CC BY
59ГТАХР 18.45.09
ЦАЗАЦ ТЕАТРЫНЬЩ ЦАЛЫПТАСУЫ ЖЭНЕ ДАМУЫ
Ж.Ж. Жакупов 2-курс магистранты «Актерлш енер» мамандыгы Т.^. ЖYргенов атындагы Казак улттык енер академиясы, Алматы к., Казакстан, email: [email protected]
Казакстаннын мэдениет тарихында театр ерекше орын алады. Макалада казактын еткен тарихына кез тастап, тел тарихын тугендеу барысында сахнадагы койылым оньщ сыртындагы когамнын унш жетк1зу, сол аркылы керерменше ой тастап, адам жанын жаксылыкка баулу тусшш туралы айтылады. Койылымдагы шыгармалар аркылы улттык рухка, махаббат хикаялары аркылы адалдыкка, нэзжпкке, сез1мталдыкка, элеуметпк драмалар аркылы бауырмалдыкка, жанашылдыкка куштарлыкты оятуга тырысады. Сонымен катар казак театрынын калыптасу кезендер1 сез болады.
Туит свздер: мэдениет, енер, театр, сахна, актер, драма
«Жалпыказакстандык мэдениетп дамытуга жанаша серпiн берген жен. Мэдени саясаттын узак мерзiмдi тужырымдамасын эзiрлеу кажет. Онда казакстандыктардын бэсекеге кабiлеттi мэдени ментальдшн калыптастыруга, заманауи мэдениет кластерлерш дамытуга багытталган шаралар белгiлеу керек» деп елбасымыз Н.Э. Назарбаев айтпакшы театр енерi - казiргi халык енерiне табиги енген езiмен бiрге есiп, бiрге калыптасып келе жаткан улттык мактаныш [1; 3].
Театрдын алгашкы iргетасы каланган сэттен бастап-ак, онын эдеби-мэдени шежiресi назардан тыс калмаган, кYнi бYгiнге дейiн шыгармашылык жолы Yздiксiз айтылып, талассыз жазылып келедi. Казак мэдениет тарихында театр енерi ерекше орын алады. Казак улты еткен тарихына кез тастап, тел тарихын тYгендеу барысында - мэдениетiмiздiн жаршысы ретiнде театр тарихын зерттеп, зерделеу колга алынуда. Жазушы, эрi галым М.О.Эуезов «Жалпы театр енерi мен казак театры» атты зерттеуiнде сахна енерi мен драматургиянын дYниеге келуiн халык енерiнен бастау алганын айкындайды. «Елдiн болымсыз ойынынан, болымсыз кYлдiргi энгiмелерiнен, ертегi, жырларынан шыккан кiшкене театрларды алсак, олар заман озган сайын буын-буын болып турган iрi жазушылардын тартуына шнш, бэйгеге косылган аттай iлгерiлеп, алды ашыла берген, ел тiршiлiгiнiн дэл ез топырагынан туган кiшкене театрлар кешнп iрi жазуларына бет-багыт белгшеп бергендей болды. Кай елдiн жазушысы болса да драмаларына алдымен ез елшщ емiрiн, ез журтынын эдетш, мiнез-жаратылысын керсетудi мiндет деп санады. Барлыгы да елiне салт театрын жасап бердi. Басында елдiн ез денесшен, болымсыз ойын-сауыктан шыккан юшкене театрлар кейiн салт театрына айналган уакытына дейiн бiр мезгiл елдi де тастаган емес. Бул кептщ кызыгы, калын елдiн театры болудан айныган жок. Ел емiрi, ел калпымен кол устасып катар отыр. Барлык салт театрынын бетiмен жазылган пьесалар бул сездерге дэлел» [2; 82].
бнердщ кай саласын алсак та емiрдегi шындыкты танып, оны халыкка еш езгерiссiз тура керсете бшуден басталады. Оны керсете бiлу, емiр шындыгын бiлу, кере бшу, шындыкты тану театр кызметкерлерiне, режиссер, актерлер Yшiн ол бiрiншi мiндет.
Казак театрынын тууына ыкпал жасаган орыс мэдениетi, iргелес орналаскан Омбыда 1865 жылы калалык театрынын ашылуы [3; 9] тарихи манызы бар мэдени окига болды.
