Научная статья на тему 'ХХ АСР ОХИРИ – XXI АСР БОШИДА МИСР ВА СУРИЯНИНГ ДИНИЙ ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРАШ ТАЖРИБАСИ'

ХХ АСР ОХИРИ – XXI АСР БОШИДА МИСР ВА СУРИЯНИНГ ДИНИЙ ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРАШ ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

403
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диний экстремизм / радикализм / терроризм / Яқин Шарқ / “Мусулмoн бирoдaрлaр” / исломпарастлар / фундаменталистлар / армия. / religious extremism / radicalism / terrorism / The Middle East / “Muslim Brotherhood” / Islamists / fundamentalists / the army.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Шербек Мейлижонович Ёдгоров

ХХ аср охири – XХI аср бошларида диний экстремизм ва терроризм муаммоси жаҳон мамлакатларини бирдек ташвишга солди ҳамда ижтимоий-сиёсий муаммоларни келтириб чиқариши жиҳатидан энг хавфли кўринишга эга бўлди. Айниқса, бу даврда Яқин Шарқ минтақаси араб мамлакатлари ислом экстремизми ва терроризм муаммосига жаҳоннинг бошқа минтақалари ва давлатларига нисбатан кўпроқ дуч келди. Минтақадаги беқарорлик, ҳал қилинмаган ижтимоий-иқтисодий муаммоларнинг кенглиги, каттагина аҳоли қатламининг Ғарб модернизациясини қабул қилмаслиги, яшаш тарзининг оғирлиги – исломпарастларга қўл келадиган омиллар бўлиб хизмат қилди. Мазкур мақолада Яқин Шарқ минтақасида жойлашган икки йирик араб мамлакатлари – Миср Араб Республикаси ҳамда Сурия Араб Республикасининг ХХ аср охири – XХI аср бошларида диний экстремизм ва терроризмга қарши кураш тажрибаси таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EXPERIENCE OF EGYPT AND SYRIA IN THE FIGHT AGAINST RELIGIOUS EXTREMISM AND TERRORISM IN THE LATE XX EARLY XXI CENTURIES

In the late XX early XXI centuries, the problem of religious extremism and terrorism has become a global concern and has become the most dangerous in terms of causing socio-political problems. Especially during this period, the Arab countries of the Middle East region faced the problem of Islamic extremism and terrorism more than other regions and countries of the world. Instability in the region, the breadth of unresolved socio-economic problems, the unwillingness of a large segment of the population to accept Western modernization, and the weight of the way of life have served as factors that benefit Islamists. This article analyzes the experience of two major Arab countries in the Middle East the Arab Republic of Egypt and the Syrian Arab Republic in the late twentieth early twenty-first century in the fight against religious extremism and terrorism.

Текст научной работы на тему «ХХ АСР ОХИРИ – XXI АСР БОШИДА МИСР ВА СУРИЯНИНГ ДИНИЙ ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРАШ ТАЖРИБАСИ»

ХХ АСР ОХИРИ - XXI АСР БОШИДА МИСР ВА СУРИЯНИНГ ДИНИЙ ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМГА ЦАРШИ КУРАШ ТАЖРИБАСИ

Шербек Мейлижонович Ёдгоров

Тошкент давлат шаркшунослик университети таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

ХХ аср охири - XXI аср бошларида диний экстремизм ва терроризм муаммоси жахон мамлакатларини бирдек ташвишга солди хамда ижтимоий-сиёсий муаммоларни келтириб чикариши жихатидан энг хавфли куринишга эга булди. Айникса, бу даврда Якин Шарк минтакаси араб мамлакатлари ислом экстремизми ва терроризм муаммосига жахоннинг бошка минтакалари ва давлатларига нисбатан купрок дуч келди. Минтакадаги бекарорлик, хал килинмаган ижтимоий-иктисодий муаммоларнинг кенглиги, каттагина ахоли катламининг Гарб модернизациясини кабул килмаслиги, яшаш тарзининг OFирлиги - исломпарастларга кул келадиган омиллар булиб хизмат килди. Мазкур маколада Якин Шарк минтакасида жойлашган икки йирик араб мамлакатлари - Миср Араб Республикаси хамда Сурия Араб Республикасининг XX аср охири - XXI аср бошларида диний экстремизм ва терроризмга карши кураш тажрибаси тахлил килинади.

