CC BY
89«энер
философиясына к1р1спе»: р. элдридж жэне авторлар енер сыны мен теориялары туралы
о.
О
СЛ
О
МРНТИ 02.61.31
УДК 18:7.01; 7.01
DOI 10.47940Zcajas.v5i4.286
КДБЫЛ ХАЛЫКОВ 1
1 Т. К- Жургенов атындагы Казак, улттык енер академиясы (Алматы, Казакстан)
«6НЕР ФИЛОСОФИЯСЫНА К1Р1СПЕ»: Р. ЭЛДРИДЖЖЭНЕ АВТОРЛАР 6НЕР СЫНЫ МЕН ТЕОРИЯЛАРЫ ТУРАЛЫ
Ацдатпа
K1азiрп замангы енер философиясы мен енертану енер теориясы мен сыны гылыми зерттеу объективтiлiгi туралы бiрнеше карама-кайшылыкты мэселелерге ие, олар зерттеу пэнiнде эр тYPлi жолдармен аныкталады. Макаланыц максаты - Р. Эдридждщ «бнер философиясына кiрiспе» кiтабы негiзiнде заманауи енер философиясы, эстетика жэне енертану саласындагы бiркатар даулы мэселелерге негiзделген енер теориясы мен эдюнамасына, кактыгысты жэне сыни кезкарастарына дискурстык талдау жYргiзу. Мiндеттерi: элемдiк енер теорияларыныц казiрп тенденцияларына сэйкес енер философиясыныц шарттарын аныктау; сыни ойлау жYйесi мен керкем сынды аныктау; керкемдiк артикуляцияны - белгiлi бiр адам тэжiрибесi тYрiндегi табигаттыц мэнi мен кундылыгы ретiнде карастыру; эр тYPлi авторлардыц енер философиясыныц бастаулары туралы кезкарастарын салыстырмалы тYPДе зерттеу; табиги элеуметпк тэжiрибе ретiндегi енерге деген кезкарастыц ерекшелiктерiн аныктау; пэннщ ерекшелiктерiн жэне казiргi енер тарихындагы эстетика мен енер философиясыныц езара байланысын пайымдау. Эдiстемелiк негiз ретiнде енер тарихыныц эстетикалык жэне семиотикалык эдiстерiн, енер философиясыныц астрактылы жэне спекулятивтi ойлау жYйесi алынады.
Зерттеу эдiстемесi эр тYPлi шыгармалардагы такырыптар мен идеялардыц сэйкес келмеуi енерiнiц теориясы бойынша негiзгi макалалардан жэне туракты такырыптык курылымы бар енер тYPлерiнен турады. Kазiргi бейнелеу теорияларында бейне репрезентациясын Р. Элдриж шамамен Yш тYPде: феноменологиялык объективтi, объективтi жэне акпараттык теориялык ретiнде ажыратады. Зерттеу нэтижелершде «бнер философиясыныц мiндеттерi мен жагдаяттары» атты 1-тарауда бнер теориясы юмдерге кажет жэне енер шыгармаларындагы эмоцияныц мацызы туралы, сонылык пен елестету «Гений жэне Жацага умтылыс атты белiмдегi Кант пiкiрi жэне Гегельдщ субъективизм туралы сындары ерекше талданады. «Нелiктен сонылык мацызды: Адорно ерюн ойлау туралы», «ТYсiндiрмедегi плюрализм жэне шектеулер: Абрам, Фиш жэне Деррида», «бнер жэне когам: казiргi замангы енер тэжiрибелерi»,
«К,азфп замангы внердщ кейбiр тэжiрибелерi: примитивизм, вернакуляризм, авангардизм жэне конструктивизм» такырыптарында Р. Элдриждщ сыни пiкiрталастарына мэдени-философиялык, внертанулык талдаулар жасалынды. Нэтижесiнде талдау сынына арналган перспективалар пайда болганмен, внердщ калыптаскан аныктамасын анык басшылыкка алатын багыттар гуманитарлык бiлiмдер теориясымен ортак екенi айкындалды.
Ирек свздер: внер философиясы, теория, эдiстер, абстрактылы эдiстер, спекулятивтiк ойлау жYйесi, внертану, внер функциялары, кврнекiлiк теориясы, казiргi замангы внер, практика.
К1р1спе
Казфп замангы внер философиясы внерд1 тусшдфудщ эртурл1 мектептер1 мен багыттарына ие бола тура, заманауи внер философиясы салаларыныц даулы бфкатар квкейкест1 мэселелерше кел1п т1релед1. Жалпы внер вз угымыныц аныктамасын элемд1 суреттеудщ бейнел1к жэне угымдык тэстдерЫде ол внерге жататын не жатпайды дейт1н пМрлердщ кабылдануын, карама-кайшылыгын гана емес, оныц аныкталуы внер философиясыныц, эстетика жэне внертанумен орнататын байланысына да катысты. 0нердщ максаты мен мэшн айкындауда, оныц квп уакыттарда адамдармен аныкталатын объективт1 немесе субъективт1 кызметпк мэн1 мен идеяларына квцт бвлшедк Адам кызметшщ арнайы саласы ретшдеп жаткан внердщ шыгарманы жасауы мен кврерменмен кабылдануын айкындаушы категориялары, адам вм1р1нде алатын внердщ м1ндеттер1 мен кызметш зерттеу - муныц барлыгы взге гылымдардыц б1р1 айналыспайтын внер философиясыныц пэнд1к ерекшел1г1н сипаттайды.
0нердщ гуманитарлык б1л1мдер катарындагы практикалык-жасампаздык кырына мэн беру мен оны тус1ну каз1рг1 жаhандык элемд1к-мэдени урдютерде кун санап турленуде. Теориялык б^мдердщ пэнаралык магыздылыгыныц артуымен, казфп уакытта отандык внертану, внер философиясы салаларында квркем-мэдени удерд1стерд1 теориялык децгейде
рефлексиялау мен пайымдау кезец втуде. Элемнщ гылыми-метафоралык бейнес1 гылыми жэне эстетикалык дискурстар катынасындагы тутастыгы, мысалы, автор, кврермен мен кейткер т1збег1ндег1, уйымдастырылган окигалардыц диалогтер1 не феномен! ретшде орын алады. Жалпы квркем внердеп ситуациялар мен дискурстар вздерЫщ куралдары мен мазмундык кундылыктары удайы взгер1п отыратын курылымга, мэтшге айналатын болса, внер философиясыныц аныктамасы, оныц влшемдер1 кандай деген сурактар туындайды.
Сондыктан, б1з Р.Элдридждщ «0нер философиясына к1р1спе» окулыгын [1] талдаудагы гылыми макаланыц взект1л1г1 внертану мен внер философиясын зерттеуш1лерге, 1зденуш1 студенттерге внердщ жасалу теориялары, шыгармашылык пен сынныц пайда болу мэселелер1н тусшу, эд1снамалык киындыктарды жою уш1н жазылып отыр.
0нер - квркем шыгармашылык рет1нде когамдык сананыц ерекше формасы, шындыкты рухани игерудщ б1р тур1. «0нер» термин! ежелден бер1 §
внер туындыларын, квркемд!к кызмет | вн!мдер!н гана емес, сонымен катар ~
сана мен кызметтщ кез-келген баска | саласында (колвнерде, гылымда, ^
техникада) квр1н1с тапкан «аса 1
шеберл!кт!», «кэс1бил1кт1», «суырып салмалыкты» б1лд1рд1 [2]. |
Макаланыц максаты Р Элдридждщ |
«0нер философиясына к1р1спе» штабы |
<
нег!з!нде заманауи внер философиясы, |
эстетика жэне енертану саласындагы бфцатар даулы мэселелерге непзделген енер теориясы мен эдюнамасына, цацтыгысты жэне сыни кезкарастарына дискурстык талдау жYргiзу.
