Научная статья на тему 'ТЕРРОРИЗМНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ: АНТИК ТЕРРОРИЗМ'

ТЕРРОРИЗМНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ: АНТИК ТЕРРОРИЗМ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Терроризм / экстремизм / радикализм / фитна / террорчи гуруҳлар / ижтимоий хавф / тажовуз / қонун / терроризмга қарши курашиш. / Terrorism / extremism / radicalism / conspiracy / terrorist groups / social risk / aggression / law / counter-terrorism.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мухаматов Бобирмирзо Фарходович

Мақолада терроризм атамасининг тушунчаси, унинг келиб чиқиш тарихи, шунингдек, тарихда террорчилик ҳаракатларининг юзага келишга сабаб бўлганомиллар, шарт-шароитлар ва мақсади мисолларда келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF THE ORIGIN OF TERRORISM: ANCIENT TERRORISM

The article cites examples of the concept, history of origin of terrorism, as well as the factors, conditions and purpose of terrorist acts in history that caused the occurrence.

Текст научной работы на тему «ТЕРРОРИЗМНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ ТАРИХИ: АНТИК ТЕРРОРИЗМ»

é

ш

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

HISTORY OF THE ORIGIN OF TERRORISM: ANCIENT

TERRORISM

Mukhamatov Bobirmirzo Farkhodovich

Senior inspector of Internal Affairs Department of Peshku District of

Bukhara region, captain https://doi.org/10.5281/zenodo.13220402

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 26th July 2024 Accepted: 30th July 2024 Online: 31th July 2024 KEYWORDS

Terrorism, extremism, radicalism, conspiracy, terrorist groups, social risk, aggression, law, coun ter-terrorism.

The article cites examples of the concept, history of origin of terrorism, as well as the factors, conditions and purpose of terrorist acts in history that caused the occurrence.

ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ ТЕРРОРИЗМА: АНТИЧНИЙ ТЕРРОРИЗМ

Мухаматов Бобирмирзо Фарходович

Старший инспектор Отдела внутренних дел Пешкуского района Бухарской области,

капитан

https://doi.org/10.5281/zenodo.13220402 ARTICLE INFO__ABSTRACT

Received: 26th July 2024 В статье расматривается понятие термина

Accepted: 30th July 2024 «терроризм», история его возникновения, а также

0nline: 31th July 2024 факторы, условия и цели, которые привели к

KEYWORDS

- возникновению терроризма.

Терроризм, экстремизм,

радикализм, заговор,

террористические

группы, социальная

опасность, агрессия,

закон, борьба с

терроризмом.

ТЕРРОРИЗМНИНГ КЕЛИБ ЧИ^ИШ ТАРИХИ: АНТИК ТЕРРОРИЗМ

Мухаматов Бобирмирзо Фарходович

Бухоро вилояти Пешку туман ИИБ катта инспектори, капитан https://doi.org/10.5281/zenodo.13220402 ARTICLE INFO__ABSTRACT

Received: 26th July 2024 Мацолада терроризм атамасининг тушунчаси, унинг

Accepted: 3°th July 2024 келиб чициш тарихи, шунингдек, тарихда террорчилик

Online: 31th July 2024

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

KEYWORDS

Терроризм, экстремизм, радикализм, фитна, террорчи ижтимоий тажовуз, терроризмга курашиш.

харакатларининг юзага келишга сабаб булган омиллар, шарт-шароитлар ва мацсади мисолларда келтириб утилган.

