Научная статья на тему 'THE CONCAVE OF INSTRUCTIVE STATEMENTS IN THE TREATISE "MINHAJ-AL-AREFIN" MIR SAYYED ALI HAMADANI'

THE CONCAVE OF INSTRUCTIVE STATEMENTS IN THE TREATISE "MINHAJ-AL-AREFIN" MIR SAYYED ALI HAMADANI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
16
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОРАЛЬ / НРАВСТВЕННОСТЬ / БОГ / НАУКА / РЕЛИГИЯ / ЧЕЛОВЕК / УВАЖЕНИЕ / ПРЕДАНИЕ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Кодиров Каримджон

В статье рассматриваются нравственно-поучительные идеи в суфийском трактате «Минњољ-ул-орифин» Мирсайида Али Хамадани. Подчеркивается особенность его точки зрения с контекста суфийской терминологии.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СВОД ПОУЧИТЕЛЬНЫХ ВЫСКАЗЫВАНИЙ В ТРАКТАТЕ "МИНЊОЉ-УЛ-ОРИФИН" МИРСАЙИДА АЛИ ХАМАДАНИ

The article deals with the moral and instructive ideas in the Sufi treatise "Minhaj-al-arefin" Mir Sayyed Ali Hamadani. Especially emphasized his point of view with the context of Sufi terminology

Текст научной работы на тему «THE CONCAVE OF INSTRUCTIVE STATEMENTS IN THE TREATISE "MINHAJ-AL-AREFIN" MIR SAYYED ALI HAMADANI»

КАЛОМИ Х,ИКМАТУ МАЪРИФАТ ДАР РИСОЛАИ «МИЩОЧ-УЛ-ОРИФИН»-И

МИРСАЙИД АЛИИ ^АМАДОНИ

Цодиров К.

Донишкадаи давлатии забонуои Тоцикистон ба номи С. Улугзода

Миpсайид Алии Хдмадонй ба^и татбик;и ^ypъон, «Эй Расули ман, маpдyмpо ба суи Худои худ бо хикмат ва мавъизаи неку даъват кун ва бо бехд^ин pохи даъват бо онон мyнозиpа кун» (^ypъон, сypаи Нахл, ояти 125) пандхои ПаЙFамбаpи ислом Мyхаммадpо (с) даp «Минхоч-yл-оpифин» бо зеботаpин пиpояхо оpоста, бо такpоp ба маpдyм талк;ин намудааст. Миpсайид Алии Хдмадонй навиштааст: «...чанд сухан аз каломи ахли хикмату маъpифат чамъоваpй шуд ва онpо «Минхоч-yл-оpифин» ном ниходем, то аз шунидану хондани ин касеpо фоида ояд» [5, с. 92].

«Минхоч-yл-оpифин» даp ахкоми шаpиат баъди фаpмyдахои ^ypъони мачид, ба каломи худованд маpтаба доpад. Даp «Минхоч-yл-оpифин» бунёди ойини ислом истифода шуда, тамоми зиндагии бошyypонаи чамоаи исломй pиоя гаpдидааст. Миpсайид Алии Дамадонй даp «Минхоч-yл-оpифин» ахкоми шаpиат, фик^о мавpиди истифода к;аpоp дода аз фаpмyдахои Паёмбаpи ислом бахpа гиpифтааст. ^итъаи машхypи шайх Саъдй даp назми ин хадиси ПаЙFамбаp (с) аст: «Муъминон даp дустй ва таpаххyм баp якдигаp чун аъзои як пайкаpанд (бадананд): вак;те ки pанчyp шавад узве аъзо низ даp бехобиву таби он шиpкат (хамpохй) мекунанд: Банй одам аъзои як пайкаpанд, Кй даp офаpиниш зи як гавхаpанд. Чу узве ба даpд оваpад pyзгоp, Дигаp yзвхоpо намонад к;аpоp... [9, с. 3].