Калит сузлар: диний экстремизм, радикализм, терроризм, Якин Шарк, "Мусулмон биродарлар", исломпарастлар, фундаменталистлар, армия.

THE EXPERIENCE OF EGYPT AND SYRIA IN THE FIGHT AGAINST RELIGIOUS EXTREMISM AND TERRORISM IN THE LATE XX - EARLY

XXI CENTURIES

Sherbek Meylijonovich Yodgorov

Doctoral student of Tashkent State University of Oriental Studies

ABSTRACT

In the late XX - early XXI centuries, the problem of religious extremism and terrorism has become a global concern and has become the most dangerous in terms of causing socio-political problems. Especially during this period, the Arab countries of the Middle East region faced the problem of Islamic extremism and terrorism more than other regions and countries of the world. Instability in the region, the breadth of unresolved socio-economic problems, the unwillingness of a large segment of the population to accept Western modernization, and the weight of the way of life have

served as factors that benefit Islamists. This article analyzes the experience of two major Arab countries in the Middle East - the Arab Republic of Egypt and the Syrian Arab Republic in the late twentieth - early twenty-first century in the fight against religious extremism and terrorism.

Keywords: religious extremism, radicalism, terrorism, The Middle East, "Muslim Brotherhood", Islamists, fundamentalists, the army.

КИРИШ

Дин никоби остида экстремизм, радикализм, терроризм каби ходисаларнинг илдизлари узок тарихга бориб такалса-да, улар хеч качон мамлакатлар тинчлиги ва хавфсизлигига бугунгидек тахдид солмаган. Бундай хавф-хатарларни олдини олиш, уни озиклантираётган омилларни бартараф этиш хамда унга карши курашиш хар бир мамлакат учун устувор масалага айланган. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев бу каби хавф -хатарлар ва уларга карши олиб борилиши лозим булган кураш хакида шундай дейди: "Узбекистон терроризм, экстремизм ва радикализм мафкурасига карши кураш борасида хамиша принципиал позицияга эга булиб келган. Бундай хавф -хатарларга карши факат куч ишлатиш усуллари билан эмас, балки биринчи навбатда, айникса, ёшлар уртасида, зуравонликни келтириб чикарадиган жахолатга карши маърифат билан курашиш лозим"[1].

Бугунги тахликали даврда диний экстремизм, радикализм ва терроризмга карши курашнинг хориж тажрибасини урганиш, ибратли жихатларини узлаштириш хамда хаётга татбик этиш мавжуд давлатларнинг барчаси учун бир хилда зарур ва фойдали. Диний экстремизм, радикализм хамда терроризмнинг асосий учоFи булган Якин Шарк минтакасида жойлашган араб мамлакатлари ушбу муаммоларга карши курашда дунёнинг бошка минтакалари ва давлатларига нисбатан купрок тажрибага эга. Шу маънода, араб-ислом оламида диний экстремизм ва терроризм муаммосига биринчилардан булиб дуч келган Якин Шарк минтакасининг икки йирик давлатлари - Миср ва Суриянинг бу борадаги узок йиллик тажрибасини урганиш мухим ахамиятга эга.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бир катор шаркшунос олимлар - Р.Г.Ланда, А.А.Игнатенко, М.З.Ражбадинов, Ю.Б.Щегловин, Я.Е.Камлевская, В.П.Юрченко, Б.В.Долгов, А.В.Коротаев, С.Э.Бабкин, В.Е.Донцов, Н.В.Жданов, А.В.Малашенко, С.А.Модестов, О.Г.Пересыпкин, Д.Сюкияйнен, С.А.Семедов, М.С.Зинченколарнинг ишларида мусулмон дунёсида исломнинг сиёсийлашуви ва "ислом омили"нинг Якин Шарк ва Шимолий Африка давлатлари ички ва ташки сиёсатига таъсири, диний экстремизм,

радикализм ва терроризмнинг араб мамлакатлари хавфсизлигига таъсири масалалари ёритилган.