гурухлар, хавф, цонун, царши

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев парламентга йуллаган мурожаатномада радикализм ва экстремизм мавзусига алохида тухталиб утиб, "Бутун дунёда кучайиб бораётган радикализм, экстремизм, терроризм, одам савдоси, гиёхвандлик каби хатарлар, афсуски, бизни хам четлаб утмаяпти",- дея таъкидлайди [1]. Бугунги кунннинг энг долзарб ва уз ечимини излаётган муаммоларидан бири бу -терроризм билан боглик харакатлардир. Мазкур муаммо бутун жахонни курцинч ва дахшатга солаётган муаммолардан бири хисобланади. Бундай дунё микёсидаги муаммога ечим топиш , уни хал этиш, терроризмнинг мазмун-мохиятини, унинг юзага келишига сабабчи булган шарт-шароитларини, уларнинг ривожланишига сабаб булаётган омилларни тули; урганиш ва тушуниб олиш лозим деб уйлаймиз.

Айнан шунинг учун хам терроризмнинг мохиятини билиш учун даставвал унинг тарихи билан ;изи;иш ва уни мукаммал тарзда урганиб чи;иш лозим хисобланади. Бир ;атор тарихчи ва сиёсатчи олимларнинг фикрларига Караганда, террорчилик харакати юзага келганига х,али икки юз йил хам булмаган экан. Масалан, В. Жариновнинг фикрига Караганда террозим пайдо булганига бир ярим аср булган экан. Яна бир катор олимлар эса уз хулосаларида терроризм пайдо булишини узок асрларга боглашади. Бу фикр тарафдорлари х,ар бир котиллик ва зуравонлик ишларини терроризмнинг илк куртак отаётган новдаси булган деб хисоблашади ва шу тари;а унинг пайдо булишини антик даврларгача олиб боришади. Терроризм муайяан гурухнинг рухсат этилмаган холатда онгли равишда куч ишлатишидир. Бунда террорчилар аник ма;садни кузлайди ва узини тула хак деб билади. Бундан шу нарса аник буладики, террорчилардаги мавжуд куч ма;садни амалга оширишда ижтимоий — сиёсий мухит билан бевосита ало;адорликда булади. Шунинг учун бирон — бир сабабга асосланган ёвуз ма;сад терроризмга олиб боради. Терроризм куп холатларда кенг ми;ёсдаги харбий кучлар билан ало;адор булади ва бундай мисоллар тарихда бир неча бор кузатилган [2].

Мисол тари;асида эрамиздан аввалги 44 йилда Рим хукмдори Гай Юлий Цезардан сенат биносида унга укасини авф этиш х,а;ида илтимос билан мурожаат килишган, ундан рад жавобини олгач, сенаторлардан иборат фитначилар гурухи томонидан узлари билан олиб келган ханжарлар билан Цезарга куп сонли зарбалар беришган. Олинган жарохатлар окибатида Цезарь халок булдган ва унинг улдирилиши тарихда сиёсий террорга илк мисоллардан бири хисобланади [3].

Эрамизнинг I асрида Фаластин худудида сикарийлар террорчи гурухлари мавжуд булиб, улар Рим маъмурияти ва яхудий зодагонлари вакилларини улдирарди,

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

боскинчилар билан хамкорлик киларди. Сикарийлар мустакил яхудийлар давлати тузиш учун курашарди. Уларнинг фаолияти Биринчи яхудийлар уруши бошланишига замин яратди. Сикарийлар томонидан кулланган оммавий террор кутилган натижа келтирмади. Римликлар террорга террор билан жавоб бериб, нафакат бу гурухнинг узини, балки яхудий халкининг ;атта кисмини хам кириб ташладилар [3].

Экстремизм ва терроризм нафакат ижтимоий хаётнинг сиёсий, иктисодий ёки маданий сохаларига зарар етказади, балки жамиятга оммавий тарзда психологик босим утказиб, энг мудхиш шакллардаги зуравонлик ва агрессивлик мафкурасини ёяди. Шу нуктаи-назардан, жамиятда диний асосда низолар чикишига йул куймаслик, динни сиёсийлаштириш ва сохталаштириш оркали мамлакатдаги ижтимоий баркарорликни издан чикаришга каратилган х,ар кандай харакатнинг олдини олиш давлат ва жамият олдида турган хаётий мухим масалалардан биридир [4, Б-191].

