

И АТРОФИЧЕСКОГО ГАЙМОРИТА

ЖАЛИЛОВА МАДИНАБОНУ ТУРАЦУЛОВНА

Магистр по специальности «Бактериология и вирусология» Ташкентской медицинской академии

АЛИЕВ ШАВКА Т РУЗИМА ТОВИЧ Кандидат медицинских наук, доцент кафедры микробиологии, вирусологии и иммунологии Ташкентской медицинской академии ЗОКИРОВ МИРМУХСИМ МУХТОРОВИЧ Кандидат медицинских наук, доцент кафедры микробиологии, вирусологии и иммунологии Ташкентской медицинской академии

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

АННОТАЦИЯ

В научной работе больные в возрасте от 18 до 51 лет: из них хронический-гнойный гайморит 27 и 31 больных с хроническим гнойным атрофическим гайморитом был поставлен диагноз всего 58 больным. Всего у 58 больным изучены этиология заболевания и оценка чувствительности к антибиотикам. При ХГГ ведущее место занимали грамположительные кокки (47,7%). Роль грамположительных кокков при этиологии ХГАГ заболевания по сравнению с показателем ХГГ снизилось на 1,7 раза. Наряду с этим в ХГАГ этиологическая роль грамотрицательных бактерий, анаэробные кокки и грибы в ХГГ в сравнении (1,5-2,3; 2,2-2,5) соответственно определилось увеличение числа 2 раза больше. Выявилось высокая чувствительность выделенных штаммов бактерий стафилококки в основном к цефалоспорину и антибиотикам хинолинного ряда (90%), стрептококковые бактерии кроме выше указанных групп антибиотикам традиционного пени-циллинного ряда (85-90%), представители синегнойной палочки только к антибиотикам цефалоспоринного ряда цефипам (80) и из хинолинов левоксимед и гатифлоксацину (70-90%).

Ключевые слова: острый гайморит, хронический гнойный гайморит, хронический гнойный атрофический гайморит, этиологический состав, бактерия, антибиотик, устойчивость

THE ROLE OF BACTERIAS IN THE ETIOLOGY OF CHRONIC-PURULENT AND ATROPHIC ANTRITIS

JALILOVA MADINABONU TO'RAQULOVNA

Undergraduate in the specialty "Bacteriology and virology" Tashkent medical academy АLIYEV SHA VKA T RO'ZIMA TOVICH

Candidate of medical sciences, docent of the

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

department of microbiology, virology and immunology Tashkent medical academy ZOKIROV MIRMUHSIM MUXTOROVICH

Candidate of medical sciences, docent of the department of microbiology, virology and immunology Tashkent medical academy

ABSTRACT

In a study, patients aged from 18 to 51 years old: out of 58 were diagnosed in 27 chronic purulent sinusitis and 31 patients with chronic atrophic purulent sinusitis. All of patients were studied the etiology of the disease and the evaluation of the sensitivity to antibiotics. When CHPA leading position occupied Gram-positive cocci (47.7%). The role of the gram-positive cocci with the disease etiology as compared with CHPA decreased by 1.7 times. Along with these etiologic role in CHPAA Gramnegative bacteria, anaerobic cocci and fungi in comparison to CHPA (1.52.3; 2.2-2.5) appropriately increasing the number of times 2. It revealed a high susceptibility of bacterial strains Staphylococcus generally to cephalosporin antibiotics and the xinoline series (90%), streptococcal bacteria other than the above mentioned groups traditional antibiotics penicillin series (85-90%), Pseudomonas aeruginosa only representatives of antibiotic cephalosporin series cefipam (80) and levoksimed of xinolines and gatifloxacin (70-90%).

Key words: acute sinusitis, chronic purulent sinusitis, atrophic chronic purulent sinusitis, etiological structure, bacteria, antibiotic resistance

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

Мавзунинг долзарблиги. Замонавий тиббиётнинг х,озирги кундаги асосий муаммоларидан бири юкори нафас йулларида руй берувчи уткир ва сурункали ялли^аниш касалликларини даволаш ва уларнинг асоратларини олдини олиш хисобланади - [2, 4, 5, 11].

Оториноларингология амалиётида курсатилаётган муаммолар-нинг ах,амияти шундан иборатки, бурун ёндош бушликларининг яллиfланиш касалликлари юкори нафас йулларида учровчи касалликларнинг умумий структурасида олдинги уринларни эгаллаб турмокда. Купчилик тадкикотчилар х,ам бурун олди ёндош бушликлари шиллик кавати ялиfланишларининг х,иссасини умумий ЛОР патоло-гияси структурасида (30-35%) ошиб бориётганлигини таъкидлашмок-далар - [1, 3, 6, 7].