Узбекистонда фаолият олиб бораётган шаркшунос ва сиёсатшунос олимлардан А.Хдсанов, А.Хдйдаров, З.Мунавваров, Ш.Ёвкочев,

М.Мухаммадсиддиков, С.Гафуров, М.Ражабова, О.Юсупов, М.Нуритдинов, З.Хусниддинов, У.Хдсанбоев, А.Тулепов, А.Абдисатторов, Ф.Каримовлар томонидан амалга оширилган ишларда араб давлатларидаги ижтимоий-сиёсий жараёнлар, халкаро ва минтакавий хавфсизликни таъминлаш муаммолари урганилган.

Макола умумкабул килинган тарихий методлар - тарихийлик, киёсий-мантикий тахлил, даврий изчиллик, холислик тамойиллари асосида ёритилган булиб, унда ХХ аср охири - XXI аср бошларида Миср Араб Республикаси хамда Сурия Араб Республикасининг диний экстремизм ва терроризмга карши кураш тажрибаси тахлил килинади.

НАТИЖАЛАР

1981 йил 6 октябрда президент Анвар Садатга килинган суикасд Миср тарихида хукумат билан исломпарастлар уртасидаги карама-каршиликларда янги сахифа очди. 1981 йили Миср хокимият тепасига келган Мухаммад Хусни Муборак (1981-2011) хукумати хам ички, хам ташки сиёсий таназзул фонида уз таркибини хукуматдан норози ёшлар билан кенгайтириб олган хамда мамлакат ва минтака хавфсизлигига катта рахна солаётган радикал диний экстремистик гурухларга карши кураш олиб бориши лозим эди.

Радикал экстремистик оким вакиллари Миср Араб Республикаси давлат ва сиёсий тизимини исломга карши сифатида, хукуматни эса хакикий ислом душмани деб биладилар. Улар хакикий исломий давлат куришнинг ягона йули зуравонлик, деб хисоблайдилар[2]. XX асрнинг 80-90-йилларида радикал экстремистик гурухлар содир этган зуравонлик ва купарувчилик харакатлари энг дахшатли вокеалар сифатида замонавий Миср тарихидан жой олди.

ХХ асрнинг 80-йиллар охирида Мисрнинг яширин экстремистик гурухларида 500.000 та одам бор эди[3]. Полиция томонидан бундай гурухларнинг даврий тор-мор этилиши куп нарсани узгартирмас, чунки норозилик учун иктисодий-ижтимоий муаммолар сакланиб колаётган, пировардида диний тус олмокда эди. Чунки фундаменталистик ташкилотлар мисрликлар учун хукуматга ва Гарбга карши кайфиятни бирлаштирган шаклга айланиб булган эди. Шунинг учун хар йили хамма нарса яна бошдан бошланар, хукумат ва ислом оппозицияси уртасидаги кураш мохияти узгармас эди.

XX асрнинг 90-йилларида Мисрдаги ижтимоий-иктисодий

муаммоларнинг ечилмаганлиги ислом оппозицияси ва хукумат уртасидаги карама-каршиликлар сабабчиси булиб колди. Миср мисолида куриш мумкинки, исломпарастлар фаолиятининг кучайиши OFир холат - ижтимоий, иктисодий, сиёсий, маданий, худудий ва халкаро сохаларда таназзулнинг юзага келиши билан боFлик. Мисрдаги ижтимоий холатни мураккаблаштирган ва уни таназзул холатига келтирган омиллар сирасига ахоли уртасидаги мол-мулк тенгсизлиги, ишсизлик, камбаFал ахоли хаётининг яна хам OFирлашуви, уларнинг ночорликка булган таъсирчанлигининг ошиши кабиларни киритиш мумкин.