Зерттеудщ мшдеттерк
• енер философиясыныц мiндеттерi мен жагдаяттарын элемдiк енер теорияларыныц заманауи даму тенденцияларына сэйкес талдау;
• енер шыгармашылыгына теория кай кезде кажет болатындыгын енер философиясын зерттеушi шетелдiк галымдар ецбектершде зерделеу;
• сыни кезкарас пен керкем сын кай кезде туатындыгын F! Элдридж ецбеп аркылы айкындау;
• енер артикуляциясын -табигаттыц, адамныц мэн мен кундылыгы, белгiлi бiр тэжiрибе тYрiнде карастыру;
• енер философиясы неден бастау алатындыгын эртYрлi авторлар кезкарастарында салыстырмалы тYPде зерделеу;
• «енердi табиги элеуметтiк тэжiрибе ретшде карастырудыц ерекшелiктерi неде екенiн аныктау;
• казiргi енертанудыц эстетика мен енер философиясы арасында пэнд^ ерекшелiгi жэне ара-катынасы кандай екендiгiн пайымдау.
0нердiц жiктелуi ежелгi эстетикадагы адамзат тэжiрибесiнiц дербес категориясы мен кубылысы ретiнде енер мен табигатты, енер мен адамгерш^кп, накты жэне идеалды принциптердi, гылыми тужырымдама мен керкем образды жэне т.б. бiлдiредi. Осыдан кейiн, «0нер деген не?» деген сурак туындап, гылымдардыц жаца деректерiн (биология, психология, археология,
этнография жэне т.б.) ескере отырып жэне эр тYPлi тэсiлдердi колдана оган жауап беруге тырысушылык эстетикалык ойдыц бYкiл кейiнгi тарихыныц лейтмотивше айналады. 0нер угымы элi кYнге дейiн оныц «кец» жэне «тар» колданылуына катысты узак уакытка созылган дау-дамайдыц такырыбы болып табылады. Даудыц мэнi - бул термин енерге трелей катысы жок кызмет пен енiмдi сипаттау Yшiн колданыла алатындыгы немесе колданыла алмайтындыгы емес, бiрак, эрине, керкемдiк принцип адамныц емiрi мен эрекетiнiц кез-келген кэабшде немесе iс-эрекетiнде (нормада - мшдетп тYPде) болатындыгын керсетедi. Сонымен катар енер - бул шындыкты бейнелеудщ ерекше, «мамандандырылган» тYрi жэне езшд^ ерекшелiгi, пэндiк мазмуны мен кызметше ие рухани ендiрiс эдiсi. Эцпме енердiц адамзаттыц синкретикалык ужымдык тэжiрибесiндегi, сезiм мен кепшiлдiк мэдениетiн дамытудагы, «сулулык зацдарына» сэйкес емiр сYPУ жэне куру кабiлетiндегi орны мен релi туралы. «0нер» мен «енер еместщ» арасындагы айырмашылык сезсiз бар, бiрак ол тарихи тургыдан езгермелк казiргi кезде енер деп аталатын нэрсе, бурын коленердi («талгамсыз енер») десе, кейшп уакытта олардыц бэрше караганда «бейнелеу енерi» гана жакын керiндi. Бул айырмашылык казiргi ецбек бел^а кезiнде де жалгасуда [2].
0нер философиясы мен эстетикасына арналып агылшын тiлiнде жазылган шетел эдебиеттершде зерттеу теориясы мен практикасын рефлексиялау тэстдерш керуге болады [3]. Ол Д. Боерсема «0нер философиясы: Эстетика теориялары мен тэжiрибелерi» [4], С. Прессфилд эрбiр енер адамы шыгармашылыгындагы «0нер шайкасы»
туралы [5], Р. Анридщ «0нер рухы» [6], «0нер жэне сулулык философиясы» [7], Д. Бэйлз, Т. Орланд «0нер мен урей» [8], Гегельдщ «Эстетика дэр1стер1не к1р1спе», О. Клеон «Суретш1 тэр1зд1 урла» [10], Г. Граам «0нер философиясы: эстетикага шрюпе» [11], «Эстетика: кешенд1 онтология» [12], С. Фриланд «Шындыгында бул внер ме? 0нер теориясына к1р1спе» [13] деп аталатын зерттеу ецбектершщ такырыбына сай карастырган шыгармашылык пен вз1н-вз1 кврсету астарындагы авторлардыц рационалды жэне жеке идеяларыныц утымды квр1н1стер1 бар.
Шындыгында, гылыми деректердщ квптИне карамастан, Ричард Элдридждщ «0нер философиясына шрюпе» окулыгы [1] мэдени-философиялык теориялар бойынша: 1) 0нер философияныц м1ндеттер1 мен жагдаяттары; 2) Реперезентация, ел1ктеу мен уксастык; 3) Сонылык пен елестету; 4) 0нерд1 тус1ну; 5) 0нер жэне когам: внердщ кейб1р заманауи тэж1рибес1; 6) Эпилог: квршбейтшнщ акикаты жэне т.б. бвл1мдер1 деп тарауларында аталган мэселелер взгеше карастырылган.
Окулык табигат пен внердщ мэн1 туралы философиялык теориялар, оны колдану аясындагы эдебиет, кескшдеме, мус1н, музыка, би, сэулет, кино, концептуалды жэне перформанс внерлерше анык эр1 ыкшам жасалган шолу болып табылады. Ричард Элдриждщ внер философиясы мен эстетика жайлы окулыгы студенттер, жас галымдар жэне зерттеуштерге арналып жазылган.
Бул ек1нш1 басылым бейнелеу внер1, музыкалык экспрессия, концептуалды
внер, Гегель, внер жэне когам такырыптары жайындагы елеул1 жаца зерттеулерд1 камтиды. Классикалык жэне заманауи философияга, эдебиет теориясы мен внертануга суйене отырып, Ричард Элдридж внердщ репрезентативт1, формальды жэне экспрессивт1 влшемдер1н ашады. Ол шыгарманыц эстетикалык жэне семантикалык терецд1г1не, вз кезег1нде, образды бейнел1 внер туындыларыныц танымдык, адамгерш1л1к жэне элеуметпк мацыздылыгына мэн беруге шакырады. Бул мацыздылык одан эр1 квркем сулулык, сонылык, бейнел1л1к жэне сынга карай дамиды.
Эд1стер
0нер философиясыныц колданатын эд1стер1 внертану жэне эстетика эдютерше караганда взгешелеу болуы мумкш. Б1рак оларды байланыстыратын ортак тустары да бар.
0нертану - бул адамныц шыгармашылык 1с-эрекет1 мен адамзаттыц мэдени мурасын эдебиет туындыларымен жэне эр турл1 внер турлер1мен байланыстыра зерттейт1н гылыми зерттеулерд1ц б1ркатар арнайы салаларыныц бвл1г1 болып табылатын гуманитарлык пэн. Сондай-ак салыстырмалы турде гылыми эд1стемес1 бар внер тарихына ец жакын гылымдар - эдебиеттану, музыкатану, театртану, кинотану. 0нер тарихыныц мамандануы - визуалды сулулык (жазыктыктагы уш влшемд1 заттар мен бейнелер), ал внертанушылардыц гылыми жауапкерш1л1г1н1ц шекаралары суретш1 кэс1б1н1ц (бейнелеу жэне
1 Ричард Элдридж - Суартмор колледжшде Чарльз жэне Харриетт Кокс Макдауэлл Философия профессоры. Ол бес штаптыц авторы, соныц ш1нде жакында гана жарык кврген «Эдебиет, ем1р жэне каз1рг1 заман» (2008), сондай-ак Философия жэне эдебиет бойынша, Оксфорд аныктамасы (2009) жэне (Бернард Римен б1рге) Стэнлей Кейвел жэне эдебиеттану: Скептицизм салдары (2011) деп аталатын тврт томдыгыныц редакторы.
сэнд1к-колданбалы енер, сэулет енерО ек1лдер1н1ц шыгармашылык жауапкерш1л1г1н1ц шекараларымен алдын-ала аныкталган.
