CC BY
26ИСКУСТВОВЕДЕНИЕ
«АСАУГА Т¥САУ»: ХОРЕОГРАФИЯЛЬЩ ШЕШ1МДЕРГЕ
КЭЗКАРАС
Омарова Айдана С^цгатханкызы.
Асауга тусау: хореографиялыц шешгмдерге квзцарас «Онер» факулътеттщ 2 курс магистранты Цазац улттыц хореография академиясы Жумасеитова Гульнар Тазабековна
«Онертану жэне арт-менеджмент» кафедрасыныц мецгерушт,
профессор, Онертану гылымыныц кандидаты
«THE TAMING OF THE SHREW»: A LOOK AT CHOREOGRAPHIC SOLUTIONS
«УКРОЩЕНИЕ СТРОПТИВОЙ»: ВЗГЛЯД НА ХОРЕОГРАФИЧЕСКИЕ РЕШЕНИЯ
Аннотация. В данной статье проанализирован спектакль «Укрощение строптивой» в постановке режиссера театра «Жастар» г. Астаны Нурканата Жакыпбая. Проведен анализ композиции спектакля, режиссерского решения, актерского игры артистов, а также танцевальных сцен, поставленных хореографом. Затрагиваются и вопросы постановки комедий У. Шекспира «Укрощение строптивой» в других казахских театрах.
Аннотация. Аталмыш макалада Астана каласындагы «Жастар» театрынын, режиссерi Нрканат Жакыпбайдын, «Асауга т^сау» койылымы талданган. Спектакльдеп композицияга, режиссерлык шешiмдерге, актерлш шеберлшке, коюшы хореографтыц сахналаган билерiне сараптама жYргiзiлген. Сонымен катар, У.Шекспирдщ «Асауга т^сау» комедиясыныц казак театрларындагы орны туралы айтылган.
Abstract. This article analyzes the production of the director of the «Zhastar» theater in Astana, Nurkanat Zhakypbay, «The taming of the shrew». The analysis of the composition in the play, the director's decisions, acting skills, dances staged by the choreographer-director was carried out. In addition, they talk about the role of William Shakespeare's comedies «Taming of the Shrew» in the Kazakh theaters.
Key words: Nurkanat Zhakypbay, Zhastar theater, acting skills, choreographer, director's decision.
Ключевые слова: Нурканат Жакыпбай, театр «Жастар», актерское мастерство, хореограф-постановщик, режиссерское решение.
Тушн сездер: Нурканат Жакыпбай, «Жастар» театры, актерлж шеберлш, коюшы-хореограф, режиссерлж колтацба.
Элемдш кисси^ныи, aлтын корытан ойып орын aлFaн, aFылmын дрaмaтyргi У.Шекспирдiц «AcayFa r^cay» комедиясы E^a^i^ кeзщaрaк;ты ^рермендерше, ^asa^ теaтрaлдaрынa етене тaныc. Aтayлы койылым aлFam рет 1943 жылдын, 16 к;aзaнындa Mэcкеyдiц A.Лyнaчaрcкий aтындaFы теaтр eнерi институтыныц тэжiрибелi м¥Faлiмдерi О.Пыжовa мен Б.Бибиковтыц к;олтaцбacындa ^рермен нaзaрынa ^сынылды. Шекспир суреттеген aтaлмыш пьеcaны ^a^mara тэржiмaлaFaн ^лы суреткер Мртар Эуезов. Т^^ыш рет Петручио ролiнде Шэкен Aймaнов кeрiнcе, Kaтaринaны кейiптеy Хaдиma Бeкеевaныц Yлеciне тид^ Кaзaк; теaтртaнy Fылымыныц негiзiн caлyшы Кaжык¥мaр Кyaндык;ов Шекcпирдiц 400 жылдык мерейтойынa aрнaп жaзFaн «Ол eз caxнaмыздa» aтты мaк;aлacындa: «Оныц трaгедиялaрынaн кeрi комедиялaрыныц рухы элдек;aйдa R^a^a жaкын, тYciнiктi екенiн жaзaды». Б^л ceзiнiц мэнiciн «Шaнmaр к;yлaрыныц» шыFaрмaшылыFынaн iздейдi. Aтayлы ецбегiнде К.КyaнДык;ов aктерлер ж^мысыта тeмендегiдей бaFa бередi: «Петручио ролшдеп Ш.Aймaновтыц aктерлiк дaрынын былaй к;оЙFaндa, eзi де юмордaн к^р aлaкaн емес кой. Aд Kaтaринa-Х.Бeкеевa eнер caлacындa Шэкеннен кем тYCпеймiн дейтiн aдaм. ОcылaрFa кYлкi б¥лaFы Грyмио-С.ТелFaрaев, эзшкой, жылпос Трaнио-
