CC BY
22FTAXP 18.45.91
ЦАЗАЦСТАН ТЕАТРЛАРЫНДАГЫ БЕРТОЛЬД БРЕХТТЩ «ОЦШАУЛАНУ ЭД1С1Н» ЦОЛДАНУ ТЭЖ1РИБЕС1
С.М. Нестбай 1, М.Б. Жаксылыкова 2, А.С. Еркебай 3
1 т
2-курс магистранты,
2,3
доцент, енертану кандидаты 1,2,3 Т. ЖYргенов атындагы Каз¥6А, Алматы, email: sapo_95mail.ru
Кернекп HeMic драматургы, режиссер жэне сахна теоретип Б.Брехтгiн «эпикалык театр» тэсш казак театртану гылымында тYбeгeйлi зерттелмеген тын такырып катарында. Сонгы жылдардагы казакстандык театр Yдeрiciндe озык ойлы рeжиcceрлeрдiн сахналык iздeнicтeрiндe «эпикалык театр» тэсшне деген кызыгушлыктьщ артып отыргандыгы байкалады. Осыган орай, макалада «эпикалык театр» тэсшнщ нeгiзгi ^станымы болып табылатын «окшаулану эдасше» театртанушылык т^ргыда тYciнiк бере отырып, онын бYгiнгi театр YДeрiciндeгi колданыс орны мен аясын багалауга талпыныс жасалады. Отандык сахна тарихында eлeулi окигага айналган Т.ЖYжeноглынын «Кешшн» жэне М.Эуезовтщ «Карагез» cпeктакльдeрiнe бeрiлгeн талдау нeгiзiндe актерлш шeбeрлiк пен рeжиcceрлiк интерпретациялардын керкемдш дeнгeйi сараланады. Б.Брeхтгiн аталмыш тэсшн колдану барысында отандык театрлардын тын керкемдш идеяны жетк1зуге мYмкiндiк алып отыргандыгына кез жeткiздiк.
Tyüih свздер: эпикалыщ театр, ощшаулану adioi, пластика, режиссерлгк эд1с, актерл1к внер, спектакль, зонг, режиссерлiк интерпретация
ХХ1 гасырда театр eнерi жедел дамып, адамзат баласыньщ мэдени жэне рухани с^ранысын толыщтай ^анагаттандырып отыр. Театрдыц жацаша к¥былуы, ец бiрiншi, заманауи технологиялардыц, медиа^рылгылардыц спектакльдерге батыл енуiмен байланысты. Екiншiден, бYгiнгi театр к;айраткерлерi еткен гасырдагы театрлыщ идеяларды жацаша жацгыртуды ^олга алып, ^айсы^р мацызды тэжiрибелерге ерекше ден ^оюы да шгершеуге эсер етедi. Атап айщанда, Б.Брехттщ «эпикалыщ театр», П.Бруктыц «Бос кещспк» ^гымы, Е.Гротовскийдщ «Кедей театры», Т.Контордыц, П.Бауштыц «контемпари дансы», тыц iздешстердщ eзегiне айналып, театр дамуыныц жогары бiр кeркемдiк сапага ауысуына ыщпал етiп отыр. Эсiресе, элемдiк театрдыц дамуына ерекше реформасымен келген кернекп немiс драматургы, режиссер Бертольд Брехттщ «эпикалыщ театры» тек сахна тэжiрибесiнде гана емес, жаца театр теориясына негiз болады. «...вклад Брехта не может пониматься одностороним образом просто как революционный призыв к преодолению всего отжившего. В свете новейшего развития становится все более и более ясным, что в самой теории эпического театра содержалось скорее обновление и реальное осуществление положениий классической драматургии. В брехтовской теории был заложен один вполне традиционный тезис: альфой и омегой театра для него всегда оставалась притча, история (фабула)» - [1; 53] деп, оныц классикалыщ драматургияны жацгыртудагы iзденiстерiнiц мацыздылыгын аныщтаган Х.-Т. Леман ез зерттеулершде Брехттен кешнп пайда болган жаца тол^ын авторларды оныц тшелей iзбасарлары репнде ^арастыруы бекер емес.
