CC BY
3ТЕАТР МЕН АКТЕРДЩ 0ЗАРА ЭРЕКЕТТЕСУ1Н ЗЕРТТЕУДЩ ТЕОРИЯЛЬЩ
ЖЭНЕ ЭД1СНАМАЛЬЩ НЕГ1ЗДЕР1
СЕЙТМЕТОВА АЙТКУЛЬ МУБАРАКЦЫЗЫ
ага окытушы., Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тур^ университетi
(Казахстан, ТYркiстан)
КЕР1МБЕК МЭДИНЕ
6В02123- Актер eнерi мамандыгыныц 1 курс студент!
Аннотация: Козам Yшiн театр дэстурлг впер тур1 болып табылады, ол театр жумысыныц элеуметтж-мэдени жагдайына жэпе кврермендердщ огап дегеп цажеттштне байланысты цогам мен труппа арасындагы взара эрекеттесудщ ерекше тургмен сипатталады. Театр, басца ойын-сауыц внер1 сияцты, бYгiнде жаца шындыцта. Нарыцтыц кецеюi халыцтыц талгамыныц, эстетикалыц цажеттшктерШц взгеруiне гана емес, сонымен цатар цундылыцтар ЖYйесiнiц толыц взгеруiне, олардыц цогамдыц санадагы иерархиясыныц взгеруiне экеледi. Казiргi цазацстандыц театрдыц вмiр суру шарттары квбiнесе мэдениетке шыгындарды азайту стратегиясын бiртiндеп, бiрац дэйектi турде ЖYзеге асыратын жэне огап цатысты патерналисты саясаттан бас тартатын мемлекеттщ саясатына байланысты.
Шлт свздер: театр, дэстур, мэдениет, кврермен, актер, эстетика, внер, цогам,
Юркпе: ХХ гасырда калыптаскан театр мен актердш карым-катынасын тек спектакль ретшде жэне онда ойнайтын эрпстер ретшде кабылдау дэстYрлерi театр ешмш театр кайраткерлершш eздерi кeлемдi жэне стереоскопиялык кубылыс ретшде емес, эдетте дэстYрлi тYPде бiр eлшемдi деп кабылдауына экелдь Сонымен катар, казiргi когамда театр енер кубылысы ретшде гана емес, сонымен катар сэн, бедел, элеуметпк мэртебе, белгш бiр мшез-кулык контекстшш элементi, бос уакытты eткiзу, eзiн-eзi таныстыру, агарту жэне т. б. Тшсшше, театр мен актердш eзара эрекеттесуiн зерттеу тэсiлдерi ескiрмеуi мYмкiн. Театрды мэдени мекемелердш жалпы тiзiмiнен элеуметтiк-мэдени институт ретшде ерекшеленетш кeркемдiк жэне элеуметтiк букаралык карым -катынастыц ерекше тYрi деп санауга болады. Театр адамныц ^теген кажеттiлiктерiн канагаттандырады, адамныц шындыкка деген ^зкарасын калыптастырады, элеуметтiк багдарлау тэсш болып табылады жэне адамныц элеуметпк eмiрлiк тэжiрибесiн бiлуге ыкпал етедь Театрдыц заманауи дамуы оныц мемлекетпц элеуметтiк-мэдени курамдас бeлiгiн дамытудагы рeлiн Yдемелi арттыру туралы сенiмдi тYPде айтуга мYмкiндiк бередi.
Казiргi замангы театрга eрнектiц жаца формалары, спектакльдердi уйымдастырудыц жаца тэсiлдерi, дайындык процеа, кeрермендермен карым - катынас кажет, ал бул жаца формалар дэстурлерден бас тартпауы керек, керiсiнше театр eнерiнiц терецдiгi мен мэнiне багытталуы керек. Бул кYPделi мэдени миссияны театрдыц жанды жэне тiкелей eнерiн оныц басына кайтаратын театрга тэн органикалык кешендi эдiс кана орындай алады.