Утган асрнинг 90-йилларида Мисрда террористик хужумлар узининг энг юкори чуккисига чикди. Радикал ислом гурухлари МАРнинг турли худудларида кенг куламдаги террористик фаолиятини олиб борди. Полиция участкалари, маъмурий ва хужалик биноларига, кишлок худудларида куролли боскинлар уюштирилди. Бу хужумлар нафакат давлатнинг хукумат тизимига, балки иктисодий, ижтимоий-сиёсий хавфсизлиги, маданий ва FOявий тизимига хам тахдид сола бошлади. Террорчилар бошлаган уруш Миср ХХ асрда ташки душманлар билан каршилашган хар кандай урушдан хам дахшатлирок булиб колди[4].

1992 йил мартида ислом экстремистлари президент Хусни Муборак хукуматини аFдариб ташлаш нияти хакида эълон килдилар[5]. Исломпарастлар асосий базалари Юкори Миср, Крхира, Александрияда эди [6]. Асосан кишлок худудларида жойлашган полиция худудлари, административ ва хужалик объектларига куролли хужумлар уюштириларди. 1992 йилда экстремистлар Асьютда тартибсизликлар уюштирдилар, бунинг натижасида унлаб одамлар халок булди. Юкори мансабдор шахслар ва хукукни мухофаза килиш органлари вакилларига нисбатан куплаб терактлар уюштирилди. 1993 йилда Бош вазир Отиф Сидки, Ички ишлар вазири Хасан ал-Афифи, Ахборот вазири Савфаг ал-Шариф хаётига суикасдлар уюштирилди. Экстремистлар хатто, машхур ёзувчи Нажиб Махфузни хам улдирмокчи булдилар. 1995 йилда Эфиопия пойтахти Аддис-Абебада мисрлик исломпарастлар президент Хусни Муборак хаётига суикасд уюштирдилар. 1996 йилда экстремистлар Халк Кенгаши Раиси Рифаат Махгубни улдиришди. Хукуматнинг иктисодий турFунлигига путур етказиш максадида чет эллик сайёхларга карши бир катор терактлар амалга оширилди. 1992-1997 йилларда экстремистлар 35 та сайёхлик объектларига зарар етказдилар, 100 дан ортик чет элликлар вафот этишди. Террорчилар зуравонлигининг энг чуккиси 1997 йил 17 ноябрда Луксорда сайёхларга карши уюштирилган боскинчилик булиб, бунда Гарбий Европа ва Япониядан келган 61 та сайёх вафот этди. "Ал-жамоа ал-исломийя" гурухи бу боскинчиликни амалга оширганини тан олди. Мамлакат учун керак булган, сайёхликдан келадиган

фойдага жиддий зарар етказилди. Расмий маълумотларга кура, Луксордаги хунрезлик окибатида чет эллик сайёхларнинг камайиши мамлакатга бир неча миллион долларлик зарар келтирди[7].

XXI аср бошида мисрликлар иштирок этмаган исломий характердаги харбий-сиёсий харакатни топиш кийин эди. "Ал-Жиход" ва "Ал-Жамоа ал-исломийя" гурухларининг купгина фаолларига 80-йиллардаёк АфFOнистонга чикиб кетиш имконияти берилган эди. Хукумат шу йул билан тинчликни бузувчилардан кутулишни кузлаган эди. Бирок улар АфFOнистонда катта тажриба орттирдилар. Натижада мисрлик "АфFOн уруши" ветеранлари ислом оламининг барча кайнок нукталарига таркалдилар, айникса, Мисрда содир булган купорувчилик харакатларида фаол иштирок этишар, бу купорувчилик харакатлари 1998 йилда хукумат билан бир томонлама "ярашув" эълон килинганидан кейин хам давом этди[8].

МУ^ОКАМА

Миср тажрибаси. XX аср охири - XXI аср бошида Миср хукуматининг исломпарастлар билан мулокотга борилмайдиган, ён босмайдиган, хукуматнинг аник ишлаб чиккан чора-тадбирлари терроризм, диний экстремизм ва радикал диний гурухлар фаолиятини аста-секин йукка чикарди. Хукуматнинг ислом фундаменталистлари билан муросасиз курашида Миср армияси айникса, мухим рол уйнади.