Элемдш театртану саласында Б.Брехттщ теориясы жан-жа^ты зерттелген. Кептеген гылыми ецбектер мен монографиялар баршылыщ. Мэселен, М.Эслин, Б.Райх, Э.Шумахер, В.Клюев, Е.Сурков, И.Фрадкин, т.б. сынды зерттеушiлер оныц шыгармашылыгы мен eмiрi жайлы ез ецбектерш ^алдырган. Экiнiшке орай, Бертольд Брехттщ eлецдерi мен жазушылыгына ^атысты аздаган мэлiметтер болмаса, оныц драматургиясы мен театрлыщ теориясы жайлы жазылган ^аза^ тiлiнде ецбектер жо^тыц ^асы. Сол себептi, бiз ез iзденiсiмiзде алыс-жа^ын шетелдiк теоретиктерiнiц пiкiрлерiне CYЙенемiз.
Ендеше, Б.Брехттiц «эпикалыщ театр» деген теориясы туралы то^талып етсек, оныц жацалыгы мен еткенмен саба^тастыгына куэ боламыз. Егер де классикалыщ театрдыц негiзi драмалыщ эрекетке ^¥рылса, эпикалыщ театрда бiрiншi орында драмалыщ баянга кeцiл бeлiндi. Осындай баяндау барысында театр eмiрлiк шындывда елiктеуге айналмай сахна - сахна ^алпында, ал кешпкер - актердiц сомдап жат^ан ролi болып ^алуы керек. Ягни, актер «мен
^сынылган шартты жагдайда эрекет етемш» зацдылыгымен емес, «кешпкер, ^сынылган шартты жагдайда эрекет етедЬ» [2] зандылыгын ^олдануы керек. Сахналыщ баян ^¥растырудыц жолында Брехт драманыц классикалыщ тYрiн эрекет пен акпге, шежiрелiк ^¥рылымга беледь Сонымен ^атар, эпикалыщ драма баяндау тYрiне жа^ын ету ма^сатында оган эртYрлi зонгтарды досады. Зонг эр кершютен кейiн айтылатын, о^иганы немесе баянды ^осымша тYсiндiрiп отыратын пшр сездер деуге болады.
Эпикалыщ театрдьщ негiзгi ^станымы «о^шаулану эдюЬ» (орысша «эффект очуждения»). «О^шаулану эдюЬ» эпикалыщ драмадагы: о^ига желiсi, бейнелер жYЙесi, бейнелiк шешiмдер, тiл, декорация, эндер, актердщ техникасы мен сахнадагы жарыщ, т.б. сия^ты баянга ^ажетп барлыщ компоненттерден тирады. Брехт «о^шаулану эдюнде» ^огамдыщ келецсiздiктердi ашып, халыщты элеуметпк т^ргыдан агартушылыщ ретiнде тYсiндiредi. Керермен сахнадагы ойынды сырттан ба^ылау ар^ылы белгiлi бiр ой тYюi тшс деген пiкiр айтады. Сахнадагы о^игаларды а^ылга салып, зерделеп, оган ^арсы т^руга Yгiттейдi. Ал актер ез кейiпкерi жайындагы тYсiнiгi мен оган деген кез^арасын, ойын жеткiзуге ^мтылыс жасайды. «Драмалыщ театр - сахнадагы о^иганы сол ^алпында керсетiп керермецщ эрекетке ша^ырып, о^игамен ортактастырып, оныц сезiмiне эсер етсе, «эпикалыщ театр» - керюшше о^иганы езi баяндайды, сырттай ба^ылаушы керерменнщ белсендiлiгiн арттырып, шешiм ^абылдауга мэжбYрлейдi, о^игага ^арсы ^ойып, ойына ^озгау салады» [3]. Бай^ап отырса^, Б.Брехт классикалыщ драматургияга тYбегейлi ерекшелiк енгiзбегенiмен, сахналыщ шынайылыщ пен емiрлiк шынайылыщ арасындагы айырмашылыщты, ягни театрлыщ иллюзияны жою ма^сатында пьесаларыныц ^^рылымына езгерiс енгiзiп жэне оларды тиiмдi пайдалана бiлгенiн керемiз. «Брехт называл себя Эйнштейном новой драматической формы. Эта личная самооценка вовсе не является преувелечением, если мы будем понимать его эпохальную теория эпического театра прежде всего как в высшей степени действенное и операционно пригодное открытие. Эта теория дала импульс распаду традиционного диалога на подмостках - распаду того диалога, который велся в форме дискурса и монолога» [4; 19] - деп жазды А.