Сурункали йирингли ва атрофик гайморитда беморларнинг патологик ашёсидан микроорганизимларнинг ажратиб олиш, тургача идентификация килиш, уларнинг касаллик этиологиясидаги ролини аниклаш оториноларингологик амалиётда мух,им ах,амиятга эга хисобланади. Шу билан бир каторда ажратиб олинган ^узfатувчиларнинг замановий антибиотикларга резистентлигини урганиш оркали, касал-ликни шифокорга максадга мувофик эффектив даволаш имкониятини беради ва касални даволаниш кунларини кискартириб, касалликнинг асоратларини камайтиради - [3].

Юкорида келтирилган муаммолардан келиб чикган х,олатда сурун-кали йирингли ва атрофик гайморитли беморлардан бактериал флора-ни ажратиб олиш ва ^узfатувчиларнинг антибиотикларга резистент-лигини аниклаш оркали, дори воситаларини бошланлич (стартовой) антибиотик, даволаш воситаси сифатида куллашни оторинолоринго-логия поликлиникаларига тавсия этишни ишимизнинг максади килиб олдик.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

Материал ва текшириш усуллари. ТТА иккинчи клиникаси оториноларингология булимида ва поликлиникасида даволанаётган 18 ёшдан 51 ёшгача булган 58 нафар беморлар; булардан сурункали йирингли гайморит (СЙГ) -27 ва 31 бемор сурункали йирингли атрофик гайморит (СЙАГ) ташхиси ^уйилган жами 58 нафар беморлар кири-тилди. Беморларда уткир йирингли гайморит тасди^ланган тавдирда бактериологик текшириш учун гаймор бушли^дан пункция ^илинган биологик ашёларидан (йиринг) олинди. Ажратиб олинган бактериялар авлод ва тургача идентификация Вегдеу^ - [8, 9] буйича олиб борил-ди. Патологик ажралмалардан ажратиб олинган бактерияларнинг УЙГ да мивдорий курсаткичи касалик келтириб чи^ариш доирасида (105 -106) булган тавдирда, касалликда этиологик рол уйнаши эътиборга олинди.

Олинган натижалар ва уларнинг тахлили. Олинган натижа-ларни тах,лил ^илиш жараёнида гаймор бушлилидан пункция ^илиниб, ушбу биотопдан олинган биологик ашёда, аспиратда (йирингдан) микрофлоранинг сифат ва мивдорий таркибини х,исобга олдик. Гаймор бушли^дан биологик ашё олиш антибиотиклар билан даволашни бошламасдан олдин амалга оширилди.

СЙГ касалликлари билан оfриган 28 та беморларнинг 24 таси йирингли ажралмаларидан (85,8%) микроорганизимлар ажратиб олинди. СЙАГ эса бу курсаткич (90,3%) ташкил ^илди.

СЙГ билан оfриган 24 беморларнинг йирингли ажралмаларидан 38 та микроб штаммлари ажратиб олинди, СЙАГ да 31 та беморлар-дан 51, жами 89 бактериялар штамми ажратиб олинди.

Келтирилган адабиёт шархларидан маълумки сурункали йирингли гайморит этиологиясида бактерияларнинг ассоциацияда келиши касалликнинг кечиши ва даволашда бирмунча ^ийинчиликларни туэдириши табиийдир. Шулардан келиб чи^ган х,олатда биз х,ам СЙГ ва

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

СЙАГ этиологиясида микроблар ассоциациясини ролини тахлил килга-нимизда куйидаги натижаларни олдик (1-диаграмма).

Диаграмма 1. СЙГ ва СЙАГ ажратиб олинган наъмуналарга нисбатан бактерияларни монофлора ва ассоциацияда учраши.

Келтирилган диаграммадан куриниб турибдики СЙГ моноинфекция 13 беморларда кузатилди ва 54,2% ташкил килди. 11 бемор-ларда микроблар ассоциацияда келган (45,8%). СЙГ да монофлора структурасида анаэроб бактериялар 2 та (18,2%), аэроб ва факуль-тативлар эса 9 беморларда аникланди (81,8%). Ажратиб олинган ассоциация структурасида асосан аэроб+аэроб ассоциациялар юкори курсаткичга эга булди (84,6%), факат 2 та беморларда аэроб + анаэроб ассоциациялар (15,4%) учради.