Махзани асpоpи «Минхоч-yл-оpифин» оёти к;ypъонй ва фаpмyдахои Паёмбаp (с) аст. Аз ин чост, ки аллома Ик;бол мефаpмояд: Шеъppо мак;суд агаp одамгаpист, Шоиpй хам воpиси ПаЙFамбаpист [9, с. 3].

Каломи ахли хикмату маъpифати иpфонии Миpсайид Алии Хдмадонй, ки накл ва истифодаи хадисхои ПаЙFамбаp (с) аст, даp миёни гуфтахои ПаЙFамбаp (с) pох ёфтааст. Даp «Минхоч-yл-оpифин» даp манзалати илм фаpмyдааст. «Илм то донй бихон, агаp доной» [5, с. 106]. Илмомузй аз таълимоти паЙFамбаpи Худо (с) аст, ки тамоми зиндагиpо даp баp мегиpад. Худованд илмеpо, ки шахси мазкyp мехохад, баpояш осон мегаpдонад ва низ ypо ба амал намудан тибк;и хамон илм хушнудии Аллох таъоло бошад, пас илми мазкyp сабаби хидояту pахнамой мегаpдад ва ypо ба музду подоши худованд саpфаpоз мегаpдонад. Даp аходиси Паёмбаpи Худо (с) омадааст, ки «Хдо касе даp pохе pавад, ки даp он талаби илм кунад, Худованд баpояш pохеpо ба суи бихишт осон мекунад ва хамоно фаpиштагон ба сабаби pизояте, ки аз коpаш доpанд, болхои хyдpо баpои толибилм мегyстypонанд (пахн мекунанд) ва хамаи касоне, ки даp замину осмонанд, хатто мохихо даp об баpои шахси олим омypзиш металабанд. Фазилати олим баp обид монанди фазилати мохи шаби чахоpдах баp соиpи ситоpахост ва дигаp ин ки уламо меpосбаpи Паёмбаpанд, ки эшон диpхам ва диноpе ба меpос нагзоштанд, балки илмpо ба иpс гузоштанд ва касе, ки онpо гиpифт, бахpаи вофиp баpдоштааст» [7, с. 40].

Даp хадиси набавй аз Aбyхypайpа (p) pивоят шудааст, ки Паёмбаpи Худо (с) фаpмyдааст. Бидех амонатpо ба касе, ки онpо ба ту амонат гузоштааст ва хиёнат макун касеpо, ки хиёнат каpдааст ба ту» [7, с. 43]. Миpсайид Алии Дамадонй даp ин хадиси Расули Худо (с) даp «Минхоч-yл-оpифин» амp менамояд, ки «даp амонат хиёнат макун» ва вопас додани амонатpо ба сохибаш яке аз вочиботи исломй мешyмоpад. Миpсайид Алии Хдмадонй баён медоpад, ки амонатдоpй даp дини ислом манзалати бyзypг аст ва сифати писандида аст, ки бояд хаp мусалмон ба он оpоста бошад. Вопас додани амонат музду подоши Худо ва эхтиpомy к;адpшиносии маpдyм аст ва ба амонати хиёнат каpдан даp зиндагй ба нокомй ва хоpй меоваpад.

Миpсайид Алии Дамадонй даp «Минхоч-yл-оpифин» як зyмpа панду хикматхои оpифона, монанди:

Озоpи кас махох, то амон ёбй.

Озоpи кас махох, то озypда нашавй.

Aфтодаpо даpёб, то дастгиp ёбй.

Он ки бо ту бадй кунад, бо вай некй кун, то к;адpи ту биафзояд.

Бо xама наpмию мадоpо кун, то аз душман биpаxй.

Баp неъмати касе xасад макун, то офият ёбй.

Баp зеpдастон шафкат кун, то биpаxй.

Ба xама осонй кун, то биpаxй.

Бyзypгй ба xe4 кас манеx, то хоp нагаpдй.

Ба хасм маситез, то аз кина биpаxй.

Дypмат нигаx Доp, то мyxтаpам гаpдй.