Вирт, Брехттщ «эпикалыщ театр» теориясы мен оныц на^ты кершга болып табылатын драматургиясы жайында. Fалым айтып отырган «эпикалыщ театрдыц» сахна тэжiрибесiндегi ^олданыс аясыныц кендiгi талас тудырмайды.
¥лттык; театрымызда Б.Брехт драматургиясына деген ^ызыгушылыщ ХХ гасырдыц екiншi жартысынан бастау алады. Делiрек айтса^, 1968 жылы 13 а^пан кYнi F.МYсiрепов атындагы Каза^ академиялыщ Балалар мен жасеспiрiмдер театрыныц сахнасында кернектi режиссер Мен Дон Ук алгаш рет Б.Брехттщ «Эйдiк апай жэне оныц балалары» деген атпен ^ояды [5; 176]. Б.Брехт драматургиясын ^аза^ ^ауымна ^ауыштырган келесi режиссер Каза^станныц халыщ артис Ергали Оразымбетов. Ол 1996 жылы «Кавказдыщ бор шецберi» пьесасын Кызылорда облыстыщ Н.Бекежанов атындагы музыкалыщ-драма жэне 2001 жылы Ощустш Казахстан облыстыщ Ж.Шанин атындагы драма театрында сахналаган.
Отандыщ енердiц дамуына ыщпал еткен тагы бiр Б.Брехттiц шыгармасы «Тогышардыц тойы» драмасы Б.Атабаевтыц сахналауымен Алматы ж^ртшылыгына 1999 жылы жол тарты. Театр репертуарында ^за^ т^ра^тамаган б^л ^ойылым женiнде Б.К^нда^бай^лы: «...режиссер Б.Атабаевтыц ^аза^ сахнасына ^ойган немiс драматургы Б.Брехттiц «Тогышардыц тойы» авторлыщ кдоыкты белден басып, тiптi оны елемеудщ Yлгiсi болып шыщты... Сахнадагы «немютер» ^аза^ша елец-жыр айтып, домбыра тартатын «шеберлiгiнiц» Yстiне, кейбiр кейiпкерлердiц «^азавда» айналып кетуi былай т^рсын, олардыц эрекеттерi мен ^имыл-^озгалыстарында ^исын жо^. Койылым бастан ая^ эклектикага ^ралган» [6; 257] - деген пшр бiлдiрген. Б^дан бiз керкемдiк экспериментке жа^ын т^рган аталмыш спектакльдiц режиссер шыгармашылыгындагы кезектi iзденiсi ^атарында болганын тYсiнемiз. 2011 жылы Б.Брехттiц «Исключение и правило» пьесасын режиссер К.Адылов Республикалыщ академиялыщ немiс драма театрында ^ойган. Б^л спектакль женiнде: «Режиссер езi сахналаган ^ойылымда Б.Брехттiц эпикалыщ театрыныц негiзгi тетiктерiнiц бiрi - «о^шаулау эсерi» (Verfremdungseffekt) элементiн шебер ^олдана бiлген. Жалпы «о^шаулау эдюЬ> - спектакльдi шыгару кезiнде бiрнеше багытта керiнедi» [7; 124] - деп жазды А.Маемиров. Зерттеушi ез ецбепнде К.Адыловтыц «о^шаулану эдiсiн» спектакльдщ тiнiне орайымен пайдаланганын жогары багалай келiп: «К.Адылов - эйгiлi немю реформаторы Б.Брехттiц элемге танымал туындысын сахналау кезiнде, оныц театр эдютемешндеп талаптарды
ескере отырып, спектакльдщ тшн, стилистикалыщ амал-эдютерш кэшби т^ргыда шебер ^олдана бшген» [7; 125] - деп, ^орытындылайды.