Казiргi шындык-мэдениеттiц белсендi шыгармашылык рeлi бар трансформациялык процестерге толы динамикалык элеуметтiк-мэдени элем. Кeркем мэдениет жаца экономикалык жагдайларга бейiмделедi. Посткецеспк кецiстiкте дамудыц элеуметтiк-мэдени векторларыныц eзгеруi элеуметтiк институттар кызметiнiц стратегияларын, рухани кажеттiлiктер саласын, идеалдарды, адамдардыц кундылык багдарларын жацартуга экеледi. Элеуметпк резонанс тудыратын магыналы жэне тусшбейтш объективтi жэне субъективтi eмiрлiк шындыктар элеуметтiк-мэдени формаларга ие бола отырып, элеуметтiк сапага айналады. Театр тек спектакльдер шыгарып кана коймайды, онда сапалы жаца кeрермендер Yнемi ойнайды [1].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Театр eHepi тек жогары бшмд^ белгш 6ip зиялы кауымды кызыктырады деген кец таралган идеяны жокка шыгара отырып, кэаби театр саласында мYмкiндiгiнше кеп кeрермендi тарту, аудиторияныц элеуметтiк профилiн кецейту, кeркемдiк байланыстарга ашык аудиторияны тэрбиелеу мэселесi баса айтылады.
Театр кызметЫц мацызды мэселелершщ бiрi - 6y^ элемдегi театрлардыц тэжiрибесiнде калыптаскан керкемдш ерекшелiктерi бар eзiнiц кэсiби тш. Мундай мэлiмдеме карама-кайшы болып кeрiнуi мYмкiн, eйткенi егер ci3 оны шындык деп кабылдасацыз, онда eнердiц баска тYрлерi (музыка, кескiндеме, хореография жэне т.б.) осындай тшге ие болгандыктан, театр тэрт1бшщ белгiлi бiр ерекше шыгармашылыкка сенуге кукыгы жок екенiне сенущз керек. ^алай болганда да, театр мундай магынада eте ерекше кубылыс деп болжауга болады - шыгармашылык кызметтщ ерекше нэтижес ретшде оган жеке эмбебап жэне кэаби тiл берiлмейдi. «Кэаби тш» дегенiмiз-театрда жумыс iстейтiн адамдар топтары арасында белгiлi бiр тшдш делдал болу фактiсi, осы тшдщ аркасында олар бiр-бiрiмен бiрдей байланыса алады олар белгiлi бiр жобаны шыгару Yшiн жумыс iстегенде жэне осы жобаны мшаз багалауга кепшдш бередi. Мысалы, музыкалык eнерде мундай тш бар (нота, нюанс, музыкалык форманыц зацдары жэне т.б.). Мундай кэсiби тшдер кeптеген баска eнер тYрлерiнде де орныкты. Бiрак, eHm^^ орай, театр eнерi мундай бiртутас тiл бола алмайды. Оган деген кажеттшш, сeзсiз, театрдагы койылымда белгш бiр шыгарманы кабылдауда киындык туындаган кезде пайда болады, мунда автордыц идеясын кeру жэне осы драмалык жумысты тYсiну киын болуы мYмкiн, дэл осындай тiлдiк делдалдыц пьесаны койган адам мен оныц авторы арасындагы eткiр тапшылыгына байланысты. Музыкалык жанр болса да, дирижер-бул дурыс идеяны калыптастыруга кeмектесетiн жэне тыцдаушыга кейбiр жумыстыц бастапкы "мэтiнiн" кате тYсiндiруге мYмкiндiк бермейтш музыкалык нота [
Режиссурада, ^бшесе, бастапкы шыгарманыц шамалы сакталуымен, бастапкы драмалык мэтiндi режиссердщ мэтiнмен eте еркiн карым-катынасымен алмастыруга болады, бул тiптi авторлык кукыктыц Елеулi бузылуын кeрсетуi мYмкiн. Осыган байланысты, казiр барлык жерде мшдетп тYрде iлеспе материалдарда аннотация тYрi пайда болады, бул спектакль авторлык мэтш бойынша емес, оныц туындысы негiзiнде койылганына назар аударады. Бул кiшiгiрiм кылмыс болса да, ^п жагдайда оны зацды турде аныктау киын, бiрак этикалык бага мен эстетикалык бага беруге болады, бага берушшерге белгiлi бiр жеке жYЙе берiлген жагдайда багалау критерийлерi жагдайында. Эсiресе, мундай бузушылыктар мен репертуарлар классикадан репертуарды жацашыл нэрсеге бурып, бастапкы мэтшге драма беру кезшде аныкталады.
