CC BY
4ГТАХР 18.07.23
ЦАЗАЦ МЭДЕНИЕТШДЕГ1 АСАНЭЛ1 ЭШ1МОВТЩ ФЕНОМЕН1
Е.С. Телепберген
Т.К. Жургенов атындагы Казак Улттык Энер Академиясыньщ 2-курс магистранты, Алматы к, Казакстан, e-mail: erboltolepbergen@mail.ru
Бул макалада автордьщ айтуынша казiрri тандагы театрды дамыту барысында Асанэлi Эшiмовтщ коскан улестерш керсету жэне онын тупш нускасын ашу. А.Эшiмовтi казак театры мен кино енервде феномен ретiнде керсету. Эткелi шактагы актерларды тулга репнде болашак актерларга ашу, элемдiк терпшстер мен езгерiстерге тайталас берудi бiлдiру. Асанэлi Эшiмовтыц шыгармашылыгыныц езектiлiгi мен калыптасу кезенi, оныц актерлык тарихи жэне заманауи театрда немесе кинодагы сомдаган релдерiнiн ерекшелiгiн саралау. Актер шеберлшнщ педагогы ретiнде шэк1рт тэрбиелеудеп iзденiстерi мен устанымдарын керсету.
Туит свздер: Асанэлi Эш1мов, феномен, театр, мэдениет, актер шеберлггг, кино, внер, педагогика
Ел1м1з Тэуелс1здшн алганнан бер1 мэдениет1м1з шгершеп каркынды дамуда. Каз1рп казак театрыныц мэдениет ец алдымен элемдеп елдердщ улттык идеологиялары мен устанымдарын калыптастырудыц мыкты куралы екеш анык. Ендеше, перспективалык даму платформаларыныц барлыгы да ец алдымен гылыми тургыда сараланып, кешн практика жэне теория жузшде юке асырылады. Театр кещстшнде Казак ел1 XX гасырдан бастау алган театр енер1нде кептеген езгерютер мен элеуметпк тершлютерге жетерлш. Казак театр калыптасканнан бер1 бугшп кундеп жаhандык заманауи таласка сай кабшетп бэсекелест театр екендтн бшш отырмыз. Ягни Казакстан театр мэдениет элемдш нарыкта бэсекелестш тайталаска шыга алады. Кулл1 элемге аты шыгып казак артистершщ децгеш жогары науканда турганын дэлелдеп, керсетш журген Асанэл1 Эш1мов екенше кез1м1з жетерлш.
Fылыми тургыда сараптап алатын болсак, философиялык жуйе мен келес турдеп б1здщ театр енер1м1з кептеген курдел1 кезецдерден етп. Ауыз толтырып айтарлыктай аспект тургы да жетерлш. Эм1р мен енер уштасып жаткан б1р ганибет дуние болгандыктан, оны уст1рт карап етуге болмас. Жалпы енер мен ем1р эр адамныц тулга немесе жеке дара рет1нде болмаса, философиялык жэне феномен рет1нде карастыру тарихи тулгалык кундылык болып табылады.
Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц 21 карашадагы «AIQYN» республикалык когамдык - саяси газет1нде «¥лы даланыц жет кыры» атты макаласы - рухани жацгыруымызды жалгастыратын, тарихи кундылыктарымызды сактап, оны ескелец урпакка дэрштейтш ете кунды макала. Бул макалада улы даламыздыц жет кыры айгакты дэлелдермен керсетшген. Халкымыздыц мэдениет мен тарихы - мактан етуге турарлык улкен байлык. Мундай бага жетпес тарихы бар мемлекет1м1зд1 эрб1р Казакстан азаматы мактан тутуы тшс. Б1з улттык кодымызды умытпай, элемге ез1м1зд1 танытуымыз керек. Елбасымыз «Эткенш мактан тутып, бугшш накты багалай бшу жэне болашакка оц кезкарас таныту - ел1м1здщ табысты болуыныц кепш» [1] - деп атап еткендей, казак енершщ одан эр1 дамып, еркендеу1 мен рухани жацгыруы ушш улы тулгалардыц ецбегш екшеп жас урпакка кайта табыс етушз керек.