«Эпикалык театр» табигатына тэн ^станымдарды елiмiздегi отандыщ сахнагерлер батыл ^олданып келедi. Ендiгi жерде тек Б.Брехт пьесаларын сахналауда гана емес, бас^а да драматургтердiц шыгармаларын ^оюда «эпикалыщ театр» айшыщтары еркiн пайдаланылып жYр. Мэселен, Б.Атабаевтыц «Кeшкiн» жэне Н.Дубстыц «Карагез» спектакльдерiнде «окшаулану эдiсi» режиссер идеясын жеткiзудiц негiзi к¥рады ретшде кeрiнедi. Ендiгi кезекте осы спектакльдерге талдау-саралау жYргiзу негiзiнде жогарыда айтылган пiкiрiмiздi дэлелдеп керсек.
Казахстан театр енерш дамытуда CYбелi Yлес ^осып жYрген Республикалыщ академиялыщ немiс драма театрыныц директоры, эрi режиссер Наталья Дубс. Отандыщ театр Yдерiсiнде езшщ ерекше режиссерлiк ^олтацбасымен кeрiнiп жYрген ол «Ревизор», «Три сестры», «Да.нет», т.б. сан алуан формадагы спектакльдерш сахналады. Yнемi iзденiс Yстiнде жYретiн Н.Дубс жа^ында М.Эуезовтiц «Карагез» классикалыщ пьесасын жацаша заманауи тiлде сейлетп.
«Карагез» трагедиясыныц тарихы мен керкемдш ерекшелiктерi, пьеса бойынша жарыщ керген ^ойылымдары жайында Багыбек К^нда^баев, Рымгали Н^ргали, Ба^ыт Н¥рпешс, т.б. сынды белгiлi галымдар жан-жа^ты зерттеген. Б¥л шыгарманы ^ай жагынан алып ^араса^ та элемдiк драматургиялыщ пьесалармен салыстыруга да эбден болады. Калыц мал кеселш сынау, сезiм азаттыгын ^уаттау, махаббат бостандыгына жете алмай, есю эдет-г¥рыптардыц ^рбандыгы болган жастардыц тагдырын алга тарт^ан шыгарма б¥л жолы немiс тiлiнде сeйледi.