ККдрмысов, cелкiлдеген кэрi maл Гремио-Е.0мiрзaк;ов, ceздi нaк;-нaFымен
тacтaйтын ментyялык-С.Кожaмк¥лов, еmкiмнiц ^цти к;aлдырFыcы келмейтiн ж¥мcaк; мiнездi Бaптиcтa-К.Кyaнышбaев келiп к;оcылFaндa caxнa кeцiлдi ^р^стерте толaды. Б¥лaрдыц бэрi де бiр-бiрiне eнер н^рын тeгiп, бiрiн-бiрi шaбыттaндырып, caxнaны жaйнaтып, к^лпыртып жiбередi. «AcayFa ^cay» cпектaклiнiц зор тaбыcы оныц aнcaмбльдiк т¥тacтыFындa деп M^ay керек»[1, 22 б.]. Сыншы пiкiрiн оки отырып тaц к;aлaтынымыз, эр кешпкермен оны кейiптеymi aктерлерге бiр ею ayыз ceзбен Faнa бaFa бергендтнде. Сол бiрдi-екiлi тецеу aркылы Fara кейiпкер болмысын, тaбиFaтын тaмama ama бшгендтне тэнтiмiз. Эрине бiз б^л caпaрымыздa aлFamк;ы cомдaymы aктерлердiц ж^мысын тaлдayды мYрaт етпеймiз. Зерттеу бaрыcындa тaпк;aн кызыккты деректермен бeлicy тарызымыз екенiн тYciнгендiктен жaзyFa мэжбYрмiз.
«AcayFa r^cay» - acay кызды ayыздык;тay емес, ерлi зaйыптылaр aрacындaFы an^ достыкты жыр етедi. Сeзi eткiр, eр мiнездi Петручио мен тaпк;ыр, эрi aкылды тентек Kaтaринa екеушщ эзiлдi к;aк;тыFыcтaры кыз бен жтттщ aйтыcындaй eте тaртымды. Эзшкой Грумио, жылпос Трaнио, жYмcaк мiнездi Бaптиcтa бacтaFaн кейiпкерлердiц мшез-к^лкы жaлынды жacтaрдыц aктерлiк mеберлiгiне ¥лacк;aндa, caxнa кeцiлдi кeрiнicтерге толa тYcедi.
Жaрacымды к;aлжыцымен бayрaп, кeркемдiк к^дрепмен елiктiре тYcер mыFaрмa-режиccердiц ртымды mеmiмiмен caxнaFa ШЫКТЫ. O^HFa кeцiлдi мyзыкa мен орындayшылaрдыц плacтикaлык; mеберлiктерiнiц aрк;acындa кeркемдiк т¥PFыдaн жaцa белеске кeтерiлдi» - койылымныц aнотaцияcындa оcылaй кeрcетiлген. Бiз rnicaraFa aлFaн койылымныц бaр болмысы осы бiр екi обзaцк;a бeлiнген, бес^ты к¥рмaлac ceйлемге
К¥рылган койылым аныктамасына жасырынгандай кYЙ кешемiз. Атаулы пьесада Шекспир «оку комедиясы» мен халыктык фарс тэжiрибесше CYЙенедi. Аристонныц «Ауыстырып алгандар» комедиясынан Шекспирдщ пьесасына гашыгыныц YЙiне баска кешппен енген жiгiттiц окигасы алынады (Люченцио мен Бьянканыц желiсi). Ал непзп Катарина мен Петручионыц желiсi агылшын халык фарсынан алынган. Бiр караганда Шекспир eзiнiц комедиясына дэстYрлi фарстык сюжеттi ала салган секiлдi: даракы кYЙеудiц кыцыр эйелдi жуасытуы. Бiрак, фарстык сюжетке драматург жаца магына берген. Катарина мен Петручионыц дерек калжыцдарынан, бiрiнен бiрi калыспайтын бэсекелесттнен, кырсыктыктарынан бiр-бiрiне деген сыйластык пайда болады. Махаббат сезiмi бYршiк атып, барган сайын ^лгая тYседi. У.Шекспирдщ атаулы комедиясы шынайы сезiмдердiц с^лулыгын, ер адам мен эйелдщ арасындагы тецдiктi жария етедi. Пьесамен таныса отырып байкаган осы бiр ерекшелжтер «Елордалык Жастар театрыныц сахнасында калай кабысады екен?»- деген сауал туруы зацдылык. Ол Yшiн бiз пьеса мен коюшы режиссерлер усыпан сахналык нусканы салыстыра отырып карастырамыз.