Казак театрынын туып, калыптасуына эпостык жырлардын алатын орны ерекше. Батырлар жырынын композициялык курылысы, окига тартымдылыгы, катысатын адамдардын тартыстары аркылы жэне психологиялык кYЙлерi мен характерге айналу жолдары драматургия Yшiн дайын керкем материал бола алды. Казак эпостары онын швде «Кобыланды батырдын» драмага айналып, сахналануы осынын дэлелi боп саналады.
«Постановки театра интересны выразительным образным решением и энергией современного смысла. А плодотворность режисерских поисков во многом обеспечена здесь прекрасным актерским материалом. Это и «ветераны» студии, такие актеры, как И.Тураев и О.Халилова и те, кого театр приглашает на одну или несколько ролей. Ряд спектаклей театра-студии «Эски мачит» принадлежат к числу наиболее интересных событий узбекского театра... Без этих спектаклей сегодня невозможно представить себе современный узбекский театр» деп езбек театртанушысы И.Мухтаров айткандай театр койылымдары кызыкты, казiргi заманга сай магынасы болуы керек [4; 141].
Казактыц ^лттык театрын ^йымдастыру мэселесi ел швде «дала театры» деп атауга эбден лайык, халык внершщ сан килы тYрлерi дамып, жетiлген т^ста квтерiлуi табиги к¥былыс. «Дала театрындагы» драматургия мен театрга взшщ квркемдш табигатымен етене жакын элементтер жаца внердщ дYниеге келуiне ыкпал етп. Сонымен катар ^лттык сахна внершщ калыптасуына орыс театрыныц да ыкпалы болганын айта кету керек. Казак агартушылары Ш.Уэлиханов, Ы.Алтынсарин, А.К^нанбай^лы секiлдi халык зиялылары вздершщ гылыми ецбектерi мен шыгармаларында орыс тiлiн Yйренуге, орыс мэдениетiн мецгеруге Yндедi. Абай мен Ыбырай орыс классиктершщ квптеген шыгармаларын казак тiлiнде свйлеткенi белгш.
Казак сахна внершщ тууына тшелей себеп болган тагы бiр жагдай - 1905 жылгы твцкерютен кешн Казакстанга жер аударылып орыстыц прогресшш-демократ окыгандарыныц келуi. Олар оку орындарында сабак берiп, эр тYрлi мекемелерде кызмет iстейдi. Казак жастарыныц окуына, ^лт мэдениетi жвнiнде алгашкы кадам жасауына квмегi тидi.
Твцкерютен б^рын квркем Yйiрмелердiц кец таралган жерi Семей облысы болды. Эзге калаларда да 1890 жылдары жацадан ашыла бастаган халык Yйлерiнде орыстыц жергшкт сауыккойлары ^йымдастырган труппалардыц да ж^мыстары койылып жатты.
Сол кездегi ойын-сауык Yйiрмелерiне катысып, азды-квптi тэжрибе алган дарынды внерсYЙер жастар бYгiнгi кэаби театрларды к¥руга себепкер болды. Халык шыгармасыныц бай м^расынан, сахналык внер жолына тYCкен дарынды актерлердыц квпшшп осындай Yйiрмелерден шыгып, академиялык театрларды к¥руга атсалысканы мэлiм. Аталган квркем Yйiрмелердiц тагы бiр мацызы - эдебиетiмiздегi драматургия жанрыныц дамуына ^йыткы болуы. Б^ган кэсiби театрымыз к¥рылмай т^рган кездегi С.Садуакас^лы, С.Сейфуллин, М.Дулат^лыныц, М.Эуезовтщ, Ж.Шанин, Т.ЖYргеновтiц жэне тагы баскалардыц твмендегi шыгармалары, макалалары, пiкiрлерi дэлел.