Сахнага жарыщ берiлiсiмен iшiнде адамдары бар макет кезге тYседi. Макеттiц iшiндегi адамдардыц ^огамда ^алыптас^ан дYниелерден бас тартып, берiлген шекарадан б¥зып шыга алмайтыны соншалыщты, тiптi, б¥л дэстYрге айналып кеткен сия^ты деген магына берепндей. Тар себеттен амал тауып шывдан актер ермелеп себеттiц Yстiне шывдан кезде гана адамдардыц шулаган дауысын естимiз. Б¥л сахнаны ата-баба дэстда, ^арацгылыщ к¥шагында т¥ншывдан орта, жазылмаган зац оны б¥зу Yлкен ^ылмыспен бiрдей деген ¥гымды (актер Элiбек Эмiрбек¥лы) Сырымныц ^алыц топтан суырылып шыгуымен керсеткен. Кейiн сахнаныц оц жагына кезекпен берiлген жарыщ Yш пюпитрдi кeрсетедi. Актерлер осы пипитр мацына келiп диалогтарын, пьеса сездерш овдцы. вз сeздерiн айтып болган соц, сахна ортасына келiп eзi сомдаган кейiпкерiне деген пiкiр айтып, кез^арасын бiлдiредi. Б¥л жогарыда атап еткен эпикалыщ театр эдiсiнiц ¥тымды т¥сын режиссер спектакльдiц негiзгi трактовкасы етiп алган. Актер (Адылжан Алмасов) ез птршде Наршаныц ^аза^и салт-дэстYрдiц К¥рбаны болганы баяндайды. Режиссер басты кейiпкер Наршаны да, Сырымды да актердщ iшкi толганыс, зор тебiренiс Yстiндегi ситуацияда кeрсетпейдi. Актерлер тек кешпкер сeздерiн о^ып, оларга пшр айтумен гана о^иганы керерменге тYсiнiктi етiп баяндайды. «Актердiц кейiпкерге айналуы емес, кейiпкердi кeрсетуi жэне соган сырттай тeрешi болуы ар^ылы ой ^озгаганы мацызды» [8; 15] деген байламга келемiз. Спектакльдi пьесаныц тYп-н¥C^асымен салыстырып алатын болса^ кейiпкерлердiц бiр бeлiгi сия^ты мэтiннiц де бiр бeлiгi бiрталай ^ыс^артылып алынганын ацгарамыз. Кейiпкерлердi бiрден бiрнеше актерлер сомдайды, тiптi, мынау Нарша, мынау Карагез деп белш жара алмаймыз. Жалпы б¥?ан дейiн аталмыш ^ойылым сан мэрте сахналанса да, дэстYрлi формадагы шешiмдер жацалыщ экелмедi деу орынсыз. Режиссер Наташа Дубс актерлiк ойын Yлгiсiнiц Бертоль Брехт ¥сынып кеткен эпикалыщ театр эдiс-тэсiлдерiн ^олданумен трагедияны сахналау т¥сында авторлыщ идеяны жетюзудщ тыц жолын, eмiр болмысын суреттейтш сахналыщ бейнелеу к¥ралдарыныц жаца тYрiн ^арастырып, шешiмдермен ерекшеледi. Койылымныц ойын ернеп пластикалыщ ^озгалыстар мен актерлердщ бiрден бiрнеше кейiпкер сомдауы сия^ты эпикалык театр тэсiлдерiмен ^¥рылган. Брехт «Эпикалыщ театр теориясы» ецбегiнде «Отношение актера к публике должно быть совершенно свободным и непосредственным. Он просто хочет что-то сообщить и представить ей, и позиция просто сообщающего и представляющего должна теперь стать основой всех его действий» [9; 56] -демекш^ спектакльде эпикалыщ театр теориясыныц жазылуына непз болган «тeртiншi ^абырганыц» болмауы, ягни, керермен мен сахна арасындагы байланыс жа^сы орнатылган. Германиядан арнайы ша^ыртылган сазгер Ян Зигеле спектакльге арнап модерн жанрыныц интонацияларына тэн эуендi ^обыз бен т¥я^ сынды ¥лттъщ аспаптарымыз ар^ылы жетюзедь Спектакльдегi той сахнасында жар-жар эуеш ерекше мотивпен ойналганын атап ету керек. Сазгер музыкалыщ эрлеудiц непзп ¥станымдарын ^арастыра отырып, режиссер спектакльдщ шешiмiне байланысты «шартты-акталган» музыканы ^олданган [10; 190]. Ягни,