Касpо ба xакоpат манигаp, то хоp нашавй.

Коpи дигаpон кун, агаp бекоpй.

Некй андеша кун, то xама некй пайдо шавад.

Ёpи xама бош, агаp маpдй ва амсоли ищо тавсия медиxад, ки бояд мусалмонон муомилаи исломй дошта бошанд ва аз pафтоpy киpдоpи бад хyдpо эмин нигоx доpанд. Аз Анас (p) pивоят аст, ки Паёмбаp (с) фаpмyд: «Бо xамдигаp душманй, xасад ва катъи pобита нанамоед ва бо xамдигаp пушт надиxед. Эй бандагони Худо, бо xам баpодаp бошед ва баpои xеч мусалмоне pаво нест, ки беш аз се pyз баpодаpашpо таpк кунад...» [7, с. 55]. Даp ин xадис Паёмбаp (с) ишоpа намудааст, ки pобитаи баpодаpй даp Ислом аз pобитаи насабй ва хунй кавитаp аст, зеpо асосу поям pобитаи баpодаpй имони ба Худо мебошад.

Миpсайид Алии Дамадонй бо гyзоpиши ин xикматxои бyзypг мyсалмононpо ба ахлоки xамида, pафтоpи накy ва баpхypди хуб намудан бо xамдигаp таъкид менамояд. Фавоид ва xикматxои y xаpом будани душманй, xасад, озоpдиxии мусалмонон, xаpом будани каxpкyнй ва катъи pавобит бо баpодаpи мусалмон, ки аз таълимоти ахлоки исломианд, ибоpат аст.

Дикматxои каломии мазкypи Миpсайид Алии Дамадонй:

Аз халк узлат кун, то ба xак унс гиpй.

Инсофи хал^о бидеx, то ситамгаp нашавй.

Хал^о ба худ yмедвоp гаpдон.

Зиёни кас маяндеш, агаp суд мехоxй.

Тамаъ аз халк баpдоp, то мyxточ нагаpдй.

Касpо ба тамаъ маситой, то гиpифтоp нагаpдй ва мисли ощо дилсузй ва меxpyбониpо ба маpдyм талкин медоpанд. Ин каломи иpфонии Миpсайид Алии Дамадонй далолат менамоянд, ки бояд шахси мусулмон нисбати xамаи одамон pаxмдил ва дилсуз бошанд, яъне pаxм каpдани банда даp маънои амали y pаxм намудани Худо аст. Даp xадиси Паёмбаpи Худо (с) омадааст, ки «Аз Ч,аpиp писаpи Абдyллоx pивоят шудааст, ки гуфтааст: Паёмбаpи Худо (с) фаpмyд: «Касе, ки ба маpдyм pаxм накунад, Худо низ баp y pаxм намекунад» [7, с. 133]. Раxмy дилсузй ва шафкат, эxтиpом ва ëpï ба маpдyми мyxточ ва ниёзманд аз нигоxи Миpсайид Алии Дамадонй анвоъи шаpъиати исломй баp души xаp бандаи муъмин аст.

Даp «Минxоч-yл-оpифин» андаpзи «Ёди Худо мучиби pоxат аст, то донй» [5, с. llO] xидоят ёфтааст, ки яке аз васиятxои Паёмбаp (с) мебошад, ки саxобагонашpо насиxат каpдааст, ки то эшон даp xама чо ва даp xама мавpид ёди Худованд кунанд. Миpсайид Алии Дамадонй тавсия медиxанд, ки умматони Дазpат (с) пинxонй ва ошкоpо бояд даp xама чо аз Худо битаpсанд. Аз Дак таъоло омypзиш хоxанд ва амали нек намоянд. Даp ин мавpид «Минxоч-yл-оpифин»-pо панду андаpзxои зайл фаpо гиpифтааст:

Зинxоp аз Дак гофил мабош, то шайтон баp ту pоx наёбад.

Аз xама чудо шав, то ба Дак биpасй.

Аз Дак ëpï хоx, то нyсpат ёбй.