90-йилларда Мисрда яратилган экстремизмга карши кураш тизимига конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимиятларнинг куп кисми жалб этилди. Мисрда ушбу сохада барча давлат идораларининг узаро алокаларини урнатишга катта ахамият берилди. Ушбу максадлар учун хукумат хузурида ички ишлар идоралари, тaрFибoт ва таълим муассасалари, хукуматнинг ижтимоий-иктисодий вазирликлари ва идоралари фаолиятини мувофиклаштириш буйича идоралараро ишчи гурухи тузилди. Ушбу тизимда мухим роль Олий хавфсизлик судига юкланди, улардан армия зобитлари тайинланди. Суднинг хукмлари устидан шикоят килиниши мумкин эмас эди. Узининг хатти-харакатлари ва ваколатлари табиати буйича у фавкулодда судга туFри келди. Террористик характердаги жиноятлар учун асосий жазо OFир мехнат ёки улим жазоси эди. Мисрдаги оппозицион нашрлардан маълумки, 1995 йилда мамлакат камокхоналарида 10000 га якин сиёсий махбуслар сакланган[9].

1995 йилда Аддис-Абебада Президент Хусни Муборакка килинган суикасддан сунг, Миср терроризмга карши кураш буйича кенг камровли дастур ишлаб чикди. Уни амалга ошириш доирасида 1997 йилда ислом экстремизмига карши курашни кучайтириш буйича кушимча чоралар курилди. Хусусан,

ходимлар сони купайтирилди ва укув дастури такомиллаштирилди, Ички ишлар вазирлиги Давлат хавфсизлиги бош бошкармасининг ваколатлари кенгайтирилди. 1998 йилда иш бошлаган ушбу булимнинг янги рахбари Х.Алберий Мисрда аксилтеррор фаолиятини сезиларли даражад a фаоллаштиришга муваффак булди. Шундай килиб, унинг буйруFигa биноан, шубхали шахсларнинг харакатини чеклаш учун Миср-Ливия чегарасини куриклаш кучайтирилди. Бундан ташкари, АКШдан сотиб олинган портловчи моддаларни аниклаш учун ускуналар МАР денгиз портлари ва аэропортларига урнатилди.

Шу билан бирга, мамлакатдаги диний муассасалар устидан давлат назорати кучайтирилди. Исломпарастларга масжидлардан уз максадлари учун фойдаланишни кийинлаштириш учун Миср хукумати 1996 йилдан 2000 йилгача хисобланган 30 мингга якин кичик масжидларни Вакф вазирлиги назорати остига утказиш режасини кабул килди. Бу исломий гурухларни молиялаштириш манбаларидан бири булган хайрия мaблaFлaрини йотиш устидан назорат урнатди[10]. Бундан ташкари, расмийларга кура, экстремистларни куллаб-кувватлаган "Мусулмон биродарлар" уюшмаси, шифокорлар, хукукшунослар, мухандислар, фармацевтлар касаба уюшмаларининг молиявий фаолияти текширувлари текширилди.

1996 йил августга кадар Миср томонидан бир катор давлатлар билан хавфсизлик сохасида хамкорлик туFрисидaги битимлар туфайли Миср Араб Республикаси Ички ишлар вазирлиги асосан исломчилар учун мулжалланган хориждан мaблaFлaрни ушлаб колиш муаммосини хал килишга муваффак булди[11]. Бундай харакатлар натижасида молиявий базанинг кескин кискариши туфайли Мисрдаги куплаб исломий ташкилотлар махаллий сайловларда катнашишдан бош тортишга мажбур булдилар.

ХХ асрнинг 90-йиллари охири хамда XXI аср бошларига келиб исломчиларга нисбатан каттик репрессив чоралар, узок муддатли камок жазоси ва OFир мехнатга хукм килиш билан бирга вакти-вакти билан амнистия амалга оширилиб, камокдан чиккандан кейин жойлашиш учун судланганларга пул мaблaFлaри берилиб борилди[12]. Масалан, факат 1998 йилда Миср камокхоналаридан Фавкулодда вазият конуни буйича судланган 5000 га якин киши озод килинди. 1999 йил май ойида "Ал-Жамоа ал-Исламийя"нинг 1200 га якин аъзоси амнистия килинди. Бундан ташкари, экстремизм муаммоси чукур иктисодий ва ижтимоий илдизларга эга эканлигини англаган холда, Миср Араб Республикаси рахбарияти мамлакатнинг ушбу кисмини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш буйича Миср жанубидаги вилоятларнинг ахолиси орасида

исломий экстремистлар таъсирини заифлаштириш буйича комплекс дастурни амалга оширди.