сахналык ^озгалыс кезiнде музыка, эрекеттщ эмоциялык атмосферасынын калыптасуына квмектеседi. Карагвздщ шю тебiренiсiн аландататын эуен аркылы анык жеткiзуiмен бiрден спектакль атмосферасын береди Кобыз казак халкынын дэстYрлi аспабы, онын ^айгылы Yнi жан-дYниендi шымырлатары анык. Режиссер б^л песаны окылым эдiсiн колданумен катар, пластикалык шешiмдермен кврсетедi. Пьесанын басты кешпкерлершщ свздерiн терiп, басты кейiпкерлерге не Yшiн осылай жасагандары жайында пшр айту аркылы к¥рылымын жогалтпаган. Карагвздщ жанынын жаралы екенiн актриса Эсел Абакаева нэзiк психологияга толы пластикалык кимылдары аркылы жеткiзедi. Мвржан (Ирка Абдульманова) мен Нарша (Дмитрий Холцманнын) диологы кврiнiсi. Ал сахнанын карама-карсы жагынан шыккан келiншектер бiр-бiрiнiн к¥лактарына кезектесiп сыбырлауы аркылы ауыл арасындагы всектi кврсеткен. Осылайша, пьесанын элеуметпк астарын аша тYсудi квздейдi режиссер. Ал, Б.Брехттщ «эпикалык театры», сахна внершщ элеуметтiк кYшiн ^уаттандыруга багытталганын ескерсек, Н.Дубс аталмыш тэсiлцi орынды колданып отыргандыгы кYмэн тудырмайды. Б^л койылымнын мэнiн ашатын негiзгi детальдын бiрi кызыл мата болып табылады. Нарша мен Сырымнын кызыл матанын екi шетiнен бiр-бiрiне тартуы, Карагвздщ тандау жасауына кедергi болуы, сонында сол матага оралып эбден шатасып жалгыз калып калуы пластикалык бимен угымды ^олданылган. Кызыл матамен дYние мYлiк, мал байлыгымен катар кыз тагдыры ретiнде ^олданылган. Спектакльде пластикалык ^озгалыстарга аса бiр мэн бершген. Бiрде нэзiктiкке толы болса, кей кезде керiсiнше катал эрi тез кимылдармен берiледi. Сощы сахнада Сырым вз монологын окып, бiр топ кара киiмдi кыздардын Yстерiне CYЙенiп отырады. Кыздардын Yстерiнде кара квйлек. Трагедия кара жамылган кыздардын кайтадан себеттiн iшiне кiрiп, ^агидаларды б^зып шы^пайтындыгымен аякталды.
Осылайша, бiз казак драматургиясы мен еуропалык театр арасындагы синтездш байланыстын бiрiн-бiрi толы^тыргандыгынын куэс болдык. Сондай-ак, Б.Брехттiн «окшаулану эдiсiнiн» ^аза^ драматургиясын жанаша формада свйлетуге типзген жаксы эсерiн байкадык.
Казакстаннын театр режиссурасы жайлы свз еткенде, шо^тыгы биiк сахна суреткерлерi арасынан Болат Атабаевтын т^лгасы эркашан дараланып тирады. Карастырып отырган «эпикалык театр» ^станымдарын «Аксарай» мюзикл театрында режиссер Б.Атабаев сахналаган тYрiк халкынын «Чеховы» аталып жYрген ТYнжер ЖYженоFлынын «Квшкш» атты драмасынан квруге болады.
Ок^алар тiзбегi, толFаFы мерзiмiнен б^рын келген келшшек твнiрегiнде врбидi. БосанFан кездеп эйелдiн айкайынан кар квшкiнi болады деген кауштенген ауыл Yлкендерi оны K¥PсаFындаFы сэбиiмен тiрiдей жерге квмбекке шешiм кабылдайды. Эйелiн тiрiдей квмуге карсы шыккан кYЙеуi жиылFан топты куамын деп мылтыFымен аспанFа бiрнеше рет атады. Свйтсе, ешкандай да квшкш жYрмеген. Осылайша ауыл т¥рFындары вздерiнiн Fасырлар бойы алданып келгенш ^ады. Б^л койылымында режиссер коFамдык келенсiздiктердi ашып, халыктын элеуметтiк мэселелерш кврсеткiсi келген.