Койылымныц эуелп ерекшелiгi сахналау жумысына коюшы режиссерден белек, Бекболат К^рмаетожаев пен Дэурен СерFазиннiц де режиссерлiк колтацбаларыныц кiрiктiрiлгендiгiнде деп есептеймiз. Yш бiрдей режиссердiц жумыла жасаскан жумысы «Жастар» театры сахнасына астарлы эзш мен кетерщю кeцiл-кYЙдiц атмосферасын алып келдг Режиссерлiк уткыр шешiмдер, музыка мен би Yндестiгi, декорация жанр ерекшелтне сай утымды тацдап алынFан. Театртанушы Назерке Жумабай атаулы койылымды талдай келе коюшы суретшiнiц жумысын темендепше сипаттайды. «Коюшы суретшi Ерлан Туяков бейнелеген сахна суретiнен анау айткандай классикалык картина мен бай реквизита кезщз шалмауы мYмкiн. Есесiне мунда кецiстiк бар,тiрi сахна бар, кажырлы ецбек бар. Эрбiр актердiц дем алысы мен жYрек лYпiлi б^е кайнасып, бiртутас дуниеге айналып кеткенш шымылдык ашылFаннан-ак айкын сезiнесiз» [2, 26 б.]. Зерттеушi Назерке Жумабай койылымныц бар болмысын курмалас ею сейлемге бiрак сыйдырFанын анык байкаймыз. Сахнаныц керермен назарынан тыс калмайтын таFы бэр элементi бар. Ол декорация. Мыкты жасалынFан сценография койылымныц кем кеттн толыктырып, кeркемдiк бояуын каныктыра тYсетiнiне талас жок. Атаулы спектакльдщ тула бойынан XVII FасырдаFы Еуропада кецiнен тараFан барокка мен классицизм стильдерш айкын ацFарамыз. Бул пайымдауымызды койылымдаFы катысушы кейiпкерлердiц кшм Yлгiлерiнен аныктауFа болатынын алFа тартамыз. Петручоныц (алFашкы сахнада киiп шь^атын костюмiне карацыз), Гортензионыц, Гремионыц сахналык костюмдерi классицизмдiк стильге тэн эдемшкл паш етедi. Сондай-ак сол эдемшк тек белгiлi бiр тэртiппен орналасып, жан-жакты YЙлесiмiн тапкан. Люченсио, Катарина, Грумио сынды кейiпкерлердiц киiм Yлгiсi мистикалык кезкараска, купиялылыкка карата ттлгенш байкаймыз. Ол eзiнiц драмалык кYшiмен,
экспрессиялык mшшдерiмен керермен киялы мен сезiмiн жаулап алады. Кейде керермен назарын декорацияга б^ру аркылы актерлiк ойынньщ олкылыктарын жасыруга да болады. Керiсiнше б^л койылымнан кейiпкерлер костюмiндегi ерекшелштер мен коса сахнадан бiрдi екш детальдерден басканы таппайсыз. Коюшы режиссерлер сахна кещсттн актерлер ойыны мен хореографиялык шешiмдермен керсетудi максат еткен.