СЙАГ ажратиб олинган наъмуналарга нисбатан бактерияларни монофлора ва ассоциацияда учраши СЙГ курсаткичларидан фарк килди. СЙАГ бактерияларни монофлора куринишида 9 та беморда учраб 32,1% ташкил килган булса, уларнинг ассоциацияда учраши 19 та беморда регистрация килинди ва 67,9% ташкил килди. Бу курсаткич СЙГ курсаткичидан 1,3 маротаба купрок эканлиги маълум булди. СЙАГ монофлора структурасида анаэроб бактериялар 1 та беморларда (11,1%), аэроб ва факультативлар эса 8 беморларда аникланди (88,9%). Ажратиб олинган ассоциация структурасида аэроб+аэроб

35

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

ассоциациялар курсаткич 10 беморда (52,6%), анаэроб +аэроб ассо-циациялари эса 9 беморларда учради (47,4%).

Аэроб - аэроб ассоциациялар структурасида Ps. aerugenosae + Staphylococcus sp., Ps. aerugenosae + Streptococcus sp. ва Ps. aerugenosae + Enterobacteriaceae spp. вакиллари 2 тадан холатларда учради. Анаэроб - аэроб ассоциациялар структурасида эса 8 та бе-морнинг 6 тасида Peptoctreptococcus spp. (75%) ва 2 беморларда Peptococcus spp. (25%) келган. ^изи^арлиси шундан ибортки СЙАГ билан оfриган беморларда анаэроб бактериялар асосан замбуруf микроорганизимлар вакиллари билан (Aspergillus spp., Penicillium spp.) ассоциациялар (62,5%) келган. Долган холларда Moraxella catarrhalis (25%) ва Str.pyogens (12,5%) билан ассоциацияда келган.

Олинган натижалардан куриниб турибдики СЙАГ ажратиб олин-ган ассоциация структурасида аэроб+аэроб ассоциациялар курсаткичи СЙГ курсаткичига нисбатан 1,3 маротаба камайган булса, анаэроб +аэроб ассоциациялар курсаткичи эса СЙГ курсаткичига нисбатан 1,8 маротаба купайган.

■ СЙГ; Грам {+) "СИГ ■ СИАГ

_кокклар; 55.2_

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

Диаграмма 2. СЙГ ва СЙАГ билан касалланган беморлар ажрал-масидан ундирилган ^^атувчиларнинг умумий ажратиб олинган бак-териялар штаммларига нисбатан куриниши

СЙГ ва СЙАГ билан оfриган беморлардан ажратиб олинган 89 бактериялар штамларининг структураси урганилганда (диаг.2.) ^уйи-даги натижаларни кузатдик. СЙАГ да Грам мусбат коккларнинг учраш даражаси СЙГ нисбатан 1,7 маротаба камайган булса, грам манфий коккларда бу курсаткич купайишга мойил эканлигини курамиз. СЙГ анаэроб бактериялар умумий ажратиб олинган штаммларга нисбатан 7,9% ташкил ^илган булса, СЙАГ бу курсаткич 2,5 маротаба (Р<0,05) ишонарли ю^ори эканлиги ани^ланди.

Шуниси ^изи^арлики СЙАГ этиологиясида пиоген кокклар ва Moraxella catarrhalis, Haemofillus influenzee ларнинг роли 1,7; 1,3; ва 2,2 маротаба мос равишда камайган ва шу билан бир ^аторда касаллик этиологиясида Pseudomonas aeruginosae, ичак гурух,и вакилларидан E.coli ноклостридиал анаэробларнинг роли (2,2; 2,9; 2,1) мос равишда ошган.

СЙАГ этиологиясида замбуру^ар сезиларли патологик ролни уйнаши маълум булди. Агар СЙГ умумий ажратиб олинган бактериялар штаммига нисбатан замбуру^ар 15,8% учраган булса, бу курсаткич СЙАГ 1,5 маротаба ошган. Шу билан бир ^аторда СЙГ да замбуру^ар вакиллари деярли бир хил беморларда ани^ланган булса (5,2% мос равишда), СЙАГ Candida spp. авлоди вакилларини учраши-ни камайиши билан бир ^аторда, мотор замбуру^ар вакилларининг улушининг ортиб бориши (Penicillium spp., Aspergillus spp. 1,5 ва 2,3 маротаба, мос равишда) кузатилди.