0нер сыны - гуманитарлык зерттеулер мен жалпы гылыми б1л1м туралы идеялармен катар ез тарихында айтарлыктай езгердк Рылымныц дамуына карап, оныц казфп жагдайы мен оныц кагидалары туралы туракты идеялары ХУШ-ХХ гасырларда калыптасты деп айтуга болады. Бурынгы дэу1рлерд1 гылыми кезецге дей1нг1 кезец немесе гылыми эд1снаманыц эртYPлi кезец1 ретшде аныктауга болады. Тарихшылар, теоретиктер жэне гылым философтары (мысалы, М. Фуко) осы багытта гылыми бiлiмнiц теориясы мен практикасын зерттеумен айналысты. Осы саланыц мамандары казiргi гылымныц ерекшел^терш (ХYШ-ХХI гасырлар) шындык пен гылыми бiлiмдi объективтi жэне динамикалык бейнелеудщ жалпы тужырымдамалары аркылы статикалык жэне тексертмейтш бiлiмге балама ретiнде карастырады [14].
0нертанудагы семиотикалык эдiс - зерттеудщ семиотикалык эдiсi нэтижесiнде енер тарихында пайда болады, баска пэндерде егжей-тегжейлi дайындалган тэсiлдi беру - семиотика (шетелд^ дэстYP бойынша: семиология). Бул эдiстiц ерекшелiгi ол бейнелеу енерi мен сэулет енерiне арнайы куралдарды колдану аркылы жYзеге асырылатын коммуникация саласы ретiнде карайды, бiрак бул вербальды карым-катынас моделiнде жаксы зерттелуi мYмкiн [15].
K,азiргi замангы енертану эдiстерiнiц жYйесiн темендегiдей сипаттауга болады. Бул феномендердi зерттеу аркылы 1) «енер туындылары жэне сэулет енерк 2) шыгармашылыкпен, суретшiлер бiлiмiмен, кермеге байланысты тарихи процестердiц
шыгармада керiнiс табуы; 3) суретшiнiц шыгармашылык тулгасыныц керiнiстерi, тапсырыс берушiлер мен енер керермендершщ талаптары - енер тарихы зерттеу объектiлерiнiц табигаты мен сипаттамаларында алдын-ала аныкталган бiркатар тэсiлдердi дамытты. Бiзге таныс кецестiк гылымда осындай табиги жолмен пайда болган эдiстер: тарихи жэне енердi иконографиялык зерттеу эдiсi, формальды-стилистикалык талдау эдютерш айтуга болады» [14].
Эстетикалык зерттеу тэс^ - эстетика мiндеттерiн шешуде диалектикалык талдау элементтерi антикалык эстэтикада Платонныц сократ диалогтарында, кейiннен ХУ!!!-Х!Х гг. немiс философиясында И. Кант, Ф. Шеллинг, Г. Гегельде колданылган. Олар эстетикалык категорияларды кандай да бiр эстетика пэнiнiц жеке мшдеттерш шешуде диалектикалык идеялар тYрiнде колданды. Немiс философтары диалектикалык зерттеу эдiсiн эстетикалык мэселелердi зерттеуге гана емес, сонымен бiрге бYкiл элемдiк керкемд^ процестi талдауга сэттi колданды. Мундагы аткаратын мацызды кызметi - бул дYниенi эстетикалык кабылдау ерекшелiктерiн жэне керкем шыгармашылыкты эстетикалык категориялар аркылы керкем образдарда трелей iске асырылатын кецю^к ретiнде зерттеуге гылыми-тарихи кезкарас тэсiлi ретiнде керiнiс табады [16].
0нер философиясы, эстетика жэне енертану гылыми пэндер ретiнде ерекшелiктерге ие. «Эстетика мен енер философиясыныц гылыми объективт^к децгейi енертануга караганда жогары, ейткенi соцгысы багалау жагынан онша еркш емес» деп тужырымдалады [17].
0нер философиясы мен енертану олардыц жалпылык децгейiмен
жэне сэйкесшше эмпирикальщ шындыцпен байланысынык сипатымен ерекшеленедi. внертану, TinTi таза теориялыц болса да, керкемд^ тэжiрибеге жацын жэне эдетте олардык гипотезаларында эмпирикалыц тексеру жолдарын керсетедi. внер философиясы абстрактылы, онык тужырымдамалары нацты енер туындыларынан гана емес, олардык енердi цабылдаудык жинацталган тэжiрибесi туралы непзЫен бастау алады. «внер философиясынык Yлкен абстрактiлiгi, спекулятивтiлiгi онык кекжиепнщ кецеюш цамтамасыз етедi. Сонымен цатар, нэтижесшде енер философиясы кебiнесе схемалыц жэне спекулятивт ой нэтижесi болып шыгатын цауо де бар» [17].
Нэтижелер
CeÜKecmeHöipyae ;арсы на;тылау (Identification versus elucidation) тацырыбында F! Элдридж тагы да бiрнеше теориялар мен авторларын келтiредi. Мундагы енер философиясынык мшдет белгiлi бiр туындыларды енер функциялары мен макыздылыгын сыни тургыдан TYсiндiруге царсы текдестiрулерден турады, ейткенi олар нацты жагдайларды керсетедi. Сэйкестендiру мшдетше кеп кекiл белетiн енер теорияларына Юмнык сараптамалыц талгам теориясы, Джордж Дикки сияцты институционалды енер теориялары жэне Джеррольд Левинсоннык тарихи енер теорияларына тоцталады. Мундай теориялар TYбiнде айтарлыцтай эмпиристiк жэне материалистiк эпистемологиялыц жэне метафизикалыц мiндеттемелерге ие болады. Теориянык негiзгi мiндетi -галамдагы физикалыц заттардык iшiнен енер деп саналатын алуан TYрлi заттарды ажыратып алу. Юм осы жумысты орындау Yшiн сарапшылардык шешiмiне
ЖYгiнедi [18; 68, 255 бб.]. Жорж Дики енер институттарын жэне енер элемше таныстыру идеясын усынады [19]. Левинсон объект^ уацытында керсетуге шацырады, себебi оны «кез келген тэсiлмен енер туындылары бурын-сокды болмаган немесе дурыс царастырылган» деп санайды2 .
На;тылау (elucidation) мiндетiн атцаруда жалпы аныцтаушы енер теориялары ретшде ек алдымен Аристотельдiк керкем бейнелеу теориясы, Канттык керкемдiк цундылыц теориясы жэне Дж. Коллингвудтык экспрессия теорияларын цамтиды3. Бул теориялардык барлыгы бiзге енердiк цалай жэне не Yшiн жасалатындыгы жэне бiз Yшiн макызды болуы керектiгi туралы егжей-тегжейлi жеткiзудi усынады. Олар адамнык непзп мэселесiн шешуде немесе адамнык непзп мYДделерiне жауап беруде енердiк функциясын белгiлеуге мiндеттенедi. Осылайша ек алдымен адамнык проблемалары мен мYДделерiне назар аудара отырып, физикалыц емес терминдермен сипатталган, мундай теориялар теменп рационалистiк жэне функционалды эпистемологиялыц жэне метафизикалыц мшдеттемелерге ие болады. Олардык эрцайсысы Yшiн енерге бару жэне оган цатысу адамнык емiрiн жацсарту Yшiн ете макызды: мысалы, адам емiрiнiк не екешн бiлу жэне цызыгушылыцтарды s Yйрету, табиги жэне мэдени элемдерiмен | езiндiк Yйлесiмдiлiкке цол жетшзу й
Ol
жэне жекуге ацыл мен iс-эрекеттiк I
репрессивттт мен цаттылыгы. %
Керу туралы TYсiндiрме теорияларын J
F. Элдридж шамамен Yш TYрге беледi: |
феноменологиялыц объективтi; |
объектив^; жэне ацпараттыц теориялыц. I
Феноменологиялыц немесе субъективт J
теорияларда такбаланган бетте керiнетiн |
Б такырыбы керермен тэжiрибесiмен аныкталады4.