Шымылдык сыргып барып, сахна кершген сэтте назарыцызга бiрден iлiгетiнi ашык тYCтi маталардан эдштеп тiккен, костюм Yлгiсi «сайкымазактыц» киiмiне кебiрек ^ксайтын (бас киiмiнде домалак салпыншактары бар) Дэурен СерFазиндi жазбай танисыц. Койылым багдарламасында Люченцио-Д.СерFазин деп керсетiлген. Назар салып караFан болсацыз Люченцио-Дэуреннщ мшген домалак к¥рылгыны сагатка кебiрек ^ксаткан болар едiцiз. Санаулы сэттен кешн ол дэл сондай к^рылгыга мшген Транионы (Ербол Тiлеукенов) арканмен тартып аванценага экелед^ Осы бiр кершютер аркылы коюшы режиссер Н.Жакыпбайдыц заман тебеп жалгасын табуда деген ойын шамалайтыныцызга дауымыз жок. У да шу, айгай ыскырыкпен керермен залынан керiнген жиhанкез актерлердiц У.Шекспирдiц «Асауга т^сау» койылымын тамашалайтыныцызы хабарлайды. ЭртYрлi цирктiк бейнелермен (трюк) сахна терше шыккан актерлер б^дан эрi бiрде бiрт¥тас, бiрде белек-белек екi шецбер айналасында бiркелкi ыргакпен итальян дэстYрiндеri би енерiнiц куэс болуга шакырады. Сахна кецiстiгiн деп пайдаланган осындай би машыгы актерлердiц iшкi энергиясымен бiте кайнасып, делебецдi коздырар эрбiр кимыл керермен кезiн жiпсiз байлайды.
Бойында б^лкынган асаулык ^ялаган, адуындыгымен арын сактаган, тентектiгiмен талайды тайсалдырган, шэлкез мiнездi Катарина-Айн^р Рахипова камшысын оцды-солды сермеген кYЙi сахна терше кетершд^ Жэй жеткен жок, биязы мiнездi Биянканы CYЙрей шыкты. Окытушы жалдауды тапсырган эке шешiмiне ренжулi Катаринаныц iшкi кецiл кYЙiн керсетудеп хорегрофтыц койган биiне зер салыцызшы... Кепшiлiк сахнаныц кол кимылымен керсетер эрекеттерi iшкi алай-дYлей сезiмдi кешптесе, жолында жаткан Гортензио мен Гремионы аттап етудегi ыргак асау мiнездi Катаринаныц мiнезiн коюлата тYседi. Жалпы койылым окигалары кеп сездiлiктен ада, ю-эрекетке, кимыл-козгалыска к¥рылган. Сезiмiздi келес сахнадагы Люченцио (Дэурен Сергазин) мен Транионыц (Ербол Тiлеукенов) окытушы болып баруга келiсiп, киiм ауыстыру сэтiндегi ю-эрекеттерi толыктай дэлелдей тYседi. Кожайыны ез кшмш жалшысына кидiрiп, езiн елеушз калдырудагы максаты керушiсiн бей-жай калдырмасы анык. С^лу да сымбатты Бьянкага (Газиза М^кан екiншi курамда Кенже^л Жорабаева) Yйленуден Yмiттiлердiц катарындагы Люченцио, (Дэурен Сергазин) Гортензио (Н^рлыбек Телеген) жэне Гремио (Бейбгг Кдоанбаев) экес Баптистаны кендiруге барын салады. Баптиста болса Yлкен кызын кYЙеуге бермей, к^ кызын ^затпак емес. Асау кызды ауыздыктауга дайын, жYрек жаткан жанныц жолында жарты байлыгын байлауга дайын Баптиста
мен экес елш, таза такырFа отырFан патша кeцiлдi Петручионыц бэсiне кез ппщзшг Ерiксiз езу тартасыз. Барынша карпып калуFа тырыскан Петручионыц бэсш Грумио (Жандэулет Батай) одан эрi кыздыра тYседi. КYлесiз. Жай ^лмейшз, алацсыз айкайлай кYлесiз. МэжбYрлi-мэжбYрсiз келiсiм жасалды, шартка кол койылды. Ендт сэт тiптен кызык. Сахнага карацыз. Катарина мен Петручионыц алFашкы кездесуг Кыз атаулыны кур жiбермес, жолында кездескен эрбiр нэзiк жандыныц жж^нн жаралар (Петручионыц сахнада алFаш кершген сэтке назар аударыцыз) серi жтттщ сахнадаFы iс-эрекетi жалындаFан шок, алаулаFан от. Бет каратпас бiрбеткей, тшп тYсер eткiр тiлдi, камшылы кыз Катарина да калысар емес. Бойжеткеннщ бойында айналасындаFы пасык ойлы жандарFа карсы асаулык, тебiп тYсiрер тентектш, есiцдi алар еркелiк бар. ЖолындаFысын жулып жейтiн, сулу бiткеннiц CYЙiктi перiсi Петручио асауды ауыздыктауFа барын салады. Астарлы эзiлдi араластыра ойнаFан жан алысып, жан берiскен ю-эрекетке карап отырып сiлтiдей тынасыц. Тырп етпей тыцдайсыц. Кыз бен жтт айтысы, бiрiн-бiрi мiнеген сез кактыFысы, алма кезек ауыскан эрекет аспанды аударып, жердi тeцкередi. Акыры, азулы жiгiт асауды бастыктырады, жанын сала жер жеберше жетедi. Койылымныц ен бойында цирктш элементтер, акрабатикалык кимыл-козFалыстар тунып тур. Кай сахнаны карасацызда осы ойымызды Yстемелейтiн iс-эрекеттер кептеп кездеседг Актерлердiц бiр максатта, бiр мYДдеге жумылдырып жумыс жасаFанын жазбай танисыц. Спектакльдiц коюшы хореографы-Анар ЖYсiпованыц колтацбасы несiмен ерекшеленедi? Кандай мYмкiндiктердi карастырFан? Би eнерiнiц осындай сураулы тустарына кандай мiнездеме жасактайтынымызды спектакльдщ басынан аяFына дейiнгi кeрсетiлер жас труппаныц кулакка жаFымды эдемi эуенмен ершген хореографиялык шешiмдердi карастыруды жен деп есептеймiз. Орта замандык италияндык би eнерiнiц цирктiк номерлермен эдемi уштастыра бiлгенiмен ерекшеленетiнiн дэлелдеудi максат туттык.