Койылым бiрден актерлердщ сыбырмен свйлеуiнен-ак вз атмосферасына баурап алады. Алты к¥рак кврпе Yстiнде ауыздары жыбырлап намаз оку ритуалын вткiзген ерлi-зайыпты Yш ж^п к^лшылы^ын аяктай бере бет-ауыздарын кисайтып, бет-шшшдерш взгертiп, шынайы келбеттерiн кврсететдi де, сэлден кешн баяFы калпына тYсе калып, «Кабыл болсын!» деп тшек айта бастайды. Б^л жерде «окшаулану эдiсi» актерлердiн iшкi психологиялык хал-^йш Fана емес, кейiпкерлердiн элеуметтiк ортасын, отбасылык жаFдайы мен бiр-бiрiне деген карым-катынсынан хабар беру максатында колданылады.
Спектакльде м^ндай сахналык метафоралар квп колданылFан. ЯFни, актер кейiпкерiнiн свзше баFа беруiн эмоциялык шешiммен жетюзген. Спектакльдегi «окшаулану эдiсi» ^станымын актерлердщ ойын бедерiнен квруге болады. Сахнада декорация жок. Тысы к¥рак, астары эскери киiм сиякты жасалFан кврпелерден баска артык ештене колданылмаFан. Режиссер спектакльге казаки сипат берш, кврерменге жанаша кырынан ^сыютан. «Квшкiнде» ж^ртшылыкка твнген апат туралы Fана емес, адам санасындаFы YPейден арылу кажетпгш кврсетедi.Тiршiлiк процесi дегенiнiз коFамнын вмiр CYрiп жатуы,ал, ^йыктап жаткан коFам влiп жаткан адаммен тен. «КоFамнын вмiр CYргенiн калаймын!» деген жан айкайын анык кврсеткен. Режиссерлiк шешiм мен актерлiк ойыннын угымды т^старынын бiрi Yнсiздiктi толыктай пайдалана алуында. Барлык нэрсенi неF¥рлым аз свзбен ^ктырады, ым-ишарамен, квздерi, дене-кимылдары аркылы свйлейдi. ТаFы бiр айта кететш жайт актерлер бiрнеше мэрте кврермендермен тше свйлесiп, интерактивтiк
тэсш колданады. Сырттай бакылап, ^рсетудщ эсер кYшi ¥йыктап отырганда да 6ip K63gepi ашы^, 6ip Ke3gepi ж^мулы. Кейiпкер ¥йкыда, актер ояу - деген тэсш орынды колданылган.
Осылайша, Б.Атабаевтыц «Кeшкш» спектаклiнде пайдаланган «эпикалык театрдыц» тэсiлдерi режиссерлiк шешiм аркылы актерлiк ойынныц жацаша кырынан танылуына, сценографияныц ^мегш^-ан;, элеyметтiк ортаны, когам тынысын жеткiзyге болатындыгын дэлелдейдi.
Бiз дэйек еткен екi режиссердщ де тек 6Yrrnri т¥рмыстык-элеуметпк кана емес, сонымен ^атар, саяси eзектi мэселелерге етюр, эрi батылдыкпен келyi - казiргi театр Yдерiсiнде кездесiп жYрген к¥былыс. Режиссерлердщ iзденiс нэтижелерi театр eнерiшц жаца серпiнмен дамyына ыкпал етiп отырганы калыц б¥караныц сахнага бет б¥руынан да ацгарылып келедь Бiз e3 зерттеyiмiздiц нэтижесiнде Б.Брехттщ «эпикалык театр» тэсшшщ бYгiнгi казак театрыныц жацаша eзгерyiне, к¥былуына, тыц идеялармен баюына экелiп отырганын байкадык.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Леман Х.-Т. Постдраматический театр. М.: ABCdesing, 2013. - 312 б.
2. Брехт Б. Театр. Пьесы. Статьи. Высказывания. В 5-томах. Теория эпического театра. М., искусство, 1965. - 365 стр.