Шундай ^илиб олинган натижаларни тахлил ^илганимизда СЙГ билан оfриган беморларнинг гаймор бушли™ аспиратидан ажратиб олинган бактериялар структурасида асосан ролни 47,4% Грам мусбат

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

кокклар, яъни Staphylococcus sp., ва Streptococcus sp. вакиллари, булардан 18,4% холларда касаллик этиологиясида Staphylococcus aureus, 13,1% Streptococcus pneumonia ва 10,6% холларда Streptococcus pyogenes рол уйнагани биз томондан асосланиб берилди.

СЙАГ олинган натижалар СЙГ курсаткичларидан тубдан фар^ ^илган. СЙАГ касаллик этиологиясида Грам мусбат коккларнинг роли 27,4% га туfри келган ва СЙГ курсаткичларига нисбатан 1,7 маротаба камайган. Шундай холат Haemophilus influenza ва Moraxella catarrhalis бактерияларига х,ам хос булган. Шу билан бир ^аторда СЙАГ Грам манфий бактерияларни (Ps. aerugenosae, Enterobacteriaceae spp.) ва анаэроб коккларнинг (Peptoctreptococcus spp. Peptococcus spp.) роли СЙГ нисбатан 2,2 -2,5 маротаба мос равишда ошган. СЙАГ билан Ofриган беморларнинг гаймор бушлилида касаллик этиологиясида рол уйнаган ва биз учун ^изи^арли булган маълумотлардан бири матор замбуру^арнинг учраш курсаткичлари булди. Агар СЙГ билан оfриган бемрларнинг 10,4 % магор замбуру^ари учраган булса, СЙАГ да бу курсаткич 19,6% ошган.

СЙГ ва СЙАГ касалликларида касалликнинг кечишига табиийки, организимнинг шу касаллик давридаги реактивлик холати ва ёндош касалликларнинг кузатилиши мух,им рол уйнайди. Бизнинг олган натижаларимиз х,ам шуни тасди^ламовда. Бизнингча СЙАГ бемор-ларда организимнинг реактивлик х,олатини ишонарли пасайиши, айни^са о™з бушлили ва ю^ори нафас йулларида мах,аллий имму-нитетни сустлашиб кетиши - [10] касалликда микроб ассосацияларини ошишига ва айни^са облигат анаэроблар ва маюр замбуру^арини касаллик этиологиясида ролни ошишига олиб келди - [3].

Оторинолорингология поликлиникалари ва клиникаларида анти-биотикларни даволашда асосланмаган ва системасиз ^улланилиши,

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

бактерияларнинг ута антибиотикларга чидамли (полирезистент) штаммларини селекция булишига ва уларни тар^алишига сабаб булади - [12].

Шуни алохида таъкидлаш зарурки йирингли ялл^ланишларда антибиотикларнинг эмперик буюрилиши, х,ар томонлама олдиндан утказилган бактериологик, клиник текширувлар мониторингига асос-ланган булиши шарт. Эмперик равишда ^улланилаётган антибиотикларнинг клиник ноэффективлиги 24-72 соат мабойнида ани^ланади, бу даврга келиб бактериологик текширувлар натижаси х,ам антибио-тиклар билан даволашни коррекция ^илиш имкониятини беради. СЙГ ва СЙАГ билан оfриган беморлардан ажратиб олинган бактериялар штаммларининг антибиотикларга сезгирлиги урганилди. Олинган натижалар шуни курсатдики СЙГ ва СЙАГ билан оfриган беморлардан гаймор бушли™ пункцияси (аспирати) ажралмасидан ажратиб олинган бактериялар штамларидан стафилококклар асосан цефалоспрорин ва хинолин ^атори антибиотиклари вакилларига кучли сезгирлиги ани^-ланди. Стрептококк бактериялар вакиллари эса ю^орида келтирилган гуру^лардан таш^ари, традицион пенициллин ^атори антибиотик-ларига сезгирлиги ю^ори булди. СЙГ даволашда анча муаммоларни келтириб чи^арувчи кук яшил йиринг таё^чалар вакиллари фа^ат цефалоспрорин ^атори антибиотикларидан цефипам ва хинолинлар-дан левоксимед ва гатифлоксацинга ю^ори сезгирлиги борлиги, долган гурух, антибиотикларига уртача сезгир, ёки мутло^ резистент эканлиги маълум булди. Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis ^узfатув-чилари эса карбапенам ва фторхинолин ^атори антибиотикларига ю^ори сезгирлиги ани^ланди.