Бугшп тацда элем бойынша барлык тэуелс1з мемлекеттерде енер мэдениетшщ шшде кино жэне театр енерлер1 алдыцгы орынга койылган. Эр еркениетп мемлекеттердщ мактан тутар дарын иелер1, енер сацлактары, халык суйетш жулдыздары бар. Б1здщ елде б1регей дарын иес - Асанэл1 Эш1мов.
Асанэл1 Эш1мовтщ актерлш жолын айкындайтын басты непздердщ б1р1 - коршаган ортасын ой туйстмен сезше бшген тулгалыгы. Ауыл ем1р1 мен кала т1ршшшмен жаксы таныс болганымен катар тшшщ тазалыгы актерлш енерде непзп басты керек касиеттердщ б1р1. Сондыктан да кешпкер сезш накты жетюзе алады. Ага буын актерлар КЖандарбеков, Ш.Айманов, С.Кожамкулов, КБайсештов, КБадыров т.б театр дщгектершен тэл1м керш уйрендь Энерге ерю керек болса оны ес1ретш енерпаздыц езшдш 1здемпаздык кек жиеп болатыны зацды кубылыстардыц б1р1. Асанэл1 Эш1мовтщ тулгалы образды релдершщ б1р1 - Шыцгыс Айтматов пен Калтай Мухамеджановтыц «Кектебедеп кездесу» деп аталатын койылымындагы профессордыц рел1. Бул спектакдщ зерттеу зерделеу зешн кою барысында Асанэл1 Эш1мов ез1нд1к кштш ар алдындагы арылу немесе ар адалдыгы ушш шайкас деп таба бшд1. Спектаклд1ц нег1зг1 сюжет1
бугшп замандастардьщ кунделшт коян-колтык журген бiр топ интеллигенция вкшдершщ азаматтык ар-уят, адамгершiлiк, шындык атты кубылыспен бетпе-бет келген сэттеп профессордыц болмыс-бmмi адами кундылыгы осы сэтте ашылады. Асанэлi Эшiмов взiне берiлген рвлдi шынайлык пен биiк парасаттыц негiзiнде орындап шыкты. Эзiрбайжан Мэмбетов: «Режиссер ретшде алдымен айтарым - Асанэлi iзденiмпаз, зерделi актер. Осыган орай ол сахнада болсын, экранда болсын, замандастарымыздыц бейнесiн жасауда взiндiк улесiн косып келе жаткан внерпаз актер. Ол сомдаган кейiпкерлерде темперамент басым» [2].
Макс Фриштщ комедиясындагы Дон Жуаныц бейнесi Асанэлi куш куаты бойына сыймаган албырт еркек кана емес, бал деп уртаганыныц бэрi у болып шыккан, уыз сезiмiн былгап алган соц алдамшы дуниеге карсы алдамшылык жолмен куреске шыккан ызалы жаныц курделi куйзелiсiнен кврiнiс береди Эц бойында актерлiк шеберлштщ темперамент жаркырап жайнап салган тарлан суреткерлшменде квптщ назарында калды.
Асанэлi Эшiмов казак внершщ контексiне коскан iлiмi мен бiлiмi бар жеткiлiктi екенш анык. Оган мына внер сыншылары, улы тулгалар айткан свздiгiнен бшуге болады:
«Асанэлiмен иыктасып кино алацына шыкканда, оныц вцменщнен втiп кететш жанары алгашкыда абдыратып-ак тастайды. Бiрак мундай жанардыц тузагына бiр шксец болды, взiцнiц ойнап журген рвлiцдi терецiрек сезшесщ» [3; 4] - дедi Олег Табаков.