Сурия тажрибаси. 1982 йилдан кейин Суриядаги исломпарастлар фаоллиги кескин пастга тушиб кетди. Хрфиз Асад хукумати улар билан курашнинг самарали усулини (кейинчалик бу усулни Тунисда хам куллашди) топди. У харбий юриш ва махсус хизмат харакатларини ОАВ ташвикоти билан биргаликда куллаб, Сурия шахарларининг ижтимоий "туб"ини йукотишга эришди. Шахарларда ёлланма ишчилардан фойдаланадиган шахслар сони 1970 -1984-йилларда 4 маротаба, кишлокларда эса 1,5 маротабага усди. Майда ва урта тадбиркорликни раFбатлантириб, 1965 йилдан кейин эса назорат килиб, иктисоднинг асосий сохалари, давлат хар канакасига йирик капиталнинг усишини чегаралади. Шу билан биргаликда миллий бизнесни ривожлантириш, чет эл инвестициялари, бандликни ошириш буйича шарт-шароитлар яратилди. 70-йилларда иктисодиёт 10%га ошди, кишлок хужалигида, кайта ишлаш саноатида (хам давлат сектори, хам хусусий кооператив секторларида), транспорт сохаси, нефт казиб олиш ва туризм сохаларида салмокли потенциал хосил килинди. 1970-1983-йилларда ахоли жон бошига фойда олиш 480 доллардан 930 долларгача кутарилди. Нефть казиб олувчи Форс курфази давлатларининг кумаги, ун минглаб сурияликнинг у ерга иш излаб бориши (айникса, Кувайтга), 1 миллионга якин сурияликнинг Ливанда ишлаши (1975 -1991-йиллардаги фукаролар уруши даврида бузилган жойларни тиклаш буйича чора-тадбирлар амалга оширилаётган эди) шубхасиз, катта мадад булди[13].

Х,атто кескин танкидчилар наздида хам, 80-йилларда Сурия иктисодиёти анча муваффакиятли ривожланди. Бу нарса исломпарастларни кучсизлантириш учун хукуматга кул келди. Х,офиз Асад "Мусулмон биродарлар"нинг урушиб колган етакчилари билан музокаралар олиб борди, уларни яраштиришга уринди (жумладан, "Биродарлар" етакчиси суриялик Исом ал-Атторнинг синглиси Нажох ал-Атторни маданият вазири этиб тайинлади). Табиийки, президент "Биродарлар" сафидаги "муътадиллар" ва "ута радикаллар" уртасидаги зиддиятли эски тортишувлардан хам фойдаланишга уринди. 1982 йилдаги тор -морликдан кейин радикаллар етакчиси Аднан Саад ад-Дин издошлари гурухи билан Ирокда яширинди (бу эса шундок хам зиддиятли булган ироклик ва суриялик баасчилар муносабатини таранглаштирди), "муътадиллар" етакчиси Абдул Фаттох Абу Гудда эса Саудия Арабистонига кучиб кетди. А.В.Кудрявцевнинг таъкидлашича, шундан кейин Суриядаги "Биродарлар" "реал куч сифатида мавжуд булмай колдилар"[14]. Бирок, Р.Г.Ланда бу фикрга унчалик кушилмайди ва "90-йилларда Суриядаги 2500 масжиддан баъзиларида исломий асосдаги танкидий кайфиятларни сезиш мумкин эди", деб

хисоблайди[15]. Бундан ташкари, 1995 йилдан Дамашк ва Х,алабдаги техник зиёлилари орасида "ваххобийлик" ташкилоти ноконуний фаолият курсатарди, бу ташкилот пойтахтдаги савдогар суннийлар томонидан молиялаштирилиб,

1996 йил бошида махсус хизматлар томонидан фош этилди[16].