Казак опера театры «Абай» операсын коюмен бiрге жогары сатыга, жаца белге шыкканын кврсеттi. Ол туралы ««Абай» - казак операсыныц жаца белi» атты F.МYсiреповтiц макаласында кецiнен жазылган [5; 3]. М.О.Эуезовтыц либреттосына жазылган А.Ж^банов пен Л.Хамидидщ музыкасымен ^лы Абайдыц 100 жылдык мерейтой карсацында 1944 жылы т^сауы кесiлген «Абай» опера спекталiне арналган салмакты сыни макала болды. Коюшы режиссер КЖандарбеков. М.Эуезов, А.Ж^банов, Л.Хамиди сиякты кэсiби таланттар жасаган «Абай» операсы шын магынасында Yлкен ецбек, квркем внерiмiздегi Yлкен табыс. Ж^банов пен Хамиди казак операсыныц всер жолын дэл тауып тYCкен сиякты. Олар казактыц эн-кYЙiнiц Yн арнасынан алыс кетпей, соны европалык музыка внершщ сатысына квтере алган. Сондыктан «Абай» музыкасы эрi к¥лакка жагымды, эрi опералык терецдiгi, к¥раусыз-жамаусыз тугастыгы бар. Казактыц вз эн-^йшщ сарыны мен опералык мiндеттердiц кайсысына да кэнiгi композиторларымызга разы болатын бас себебiмiз осында гой», - дейдi автор [5; 3].
С.Сейфуллин жацадан к¥рылган казак театры жайлы жазылган Смаг^л Садуакас^лыныц «¥лт театры» атты ютабына вз квзкарасын «¥лт театры туралы» атты макаласында былай деп жазган: «Театр» дегендi квбi бiлмейдi. Театр - еуропа тш, бiздiцше айтканда театр ойын деген свз. Бiрак театр осы ^нп казактыц алтыбакан тебетiн ойыны сыкылды емес. Театр - казактыц кыз ойыны, шiлдеханасына да ^ксамайды. Театр деп казактыц тойын, палуан кYресiн де айтуга болмайды. «Олай болганда театр вмiрде жок бiрдеме шыгар?» - дер бiреу. Жок, олай да емес. Театр - вмiрдiц ойыны. Теартдыц iшiнде тойды да, швдехананы да, кызык ойынды да квруге болады. Бiрак театр ойыныныц тэртiбi взгеше. Бiздiц казакта кандай театр тууы мYмкiн? Театр бiзде кандай болуы керек, ойнаушылар юм, ойналатындар не? Осы туралы бiраз свйлесейiк. Осы кYнгi бiздiц кврш-бiлiп жYрген театрымыз квбiнесе отырыкшы елдерде, отырыкшы елдердiц iшiндегi Yлкен калалар свзсiз театрды тiлеп тирады. Каланыц мэдениетi, каланыц т^рмысы, жагдайы театрды ерiксiз тугызады. Yлкен калаларда театрды кврушшер де квп. Бiр кYнi бiреуi келсе, екiншi бiреуi келедi. Квпшiлiк аркасында театр ^н сайын кiсiсiз болмайды. Мэскеудеп «Yлкен театр», Париждегi «¥лт операларына» кезек тимей калатын да уакыт болады. Театрга бару Yшiн кей кезде неше кYндей кезекке де тирады. Эрине, бiздiц казак т^рмысында м^ндай халдi эзiр кYтуге болмайды. Бiзде элi Yлкен кала жок. Кала мэдениет жаца-жаца туудыц алдында. Б^л ауызды ец толтырып айткандыгымыз. Казакстанда театр бiр кYнде жасалмайды. Осы бастан талаптанбасак, соцырнда жаксы театр аспаннан келiп тYCпейдi. Театрды жасауга болады. Ецбектенiп
ютелмейтш нэрсе жок», - дейдi [6; 49]. М^нда автордыц жаца ашылган жас театрдыц эртiстерiн «Еуропаныц актерлершен кем емес» деп мактау д^рыс емес екенiн, одан да олардыц жаксы актер болулары Yшiн театр мектебш ашып, актерлiк шеберлiк бшмш толыктыру керек екендiгiн айту
керек едi деген. Непзшен пьесалардьщ такырыбы «тецкерю тартысынан, казак ецбекшшершщ турмысынан» болганы жен деген жанашырлык пiкiрлерiмен коса сол уакытта уытын жайып жаткан тап тартысын ту еткен кецестщ солакай саясаттыц эсерiн сеземiз.