3. Рахимов Э. Пьесадан койылымга дешн. Алматы: «Тарих тагылымы», 2010. - 248 б.
4. Вирт А. От диалога к дискурсу. Попытка синтеза послебрехтовских театральных концепций. // Гете театр. 1980. №1. 16-19 стр.
5. Н^рпешс Б.К. Казактыц жастар мен балалар театры. Монография. - Алматы: «Алматы баспа уш» ЖШС, 2006. - 190 б.
6. К¥вдакбащлы Б. Заман жэне театр eнерi. Алматы: 9нер, 2001. - 520 б.
7. Маемиров А. Казакстанныц театр режиссурасы: сабактастык жэне жацашылдык (1991-2015 ж.). Философия докторы (PhD) гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертациясыныц колжазбасы - 140 б.
8. Рахимов Э. Режиссер шеберлт. Алматы, 2015. - 204 б.
9. Мастерство режиссера. ГИТИС, 2016. - 392 с.
10. Гончаров А.М. Режиссерские тетради. Москва: «Искусство», 1980. - 293 с.
ОПЫТ ПРИМЕНЕНИЯ «ЭФФЕКТА ОЧУЖДЕНИЯ» Б.БРЕХТА КАЗАХСТАНСКИМИ ТЕАТРАМИ
С.М. Несипбай 1, М.Б. Жаксылыкова 2, А.С. Еркебай 3 1 магистрант 2 курса
2 3
2,3 доцент, кандидат искусствоведения 1,2,3 КазНАИ им.Т.Жургенова, Алматы, email: sapo_95mail.ru
Метод «эпического театра» выдающего немецкого драматурга, режиссера и теоретика сцены Б.Брехта является одной из немногих тем, не изученных в казахском театроведении. В последние годы в казахстанском театральном процессе у прогрессивных режиссеров наблюдается повышенный интерес к «эпическому театру». В связи с этим, в статье делается попытка с точки зрения театроведения разяснить прием «эффект очуждения», которое является основным принципом «эпического театра», оценить его роль и сферу его применения в современном театральном процессе. Выявляется художественный уровень актерского мастерства и режиссерских интерпретаций на основе анализа «Лавина» Т.Джюженоглы и «Карагоз» М.Ауэзова, которые стали значимым событием в истории отечественной сцены. Доказано, что применение данного метода Б.Брехта позволяет национальному театру донести новые художественные идеи.
Ключевые слова: эпический театр, эффект очуждения, пластика, режиссеркий метод, актерское искусство, спектакль, зонг, режиссерская интерпретация
EXPERIENCE OF USING OF "ALIENATION EFFECT" OF B. BRECHT BY KAZAKH THEATERS
S.M. Nusipbai1, M. B. Zhaksylykova2, A.S. Erkebai3 1 Master student
2,3 Associate Professor, candidate of art history
1,2,3 Kazakh National Academy of Arts named after T. Zhurgenov, Almaty, email: sapo_95mail.ru
The method of the "epic theater" of the outstanding German playwright, director and theorist of the stage B. Brecht is one of the few topics not studied in the Kazakh theater science. In recent years, progressive directors have seen an increased interest in the "epic theater" in the Kazakhstan theater process. In this regard, the article attempts from the standpoint of theater science to clarify the method of "alienation effect", which is the basic principle of the "epic theater", to evaluate its role and the scope of its application in the modern theatrical process. It reveals the artistic level of acting and directorial interpretations based on the analysis of "Avalanche" by T. Juzhenogly and "Karagoz" by M. Auezov, which have become a significant event in the history of the national scene. It is proved that the use of this method B. Brecht allows the national theater to bring new artistic ideas.
Key words: epic theater, alienation effect, plastic art, directorial method, acting art, performance, zong, director's interpretation
PegaKnHHra 15.05.2019 Ka6bMgaHgbi