Бо Дак бош, агаp айши човидон хоxй.

Ба xама бош, то бо Дак бошй.

Ба Дак паноx гиp, то халос ёбй.

Чуз Дак маяндеш, агаp толибй.

Дуччати хyдpо чуз Дак баpмадоp, то баpояд.

Да^о ёд кун, то дили ту raëx нагаpдад.

Хyдpо ба Дак бисyпоp, то ба сомон шавй.

Даp Дак бин, то аз худ фонй гаpдй.

Дилxоpо даpёб, то хушнудии Дак ёбй.

Шу^и Дак ба чо оp, агаp неъмати дунёву дин хоxй», даp мабодии xадиси «Аз Абyзаpи Fаффоpй ва Муоъоз писаpи Чдбал (с) pивоят аст, ки Расули Худо (с) фаpмyд:

«Аз Худо бш^с xаp кучое, ки будй ва ба дунболи амали бад коpи нек кун, то онpо маxв намояд ва бо маpдyм бо шеваи неку ва ахлоки xасана pафтоp кун», [Т, с. 23] гуфта шудааст. Панди мазкypи Mиpсайид Алии Дамадонй таъкид медоpад, ки инсон бояд xамеша бо маpдyм муомилаи нек дошта бошад ва ахлоку pафтоpи нек нишондщандаи камолу хавфу таpс аз Худо аст.

Аз Myъоз писаpи Чдбал (с) pифоят шуда, ки Паёмбаpи Худо фаpмyд: «Даpгиз пойxои банда аз чои хеш намечунбад, то ин ки аз чаxоp чиз пypсида мешавад: Аввал аз yмpаш, ки даp чй коpе онpо сипаpй намуд. Дуввум аз чавониаш, ки онpо даp кадом ^p ба пиpй pасонида, саввум, аз молаш, ки онpо аз кучо пайдо намуда ва даp кучо саpф намудааст. Чаxоpyм, аз илмаш, ки ба он чй коpе каpда» [Т, с. 26]. Шаpxи маънои xадис он аст, ки pyзy шyмоpаи yмpи инсон муъайян ва мyкаддаp аст ва xаp зинда бояд ёди маpг кунад, то дилаш ба ин дунё нигаpон набошад. Пас, даp ин дунё даp yмpаш коpи наку кунад, даp чавониаш фаъолияту xаpакат нексиpишт анчом диxад, молашpо аз pоxxои xалол ба даст оваpад ва даp коpxои муфид саpф намояд ва дониш таълим гиpад, ки ба афpоди чомиъаи хеш нафъ оваpад. Даp исботи xакоики зайл Mиpсайид Алии Дамадонй даp «Mинxоч-yл-оpифин» навиштааст: «Mаpгpо ёд кун, то дил ба дунё нигаpояд» [S, с. 109].

Mиpсайид Алии Дамадонй даp «Mинxоч-yл-оpифин» кушишу заxматxои зиёде ба хаpч додааст ва аксаpияти xадисxои ПаЙFамбаpи ислом Myxаммад саллаллоxy алайxи васалламpо тафсиpy маънидод каpдааст. «Mинxоч-yл-оpифин» як навъи омузиши xадисxои Myxаммад саллаллоxy алайxи ва саллам ва ба маънии чузв, сухане даp истилоxи шаpъи сухан ва феъли Расyлyллоx саллалоxy алайxи ва олиxи васаллам аст.

Mиpсайид Алии Дамадонй мисли дигаp уламои дини ислом ба pоxи тадкики xадисxои ПаЙFамбаpи ислом эътибоp каpдааст, ки хусусан даp фунуни xадисy усули xадис бо эxтиёти комил, усулу pивоят ва диpоят xаp xадисpо таxкик намудааст. У даp замони худ ба илми xадис эътибоpи комиле эътино каpда сабаби вypyдy санади xаp xадисpо таxкик намуда ва ба ин фанни чалил усули тадкикотй вазъ каpда, бад-ин гуна, ба дини ислом хидмати бyзypге намудааст.