Казак театры тарихында Мiржакып Дулатулыныц да езiндiк орны ерекше екенш айтып кетуiмiз керек. Оныц 1915 жылы 8 наурызда «Казак» газепнде жарияланган «Казак эдебиет кешi» атты макаласында халыкка кещнен танымал болган «Бiржан - Сара» айтысыныц койылымы ретiнде туцгыш рет сахналануы, барша керермендi баурап, кепшшктщ жYрегiнен орын алгандыгы туралы былай деген: «13 февральда Семейдегi саудагерлер клубында казактыц жас талапкерлершщ ыждаhатымен, мусылман атынан жаралыларга деп ашылган наукасхананыц hэм казак муктаж окушыларыныц пайдасына болган казакша эдебиет кешiнде болгандарды жазбакшымын. Кеш басталарда сагат 8 жарымда Райымжан мырза Марсеков шыгып, казак эдебиетi турасында бiраз сез сейледь Онан соц Нургали Кулжанов шыгып, аксакалдардан, кажылардан гафу етiндi. Бiраздан соц перде ашылды. Ойын болатын аланда тiгулi турган шатыр керiндi. Перде ашылысымен-ак алацныц оц жагынан басында шокпардай таккан Yкiлi кундыз берiк, Yстiнде ж1бек шапан, белде кYдерi белбеу, колда домбыра, касында 4-5 бозбаласымен эсемденiп, эн салып Бiржан сал шыга келдi. Тiгулi турган шатырдыц касына келiп: «Осы YЙде Сара бар ма?» деп сырттан айгай салды. Эрь берщен соц шатырдан касында он шакты кыздарымен жарк етiп Сара кыз шыга келдi, басында кэмшат берш, Yстiнде окалы тон. Бiржан сал оц жакка отырып, сонан соц екеуi айтысты. Сара кыз болган Турар ханым Козыбагаров жэмагаты едь Бул кiсi елендi анык айтып, сезш салмакпен сейлеп, сез аягында бiр тYрлi энмен баяулатып, акырындатып келiп, соцгы жагында кетерiп салганда, жиылган халык CYЙiнгеннiн белгiсiн Yстi-Yстiне кол шапалактап бiлгiздi. Бiржан болган семинарияда окитын шэкiрт ЖYсiпбек Аймауытов Бiржаннын еленiн езiндей болып-ак айтты. Булардыц шыккан тYр-турпаты, отырып елец айтканы элгi жиылган журтка да Бiржан сал мен Сараныц ездерi отырып айтыскандай керiндi».
Казак театрыныц Yкiмет каулысымен 1926 жылы ресми ашылуы бурыннан жумыс жасап келе жаткан сахналык ужымдардыц басын косып, бiрiктiрiп, мемлекеттiк статус берiлуi едь Казак драма театрыныц дамып, калыптасуына елшеусiз ецбек сiнiрген - Мухтар Эуезов. Ол улттык драматургияныц непзш калады. Талантты орыс режиссерлерiн казак сахнасына тарта жYрiп, сахна мэдениетiмiздiн кетерiле тYсуiне колгабыс еттi. Содан да болар, казактыц алгашкы улттык драма театры Кызылорда каласында Мухтар Эуезовтыц «Енлiк-Кебек» пьесасымен 1926 жылы ашылды. Театрдыц алгашкы даму кезещнде С.Садуакасов алдымен репертуар мэселесiне мейлшше кенiл белдi. Труппалар сахнасында ойналып жYрген М.Эуезовтыц «Енлiк-Кебек», ККемецгеровтыц «Алтын сакина», Ж.Шаниннiн «Аркалык батыр» сиякты пьесаларыныц ойнауга жарайтындыгын дэлелдеп, булардыц арасынан «Енлiк-Кебек» пьесасыныц керкемдiгiнiн жогары екендiгiн атап керсеттi.
Театрдыц алгашкы кезiнде М.Эуезовтiн «Бэйбiше-токал», «Каракез», Ж.Шаниннщ «Аркалык батыр», «Торсыкбай», «Айдарбек ку», «Шахта», «Баян батыр», Б.Майлиннiн «Шаншар молда», «Ел мектебi», «Неке кияр», в.Оспановтыц «Сецсец берiк», Е.Ерданаевтыц «Малкамбай» сиякты казак халкыныц эр дэуiрiндегi емiрiн, турмыс-салтын бейнелейтiн шыгармалар сахнага кебiрек койылды.