Агрессив хулк-атвор инсоният жамияти пайдо булганидан бери унга х,амрох, булиб келган. Агар жамият ривожланишининг дастлабки боскичларида тажовуз (лотинча aggredi [5]- хужум килиш) маълум даражада эволюцион сабабларга эга булса, кейинги боскичларда у куплаб глобал ва минтакавий муаммоларни келтириб чикарди. келажакда бу цивилизациянинг улимига олиб келиши мумкин. Инсоннинг бундай тажовузкорлиги йук килиш воситалари ва усулларини доимий равишда такомиллаштириш билан янада кучайиб бормокда. Тарихдан маълумки сунгги 3,5 минг йил ичида факат 270 йил тинч утган, колган вакт уруш ва куролли тукнашувларда утган.

Хатто утган асрда француз экзистенсиалист файласуфи Габриел Оноре Марсел таъкидлаганидек, хеч биримиз узимизни химояланган деб билган ва бизга кучли туюлган цивилизация аслида заиф ва ишончсиз эканлигига шубха килмасак хам булади деб фикр билдириб утган.

Терроризм тарихий жихатдан пайдо булган дастлабки даврларданок уз олдига куйган максад ва вазифалари, куллаган кураш воситалари, гоявий даъволари билан инсоният учун катта ижтимоий хавфга айланган.

Аслида терроризм жуда кадим замонлардан бошланган, амалиёти эса турли шаклларда хилма-хил тарихий даврларга ва куплаб сиёсий окимларга хосдир. Лекин терроризмнинг юзага келиши борасида бошка фикрлар хам мавжуд. Масалан, олимлар терроризмни XI—XII асрлар хашшошийларнинг узига хос исломий анъанасида, уз навбатида, хозирги терроризмнинг келиб чикишини Наполеондан кейинги Тикланиш (Реставрация) даври билан боглайди [6].

Бизнинг фикримизча, терроризм тушунчалари нисбатан якинда пайдо булган. Француз академиясининг лугатига 1798 йил кушимчаси терроризмни тизимли, Systeme, regime de la terreur сифатида белгилайди. Нашр этилган француз лугатига кура, якобинлар бу тушунчани купинча огзаки ва ёзма равишда узларига нисбатан хар доим ижобий маъно билан куллашган.

Икки асрдан купрок вакт олдин таникли инглиз жамоат арбоби ва ёзувчиси Эдмунд Буркнинг 1795 йилда ёзган машхур сузларини эслаш кифоя, у ерда французларга карши чиккан, "террорчилар" деб аталадиган минглаб "дузах итлари"

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

хакида гапирган [7]. Уша даврда терроризм сузи 1793 йил мартидан 1794 йил июлгача булган Франция инкилоби даврига тааллукли булиб, "террор хукмронлиги"ни англатган.

"Террор"" атамаси лотинча булиб, сузма-суз "куркув, дахшат" деган маънони англатади, ушбу атама Франциядан кириб келган. Бу атама сиёсий лексиконга биринчи марта жирондинлар ва якобинлар томонидан киритилган булиб, улар халк кузголони тайёрлаш ва кирол ХВИ Людовик давридаги вазирлар махкамасини "куркитиш ва дахшат йули билан" агдариш максадида бирлашганлар [8] ва "террорчилик" харакатларини олиб борганлар.

Шунингдек, диний экстремизмнинг энг дахшатли куринишларидан бири сифатида тарихда салб урушлари курсатилади. XI асрнинг охиридан XIII аср охиригача Куддус шахрини босиб олишга каратилган ушбу диний куринишдаги урушлар диний тарафкашлик ва экстремистик туйгуларни кузгатиш натижасида юз берган. Христиан рохиблари бир миллионга якин мутаассиб акидапарстларни туплаб, мукаддас урушга шиддатли даъват ишларини олиб бориши натижасида ун миллионлаб мусулмонлар улдирилган, кадимги маданият учоклари йук килинган ва уз вактининг энг ривожланган давлатлари хаёти бутунлай издан чикарилган.