Mиpсайид Алии Дамадонй xадиси ПаЙFамбаp (с)^о бо даpачаи баланд ба халк омузонидааст. Ба илми xадис хидмат намуд ва даp миёни маpдyм мyътабаpy макбул гаpдид. Даp Эpон ва Хатлону Динду Покистон аз ин сабаб pаFбати маpдyм ба xадиси шаpиф зиёд шудаанд. Mиpсайид Алии Дамадонй шаxp ба шаxp сафаp намуда, xадисpо ташвик каpд ва даp xаp чое, ки вучуди мyxадисеpо мешунид, ба он чо сафаp каpда, ахзи xадис мекаpд.

Даp кучо Mиpсайид Алии Дамадонй атpофи як xадиси набавй маpдyмpо xyшдоp медод, ки дустию pафокате, ки баxpи саpватy мол ва мансабу салтанат аст нопойдоp аст: «Абyxypайpа pизвонyоллоxи алайxи pивоят каpд, ки Расул алайxисаллом фаpмyд, ки гиpд ба гиpди аpш минбаpxост аз нyp. Рузи киёмат баp он минбаpxо кавме бошанд, аз ^p ва чомаи эшон аз ^p ва эшон паЙFамбаpон набошанд. Ва шоxидон баp маpтабаи эшон pашк баpанд. Гуфтанд: Эй Расули Худо, сифат кун эшонpо. Гуфт: Эшон касонеанд, ки бо сyлаxо ва таквови дуста баpои Худои азза ва чалла кунанд» [4, с. 64].

Mатлаби аслии «Mинxоч-yл-оpифин»-и Mиpсайид Алии Дамадонй даp асpи худ кавй нигоxоштани панч сутуни Ислом буд. Mаънии ин pисолаи иpфонй даp он аст, ки панч сутуни Ислом yстyвоp монанд, ки онxо ибоpат аз yмypи зайл аст: Гyвоxй додан ба ягонагии Худо ва тасдик каpдани pисолати Паёмбаpи y ва баpпо доштани намозxои панчвакта ва додани закот ва xачи хонаи Худо (Каъба). Асос ва пояи иpфони Mиpсайид Алии Дамадонй ин гyвоxй додан ба ин ки маъбуди баp xаке чуз Аллоxи таъоло вучуд надоpад ва Myxаммад (с) Расул ва фиpистодаи Худо аст.

Адабиёт:

1. Абдyлxyсайн Заppинкyб. Пилла-пилла то мулокоти Худо. - Tеxpон, 1373 ш. - 203 с.

2. Абдyлкаpим Сypyш. ^абзу басти тавфики шаpиат. - Tеxpон, 1377 ш. - 483 с.

3. Аxмад Хушнависи Имод. Ганчинаи тавxид. - Tеxpон, 1337 ш. - 92 с.

4. Mypтазо Myттаxxаpй. Бист гyфтоp. - Tеxpон, 1341 ш. - 254 с.

5. Mиpсайид Алии Дамадонй. Œ^xh Дамадон. Осоpи мунтахаб ибоpат аз чаxоp чилд, чилди якум. - Душанбе: ^фон, 199S. - 198 с.

6. Mиpсайид Алии Дамадонй. Œ^xh Дамадон. Осоpи мунтахаб ибоpат аз чаxоp чилд, чилди дуюм. - Душанбе: Иpфон, 199S. - 240 с.

Т. Омузиши xадис (муаллиф Зайд Умаp Абдyллоx, аз аpабй таpчyмаи Абдyлxалим Оpифй). -Душанбе: «Думо», 200S. - 139 с.

8. Парвиз Азкой. Мураввичи ислом дар Эрони сагир. - Дамадон, 1360 ш. - 197 с.

9. Панчсад хадис (пандхои Паёмбари ислом Мухаммад (алайхиссалом). - Душанбе:

«Фарханг», 1991. - 59 с.