Режиссер, драматург, актер Жумат Шанин «Казактыц мемлекет театры», «Сахнада шындыкты тану», «Казакстан мемлекет театрыныц жайы» т.б. макалаларында «Мемлекет театры бiзде Кецес Yкiметiнiн аркасында дYниеге жацадан гана келiп, казак елшщ ортасында ашылганына бiр жыл толып отыр. Казак театры не заманнан берi анасыныц курсагында, атасыныц белiнде, туар-тумасы белгiсiз жYрген кезiнде кYнбатыстан Октябрьдiн айы туып, саргайган казак енбекшiлерiнiн екiметi бес жылдык емiр CYрген кезде туып едг Мiне, бYгiн бiр жастан асып, екi жаска аяк басып отыр. Казак театры жарык дYниеге жаца келген жас бала, буыны катып, буганасы еспеген. Октябрьдiн нурлы шуагына бойын кыздырган жас бала. Казак театрыныц колга алган жумысы Yлкен, жYгi ауыр, жолы алыс. Алыс жолга талыкпай-жалыкпай жету Yшiн кажымайтын текежаумыт ат керек. Жел етш, кYнге кYЙмейтiн тон керек. Ецбекп егiзiм деп таныган, акылын жiгерiмен жаныган азамат керек. Алгашкы жылы талпынып ецбектесе, ак YPпек болып, уядан басын кетерсе, екiншi жылы каз-каз басып отырып, караканат болып уядан ушкалы отыр. Театрдыц аткаратын жумысы: езiлгендердiн корлыгын, басынан кешiрген емiрiн еткiр киял ойлап, шебер калам жазса, оны театр эдшдш мынау, жауыздык мынау деп алып келiп майданга шыгарады, ^i суретiн кезге керсетедi, киянаттык киялын алып келiп керушi адамды тербетш, сергiтедi. Ой салады, жарыкка карай жол сштейдЬ», - деп казак кэшби театрыныц ашылганына бiр жыл толганын сез ете отырып, баскан
кадамы нык шетелдш дамыган театрлар катарынан KepiHyi Yшiн кеп ецбек ету керектшн баса KepceTÎn, ужымды жтерлене жумыс iстеyге шакырады [7; 15].
1928 жылы казак театры республикамыздыц жаца астанасы Алматыга кeшiп келдь Жол-женекей ОцтYCтiк eцiрiне ойын кeрсетiп, труппасын дарынды актерлермен толыктырып отырды.
1934 жылы сахнага шыккан «Хан Кене» трагедиясы - Эуезовтщ азаттык идеясын терец бейнелеген, аса ^ркем тарихи пьесасы. Мунда Хан Кененщ, Наурызбай батырдыц, казак, ^ыргыз билерiнiц реалистiк бейнелерi жасалып, тарихи шындык пен кeркем шындык табиги бiрлiк тапкан.
Каза^стандагы мэдениет, эдебиет, eнер саласыныц талантты уйымдастырушыларыныц бiрi -Темiрбек ЖYргеновтiц «Социалды Казахстан» газетiнiц 1934 жылы 24 мамырда «Хан Кене» атты казак тшнде макаласы шыкса, 1934 жылы 12 маусымда «Казахстанская правда» газетiнде орыс тшнде жалгасы жарияланады. Шыгарма 1928 жылы жазылганымен сахнага шыгаруга руксат етiлмей, 1934 жылы Т.ЖYргеновтiц колдауымен алгашкы тyсаyкесерi жэне соцгы койылымы болады. Белгiлi жYргеновтанyшы Б.Сэбитулы: ««Хан Кене» тез болганда ЖYргеновтi аттап кетуге болмайды. Ол пьесаныц сахналануына мурындык болды, кейiнiрек Элкелiк партия комитетшщ кысымымен eзiндiк дара позициясына орай оны сынады, тYзетiп, eцдеy жeнiнде саликалы пiкiр айтты. Пьеса авторы бул пiкiрлердi соцгы тузетшген нускасында ескердi... «Хан Кененiц» осы тектес шаруасына бастан аяк араласуы 1937 жылы Т.ЖYргеновке бiр айып болып тагылды» дейдi.
«Карагез» 1926 жылы бiрiншi сыйлык алды. 30-жылдардагы белгiлi эдебиет сыншысы F.ТоFжанов трагедияда ескi кeшпелi eмiрдi мадактау бар децщ. Ж.Орманбаевтыц да бiр макаласында осындай пiкiрi айтылFанды. Эуезов бул пьесаFа кейiн кайта оралып, жаца нуска жасады. 30-жылдары Эуезов реализмдi мецгеруде кeп ецбек еттi. Эаресе, драматургияда кeптеген iзденiстерге барды. 1918 жылы Эуезов тущыш рет Абай жайлы макала жазып, Абай заманы туралы бiлген, естiгендерiн каFазFа тYсiрген.