Феноменологиялык теориялардыц артыкшылыы кай салада жэне неамен? Феноменологиялык теориялардыц артыкшылыгы - олар графикалык бейнелеу белгiлi бiр тургыдан туындайтынын айкын керсетедi жэне бiз S-тiц М-да бейнеленгенiн кергенде кернеш тэжiрибенiц ерекше тYрi пайда болатындыгын атап керсетедi. Объективтi теориялар керiсiнше, суреттер мен фотосуреттер ец алдымен объектiлер мен олардыц касиеп^ туралы деген пiкiрге негiзделедi жэне суретштер мен фотографтар кандай да бiр жолмен психологиялык тэжiрибенi коздыратын белгiлi бiр беттердi шыгаруга тырысады деген ойга негiзделген5 . Керу туралы акпараттык теория кернекi бейнелеу «уксайтын» кезде салыстырмалы тYPде шындыкка сэйкес келуi - визуалды усынуга жатады. «Ягни, сiз эрдайым ектге(представитель) карап, оныц эр тYPлi жактарына назар аударган кезде, ойында бейнеленгендер туралы кебiрек акпарат алынуы керек» [20, 204 б.]. Репрезентациялык визуалды зерттеудщ бул тYрi - керу туралы акпараттык теория сипаттамамен, ауызша усынумен мYмкiн емес.
Коллингвуд «0нер кагидаларында» эмоцияга байланысты туындауы немесе кабылдануы мYмкiн психикалык процестердiц бай психодинамикалык теориясын дамытады. Коллингвуд Yшiн кез-келген сананыц эмоционалды
заряды бар. Тужырымдамасыз ерескел сезiмталдык децгейiнде бул эмоционалдык куат бiрден езiнiц тэжiрибелiк ерiсiнiц сенсумына немесе сапасына дэнекерленген. Сезiм - бул Коллингвудтыц сезiм мен эмоцияныц бiрт¥тастыFын бiлдiретiн угымы. Бул жедел эмоционалдык куат Yнемi дене реакциясы кезiнде босатылады. Мысалы, бiреу колын ыстык пешке ыскылап, (жылу) жэне (карсылык) ауырсынумен косылып бiрден сезiлетiн сапаны сезiнуi мYмкiн, содан кейiн бэрi бiрден лезде ашылады. Жалпы сезiмтал тiршiлiк иелерi коршаFан ортаFа осындай жауап бередi [20, 160 б.].
Дискуссия
Элi кYнге дейiн енер шыFармаларындаFы тепе-тец киыншылык карапайым «ез жолымен жYPУ», ол кандай жол немесе сырттай ете тYсiнiксiз болу дегенмен таразыланады. Суретшiлердiц эдетте ездерiн табуы кейде олардыц жумысыныц кундылыFы мен мазмуны кандай да бiр жалпы нэрсе айткысы келгендiктен, бул жумыстар тек жеке кызы^ушылыктан туындаFандыктан, сол жерден ездерi де келiп теорияFа кулайды. Р. Элдридж «Одан эрi оныц мэн мен кундылыFы туралы былай ойлауFа болады: енердi бiз тану Yшiн колданатын сын принциптерi - енердi тYсiну мен баFалауды камтамасыз етедi. Егер бiз енердiц Р мацызды болашаFын аныктайтын жэне кандай да бiр кундылыкка ие болатын орталык Yздiк шыFармасын таFайындай бтсек,
2 Jerrold Levinson, "Defining Art Historically," British Journal of Aesthetics 19 (1979); reprinted in Philosophy of Art, ed. Neill and Ridley, pp. 223-39 at p. 230.
3 R Дж. Коллингвудтыц экспрессия теориялары: R. G. Collingwood, The Principles of Art (Oxford: Clarendon Press, 1938), p. 41.
4 Robert Hopkins, Picture, Image and Experience (Cambridge University Press, 1998), pp. 53-63.
5 John Hyman, The Objective Eye: Color, Form, and Reality in the Theory of Art (University of Chicago Press, 2006), p. 73.
одан кейш, сыннык мiндеттерi мен сыни жагдайды негiздеуге пiкiр айцын болгандай керiнер едi. Сыншы, эрине тек бертген жумыстык F-те цазiргi немесе еткен уацытын жэне онык статусын айцындай бiлсе, макыздылыгы да орныгар едi. Елеулi формасы, керкем айцындылыгы туралы сез цозгаганда, мэдениетке сыни кезцараста немесе сонылыцца цол жетшзуде сыншы (не суретшi) енердiк ерекшелИн аныцтауда бэлкiм, осындай тужырымдамага жш сYйенедi.
Сонымен цатар, бул дилемма Yмiтке алакдатушылыцты экеледi. Болашацты айцындау Yшiн немесе абстрактыны жэне «метафизиканы» усынады. Оган макыздылыц формасы; Yйлесiмдi де еркiн ойын туралы шыгарманык танымдыц цабiлеттерi; керкем мэнерлiлiгi, сонымен, бул фонды аз гана TYсiндiру арцылы болуы мYмкiн, дерлiк, немесе аныцтаушы ерекшелiк жеткiлiктi аныц жэне нацты болып керiнедi (музыкадагы соната формасы; кескшдемедеп Yшбурышты композиция; уацыттык белшегi, драма орны жэне эрекетО, бiрац енердiк шынайы TYрлерiнде икемд^ жабыц жэне сезiмтал келедi. Нэтижесшде жумыс сынына арналган перспективалар пайда болганмен, енердiк цалыптасцан аныцтамасын аныц басшылыцца алатын нэрсе «жарцын» болып кершбейдк Нашар жагдайда, мысалы, Хайдегердщ енер туралы пайымдауында «жумыс езше мацсат ретiнде цоятын емiр ацицаты» атты усынылган аныцтама метафизикалыц жэне парохиялыц тар угымда керiнедi, мунда Хайдегердщ ез ^ш-ж^ершщ белiгiнде (мысалы, Платон басца багытта) бiзде енер мен емiрдiк нацты формаларын басцалардык есебiнен айцындаймыз» дейдi Ричард Элдридж [1; 3,4 б.; 10; 36 б.].
«Гегельдщ субъективизм туралы сындары» атты тарауда ол Канттык енер туралы TY^^rn бостандыц цызметiндегiдей кек цабылдаганмен, Гегель Канттык шыгармашылыц бейнесш тым индивидуалист жэне субъективтi деп сынайды. Еркiндiктiк шынайы жэне нацты сезiмдi бейнесi болу Yшiн Гегельдщ тшршше, енер туындысы жеке гений мен онык субъективт психологиялыц цажепшт^ мен кYштерiнен гана емес, сонымен бiрге шыгармашылыц данышпанды кек таралган адамдармен араласудан жэне бостандыц тужырымдамасын устанудан басталуы керек [1; 132 б.].
«Нелiктен сонылыц макызды: Адорно еркш ойлау туралы» деп аталады.
Ерекше керкемдiк тэжiрибе мэдени жэне утилитарлыц тургыдан шыгады, ал жака магыналы нысандарды жасау цабте^мен мацтана отырып, шыгарма салыстырмалы TYPде алдыкгы цатарга шыццанмен, даму прогрессивт жэне ешцашан толыц болмайды. Адорно, болган кезде осы алдыкгы нэтижелер туралы ескертт: «тек сыни тургыдан царастырылатын керкем туындылар, керкеменер жасау, ягни еркiн магынаны цалыптастыруда [Верхалтенсвейске] рэйсон-д'тре-де бар» екенш мысалга келтiредi [1; 134 б.].
«ТYсiндiрмедегi плюрализм жэне шектеулер: Абрам, Фиш жэне Деррида» атты тарауында Фиш пен Абрамс, керкем s мэтiндi жазушылар мен оцырмандар |
суйыц лингвистикалыц цуралдарды й
Ol
цолдана отырып цурылымдар жасау !