«Асанэлшщ экрандык, сахналык кейiпкерлерiнде бiрiн-бiрi кайталамайтын, бiрак каншама адамгершiлiк касиетке мол, жарык дуниенiц паркын таныр квкiрек квзi ояу адамдарга кезiгiп отырасыз. Бул азамат актердщ когам кажетш тек кврермен алдына шыкканда гана тусшгендш емес, керiсiнше, суреткерлiк жауапкершiлiгiн айкын сезiнуiнен барып туган принцип. Осы мiндеттердi жете тусiнгендiгi болар, Асанэлшщ кай ойынында да шынайлык басым. Оныц кврермен алдындагы отты да ойлылыгы, взiн-взi устауы, жалындай жанып, вршелене внер кврсетуi, сол баягы взiмiз айта беретiн шынайылыкка барып уйлешм тауып жатады» - дедi Эшiрбек Сыгай [4; 8].
Халыктыц асыл туындысын бугiнгi заманныц мацызды да эсерлi внерi - кино тшше аударып жандандыру казактардыц ертедеп улттык бейнесiн букiл элемге танытатындай экраннан кврсету игi iс. Тецдешз фильм жасау оныц табиги мазмундылыгы мен квркемдiлiк касиеттерiн халык эдебиетшщ кино внерiне бурмалаусыз жеткiзудегi утымды кинематографиясында мифтiк кино улгiсiн жасап, куш бугшге дейiн жогары багаланатын «Кыз Жiбек» фильмi болып саналады. «Кыз Жiбек» фильмiнiц режиссерi Султан Кожыков V Букiл одактык кинофестивалiнде уздiк эсем безендiрiлген фильм ретшде марапатталган болатын. Казак кино внершщ биiк шыцына шыга бiлген «Кыз Жiбектей» фильмнiц негiзгi бел омырткасы бола бiлген Бекежан бейнесi Асанэлшщ образында зулым, дацкой емес керюшше Жбекке деген махаббаты шексiз батырдыц тулгасы кврiне алды. Асанэлi ага вз рвлiнiц сырткы тагдыры мен коса шю куйзелiсiнде взектi вкiндiрердей врбiте бiлдi. Фильмнiц негiзгi лейтмотивi болган: «Сыя алмай журсек екен-ау, сыйыспай журмiз гой!» - дегеннен ак Асанэлiнiц аскак бейнесi квз алдымызга келетiнi анык.
«Атаманныц акыры», «Транссiбiр экспресс, «Маньчжур нускасы», «Оз кiмсiз, Ка мырза ?» фильм тетралогиясындагы Асанэлi Эшiмовтiц актерлiк диапазоныныц сан кырлы, жуз турлi екендш мемлекет кауiпсiздiк органыныц кызметкерi Шадяров бейнесiнде кврсетiледi.
Бул рвл - А.Эшiмовтщ улкен табысы. Ол взше тапсырылган рвлдi ойнап журген жок, сол каhарманныц вмiрiн бастан кешш жур. Актердiц ойыны психологиялык дэлдшке жэне табигилыкка толы, кейiпкердiц журю-турысы, свйлеу мэнерi, квзкарасы актердiц вз мамандыгын толык мецгерiп, алдына койган максатты бар ынта-жiгерiмен орындап шыкканын квремiз. Асанэлi Эшiмов авторлардыц осы рольдщ кам-каракетi аркылы айтайын деген ойларын шеберлiкпен жузеге асырып коймай, рвл трактовкасына вз жанынан, вз ойынан квптеген жацалык енгiзген. Касымхан Шадияров рвлi - Асанэлi Эшiмовтiц кинодагы алгашкы рвлi емес. Олардыц iшiнде, Жанай «Асау Ертiс жагасында», Байтасов «Бiр ауданда», Мурат «Тулпардыц 1з1», Кэймен «Эн канаты», Шерин «Килы кезец» рольдерiн ерекше атап вту керек. Оныц соцгы кездеп бiр улкен табысы - «Кыз Жiбектегi» Бекежан рвлi бар болатын. <^р свзбен айтканда, «Атаманныц акыры» -каhарлы кундер бейнесiн экранда бар накышымен кврсете алган, казак киносыныц тарихында белгiлi бiр белес болып калатын сэттi туынды».