Х,офиз Асад хукумати Сурияда XXI аср бошига кадар араб олами учун ноёб булган баркарорликни намоён килди. Ушбу баркарорликни Суриянинг исломпарастларга нисбатан мохирона олиб борган сиёсати, шунингдек, араб бирлиги FOясини (чунки Сурия узини араб оламининг "юраги", деб хисоблар эди) ёклаши хамда Ливан ва Ирокда исломчи экстремистларни назорат килувчи Эроннинг кумаги билан изохлаш мумкин.

Бундан ташкари, Сурия хукумати XX аср охирида Якин Шарк минтакасида содир булган сиёсий жараёнларда анча уддабуронлик билан харакат килиб (хусусан, 1990 йил охирида Ирокка карши урушда катнашиб, Ливан буйича муросага келиб), Гарб оппоненти сифатида уртага чикди ва сиёсий дивидент олишга муваффак булди. Бу холат хам мамлакатдаги исломий оппозиция билан содир буладиган муаммоларни хал килишга ёрдам берди.

1995 йилда Сурия хуумати камокхоналардан 2400 та сиёсий махбусларни (асосан "Биродарлар"дан) озод килди, 13 йил сургунда яшаган Абу Гуддани афв этганини эълон килди[17]. Абу Гудданинг узи Х,офиз Асад сиёсатини куллаб-кувватлашини эълон килди ва уз сафдошларининг хукуматга карши фаолиятларини тухтатишга харакат килди. Иорданияда харакат килаётган Исхок Фархоннинг Ислом харакати фронти (Иордания парламентида "Мусулмон биродарлар" йуналишини белгилайдиган партия) билан музокаралар олиб бориб,

1997 йилда 2 марта хукумат билан келишишга чакирди. 1997 йилда Абу Гудданинг улими ахволни мураккаблаштирган булса-да, Х,офиз Асад "Биродарлар" етакчиси суриялик Исом ал-Аттор билан келишишга, улар томонидан бошкариладиган Европадаги "биродарлар" кисмини зарарлантиришга муваффак булди. Бунгача хам (1990 йилда), Саад ад-Диннинг Ирок фракцияси билан муносабатлар урнатилди, 1997 йилда эса Жазоир, Судан, Эрон ва Туркия исломпарастлари (шу жумладан, радикаллар) билан алокалар урнига куйилди. Улар 90-йилларда Исроил билан олиб борилаётган музокараларда Сурия позициясини ёклар эдилар.

Х,офиз Асаддан сунг Сурия президенти булган Башар Асад 2000 йил ноябрида 400 та "биродарлар"ни, 2001 йилда эса уларнинг етакчиси Холид аш -Шомийни озод килди, аш-Шомий сиёсий фаолиятни давом эттиришдан воз кечди. 2001 йил 11 сентябрдаги Нью-Йорк вокеаларидан кейин Сурия АК,Ш махсус хизмат доираларига Якин Шаркдаги исломий ташкилотларнинг "Ал -К,оида" билан алокалари хакидаги маълумотларни етказди. Ирокда Саддам

Хусайн хукумати кулаганидан сунг Сурияда 2003 йил майда бутун араб оламида фаолият курсатадиган "Хамас", "Ал-жиход ал-исломий" ташкилотлари офислари ёпилди.

ХУЛОСА

Миср хукуматининг ХХ аср охири - XXI аср бошида диний экстремизм ва терроризмга карши курашида куплаб ютукларни кулга киритганига карамай, курилган чоралар мамлакатда радикал исломпараст ташкилотларни бутунлай йук булишига олиб келмади. Улар ахоли орасида кичик масштабда булса хам уз фаолиятларини давом эттирдилар. Демак, Миср хукуматининг тажрибаси шуни курсатадики, факатгина катъий чоралар куриш билан ушбу муаммо билан курашиб булмайди. Ёшларни назоратсиз колдириш, уларнинг диний билимлар базасига эътиборсизлик мамлакатни уткир инкирозлар сари етаклайди. Исломпарастларга карши курашда хушёрликни бой бермасдан, ахолига, айникса, ёшларга мутадил ислом таълимотларини сингдириш, жахолатга карши маърифат билан курашиш энг макбул ечим эканлиги Миср тажрибасида янада аник намоён булади.