арцылы TYсiнедi, бул цуралдардык цол %
жетiмдiлiгi мен дамуы оны алдын-ала J
цалыптасцан «психикалыц магынаны» |
аударудык орнына тек магынаны |
цурайды. Олар ттд^ практиканык |
жеткiлiктi жалпы алгышарттары мен J
коммуникациялыц жагдайга цатысты |
автор мен окырмандар мэтшнщ интерпретациясымен шамамен келiседi деп кYтуге болады» дейдi [1; 162 б.].
Деррида, керiсiнше, кез-келген сананыц, тiлдiц кубылмалылыгына, бакыланбайтындыгына, тiлдiц езгеруiне жэне калпына кел^ртушщ ашьщтыгына, тiптi кейде жалпыга ортак айкын хабарга кызыгушыльщ танытады. Оныц езi сыншылардыц кYш-жiгерiн сынаган кездеп ец кYштi -мысалы, Руссодагы Жан Старобинский немесе Маллармэдагы Жан-Пьер Ричард - бiр мэтiнге немесе автордыц жумысына бiр мэндi, магыналы немесе хабарлама куру^а тырысты. Керiсiнше, Деррида орталык бейнелi Yзiндiлерде колданылатын Руссо немесе Малларменiц сездерi кеп магыналы немесе магынасыз екенiн баса айтады [1; 165 б.].
«Суретшi-iзденушi эрекетi себептерiнiц табигаты жэне артикуляция сипаты аркылы бiз бiркатар даулы мэселелердi шеше аламыз. ТYсiнудiц эртYPлi стратегиялары 6îp керкемдiк объектiге катысты немесе бiр-бiрiмен Yйлесiмдi болатын эртYPлi интерпретациялык мэлiмдемелерге экелуi мYмкiн... Шекспирдщ казiргi индивидуализмге катынасы туралы, оныц гендерл^ релдер мен гендерлiк алацдаушылык туралы, сахналык шеберлiкке деген кызыгушылыгы жэне метафоралык киялдыц кYшi туралы бэрш бiрден айтуга болады, ейткен осы заттардыц эркайсысы туралы ойлар негiздi тYPде туындауы мYмкiн» деген ой айтады [1; 162 б.].
Театр теориясы бойынша жYйелi жэне сыни эдiстер туралы Кристофер Балм «Театртану» атты окулыгында жазган. Ол театртануды дербес пэн ретiнде дамуы дэстYPлi такырыптык пэнiнен теориялык тецкерю сынына карай
дамыганын «Бiрiншiден, ХХ гасырда режиссердiц... койылымныц езi эдеби сынныц колда бар куралдарыныц кемепмен колданбайтын езiндiк кYPделi керкем шыгарма екенiн уктырды. Екiншiден, таза тарихи пэн болмас да, театртану ^ipn актерл^ тэжрибенi тYсiндiрумен айналысатын гылым ретiнде кайта карастырыла бастады. Yшiншiден, осы онжылдыктар бойы гуманитарлык гылымдардыц барлык саласы кейiн теориялык тецкерю деп аталатын сынактарга тап келдь> дейдi [21; 90 б.]. Демек, «семиотика, лингвистикадан жэне т.б. алынган идеялар мен теориялар театрга дэл солай оп-оцай колданылмайтынын бiлдiредi. Семиотикалык кезкараспен айтсак, театр - ерекше окига. Сондыктан семиотикалык теорияныц театр теориясына жан-жактан енiмдi жэне сергек ыкпал жасаган сынмен бетпе-бет келген тац-каларлык нэрсе емес» [21; 94 бб.].
«Kазiргi замангы енердщ кейбiр тэжiрибелерi: примитивизм, вернакуляризм,авангардизм жэне конструктивизм» атты тарауында F Элдридж дэстYPлi енер - сэулет, эдебиет, музыка, кескшдеме, мYсiн жэне би - букаралык акпарат куралдары эстетикалык бекiтудiц керемет мYмкiндiктерiн берет^ накты тYPде керсетiлген. Шыгармалар осы букаралык акпарат куралдарыныц эркайсысында шыгарылып, керермендердiц назарына усынылгандыктан, бiз оларды сатиралар (комедиялар немесе трагедиялар) жэне элегиялар (идилиялар мен элегиялар) ретiнде кабылдауды жалгастыра беруiмiз мYмкiн жэне бiз бул туралы дауласуымыз да мYмкiн. Мэселе олар эстетикалык растауга кол жеткiзе ме, элде олар нэзН бос, саясаттандырылган, тек сэндiк, ойын-сауык, ермек, моральдык жэне т. б.
цатарында ма? Алайда, жакадан пайда болган керкеменер шыгармашылыгынык эстетикалыц тургыдан бештуге жэне материалды циялмен зерттеуге ерекше бетмделген тацырыпты ойлау мен эмоционалды царым-цатынас орталыгы ретiнде усынуга цалай царайтындыгын бiр сэт еске TYсiрген жен» деп ескертедi [1; 274 б.].
Бул жерде автор постструктурализм мен психоанализ, феноменология, мэдени материализм жакашыл теориялары эсер етт тургандыгын айтады. Р Элдридж царастырган енер философиясынык цызмет мен макыздылыгын сыни тургыдан TYсiндiрулерiн келесi деректермен салыстырып керейiк. Дэвид Боерсема «внер философиясы: Эстетика теориялары мен тэжiрибелерi» [4] атты екбепнде енер философиясынык негiздерi жэне олардык цазiргi замангы шыгармаларга цалай цолданылатындыгы туралы жазган. Эр тарау философиянык негiзгi Yш кезцарастагы эртYPлi идеяларын: метафизика, гносеология жэне цундылыцтар теориясын цамтиды. Стивен Прессфилд эрбiр енер адамы шыгармашылыгында «внер шайцасы» [5] атты штабында тулганык барлыц кедергiлердi цалай жекiп шыгып, езiнiк шш шыгармашылыц шайцаста жекiске жетуi туралы жазган. Шыгармашылыц мшдеттершщ нелiктен циын екендiгiн жэне оларды неге машина сияцты цайталай алмайды? Бiз идеяларды алган кезде «жогары» мацсаттармен бетпе бет келемiз. Белгiлi бiр идеялар сурет салуга, жазуга кездейсоц итермелейдк Бiрац идеялардык шабытпен ойга кел^ окай тэрiздi болганмен, бул идеяларды ЖYзеге асыру циын екенi туралы автор мэселе кетередк Роберт Анридщ "The Art Spirit" («внер рухы») [6] екбегi басца енер мектет^ Yшiн негiзсiз болуы
MYMKiH. Бфак;, онда автордык e3i жумыс ютеген жэне осы студенттермен бeлiскен eнердi цурудык барлыц жYйелi тэсiлдерi цамтылган.