Балетмейстер Анар ЖYсiпова театрдыц актерлiк курамын толыктай катыстыра отырып, бiркелкiлiкке, бiртутастыкка жYЙелей бiлген. Коюшы хореографты окиFалардыц eзiнен гeрi, окиFаFа деген кейiпкерлердiц катынасы кызыктырFанын жт байкаймыз. Оныц сахналаран билерi мен кимыл-эрекеттерi окиFаны басынан кешiрген кешпкерлер аркылы ашылады. Хореографтыц басты устанымы ретiнде бидiц эрекеттiлiгiн айтуFа болады. Кейiпкерлердiц монологтары мен диалогтарынан эрекет iздеудi алдыцFы планFа шыFара отырып, барлык зейiнiн ансамбльдiк формаFа коЙFан. Бiр эрекеттен кейiн екiншiсiне алмасатын аралыкта композициялык курылымныц шашырап кетпеуше аса назар аударFан. Актерлердiц бiр деммен, белгiленген бiр аракашыктыктан аттамай, бiркелкi KOЗFалыска тYсе бiлуi кажырлы ецбектiц жемiсi. Эрбiр би сахнасында труппа бiркелкi ырFакка тYсiп, бiртутас бейненi керсетуде жанын сала билейдг Iшкi сезiм иiрiмдерiн тYсiнiскен актерлер жумысы сырткы форма жасауда нэтижелi жетiстiкке жеткен. Аралык адым санаулы, кашыктык
кадам есептелген. Сахнадагы кецiстiктiц кеп белт хореографиялык шешiмдермен кемкерiлген.
Эзiндiк шыгармашылык дара жолын аныктаган жас театр кемелдену Yстiнде екенiне еш кYмэнiмiз жок. Олардыц басты керерменi жастар. Сондыктан эр койылым бYгiнгi жас керерменнщ талгамын деп басып, эуезд^ эсем эндер мен келiстi хореография аркылы эспеттелiп, тYсiнуге, пайымдауга жещл, бiракта санага ой салатын, толгандыратын болуы негiзгi максат.
«Эрбiр театр коллективi езiнiц мэдени ескендiгi мен шеберлж биiгiн классик драматургтердiц пьесаларын коюмен шамалайтын болса, мYмкiншiлiктерiн сонымен сынаса, баршага биiк сын болар асу - Шекспир» [3, 52 б.]. Жалпы классикалык шыгармаларды сахналау Yлкен мектеп. Б^л белестi багындырудагы Астаналык «Жастар» театрыныц батылдыгын, шеберлшт шыцдаудагы кажырлыгын, классикалык комедияны игерудеп тыц iзденiстерiн багалау бiздiц парызымыз.
ПайдаланылFан здебиеттер тiзiмi:
1. Куандыков К. Т^цгыш ^лт театры. - Алматы: Жазушы, 1969. - 244 б.
2. Мен/Н.Ж^мабай. - Астана: «Жаркын Ко» ЖШС, 2017. - 173 б.
3. Кабдиева С. Ацыз адам: Уильям Шекспир. - 2015, сэуiр. - № 8 (116)