«Асанэлi Эшiмовтiц сахна тврi мен кино внерiнде ойнаган эртурлi мiнез-кулыкты рвлдерi тулга ретiнде калыптасуыныц жаркын бастамасы. Актердiц кино мен театрдагы рвлдершщ аракашыктыгы алшак. Мысалга, театр сахнасында ойнаган Кодары мен кинодагы Бекежаны екi
элемнщ адамдары. Оныц кейiпкерлерi кездеген максатына жету жолындагы 6ip беткейлiгiмен, шю жан дYниесiндегi тартымдылыгымен кызыктырады.
Шынайы енердегi шыгармашылык ере-биiгi, e3iHe гана тэн феномендiк кыр-сыры сан тарау сахналык койылымдармен, кадау-кадау кайталанбас бейнелермен ерекшелшедЬ»- деп Есмухан Обаев бага бердi [5; 5].
Асанэлi Эшiмовты феномендык тургыда керсете бiлу элемдш театр мэдениетiн жогары децгейге кетеру бYгiнгi кYнде каркынды дамып келедь Жаhандык замануи контексттегi театр мэдениет жэне оныц дамуына косылып жаткан Yлестер кеп. Актерды кай кырынан алып карасац, eзiндiк стилi мен абстрактты айтар ойы мен театр мэдениетше деген косар ойлары жетерлш. Жалпы театр - ол труппалык жумыс. БYгiнгi жэне кешегi кYндердердi салыстыруга келмейдi. Себебi адамзат каркынды субъективтi жолда болашакка нык кадам басып, жылжуда. Осыган бiздiц елiмiз тэуелсiздiк алганнан дэлел ретiнде карастыруга болады.
Театр eнерiнде басты рeлдердi ойнаган кeрнектi сахнагер Асанэлi Эшiмов М.Эуезовтiц «Абайында» Айдарды, «Ецтк-Кебепнде» Кебекп, «Кара ^ыпша^ Кобыландысында» Шуакты, «Тацгы жацгырыгында» Жарас байды, F.МYсiреповтiц «Козы Керпеш-Баян сулуында» Кодарды, К.Мухамеджанов, Ш.Айтматовтыц «Кeктeбедегi кездесушде» Иосиф Татаевичтi, Шекспирдщ «Юлий Цезаршде» Юлий Цезарьдi, М.Фриштщ «Дон Жуанныц думанында» Дон Жуанды, Э.Нурпешсовтщ «Кан мен тершде» Еламанды, И.Вовнянконыц «Апатында» Асанды жэне Г.Гауптманныц «Ымырттагы махаббат» драмасындагы доктор Клаузеннщ бейнесi бiр тума актердiц кYрделi эрi соцгы жумыстарыныц бiрi болып табылады. Эз iсiнiц хас шеберi Асанэлi аганыц эр рeлi эрдайым аншлагпен eтетiн. Ал кино саласында: «Асау Ертiс жагасында» Жанай, <^р ауданда» Байтасов, «Тулпардыц iзi» Мурат, «Эн манаты» Каймен, «Килы кезец» Шерицщ, «Кыз Жiбек» Бекежанды, «Атаманныц акыры» Шадияровты, «Транссiбiр экспресi» Касымхановты, «Жаушы» Каражалды, «Нан дэмi» Кемелд^ «Сiз кiмсiз, Ка мырза?» Ка чен Ву рольдерi нагыз актерлш шеберлiктiц Yлгiсi iспеттi.