ХУЛОСАЛАР

1. СЙГ касаллик келтириб чи^арувчи этиологик факторлар структурасида асосан ролни 47,4% Грам мусбат кокклар, яъни

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

Staphylococcus sp., ва Streptococcus sp. вакиллари уйнади. СЙАГ касаллик этиологиясида Грам мусбат коккларнинг роли СЙГ курсат-кичларига нисбатан 1,7 маротаба камайди. Шу билан бир ^аторда СЙАГ Грам манфий бактерияларни (Ps. aerugenosae, Entero-bacteriaceae spp.)ва анаэроб кокклардан (Peptoctreptococcus spp. Peptococcus spp. ) ва замбуру^арларни (Penicillium spp., Aspergillus spp.)этиологик роли СЙГ нисбатан (1,5-2,3;2,2 -2,5) мос равишда маротаба купро^ эканлиги ани^ланди.

2. Ажратиб олинган бактериялар штаммларидан стафилококклар асосан цефалоспрорин ва хинолин ^атори антибиотикларига (90%) стрептококк бактериялар вакиллари эса ю^орида келтирилган гурухлардан таш^ари, традицион пенциллин ^атори антибиотикларига (85-90%), кук яшил йиринг таё^чалар вакиллари фа^ат цефалоспрорин ^атори антибиотикларидан цефипам (80%) ва хинолинлардан левоксимед ва гатифлоксацинга (90-70%) ю^ори сезгирлиги, долган гурух антибиотикларига уртача сезгир,ёки мутло^ резистент эканлиги маълум булди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Бобохонов М.Г., Мирзаева М.А., Исламов А.Й. Этиология острых бактериальных синуситов //Материалы IX Республиканского съезда эпидемиологов гигиенистов, санитарных врачей и инфекционистов Узбекистана. - Ташкент, 2010. - 39 б.

2. Иванова М.А., Пискунов Г.З. Сравнительная характеристика микрофлоры полости носа и околоносовых пазух у пациентов с рецидивирующими воспалительными заболеваниями // Рос. ринолар. 2007. № 3. С. 18-21.

3. Лопатин А.С., Гамов В.П. Острый и хронический рино-синусит: этиология, патогенез, клиника, диагностика и принципы лечения. - Москва: Медицинское информационное агентство. - 2011. - 76 б.

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» 2017 №3 (март)

4. Лутфуллаев У.Л. Микрофлора гайморитов у больных с доброкачественными опухолями полости носа и гайморовой пазухи // Stomatologiya. - 2015. - Том 61, 2015. - С. 128-130.

5. Маткаримов М.Ю., Эсамуратов А.И. Особенности высе-ваемости микроорганизмов у больных детей с гнойными гайморитами: научное издание // Журнал теоретической и клинической медицины. -Т., 2013. C. 162-167.

6. Молчанова М.В. Значение анаэробной флоры при остром верхнечелюстном синусите у детей// TERRA MEDICA.№ 1/2014.С. 3237.

7. Пальчун В.Т. и др. Особенности формирования хронического воспаления в верхнечелюстной пазухе // Вестн.оторинолар. 2011. № 2. С. 5-7.

8. Определение чувствительности микроорганизмов к антибактериальным препаратам. Методические указания. МУК 4.2 1890-04 // Коллектив авторов. Клиническая микробиология и антимикробная химиотерапия. - Москва, 2004. - Т.6. - №4. - 306-359 б.

9. Определитель бактерий Берджи (Перевод с английского) Под редакцией Хоулта Дж, Крига Н, Снита Р, Стейли Дж., Уилямса С. -Москва: Мир. - Т.1-2. - 1997. - 389 б.

10. Салимова Ш.С., Хушва^това Н.Х., Хайитов А.А. Изменение иммунного статуса у больных с хроническим синуситом, осложненных кандидозной инфекцией. //«Оториноларингологиянинг замонавий йуналишлари» мавзусидаги Узбекистон оториноларингологиянинг IV съезди.Тошкент- 2015.-87 б.

11. Ikeda K. Bacteriologic evaluation of sinus aspirates guided by ballon catheter in chronic rhinosinusitis // In: Abstracts book 23 rd Congress of the European Rhinology Society. Geneva, 2010. P. 45.

12. Rosenfeld R. M., Singer M., Jones S. Systematic review of antimicrobial therapy in patients with acute rhinosinusitis // Otolaryng. Head. Neck. Surg. 2007. Vol. 137. Suppl. 3. P. 32-45.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.