10. Дазору як хадис (бо тафсиру шарх) / мухаррир Саидаи Шамсуллох. - Душанбе: «Ирфон», 2002. - 129 с.

СВОД ПОУЧИТЕЛЬНЫХ ВЫСКАЗЫВАНИЙ В ТРАКТАТЕ «МИЩО^-УЛ-ОРИФИН»

МИРСАЙИДА АЛИ ХАМАДАНИ

В статье рассматриваются нравственно-поучительные идеи в суфийском трактате «Минхоч-ул-орифин» Мирсайида Али Хамадани. Подчеркивается особенность его точки зрения с контекста суфийской терминологии.

Ключевые слова: мораль, нравственность, бог, наука, религия, человек, уважение, предание.

THE CONCAVE OF INSTRUCTIVE STATEMENTS IN THE TREATISE "MINHAJ-AL-

AREFIN" MIR SAYYED ALI HAMADANI

The article deals with the moral and instructive ideas in the Sufi treatise "Minhaj-al-arefin" Mir Sayyed Ali Hamadani. Especially emphasized his point of view with the context of Sufi terminology

Сведения об авторе: Кодиров Каримджон, и.о. профессор кафедры таджикской филологии Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, e-mail: nematov1963@mail.ru

About author: Kodirov Karimjon, professor of the chair of Tajik Philology, Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda

ТАЪСИРИ АШЪОР ВА АФКОРИ ДАКИМ НОСИРИ ХУСРАВ ДАР ШЕЪРИ

АДИМИ ШУГНОНИ

Давлатбеков Л.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Даким Носир Хусрав шояд баъди Кисоии Марвазй дуюмин шоире бошад, ки мубаллиги ахли байт ва варосати паёмбари ислом будаву шеъри мазхабии форсии точикиро ба пояи баланд бардоштааст. У дар ин навъи шеър инсонро ба чустучухои фикрии мазхабй ва рухоният даъват мекунад. «Дину мазхаб, рохи Худо, такмили донишу ахлок ормонхои мардумй буда, татбики онхо амали дидании инсонист. Носири Хусрав дар шеъраш аз паи дарёфти хамин ормонхо меравад. Онхо мавкеи санчиш ва натичаро дар ояндаи дур меёбанд, вале алокаашон ба инсон мустакиман амалй мегардад дар худуди дидану шунидан» [4, с. 8].

Ашъори Носири Хусрав беш аз хазор сол инчониб байни хаводорони сухани ноби форсии точикй роич буда, бархе аз шоирони Бадахшон аз мазмуну мундаричаи онхо -махсусан аз андешахои ахлокй ва мазхабии у истикбол намудаанд.

Пушида нест, ки эхтиром ва манзалати шахсияти Носири Хусрав байни пайравони бадахшонияш бузург аст ва шоирони ин хавзаи адабй саъй намудаанд, ки аз афкори акидатй ва фалсафияш пайравй намоянд. Мураттиб ва муаллифи пешгуфтори девони "Ашки хасрат"-и Шохзамониддини Адим доктор Хушназари Помирзод дар кисмати "Фишурдае аз зиндагии ахвол ва осори Сайид Замониддини Адим" аз эхтироми бузурги хаким Носири Хусрав дар Бадахшон чунин кайд намудааст: "Даким Носири Хусрав мудили хосе барои фарханг, култур, хунар, русум, адаб, шеъру амсоли он дар Бадахшон будаву вокеияте аст, ки хама доштахои маънавии Бадахшон мехре аз ганчинаи пурбахои у доранд, ки назди мардуми Бадахшон ба Пир Шохносир шухрат ёфтааст. Ин ном чакидае аз эхтироми калбии мардум ба ин абармарди рухонияту адабу фарханги забони дарй аст, ки дар таи беш аз хазор сол ин ифтихорро хифз намуда ва хануз бар тахти калбй хар бадахшонй нишаста ва худ гуфтааст: Зи Дуччат ин суханро ёд медор, Ки дар Юмгон нишастаст подшахвор.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.