Асанэлi Эшiмов театр жэне кино режиссерi ретшде кара шацырак театр сахнасында F.МYсiрепов «Амангелдi», И.Оразбаев «Мен iшпеген у бар ма?», Ж.Аймауытов «Акбшек», Н.Гоголь «Ревизор», Н.Хикмет «Фархад-Шырын», И.Вовнянко «Каза мен жаза» спектакльдерiн; кинода «Аждаhа жылы» (1981), «Шокан Уэлиханов» (1985), «Жусан» (1986), «Козы Керпеш-Баян сулу» (1992) жэне «Тузды кел жагасындагы Yй» туындыларын кино элемше паш еттi. Кeпшiлiктiц ыкыласына беленген, дYниеден ерте озган улы Саги Эшiмов ойнаган «Шокан Уэлиханов» фильмi ерекше орнымен актер жYрегiнде мэцгшк болып калды.
Асанэлi Эшiмовтыц талантыныц тагы кырларыныц бiрi - оныц жазушылыгы болып келедi. Оныц калыц окырманыц жаксы кeретiн туындыларына айналган «Майраныц энi», «Жан белек», «Алаштыц Асанэлiсi», «Менiц жанрым - ^нделш», «Fумыр-дария» деп аталатын бес томнан туратын кеп томдык шыгармалары мен коса жетi томдык жинактыц авторы болып келедь.
Казак театрыныц езшдш бiр курылымы мен мазмуны бойынша еуропалык ягни айтканда эпикалык, дэстурл^ грек театры секiлдi. Осыган байланысты казак театрларындагы шагармашылык YДерiстерiнiц талдауы еуропалык театраларыныц формасы секiлдi болу керек. Егерде объективт кезкараспен карасак, казiргi тацда казак театрлары бурынгы дэстYрлi койылымдарымен келедi. Жаца театрлык нысандарды аз колданады. Казiргi тацда театр заманауи енер болып табылады. Казак театрында ерлш кeтерiнкi стиль элi де басым болган классикалык курылымдарын кeремiз. Казак театрыныц кeрермендерi eзiнiц бурынгы койылымдарын кeргiсi келед1 Казiргi замангы театрдагы YPДiстер жеке меншш театрларында кeрсетiлiп келедi. Кез келген театрдыц дамуы Yшiн баска мемлекеттердщ тэжiрибесiмен бeлiсу жэне ездершен тыс жаткан нэрсенi аныктау мацызды. Сондыктан казак театрыныц эдет-гурыптарын орта буын eкiлдерi мемлекеттiц колдайтын дурыс мэдени саясатыныц бeлiгi болып табылатын халыкаралык театр фестивалiн уйымдастыруды максат етiп койды. Осыган орай Кецес Одагыныц Халык эртга. театр мен кино енершщ жулдызы Асанэлi Эшiмовтiц 80 жылдыгына арналган «Астана» Бiрiншi ДYниежYзiлiк театр фестивалi Казакстан театрлар кауымдастыгы мен КР мэдениет жэне спорт министрлшнщ колдауымен eткiзiлдi. Фестиваль аясында Асанэлi Эшiмовтiц eмiрi мен шыгармашылыгы туралы бiрнеше деректi фильмдер керсетшдь Сонымен катар Астана тургындары Астана пирамидасы деп аталатын Бейб^шшк жэне Келiсiм сарайында Yйдiн муражайында eткiзiлген суретшiге арналган керме уйымдастырылды. Кермеде тек актердiц жеке заттарын, керкем нысандарды, фильмдер мен спектакльдердщ костюмдерiн, сондай-ак плакаттар, портреттер, ютаптар мен фотоматериалдар кeрсетiлдi. Бiрiншi ДYниежYзiлiк театр фестивалiне Еуропа мен Азияныц атакты тогыз театрлары катысты. Соныц iшiнде кептеген шет елден келген
театр сыншылары, суретшшер, режиссерлар жэне актерлер келдь Солардьщ швде ^a3ipri грузин театрыныц зерттеу орталыгыныц директоры, Грузия театр жэне кино университеттщ профессоры Лара Чхартишвили взiнiц блогында Асанэлi Эшiмов туралы мынадай блог жазды:
«Асанэлi Эшiмов - цазацстандыц орындаушылыц внердiц взiндiк брендi. Кецес Одагыныц халыц эртiсi, танымал театр жэне кино режиссер^ цогам цайраткерi жэне кецеснк шыгармашылыц авангардтыц тамаша вкшдершщ бiрi. БYгiнгi танда ол Казац улттыц театрын басцарып, педагогикалыц цызметке жетекшiлiк етедi. Асанэлi Эшiмов мэдени мура, елдщ цазынасы мен елiмiздiц рухани безендiруi ретiнде, Казацстан Yкiметi тарапынан лайыцты жэне цамцорлыцца ие» [6].