Аксинча, ХХ аср охири - XXI аср бошларига келиб харбий, сиёсий, юридик, жосуслик, ижтимоий, иктисодий, FOявий ва дипломатик чора-тадбирларнинг биргаликда кулланилиши Сурия хукуматига ислом экстремизмини зарарсизлантириш имкониятини берди. Бирок, Сурия тажрибаси шуни курсатадики, ички ва ташки шарт-шароитлар пайдо булганда экстремистик гурухлар фаолияти кайта тикланиши ва уларнинг мамлакат тинчлиги ва баркарорлигини бутунлай издан чикариши якин тарихда содир булган вокеаларда намоён булди.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Тинчлик жараёни, хавсизлик сохасида хамкорлик ва минтакавий шериклик// АфFOнистон буйича халкаро конференцияда нутки. // http ://uzbekistonovozi.uz/articles/index.php?SECTION_ID=221 &ELEMENT_ID=53 959. (Mirziyoyev Sh.M. Speech at the International Conference on Afghanistan: Peace Process, Security Cooperation, and Regional Connectivity).

2. Юрченко В.П. Египет проблемы национальной безопасности (1952-2002 гг.). -М. 2003. -С. 253.

3. Ланда Р.Г. Политический ислам - предварительные итоги. -М. 2005. -С. 108.

4. Камлевская Я.Е. Борьба с терроризмом в Египте на рубеже XX-XXI веков. Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятнадцатый) М., 2003. - С. 58.

5. Юрченко В.П. Египет проблемы национальной безопасности (1952-2002 гг.). -М. 2003. -С. 255.

6. Юрченко В.П. Армия и власть в Египте. Армия и власть на Ближнем Востоке: От авторитаризма к демократии (сборник статей). // Ин. -т изуч. Израиля и Бл. Востока, М.: 2002. - С. 12.

7. Юрченко В.П. Египет проблемы национальной безопасности (1952-2002 гг.). -М. 2003. -С. 255.

8. Ислам на современном Востоке: Регион стран Ближ. и Сред. Востока, Юж. и Центр. Азии / Ин-т востоковедения Рос. акад. наук, Ин-т изучения Израиля и Ближ. Востока; [Огв. редакторы: : В.Я.Белокреницкий и А.З.Егорин]. - М.: Ин-т востоковедения РАН: Крафт+, 2004. -С. 262-267.

9. Камлевская Я.Е. Борьба с терроризмом в Египте на рубеже XX-XXI веков. Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятнадцатый). -М., 2003. -С. 58.

10. Поляков К.И. Противодействие религиозному экстремизму и терроризму в арабских странах. Исламизм и экстремизм на Ближнем Востоке (сборник статей). -М., 2001. -С. 188.

11. Бабкин С.Э. Движения политического ислама в Северной Африке. / Институт изучения Израиля и Ближнего Востока. - М., 2000. -С. 51.

12. Поляков К.И. Арабские страны и ислам в России (90-е годы ХХ века). -М., 2001. - С. 98.

13. Ахмедов В.М. Сирия на рубеже столетий. Власть и политика. -М., 2003. -С. 10-22.

14. Кудрявцев А.В. Движение Братьев-мусульман в странах Ближнего Востока. Национализм и фундаментализм на Ближнем Востоке. Материалы конференции Москва, 04.02.99 г. -М., 1999. -С. 61-62.

15. Ланда Р.Г. Политический ислам - предварительные итоги. -М. 2005. -С. 124.

16. Ахмедов В.М. Сирия на рубеже столетий. Власть и политика. -М., 2003. -С. 35.

17. Ланда Р.Г. Политический ислам - предварительные итоги. -М. 2005. -С. 125.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.