Нег1зг1 бел1м: БYгiнгi тацда театр процесiне катысушылардыц эркайсысы Yшiн делдал тшнщ екi жакты нускасын усыну киынга согады, дегенмен мундай тшдщ пайда болуына жакындаган кейбiр жумыс бар. Осындай мацызды жумыстардыц бiрi «кeрермен-театр», «кешпкер - кешпкер», «режиссер - драматург» жэне т.б. санаттарыныц ынтымактастыгы негiзiнде курылган театрдагы мэдени - семиотикалык кещспкп зерттеу болып саналады. Режиссерлiк сынактар eздерiн театр iс - эрекетшщ белгiлi бiр мэдени-семиотикалык кецiстiгiнде табады, ал бул iзденiстердiц векторы тсзбектеп барлык «делдал тiлге» бiртутас болу болды «драматург - режиссер»-«орындаушы-кeрермен», ол eз кезегiнде театр шыгармашылыгындагы элеуметпк жэне мэдени бiрiгуге кепiлдiк береди Бiрак осы саладагы кейбiр iрi режиссерлiк жацалыктарга карамастан, кeптеген мYДделi тараптар iздеген «делдал тiл» элi де ашык iздеуде.
Семиотика XX гасырдыц басында пайда болган теориялык пэн ретшде кeмекке келдi, бул белп идеясын насихаттайтын эмбебап гылым болды. Белгiлi отандык галым Ю.М. Лотман оны белсендi тYPде зерттедь Оныц ецбектерiнде театр мэдени - семиотикалык театр кещстшнщ бiртутас саласына бiрiктiрiлген сахналык «мэтiндер» мен мэдени кодтардыц (драматург, режиссер, актер, сценограф) алуан тYрлiлiгi ретiнде эрекет етедь «Мэтiндер» мен кодтар театр кещстшнщ сапасыныц ерекше децгейiн тудырады, Ю.М. Лотманныц айтуы бойынша, «семиосфера» [3]. Ягни, тiлдердiц карым-катынасы мен eмiр CYPуiн жэне олардыц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
жумысын жузеге асырудьщ кажетп алгышарты болып табылатын кещспк. Осыны ескере отырып, семиотикалык сфера саласында жаткан бeлiкке эсер ететш кез-келген шындык мiндеттi турде мацызды болып табылады жэне осы позицияда бола отырып, екiншi жуйе болады.
Спектакль мазмуныныц толыктыгы мен тутастыгы осы тараптардан белгш бiр «мэтшдер» мен «грамматика» жуйес ретiнде оны дамытудыц бiрыцFай позициясыныц жумысыныц аркасында канаFаттандырылады. Бiрак бэрiмен бiрге Ю.М. Лотман театр кещстшн бiр - бiрiне карсы туратын екi кYрделi курама фрагменттерге бeледi - бул сахна аумаFы жэне аудитория аумаFы (шартты жэне казiргi сиякты). Сондыктан, Лотманныц пiкiрiнше, спектакль авторларыныц залмен диалогы бул карама-кайшылыкты жоймай, OFан CYЙенуi керек. Дегенмен, театрдыц кептеген зерттеушiлерi мен практиктерi актерлер мен керермендерге тiл iздеп, мундай тiлдiц пайда болуыныц алFышарттары Yшiн накты эдютемелш ережелер жасаFан жок. ОсыFан байланысты театрдыц бiртутас мэдени-семиотикалык кещстшн салуды кeрермендi (тiптi кeрiнбейтiн болса да) алып тастап, сахна кещстшнен бастау керек. ШындыFында бул даму кажеттшп туралы мэдени-семиотикалык шегiнде кэаби семиозис сахна кецiстiгi аналогия бойынша, 6Ï3 музыкалык енермен (мысалы, оркестрмен) коямыз.
Сахналык грамматика екi баFытта талкылануы мYмкiн: музыка теориясымен уксастыктар жэне эдебиеттеп вербализация эдiстерi. Содан кейiн Fана негiзгi мэтiндi декорациялар, костюмдер, музыкалык безендiру, реквизиттер жэне баскалар аркылы - театр мен керермен арасындаFы делдал тiлiнiц болуын курайтын театр семиосферасыныц курамдас бeлiктерi ретiнде кецейту мYмкiндiктерiн карастыруFа болады [4]. Театрдыц кейбiр феноменологиялык сипаттамалары музыкалык жэне театрлык eнердi (театр жэне эдеби тiлдердi салыстыру кYмэн тудырмайды) салыстырудыц дурыстыFын кeрсетедi. Бул eнердiц екеушде де каркын, ритак, композиция, мелос (рeлдi дауыстау) жэне баска сипаттамалар бар.