«0нер жэне сулулыц философиясы» ("Philosophies of Art and Beauty") [7] -бул элемдеп ек улы ойшылдардык эсселерi мен жазбалары Yлкен келемде берiлген екбек. Платонга дейшп аралыцта енер элемiне эсер еткен жэне бiздiк енер туындыларына деген кезцарастарды езгерткен идеялар мен тужырымдамалары Альберт Хофстаде жэне Ричард Кунс редакциясында топтастырылган. Объективтi сулулыц пен визуалды бейнелеу процесi тэрiздi идеялар ете KYPделi болганмен, олардык барлыгы енер саласындагы суретшiлер Yшiн цунды деректер ретiнде келтiрiлген. Авторлар Дэвид Бэйлз жэне Тед Орланд "Art & Fear" («0нер мен Yрей») [8] тацырыбында эдетте кеп суретштер цозгай бермейтiн бiрнеше суретшiнiк енер шыгармашылыгындагы кiшiгiрiм нюанстарды жазу тэс^ ретiнде пiкiрлерiн жинастырган. Кeбiнесе креативт суреткерлер шыгармашылыцтагы тыгырыц, eзiне деген сеымаздш пен кептеген мэселелердiк цатарындагы eзiн дэрiптегiштiк алдау синдромы тэрiздi циындыцтарга тап болады. Бул мтапта керемет шыгарма жасаудык неге соншальщты циын екенiн сипаттайтын жагдайлар талданган. s
Шыгармашылыц Yдерiстiк басынан 1
аягына дейiн такгажайып туынды жасалу й
о>
«аясы» сипаталады. Ек негiзгiсi, бул I
шыгармашылыц тосцауылдык азаптарын %
жэне жака бастаулардан цорцудык 1
себептерш цамтиды. |
Гегельдщ "Introductory Lectures |
on Aesthetics" («Эстетика дэрютерше I
кiрiспе») атты штапта дэстYрлi J
философия тужырымдамаларына, |
эстетика туралы шрюпел^ дэрютерше оралу царастырылган. Гегель - мYсiн жасаудан бастап кескшдеме eнepiнe дeйiнгi ете мыгым пiкipлepi бар ец кец таралган философтардыц 6ipi. Бул кiтап Гегельдщ 1800 жылдардыц басындагы енер мен сулулыц туралы пМрлершщ кeшipмeсi. Эрине, философияны, eнepдi немесе eкeуiн тец царастыру Yшiн ете цунды басылым. Еpeкшeлiгi, бул кiтапта Гегельдщ кептеген пiкipлepi туралы ой бeлiсeтiн суретштер мен жазушылардыц тYсiндipмeлepi бар [9]. Остин Клеон "Steal Like an Artist" («Суре^ тэpiздi урла») [10] штабы тацырыбы жагынан басцаша есттгенмен, шындыгында автор нагызгы енер философиясы м9сeлeлepiн кетерген. Дегенмен, ондагы идеялар суретштер Yшiн жeткiлiктi философиялыц ойга ие. Остин Клеон кiтабы элi кYHгe дeйiн Yлкeн жeтiстiккe цол жeткiзудe. Автор ез кiтабын ез ебектершщ iшiндeгi оцай оцылатыны деп санаганмен, талапкер немесе к9сiби суретштер Yшiн де мунда тартымды идеялар бар. 160-тан астам шагын беттерде Остин шыгармашылыц туралы eзiнiц ойларымен жэне т9жipибeлepiмeн бeлiсeдi. Идеялар цайдан шыгады, суpeтшiлep басцалардан цалай царыз алып, одан кептеген цандай да бip жаца туынды шыгатындыгына мэн бepeдi. Сонымен цатар, «енер» деп саналатын цундылыцтармен бeлiсiп жэне сiздi eзiцiзгe осы сурацца жауап беруге мэжбYP eтeдi. Graham «Philosophy of the Arts: An Introduction to Aesthetics» [11] «0нер философиясы: эстетикага шрюпе» деп аты айтып тургандай бip пэннен eкiншi пэнге етт, тацырыпты алгаш рет бузуга цадам жасаган адамдарга шынай кipiспe ретшде усынылган. Шындыгында, бул кiтап мэселенщ тортасын цац беле, нысагага дэл типзетш шындыцтарды кeтepeдi. Мунда Аристотельден Гегельге
дейшп Yзiндiлep мен кептеген басца философтардыц тужырымдамаларын цамтиды. Тацырыптары жагынан сулулыц пен эстетика философиясынан бастап, цазipгi замангы енерге цатысты сын-пiкipлepгe дeйiн бар. Кез-келген шыгармашыл тулга eзiнe цажeттi цундылыц табады. Бул музыка, бейнелеу eнepi, жазу, би жэне басца да шыгармашылыц кepiнiстepдi цамтитын енер философиясына непзп кipiспe болуы керек.
Стивен М., Сан мен Арон Мескен редакциясындагы "Aesthetics: A Comprehensive Anthology" («Эстетика: кeшeндi онтология») [12] бул мыцдаган жылдар бойгы кептеген авторлар арасындагы кептеген жазбалардыц жиынтыгынан артыц емес. Философтар узац уацыт бойы эстетика туралы тшрталас жYPгiздi жэне цогам дамыган сайын бул идеялар eзгepдi. Нeгiзгi штаптыц бepeтiнi бул эстетиканыц цалай жумыс iстeйтiнiн, eнepдeгi эстетика цалай жэне олардыц цазipгi заманмен цалай Yйлeсe бeйiмдeлгeнiн ете жацсы тYсiндipeдi. Элемдеп философия жанкYйepлepi идеяларды Ницшеден бастап Шопенгауерге дeйiнгi аралыцты оцуды унататындыгын осыдан керуге болады. Автор Синтия Фриланд «Шындыгында бул енер ме? 0нер теориясына кipiспe» [13] деп аталатын зерттеу eцбeгiнiц тацырыбына цараганда бeлгiлi бip магынада арандатушылыц болып кepiнуi мYмкiн. Бipац, бул шыгармашылыц пен eзiн-eзi керсету астарындагы автордыц рационалды жэне жеке идеяларыныц утымды кepiнiсi. Бул жерде эцгiмe, эаресе цогамныц енерге деген кезцарасын езгерткен даулы тустарына цатысты. «Бул шындыгында енерге жата ма?» деген сурацтар аясы ыдыс-аяцтар бeйнeсiнeн бастап, телешоуларды
цамтиды. Бул туралы филocoфия мeн eнeр тeoрияcы туралы идeялардык, oлардык цалай бiрiгiп жатцанын кeрy Yшiн цараcтырылFан cаyалдарды цурайды. Keптereн тараулары пcихoлoгияFа цатыcты эр тYрлi eнeр тYрлeрiн цалай цабылдайтындыFы туралы ми талдаулары мeн oнык тэжiрибeлeрi туралы Fылыми мэлiмeттeр бeрeдi. Штаптык нeriзri идeялары eнeрдiк ^к аyыцмдаFы бeйнeciн жэнe oнык жылдар бoЙFы цалай дамь^анын кeрyre кeмeктeceдi. Oнжылдыцтар бурын кeйбiр eнeр тYрлeрi coншалыцты жиiркeнiштi кeрiнce, ал цазiр бул цалыпты жэнe тiптi жакашыл ма дereн cyрацтарды автoр алFа тартады. Бул cyрацтардык жауабы Синтиянык жазбаларында цатты талцыланады. Мунда кiтап eнeр филocoфияcын ауцымдырац бiлyre мYмкiндiк бeрreн.
«Визуалды сурет, уксастык жэне ойын». Ричард Элдриж визуалды eнeр cалаcындаFы yцcаcтыцтык ЛИНГВИСТИ^ cалаcынан eзreшe eкeндiriнe тeрeк мэн бeрeдi. Ocы арада зeрттeyшi Флинт и^рдщ «Cyрeттeрre тeрeк Y^y: кeрнeкiлiк бoйынша эcce» дereн eкбeriнeн айырмашылыцтыц мыcалдар кeлтiрeдi. Флинт и^рдщ (лингвистикалыц кeрiнicтeрre цараFанда) кeрнeкi бeйнeлeр ycынылFан ныcанды танудык cинтакcиcтiк жэнe ceмантикалыц eрeжeлeрiнiк жoцтыFына нeriздeлreнiн ecкeрiп, визуалды бeйнeнi нeмece кecкiндi линrвиcтикалыц ушнудан ажыратyFа тырыcты дeйдi. Бул дурыю, бiрац таFы да бiр мац^т™ жiбeрiп алды дeйдi Р. Элдриж [1, 99 б.]. Gm^e^ Гудман лигвист рeтiндe cипаттаманы ауызша ушнудан баcтап, тiлдiк баcца тYрiн - ^m^^cr^ жэнe ceмантикалыц жаFынан ты^ыз жэнe cалыcтырмалы тYPдe кeп пайдаланатынды^ы туралы мэceлe цoзFайды [22, 73 б].