Отызыншы жылдардыц басында Камал Кармысов, Калкен Эдiлшiнов, ЗаFи К¥рманбаева, Сэбира Майканова, Сейфулла ТелFараев, Шэкен Айманов, Айша Абдуллина, Эбсамет Сабырбаев, Эбен Мухамедьяров, Хасен Байырманов сиякты талантты жастардыц театрFа келyi жас ужымныц кYPделi драмалык шыFармаларды мецгеруге мYмкiндiк бердi. Бул туст^ы театр сахнасына KOЙылFан шыFармалардыц денi казак аyлындаFы тап тартысын бейнелейтiн, ескiлiктiц саркыншаFын эшкерелейтiн пьесалар едi. Канабек Бэйсештов пен А.Шаниннiц «Сэуле», «Тартыс», Ж.Шаниннщ «Шахта», Тайыр Жароковтыц «Канды таяк» театрдыц eсy жолында елеyлi орны бар спектакльдер болды. БyлардаFы eз махаббаты мен бостандыFын к^армандык кайсарлыкпен корFаFан М.Шамованыц Зэyресi, CYЙген жары Зэуре жолындаFы тартысты таптык кYреспен сабактастыра бiлген КЖандарбековтыц Сайдасы, eз кeлецкесiнен коркатын Е.вмiрзаковтыц КожаFы, бшек пен байлыктыц, жоFарFы орындардаFы ластыктыц кYшiне CYЙенген КБэйсештовтыц Темiрбегi, eмiрдiц азабын тартып, феодалдык кертартпа кYштiц кулы болFан Ш.Байзакованыц Жамалы - iрi актерлiк табыстар. «Зэуре» - комакты актерлiк табыстармен бiрге, сахналык кeркемдеy, режиссерлiк шешiмi жаFынан да театрдыц ансамбльдш спектакльдерiнiц бiрi» [8; 32].
«Канды таякта» кедейдiц байлармен куресшщ алFашкы кадамы суреттелсе, КБэйсештов пен А.Шанин «Болатында» сол кYрес аныгеырак, эрi саналы тYрде eтедi. Ал осыдан авторлардыц «ТартысындаFы» ок^а сол кезецнiц eзектi мэселесiне курылып, спектакльде колхоз курылысыныц алдыцFы катарлы мYшелерiнiц тартысы жэне олардыц карсыласы, канаушы таптарFа карсылыктары алFашкы пьесаларFа караFанда дурыс шешiм тапкан.
1934 жылы eткен Казахстан жазушыларыныц бiрiншi съезiнде эдеби мэселелермен бiрге, драматургия мен театр жайы да кещнен сeз болды. Театр репертуарын гаркемдш идеялык мазмуны сапалы шыFармалармен толыктыруда бул съездiц мацызы зор болды.
1940 жылдардыц басында улттык драматyргияFа С.Мукановтыц, Э.Тэжiбаевтыц, Ш.К¥сайыновтыц, Э.Эбiшевтiц араласуы - театр репертуарын жацарта, жа^ыра тYCтi.
¥лы Отан соFысы бастаетан алFашкы айларда Ресейдiц, Украинаныц, Беларуссияныц шытармашылык ужымдары Казакстаета кeшiп келш, орныFа бастады. 1943 жылдыц басында респyбликаFа кeшiп келiп орналаскан театрлардыц саны жиырмаFа жуыктады [9; 24].
Казак академиялык драма театры ушш соFыс жылдары Yздiксiз шы^армашылык eсiп жэне кeркемдiк табыстарFа жету жылдары болды. СоFыс маусымын театр жаца уйде карсы алса да, каржыны унемдеу максатымен 1941 жылдыц 1 казанында Казак академиялык театры мен республикалык орыс театры бiрiктiрiлдi. Сол yакыттаFы талапка сэйкес ужым Ф.Вольфтiц
антифашистпк пьесасы «Профессор Мамлокты» койды. «Профессор Мамлок» казак театрыныц сол замангы шетел пьесасынан туцгыш койган спектакш едi [2; 48].
1972-92 жылдары атакты режиссер Эзербайжан Мэмбетов уйымдастырган ужым ете нэтижелi iстермен кезге тYCтi. Ол директор эрi бас режиссер мiндетiн аткара жYрiп, тагы да сэттi деген бiрнеше койылымдарды журтшылык назарына усынды. «Кан мен тер», «Кектебедеп кездесу», «Бiз перште емеспiз», «Карагез», «Ваня агай», «Юлий Цезарь» сиякты iрi койылымдар койылды [10;74].