¥станымы мыцтыныц, устазы мыцты деп Асанэлi Эшiмов туралы айтсац болады. Себебi актер шеберлiгi сабагыныц мастерi ретiнде бiрiншiден ол взшщ шэкiрттерiне оцулыцтыц оцу мэдениетiн ерекше цуштарлыцпен Yйретедi. Актер тек цимылы мен свзiне, жан дYниесi, пластикасы, даусынан бвлек ацыл-ой врiсi болу керек. Интеллектуалды дамуыныц ец мацызды цуралдарыныц бiрi - кiтап, ол болмаса артист деген атацтыга айналуы екiталай. Асанэлi Эшiмов осы цагиданы шэкiрт тэрбиелеуiнде ныц устанады. Эшiмов шэкiрттерiне сабац барысында эрдайым мынадай нацыл свздерiн айтып отырады: «Барлыцтарыц эртiс болмасацдар да, адам цылып шыгарамын», «вмiрлерiндi шындыцца арнацдар».
Шэюрт тэрбиелеудiц взiндiк дара жол екендт аныц. Казац театр сахнасында квптеген улы тулгаларымыз, улы режиссерлар, актерлерiмiз театр мэдениетiне Yлкен бiр тербелю экелдi. Асанэлi Эшiмов - сол генетиканыц бYгiнгi цара квзi. Асанэлi Эшiмовтыц тек цана шэкiрт тэрбиелеумен актерлш цыры мен цоса режиссерлш цабiлетiн айта кетсек болады. Кешеп улгатты устаздардан тэлiм алган, ацыз тулгалардыц квзiн кврген, жеке дараланган феномендермен эрiптес болган Асанэлi Эшiмовтыц цазiргi тацда актер шеберлiгiнiц дэрштелуше айтар ойымен, кешегi мектептен Yйренген шеберлiгiн осы кYндегi шэкiрттерiне жетюзш отыр.
Эткелi мен бYгiнгi заманныц улагатты адамзатыныц вмiрi мен внерш тайталасца салып келетiнi аныц. Казац театр мэдениет тек цана цазац елшде гана емес, кYллi элем демесек те, квршшес елдер мен алыс жацын мемлекеттермен взара театр фестивальдарымен, танымал актерлерiмен, жас буын студенттермен тэлiм тэрбие, бiлiммен, внер жэне тэж1рибемен алмасып отырганы аныц. Асанэлi Эшiмовтыц осыган орай театр внершде осы кYнге дейiн вз Yлесiн цосуда, атап айтсац солардыц бiрi кYнi кеше гана ашылган Асанэлi Эшiмов театры болып отыр. Асанэлi Эшiмов пен оныц шэкiрттерi жаца театр ашуга Yлкен цадам жасады. Т.ЖYргенов атындагы Казац улттыц внер академиясыныц цабыргасындагы Асанэлi Эшiмовтiц шэкiртттерi цазiргi тацда сол театрда жумыс iстейдi. 2018 жылдыц тогызыншы цазан кYнiнде М.