Ислом динида хам унинг номидан "фаолият" олиб борувчи экстремистик рухдаги харакатлар юзага келган булиб, дастлабки куринишлари пайгамбар Мухаммад вафотларидан сунг намоён була бошлаган. Аслида, узларининг бирламчи вазифаси килиб, сиёсий хокимиятни эгаллашни кузлаган бу кучлар очик сайлов усулида сайланган "Хулафои-рошидийн" (тугри йулдан борувчи пайгамбар уринбосарлари)дан булган хазрати Умар ибн Хаттоб (634-644), Усмон ибн Афон (644-656), Али ибн Абу Толиб (565-661) ларнинг бевакт улимига сабабчи булганлар. Бу йуналиш тарафдорлари хазрати Али даврида очикдан-очик сиёсий хокимият учун курашувчи йирик бир гурухга айланиб, "Хорижийлар" - яъни ажралиб чикканлар, "исёнчилар" номини олди.

Кейинчалик ушбу йуналишдан бошка экстремистик куринишдаги гурухлар ажралиб чика бошлаганлар хамда тарихий вакт жараёнида шакл ва мохиятини узгартириб, замонавий куринишдаги экстремистик ташкилотлар пайдо булган.

Ислом шиорларидан танлаб фойдаланадиган, диннинг асл мохиятини бузиб талкин киладиган экстремистик тузилмалар худди юкоридаги каби гуёки, кенг халк оммаси билан узвий бирлик мавжудлигини курсатишга интилади, аслида эса жамиятда тартибсизлик ва парокандаликни юзага келтириш учун одамларнинг онгу шуурини эгаллаш, жамиятда бекарорликни келтириб чикариш оркали хокимиятни эгаллаш максадини кузлайди.

Хулосада шуни таъкидлаб утиш жоизки, жонажон Узбекистонимизда хукм сураётган тинчликни асраш, унинг мустакиллиги ва баркарорлигига муносиб хиссамизни кушган холда хар биримиз юртимиз ёшларини буюк аждодларимиз бизга колдириб кетган маданий, диний маърифий бойлигимизни асраб, авайлаб келажак авлодларга Янги Узбекистон тараккиётининг махсули сифатида янада бойитиб тарих

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

зарварагига олтин харфлар битилишига арзигулик мерос колдирмогимиз зарур деб хисоблаймиз.

References:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг парламентга йуллаган мурожаатномаси. https://www.gazeta.uz/uz/2022/12/20/extremism/ (мурожаат санаси 03.08.2024 й)

2. Р.Эрназаров "Терроризм хавфли иллат". https://zamaxshariy.uz/1830/ (мурожаат санаси 02.08.2024й)

3. Я;ин шар;даги террор тарихи. https://www.old.islamonline.uz/index.php/item/465-yaqin-shrq-terror-tarixi (мурожаат санаси 02.08.2024й)

4. Закурлаев А. Экстремизм ва терроризмга ;арши кураш масалалари жамиятдаги тинчлик хотиржамликни таъминлаш гаровидир. Eurasian journal of law, finance and applied sciences. Volume 3 Issue 1, January 2023. Б-191 (мурожаат санаси 01.08.2024й)

5. https://ru.wikipedia.org/wiki. (мурожаат санаси 25.07.2024 й)

6. Р.Очилова. Терроризм тарих асорати. Nargiz.uz.2020. https://nargis.uz/?p=3191/ (мурожаат санаси 26.07.2024й)

7. Манукян А. Р. Молодежный религиозный экстремизм в современной россии: пути его преодоления и профилактики (на примере северо-кавказского региона). Бизнес в законе 1'2014. С-146

8. Добродеев А. Экстремизм как социально-философское явление. http://www.pobeda.ru/content/view. (мурожаат санаси 27.07.2024й)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.