^ндалл Уoлтoн ГyдманFа дeнoтациянык бeйнeнi цараcтырyда нeriзri eмec eкeндiгiнe царcылыц бiлдiрeдi, eйткeнi адамдарда бeйнeнi (рeпрeзeнтацияны) жаcайтын элeм бoлyы мYмкiн [1, 99 б.]. K,араcтырылFан oбъeктiлeрдiк бар eкeндiri туралы бoлжам жаcамай, oларды бeйнe oйынында тiрeк рeтiндe пайдаланды. Mыcалы, адамдар шын мэнiндe жoц «жалFыз мYЙiздi» жануарлар cyрeттeрiн цараcтыратын циял элeмi бар дeлiк. Дeмeк, визуалды рeпрeзeнтацияны такдау мунда кoнcтрyктивтi нeмece бeлriлey цызмeтi рeтiндe мiндeттi eмec.
Ричардтык айтуынша, бул царшлыц та макызды eмec. Ceбeбi, цай элeм бoлмаcын oнык шынайы тYPдe бар нe жoц eкeнiн тYciнy мYмкiн eмec. Бул жeрдe нацты жылцылардык, цycтар мeн бyFылардык цатарында жинамалы бeйнe «жалFыз мYЙiздiк» туруы айцын eмec. Feпрeзeнтациялар eзeктiлiктiк кeйбiр бeлriлeрiмeн байланыcты бoлyы мYмкiн. Coнымeн цатар, Гудман eштeкe кeрceтiлмeйтiн cyрeттeрдiк «бар-жoFын» erжeй-тerжeйлi цараcтырады. Сицырлы бeйнeнi cyрeттiк бiр тYрi рeтiндe жацcы тYciнyre бoлады, бiрац oнык бeлrici нeлдiк бoлатын cицырлы cyрeт. Жoц ныcандарды кeрceтeтiн cyрeттeрдiк мундай тYPлeрi бoлyы мYмкiн, эдeттe cyрeттeр ic жYзiндe бар ныcандарды бeлгiлey Yшiн цoлданылатындыFы бeлriлi. Ал «жалFыз мYЙiз» cyрeтi дeнoтациялыц s элeмeнттeрдiк рeкoмбинацияcы 1
нэтижeciндe пайда бoлFан, oлар кeйдe й
Ol
нацты аттар мeн жылцы бeйнeлeрiн !
3
cyрeттeйтiндiriн Гудман, coнымeн, %
«Gнeрлiк тiлдeр» дeп аталатын eкбeriндe J айтып o^^. Coнымeн, Уoлтoннык
'"о
царшлы^ы жалпыFа ycынылатын дYниeжYзiлiк тутынуда - нацты бeлriлey талаптарына cэйкec кeлмeйтiндiri туралы [1, 99 б.]. 1
Уолтонныц екiншi карсылыгы одан герi дэлелдi жэне ол Гудманныц шартты элементтерш классикалык уксастык теориясымен бiрiктiру жолын керсетедi. Уолтон езiнiц «Мимесис -сендiру ретiнде» деген ецбегiнде [22, 364 б.] Гудманныц, мысалы, Вермеердi Брак суретiмен салыстырганда, Yлкен реализмдi тYсiндiрудiц киындайтынын айтады [23, 35 б.].
Уоллхейм атап еткендей, бiз белгiленген нысанды, (мысалы, мысыкты) т.б. кере аламыз. Сонымен катар, антропологияда да, когнитивт психологияда да жакында жYPгiзiлген жумыс «бейнелiк бей^нэл^к» -жас сэбилер немесе окшауланган тайпалардыц бейнелiк керсетуiнде жергiлiктi жYйесi жок - суреттердегi заттардыц бейнесш бiрден тYсiру кезiнде ойынга руксат етiлгеннен герi - ойын немесе сешмнщ накты тэсiлдерiн Yйренудi кажет ететiн есептiк жазбалар тезiрек бейiмделедi деп болжайды» дейдi Майкл Ньюелл езiнiц «Бул сурет дегенiмiз не? Оптика, реализм, абстракция деген ецбепнде [24, 11-14 бб.]. Сонымен катар, Воллхейм де, Флинт Шеер де атап еткендей, адамдар бейнелер жасау мен оларга жауап беру кезЫде ез такырыптарын аныктауда «табиги генерацияны» керсетедi [25, 11-14 бб.]. Ягни, мысыктыц немесе иттiц бiрнеше суретш таныганнан кейiн, кез-келген суреттi мысалы, бiрден тYсiну киын болмайтынын Уолхейм корытындылайды [1, 38 б.].
Кандай болмасын енер шыгармасы барлык жагдайда оган сэйкес материалды кабат пен курылымга ие объективтi емiр сYретiн мэтiн ретiнде керiнуi мYмкiн. Бул мэтш кандай жагдайда туракты iлесулерiмен жэне езара байланыстарымен «пайымдауга» ашык болуы мYмкiн бе? Музыкалык,
эдеби, кескшдемел^ мэтiндердiц «канондык» жалгыз дара дурыс окылуы бола ма?
Демек, бейнелiк-такырыптык курылым константасы эртYPлi шыгармалар мен енердщ тYPлерiндегi мэндi курау константасыныц кеп^ емес. Бул шыгармадагы такырып пен идеяныц (пафосы) сэйкес келмеушiлiгiн байкау енер теориясындагы негiзгi баптардыц 6îpî екенiне РЭлдридж кеп мэн бередк
Феноменологиялык немесе субъективтi теорияларда тацбаланган бетте кершетш S такырыбы керермен тэжiрибесiмен аныкталады. Сонымен, Роберт Хопкинс керермен S такырыбын M тацбалы бетiнде кередк егер белгiленген жердi карау тэжiрибесi кескiндеме езiнiц заты ретiнде кабылдаган накты объектiнi карау тэжiрибесiмен уксаса, дейдi. Атап айтканда, тацбаланган бетт карау кезiнде де, бейнеленген накты турган нысанды карау кезiнде де М нысандагы накты объектiнi оныц заты ретiнде карастыру Yшiн бiрдей курылым пiшiнiн керу керек (визуалды тэжiрибесi болуы керек), бул жерде колданыстагы объектiнiц сырткы пiшiнi - оныц контурын эйнек тактасында объектщен белгiлi 6îp кашыктыкта орналастыру аркылы орналастырылатын контур» туралы F! Хопкинс езшщ «Сурет, бейне жэне тэжiрибе» атты кiтабында осылай тужырымдайды [26, 53-63 бб.]. Онда жок нысандардыц суреттерi Yшiн теорияга тYзетулер енгiзу кажет, ейткеш бiз 6îp тектiнi, мысалы, сикырлы суретте кере аламыз жэне карикатуралар сиякты эдейi бурмаланган суреттердi керiп тYсiне аламыз. Феноменологиялык теориялардыц артыкшылыгы - олар графикалык бейнелеу белг^ 6îp тургыдан туындайтынын айкын керсетедi жэне бiз S-тiц М-да бейнеленгенш
кергенде кернеш тэжiрибенiк ерекше TYрi пайда болатындыгын атап керсетедi [1, 39 б.].