Театр практикасыныц ресейлiк зерттеушшершщ арасында театр элемiн мэдени -семиотикалык маFынада тYсiну мен ж1ктеудщ алFашкы эрекеттерi ХХ Fасырдыц басында Fана жYзеге асырылды. элемдiк дацкы бар режиссерлер Е.Б. Вахтангов, В.Э. Мейерхольд, К.С. Станиславский, А.Я. Таиров жэне т. б. Олар шеспе кэаби инстинкт аркылы бектлген жалпы театр кецiстiгiн iздедi, инстинктивтi немесе маFыналы тYPде театр козFалысына катысушылардыц эркайсысыныц толыкканды шыFармашылык ынтымактастыFына кепшдш беретiн белгiлi бiр режиссерлiк эдiстердi турFызды. Айта кету керек, бул танымал режиссерлердiц барлыFы сынак пен кателш аркылы театр кецiстiгiн бeлудiц мацыздылыFына негiзiнен келесiдей келдi бул жердi Yшiншi тарап куэгерлерi Yшiн (атап айтканда, кeрермендер), актерлер мен режиссерлердщ eздерi Yшiн - театр ю-эрекеттерше катыскандардыц барлыFы тYсiнетiн белгш бiр арнайы пэндiк-заттык бiрлiктер мен белгшер жYЙесi тYрiнде усынуFа кeмектесетiн «зат» мэнi. Театрдыц «заттык» семиотикалык кещстшне тек декорация, бутафория Fана кiрмейтiнi мацызды, реквизиттер жэне т. б., сонымен катар актерлердщ eзi режиссердiц белгiлi бiр «материалдык» тYрi ретiнде драмалык материалдыц идеясы.
Спектакльдiц режиссерi eз максатын корFап, солист роли мен оныц айналасындаFыларды саздан «мYсiндеп», мизансценалар жасайды. Сол сэтте актер сахна кещстшнщ «заттык» бeлшектерiнен Fана емес, сонымен бiрге бул кецiстiктiц «жанды» сенiмдiлiгiн бiлдiредi жэне сондыктан «прЬ> субъект ретiнде жеке кeзкарасты кажет етедi. Осыныц бэрiнен К.С. Станиславский непзш калаFан элемдегi дебюттiк «реинкарнация» мектебi пайда болды, ол кейiпкердi сахна кецiстiгiнiц кенептерiне мызFымас маFыналы «нэрсе» тYрiнде енгiзудi жариялады (жасырын кYЙмен бейнеленген рeлдiц сырткы суреп) режиссер белгшеген бiрлескен кYш-жiгер мен жаFдайларда. «Сырткы» жэне «iшкi» келюпеушшктер театрдыц мэдени семиотикалык кецiстiгiнде жш бiрлiкке экелмейдi, OFан режиссерлер мен актерлер бiрнеше рет назар аударды. ^андай да бiр жолмен, бул жаFдай екi негiзгi актерлiк мектептщ («тэж1рибе мектебi» жэне «презентация мектебЬ») пайда болуыныц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
бастапкы HYKTeciHe жYгiндi, олардьщ эркайсысы осы мэселелердi шешудщ eзiндiк жолдарын iздедi.