1974 жылы белгiлi актерлер Асанэлi Эшiмов, Ыдырыс Нойгайбаев, Фарида Шэрiпова, режиссер Эзiрбайжан Мэмбетов, жазушы Эбдiжэмiл НYрпейiсов - барлыгы бес адам КСРО Мемлекеттiк сыйлыгыныц лауреаты атанды.
Тэуелсiздiк орнаган алгашкы 1991-1995 жылдары когам бастан кешкен етпелi кезец ауыртпалыктарына байланысты казакстандык театрлар сапалы, комакты сахналык койылымдар жасай алмады. Бiрак та егемендiк алган 25 жылда Казак ¥лттык М.Эуезов атындагы Академиялык драма театры театр тарихындагы елеулi шыгармашылык жетiстiктерге жетш, казiргi тацда енердiн «Карашацырагы» атанып, сахна енерiнiн дамып-жетiлуiнiн шыркау бтгше кетерiлдi. Казiргi тацда театр репертуарында 42 спектакль койылып жYр. Бул спектакльдердщ барлыгы - бYгiнгi ^ннщ гана емес, улттыц, халыктыц бтм-болмысын, кайгысы мен куанышын, махаббатын жацаша угындырып отыратын туындылар.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Казакстан Республикасы Президентiнiн Казакстан Халкына Жолдауынан. 17 кацтар, 2014 ж. - Егемен Казакстан. 18 кацтар. 2014 жыл. 1-3 б.б.
2 Куандыков К. Туцгыш улт театры. Алматы, 1969. - 210 б.
3 Казак театрыныц тарихы. Том 1. Алматы, 1975. - 375 б.
4 Мухтаров И. Узбекский театр. Страницы истории и современности. Ташкент: Ин-т искусствознания АН РУз, Изд-во журнала «SANAT», 2014.
5 МYсiрепов F. «Абай» - казак операсыныц жаца бель - Социалист^ Казакстан. - 1945. -16 кацтар.
6 Сейфуллин С. Кеп томдык шыгармалар жинагы. Алматы: «Казыгурт», 2006. - Т.6. - Б.49-53.
7 Шанин Ж. Аркалык батыр. Алматы, 1988. - 15 б.
8 Токарь Х. Спектакль о героических земляках. - Казахстанская правда. - № 28. - 1942.
9 Тамаша театр. - Социалист^ Казакстан. - 1945. - 2 казан.
10 Кундакбаев Б. Уакыт жэне театр. Алматы, 1997. - 157 б.
СТАНОВЛЕНИЕ И РАЗВИТИЕ КАЗАХСКОГО ТЕАТРА Ж.Ж. Жакупов
Казахская национальная академия искусств имени Т.К.Жургенова магистрант 2-курса специальности «Актерское искусство» Алматы, Казахстан, email: [email protected]
Театр занимает особое место в истории культуры Казахстана. Театр служит отражению жизненных реалий общества, его устремлений, воздействуя на зрителей через пробуждение в них лучших человеческих качеств. Произведения, воплощаемые на сцене, призваны пробуждать в аудитории национальный дух. Любовные истории учат справедливости, нежности, сочувствию друг к другу, а социальная драма призывает к братству, стремлению к новизне. В статье рассматриваются различные периоды становления казахского театра.
Ключевые слова: культура, искусство, театр, сцена, драма, пьеса
FORMATION AND DEVELOPMENT OF KAZAKH THEATER
Zh.Zh. Zhakupov
Kazakh National Academy of Arts named after T.K.Zhurgenov Master student, 2nd year of study, specialty 'Acting art', Almaty, Kazakhstan, email: [email protected]
The theater has a special place in the history of culture of Kazakhstan. The article notes that one of the missions of theatrical productions is not only a glance into the past and replenishment of the facts of forgotten antiquities. The theater serves to reflect the life realities of society, its aspirations, acting on the audience through the awakening of the best human qualities in them. Works embodied on the stage are intended to awaken the national spirit in the audience. Love stories teach justice, tenderness, empathy for each other, and social drama calls for fraternity, desire for novelty. The article discusses the different periods of the formation of the Kazakh theater.
Keywords: culture, art, theater, stage, staging, drama