Эуезов атындагы Казац мемлекетпк академиялыц драма театрыныц кiшi залында Асанаэлi Эшiмовтiц шэкiрттерi улы жазушы жэне драматург М.Эуезовтыц "Карагвз" трагедиясы, заманга сай "Арыстандар патшалыгы" музыкалыц драмасы жэне "Соцгы цоцырау" поэтикалыц драмасын кврермендерге паш етп. Эрбiр актер взiнiц рвлiн барынша шебер ойнап, взiнiц профессионалды саласына Yлкен цадам жасады. Жас актерлерге бул Yлкен цадам болды. Актер мамандыгында ец бiрiншi ецбекцор болу мшдетн. Тацныц атысы мен батысы дайындыцтан турады. Осы театрда Yш спектакльдi цою Yшiн квп уацытты цажет еттi. Казiргi тацда театрдыц мацсаттарыныц бiрi труппа шыгару, ужым цурып, заманга сай жаца театр жYЙелерiмен жумыс iстеу. Казац внершщ майталманына айналган Асанэлi Эшiмов Темiрбек ЖYргенов атындагы Казац ¥лттыц внер акедемиясында элi кYнге дейiн устаздыц цызмет етедi. Тэлiмдi устаздан бшм алган шэкiрттерi Асанэлiнiц туын пк устап, акедемиялыц, облыстыц театрларда аброймен цызмет етш, халыцтыц цошеметiне бвленш жYр.
Асанэлi Эшiмов - сонау 2003 жылдан бастау алып келе жатцан халыцаралыц «Шэкен жулдыздары» кинофестивалш уйымдаструшылардыц бiрi, цурметтi тврагасы. Казiргi тацда М.Эуезов атындагы Казац Мемлекетпк акедемиялыц театрыныц артисi жэне Казацстан Театрлар ассоциациясыныц тврагасы ретiнде улттыц сахна внершщ вркендеуше мол тэжiрибесi, аброй-беделiмен елеулi Yлес цосып отыр.
«внер менiц жан рахатым, вмiрiм. Неге мен, ол, тагы басцалар зейнет жасына келдi деп, элде бiреудiц цуцайымен жумыс цабшетшен айырылуга тиiс. Мен актермiн. Жастарга режиссерлiк жумысымда актерлiк тэжiрибемдi цалдыргым келдi. Актерлiк режиссура деген болады, бул элемдш децгейде дэлелденген шындыц. Театрда талантты жастар бар, оларга жол ашу керек. Ал ерекше талантца цамцорлы, ерекше квзцарас керек. Ол бэйге аты секiлдi той. Бэйге атын естi цазац ылдига салмаса керек. Кврерменнiц квцiлi, квзцарасы сол таланттардыц ойынына царай тYзеледi.
Бiздщ кезiмiзде театрга Кожамкуловты, Ногайбаевты, Молдабековп, Жайсанбаевты эр керермен ез калауына карай iздеп келетiн. Театрдын журеп, актерге деген кезкарас орныкты емес. бркениетп елдерде эрбiр актер эр уйдщ кымбатты адамына айналган» [7; 130].