Нэтижесiнде, В.Мейерхольдтыц ecin келе жаткан MeKTe6i «заттык» театр кещстшнщ Yстемдiгi курсын логикалык аяктауга дейiн жеткiздi («сырткы» символдык магыналардыц тасымалдаушысы болып табылады, ал суретшшщ танымдык жагдайы ескерiледi). Режиссер театрдыц жумыс кещстшн, актерлiк пластиканы жэне «маска» оларды керкем символизмнщ сахналык графикасына жэне керермендер залыныц реакциясына багытталган элеуметтiк магыналар пайда болган жемiстi дене Yлгiлерiне ("биомеханика") айналдырды [5]. Тiкелей сенiмдiлiктi жокка шыгарып, режиссерлер рэмiздер мен белгшермен жабдыктап, ^рермендердщ авангардтык кодтарын шешудi кажет ететiн сахна кещстшн езгертп. Б. Брехт сахнаныц заттык кещстшнщ «анимациясын» iздеуде бeлiстi, содан кешн рeлдщ пластикалык ою eрнегiн шю кeзкараспен кайтадан бiрiктiрдi ол ойнайтын кейiпкердi сeрелерге коятын шыгармашылык адам ретшде орындаушы. Режиссер жэне драматург бул Yшiн актерлерге осы кешпкерлердщ элеуметтiк жэне рухани мэнiн кeбiрек тYсiну Yшiн кейiпкерлерден абстракция жасауга мYмкiндiк бердi. Осы позициямен бiрге тутас мэдени-семиотикалык кещспк ею семиотикалык кiшi тYPдi бiрiктiрдi: «кeрермен - сахна» жэне «орындаушы - кешпкер». Егер 6Ï3 театрды галерея саласымен салыстыратын болсак, онда, мысалы, казiргi замангы кeрмеге келгенде, ец алдымен, суретшi кабылдаудыц кiлттерiн тYсiндiретiн жумыска iлеспе мэтiнге назар аударамыз, eйткенi eнердегi полистилизм ХХ гасырдыц басында болган, театрда бул рeлдi спектакльдщ басталуы орындайды, онда алгашкы 15 минут автор кeрерменмен алдын-ала диалог курып, оган кодтар мен ойын ережелерiн окуга кeмектескен кезде шешушi болады. ^рерменнщ eнерi-кез-келген конвенцияга дайын болу жэне суретшшщ не жэне калай айтканын кабылдау.
Театр - бул кабылдау муражайы, барлык багалау жYЙелерi сакталатын жэне мурагатталатын орын, ал спектакль суретшi жасаган eнiм гана емес, сонымен катар олардыц коймасы деген пiкiр бар. XXI гасырдыц мэдениеть функциялары eзгердi, eнер адамдарга сулулыкты кeру тэсшдершщ эстетикалык моделiн усынуды токтатты. Бiрак негiзгi функция - кабылдау тэсшдерш зерттеу. Адамныц басында сырткы табигат немесе eнер факторларыныц бiр немесе баска бейнес калай калыптасады, шындыкка реакция бiздiц басымыздагы заттыц бейнесше айналганга дейiн не жэне калай eтедi жэне ^рерменнщ санасы калай жумыс ютейдь Муныц бэрi ХХ-ХХ1 гасырдыц басындагы eнердi сипаттайтын мацызды факторга айналады, буган фрейдизм, психоанализ, герменевтика жэне баска гылымдар эсер етп, олар кабылдаудыц ужымдык формалары жок, ол тек жеке. эр адам бiрдей мэтiндi эр тYрлi кабылдайды.
^орытынды: Театр-бул адамныц кабылдауыныц калай жумыс iстейтiнiн бакылаудыц eте мацызды жэне дэл куралы, em^rn театрдыц атрибутикасы бiр такырыпка бiрнеше кeзкарас берумен байланысты. Сондыктан жаксы театр ешкашан Yгiт-насихат бола алмайды, eйткенi театр эркашан жанжал болып табылады, ал жанжал болган кезде оган кем дегенде ею немесе одан да ^п ^зкарас болады. Сонымен катар, театр жанрында eте мацызды механизм iске косылады, ол баска салаларда сирек кездесед^ атап айтканда eзiн-eзi аныктау механизма Адам кeрермендер залына спектакльге келедi жэне eзiн кейiпкерлердiц бiрiмен байланыстырады, кейде эрекет барысында ол бэрше жанашырлык танытады. Егер ол eзiн кейiпкерлердiц кез-келгенiнде танымаса, онымен немесе олармен сэйкестендiрмесе, онда сенiм болмайды.