Асанэлi Эшiмов деген кезде казак дэстурвде калыптаскан халык арасында белгiлi болган батырлардын тулгалары елестейдь Бугiнде елдщ курметтi конагы, терге шыгарар асылы болып отырганы онын шыгармашылык керкем енбегшщ биiк дэрежеде болгандыгымен байланысты. Кернектi театр-кино актер^ режиссер, кайраткер, улагатты устаз, Казакстанын Ецбек ерi, Казакстан жэне Кенес Одагынын халык артисi, халыкаралык кинофестивальдердщ бiрнеше мэрте жулдегерi, «Отан» орденшщ иегерi - Асанэлi Эшiмов казак театры мен киносында эпикалык романтикадан бастап, катан реализм, драмалык-трагедия, элеуметпк сарказмге дейiнгi тулгаланган кешпкерлердщ тутас галереясын жасаган актер. Казак театр мэдениетшде осы кунге дейiн калыптасып келе жаткан эртурлi iлiмдер мен кагидалар кептеп кездесiп отырады. Эр сацлактыц ез дара жолы бар. Асанэлi Эшiмовтщ дара жолы сонау сацлактардыц кезiн керiп, осы кунге дешн езшщ кол тацбасын калдырып келе жатыр. Бугiнгi жас буынга Эшiмовтi тек кана актерлiк кырынан гана емес кино саласындагы енбектерi режиссерлiк жумыстарын карастырып шэкiрт тэрбиелеудеп ерекшелiгiмен заман талабынын актерлык кабшет кандай болуы кажет екенiн керсету, Асанэлi Эшiмовтщ бурынгы театрда немесе кинода ойнаган кешпкерлершщ образдары -бугшп кунде тарих. Асанэлi Эшiмов тек кана кино, театр немесе шэюрт тэрбиелеудегi жэне актерлiк жолында Казакстан театр мэдениет саласындагы осы кундеп озаттардыц бiрi десек кателеспестз.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Н.Назарбаев. "¥лы даланын жет кыры". 21 караша 2018 •жыл.https ://aikyn.kz/2018/11/21/73 794.html
2 Кадыров А.Н. Жан азабы // Казак эдебие-ri, 1.12.2000.
3 Эш1мулы А. Кептомдык шыгармалар жинагы. 4-том «Алаштын АсанэлюЬ» Алматы. «ARNA-B». 2007.-240 б.
4 Эш1мулы А. Кептомдык шыгармалар жинагы. 3-том «Алаштын АсанэлюЬ» Алматы. Казыгурт. 2007.-б.
5 Эш1мулы А. Кептомдык шыгармалар жинагы. 6-том. «Асанэл1 Эш1мулы жэне казак енерЬ» Алматы. «ARNA-B». 2014. 240 б.
6 Лаша Чхартишвили блогынынан «Еуропадан Азияга деин, немесе Астанадагы Б1р1нш1 Дуниежузшк театр фестивале» 30 маусым 2017 жыл. http://lashachkhartishvili.blogspot.com/2017/06/blog-post 29.html
7 Эшiмулы A. 7-томдык шыгармалары. 2... Жан белек - Алматы: «ARNA-B». 2014-254 б.
ФЕНОМЕН АСАНАЛИ АШИМОВА В КАЗАХСКОЙ КУЛЬТУРЕ
Е.С. Твлепберген магистрант 2 курса
Казахская национальная академия искусств им. Т.К.Жургенова, Алматы, Казахстан
email: erboltolepbergen@mail.ru
В статье рассматривается вклад Асанали Ашимова в развитие культуры Казахстана. Описание феномена А.Ашимова в казахском театре и киноискусстве дается через анализ его актерских работ в кино и театре. Приводятся отзывы знаменитых деятелей искусства о творчестве А.Ашимова. Рассказывается о других формах творчества А.Ашимова в искусстве. Дается анализ работе А.Ашимова в качестве преподавателя актерского мастерства.
Ключевые слова: Асанали Ашимов, феномен, театр, культура, актерское мастерство, кино, искусство, педагогика
THE PHENOMENON OF ASANALI ASHIMOV IN THE KAZAKH CULTURE
E.S. Tolepbergen 2nd course Master student, Kazakh National Academy of Arts named after T.K. Zhurgenov, Almaty, Kazakhstan email: erboltolepbergen@mail.ru
The article discusses the contribution of Asanali Ashimov to the development of the culture of Kazakhstan. Description of A.Ashimov's phenomenon in the Kazakh theater and cinema is given through the analysis of his acting work in cinema and theater. The author provides reviews of famous artists of A.Ashimov's work. Describes other forms of creativity of A.Ashimov in art. The analysis of A.Ashimov as acting master teacher is given as well.
Key words: Asanali Ashimov, phenomenon, theater, culture, acting, cinema, art, pedagogy
PegaKunara 17.01.2019 rçaôbMgaHgbi.