^азiрri замангы театрдыц тагы бiр мацызды жэне негiзгi философиялык сабагы -элемдегi кез-келген нэрсе eзгермелi жэне мобильдi. Театр зацдарына сэйкес, eзгермейтiн адам белгiлi бiр окигалардыц, уакыттыц, кецiстiктiц жэне идеялардыц эсершен eледi. ^азiрri театр кабылдаумен айналыскандыктан, бYгiнгi тацда театрдыц коммуникативтi функцияларына кызыгушылык мацызды доктринага айналуда. ^рермендердщ эр тYрлi, бiрак бiртутас ^ркемдш эсер ететiндiгiн тYсiну керек, олардыц эркайсысы eз кабiлеттерiнiц аркасында оларды ^пшткрен бiртугас агзага айналдырады. 0з кезегiнде аудиторияга
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
спектакль журш жаткан кезде бей-жай карамау усынылады, бiрак койылым барысында белсендi баFалау жэне жауап беру усынылады. БуFан кeмектесу Yшiн iс -эрекеттщ бiрыцFай баFыты сонымен бiрге жеке алыетан фрагменттердi жинаудыц нэтижесi болды, сол кезде аудитория сахналык эрекетке батырылмаFан, болып жаткан окиFаларFа катыспаFан жэне кeрiнiстер арасындаFы аралыкта осы эрекеттерден алшактап, сол немесе баска кешпкердщ эрекеттерi туралы пiкiрдi косуFа мYмкiндiк алды. Бул белгiлi бiр дэрежеде eндiрiске «зонгидi» енгiзу аркылы кол жетюзшд^ бул дамып келе жаткан сюжеттеп кез-келген фрагментгi жаксы тусiнуге ыкпал ететiн баллада.
Театр тэж1рибесшен кeрiп отырFанымыздай, театрдыц мэдени-семиотикалык кецiстiгi жайлы карапайым бeлмеге, жертeлеге, белгiлi бiр мэселелердi талкылауFа арналFан ашык алацFа, жерлеу YЙiне жэне т. б. айнала отырып, eзгере алады. белгiлi бiр дэрежеде суретшшщ эл-аукатын баскарады, кeрерменнiц сахналык материалды мэтiнмэндiк окуын орнатады. БYгiнде сахна кещстшмен тэж1рибе жасамайтын театрды табу киын.
Театр - бул ^рерменмен жанды карым-катынас орны, онда белгш бiр кактыFыс туындайтын сахна болуы керек, бул кeрерменнiц белгiлi бiр толкынын тудырады, нэтижесiнде бул ^рермен катарсиске келуi керек. Егер бул орын алса, театр eз максатын орындайды деп санауFа болады.
БYгiнде кeрермендер театрFа eмiр сыйлайды. Эйткеш экономикалык жэне театр жуйелерi театр ^теген кeрсеткiштер есебiнен бюджеттiк каржыландыруды алатындай етiп салынFан, бiрак бастысы-театр кассасы. ^аржыландырудыц сэттiлiгi кeрерменнiц белгш бiр спектакльге катысуFа деген умтылысына байланысты. Театрдыц алдында кiреберiстен, репертуарлык саясаттан, труппадан бастап, кeрермендi тарту Yшiн осы заманауи шындыктарда Yлкен мiндет тур.
Kазiргi уакытта мемлекетпк театрлардыц кызметi олардыц жалFыз уйымдык-кукыктык нысаны - мемлекетгiк мэдениет мекемеамен аныкталады. Бiздiц коFамда соцFы жылдары болып жаткан тубегейлi eзгерiстер eнердiц жай-кYЙiне де, OFан халыктыц ^зкарасына да эсер ете алмады.
Театрдыц элеуметгiк жэне баска да ^теген аспектiлердегi негiзгi проблемасы каржыландыру жэне экономикалык кызмет мэселес болып табылады. Эр тYрлi децгейдеп бюджеттерден бeлiнетiн каражатты бакылау eте элсiз немесе мYлдем жузеге асырылмайтыны купия емес. Жэне бул мэселе барлык баска мацызды мэселелердi аныктайды. Репертуарлык жэне кадрлык саясатты ^бшесе жеткiлiктi бiлiмi жок адамдар аныктайды. Бул кeптеген провинциялык театрлардаFы жаFдай. Бул ретте ресми статистика театрдыц Yздiксiз жэне Yдемелi дамып, байып, премьералар шыFаратынын жэне т. б. ^рсетедь Ресми кeзкарас пен накты театр eмiрiнде болып жаткан ок^алардыц толык сэйкессiздiгi байкалады. Сахнаныц катардаFы кызметкерлерiне дейiн кэсiби кадрлардыц айтарлыктай тапшылыFы бар. Турмыстык сипаттаFы мацызды мэселелер. Сонымен, ^теген театрлардыц Fимараттары кYрделi жeндеудi кажет етедi, сахналык жабдыктар да жeндеудi жэне ппп жацартуды кажет етедi. Жаца койылымдарды жузеге асыруFа каражат жетiспейдi. Ш^ын калалардаFы театрлардаFы жалакы кейде актерлердщ калыпты eмiр CYруiне жол бермейдь Мунда элеуметтiк-мэдени саланы одан эрi реформалау эрдайым спектакльдер саныныц азаюына, ал болашакта кейбiр театрлардыц жабылуына экеледi деп айтуFа болады. Сондыктан мемлекетпк колдаусыз театр мэдениетiн дамыту туралы ойлаудыц кажетi жок. Осыпан байланысты жаFымды жэне прогрессивтi тенденциялар байкалады, мысалы, эр турлi ^лемдеп театр фестивальдерiнiц барлык жерде уйымдастырылуы. Дамудыц осы кезецiнде мемлекеттiц катысуымен театр eмiрiн eзiн-eзi уйымдастыру процес туралы айтуFа болады. Алайда, бул процесс белгш бiр жаFдайлардыц болмауымен тежеледi: элеуметгiк корFау мэселелерi шешшмеген, театр iсiнiц инфракурылымы калыптаспаFан жэне т. б. Айта кету керек, бYгiнде мэдени мекемелердщ, атап айтканда театрлардыц кeптеген басшылары коммуникативтi букаралык акпарат куралдарыныц таралуына байланысты казiргi заманFы eнер тутынушыларыныц кажеттiлiктерi жай eскен жок. Бiрте-бiрте eнердi кабылдаудыц eзi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
eзгередi. Осыныц аясында театрдыц когамдагы мацызды элеуметпк институт ретiндегi рeлiн заманауи арттыру туралы айтуга элi ерте. Эйткеш, театр кeрерменге баруы керек, бiрак ол жогарыда аталган себептерге байланысты жш калаганын орындай алмайды.
Халыкаралык когамдастык белгiлi бiр жэне максатты мэдени саясатсыз бiрде-бiр мемлекет жасай алмайтынын жэне оны калыптастыру мен юке асыру эр мемлекеттiц мацызды мiндеттерi екенiн бурыннан тYсiндi. Алайда, осы уакытка дейiн ешбiр елде, eкiнiшке орай, мэдени саясаттыц дамыган теориясы жок, дегенмен бул такырыптагы пiкiрталастар мен мэдени саясаттыц жалпы теориясын курудыц белсендi эрекеттерi Yнемi жYргiзiлiп отырды. Айта кету керек, eнер мемлекеттiк мэдени саясатта орталык орындардыц бiрiн алады. Бул eнер кeрсететiн элем картиналарыныц бейнелерi мен фрагменттер^ мысалы, гылыми теория немесе саяси тужырымдама усынатындарга караганда карапайым сана децгейiнде элдекайда жецiл сщетшдшне байланысты. Сондыктан eнердiц осы мYмкiндiктерiн ескере отырып, кез-келген мемлекет эркашан когамныц кeркемдiк eмiрiн белгiлi бiр дэрежеде бакылауга умтылды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Кузин А.С. Современные смыслы театральной «школы» / А.С. Кузин // Ярославский педагогический вестник: научный журнал. - Ярославль : Изд-во ЯГПУ, 2013. - № 1. - С. 191-196.
2. Кривцун O. A. Психология искусства / О. А. Кривцун. - М. : Изд-во литератур, инта им. М. Горького, 2000. - 294 с.
3. Лотман Ю. М. Беседы о русской культуре / Ю. М. Лотман // Быт и традиции русского дворянства. - СПб. : Искусство, 1996. - 399 с.
4. Лотман Ю. М. Об искусстве / Ю. М. Лотман // Структура художественного текста. -СПб. : Искусство, 1998. - 750 с.
5. Мейерхольд В. Э. К проекту новой драматической труппы при Московском Художественном театре / В. Э. Мейерхольд // Статьи, письма, речи, беседы. - М. : Искусство, 1968. - 208 c.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