Объективт теориялар керiсiнше, суреттер мен фотосуреттер ек алдымен объекттер мен олардык цасиеттерi туралы деген тшрге негiзделедi жэне суретшiлер мен фотографтар цандай да бiр жолмен психологиялыц тэжiрибенi цоздыратын белгiлi бiр беттердi шыгаруга тырысады деген ойга негiзделген. Онык орнына суретшiлер мен фотографтар бэрi цалай керiнетiнiн елестетедi немесе TYсiредi. Сонымен, Джон Хайман S^i М-де керуге мYмкiндiк беретш уцсастыцтар, (а) окклюзия пiшiнi немесе контур пшы мен сакылау TYd (нацты заттык тесiкшесi арцылы ашылатын TYс) арасындагы тiкелей уцсастыц жэне (b) окклюзия пiшiнi жэне белпленген бетте керсетiлген жергiлiктi TYс керерменге тэуелдi емес» деп тужырымдайды Джон Хайман [27, 76 б.]. «Объективт кез: внер теориясындагы TYс, форма жэне шындыц» деген монографиясфында. Бул теориянык артыцшылыгы - суретшiлер бiзге объектiге цатысты кезцарас тургысынан дурыс TYсiну Yшiн кеп жумыс жасайтындыгын баса айтады. Объективтi теориялар Yшiн циындыцтар туындайды, алайда бiз суретштер ез жумыстарын цалай жасайтынын царастырамыз. Доминик Лопес пен Майкл Ньюелл объективтi теорияларга царсы болгандыцтан, суретштер боялган бетiндегi жергiлiктi TYстердi суреттелген объектiнiк диафрагма TYсiне жиi сэйкес келмейтшдИн» Доминик Лопес «Бейнелеу TYсi: эстетика жэне когнитивтiк гылым», философиялыц психология [28, 415 б.], М. Ньюэлл «Бейне дегенiмiз не?» атты мацалаларында дэлелдеген [29, 75 б.]. Эдетте боялган беттiк жарцыраган TYстермен бiрдей болуы мYмкiн емес,
ейткеш олар кYндiзгi жарыцта керiнедi, кез келген жагдайда суретшiлер кебейтуге цараганда «жарыцтык, рекктiк жэне цаныцтылыцтык арасындагы цатынастарга сэйкес келедi» дейдi тагы да М. Ньюэлл [29, 75 б.]. Олар жарыцтык белгЫ бiр жагдайларында бiзге цалай царайтындыгын визуалды ЖYйелерiмiздiк жумысын ескере отырып елестетуге тырысады (галереялардагы жэне табигаттагы заттардагы суреттерден ерекшеленедi) Екiншiден, тiптi контурдык немесе окклюзиянык керiнiсi белгiлi бiр мэдени езгерiске ушырауы мYмкiн ^здщ визуалды ЖYйелермен белгiленген шекте), сондыцтан нысандар цалай керiнетiнi туралы дурыс ty^^ алудык эртYPлi тэсiлдерi бар; сондыцтан кейбiр нысандарга TYсiру тургысынан бiр кезцарас болмауы мYмкiн. Ньюэллдщ айтуынша, грек-рим суретшiлерi эдетте тепс эллипстi емес, бурышты эллипстi пайдаланады, оны бYгiнде ыдыс-аяц пен цумыралардык декгелек жиектерiн сыртцы жагынан жасайды. Бул суреттердiк грек-римдiк керермендерi эллипс белплершдеп ыдыс-аяцтар мен цумыралардык ерекше жиек беттерш бiрден байцалады жэне бiз де нысандарды TYсiру тэстдерше бiраз TYзетулер енгiзе аламыз» дейдi зерттеушi Ньюэлл [29, 76 б.].
вткен гасырларда енер адамды, элемдi табигат деп бейнелеп, оны s
уцсатуга тырысцандыгы мэлiм. Жакашыл ^ кезцараста табигат эсем емес, оны керт й
Ol
жэне сезт турган адамнык жаны эсем. I Аристотельдiк «ars imitator naturam» - % «енер табигатца елiктейдi» атты цагидасы кептеген ЖYзжылдыцтарFа созылган
'"о
елшем болды. Дегенмен, ез жанынан | цоспай, елi табиFатты бейнелеу адам I
Yшiн адамды да, элемдi де керкейту емес, енердщ мiндеттерi езгергенiне is
жогарыда кез жетшзд^. Шындыгында, Аристотель кагидасыныц мэнi элде кайда кец болса: «енер де табигат жолын устанады, табигат жасаганды енер де жасайды, ягни, табигат тэрiздi формалар жасайды» дегендi бiлдiредi. Бул табигат жасаганды кайталау емес, ендi шыгармашыльщтьщтыц жаца стратегияларын iске асыруга бет алыстарды елестетiн сиякты. Бул мэндi. Онымен катар, енер Аристотельде «техно» ars атты угымга ие. Ол «жасанды форма берудi камтитынга» кол енерi де кiредi деген. Сонымен, суретшшщ керу шындыгын бейнелеуге умытылысы оныц эрдайым iзденiс идеалы болып келген акикат. Ал, ендi керу шындыгы кунды ма элде керкем ойланды кымбат па? 0нерде керкейтудiц кандай баска тэсiлдерi бар? Аристотельде енер мимесиспен, кайталаумен байланыстырылды жэне ол санаган енердiц мэнi сол ерекше кайталаудыц тарихи суреттемеден айырмашылыгы, енер жалпылык туралы мацызды болатын заттар туралы айтатындыгында. 0нер туындысынан жасалган нактылык -«елес» ретiнде адамды накты эмоцияларды сезуге, бiрак «сахнага жYгiрмеуге», болып жаткан нэрсеге ара-кашыктык сактауга тэуелдi етедi. Осындай алшактату жэне жинактау амалы мYмкiндiктiц ерекше дэрежесшде, болып жаткан «шынайы еместе» болады. Бул енердегi миместiц сипаттамасы [30, 82 б.].
Керу акикаты бейнелеу енерi Yшiн магынасыз болуы мYмкiн емес. Ол мшдетп тYPде адамныц сырткы жэне iшкi элемiмен Yйлесе, адам болмысыныц кандай да 6îp шынайы нускасын керсетуi тиiс. Тура солай белг^ 6îp философиялык жэне эстетикалык талгам-талаптарымен эрбiр дэуiр, эрбiр шыгармашылык иесi езiнiц уакытына
сай адамын бейнелеп, оныц мэнiне деген мшездемесш езгерттi. КYPделi когам мYДделерi рухани емiрге терецдей ене, жеке тулгага деген кызыгушыльщ классикадан мура болып калган туракты «пластикалык» жэне «жалпы идеалды» кезкарастарды жеткiлiксiз деп табады. Тарихи реалистiк бейнелеу енерiнде адам мэн туралы туракты тYсiнiк нактылана, элеуметтiк мiнездеме мен жеке тулганыц ерекшелiктерiн бойына сiцiредi. Адам келбетшде оныц тYP-турпатыныц дурыстыгы гана емес, оныц психологиялык айкындыгына мэн берте, адамныц келбеттiлiгi - оныц шш жан ДYниесi сулулыгыныц кер^а аркылы керсетiледi. Сулулыктыц езгермелi угымдары орнына керкем бейнелеудiц жаца тYPлерiн экелдi [30, 83 б.].
Корытынды
Сэйкестендiруге карсы нактылауда теоретиктер енердк заттан жэне жай ецбектен кандай айырмашылыкты карастыратындыктары сарапталып, Витгенштейн, Моррис Вейц жэне В. Э. Кенниктщ енер философиясына катысты енердiц мэы жок дейтiн жэне 6îp де 6îp функцияны орындамайтын деп табатын консерватистiк кезкарастары айкындалды.
F! Элдридждiц репрезентация пен репрезентатив арасындагы «тiкелей уксастык» сыры визуалды зерттеулерiнде тек бейнелеу аркылы керсеттт, ойында бейнелену аркылы косымша акпарат алынатындыгы пайымдалды. Автор антропология мен когнитив^ психологияда «бейнел^ бейкYнэлiлiк» -жас сэбилер немесе окшауланган тайпаларда бейнелi керсетудiц жерг^кп жYйесi жок дейдi. Бiрак, бейнел^ заттарды суретке бiрден тYсiру кезшде немесе сенiмнiц накты тэсiлдерiн Yйренудi кажет ететiн есептiк жазбалар
Te3ipeK бешмдейтш болжам бойынша тацырыптыц аныцтаудагы «табиги генерацияны» кeрсетедi.
Оны зерттеуштердщ, театртанушылардык ецбектершде керкем сын, театр сыны суреттеу, баяндау, рецензиялау, сыни талдауларга цурылганмен, жалпы енер теориялары, РЭлдридж пiкiрiнше б9лкiм, «сынды тшелей цолдана алмайтын тэрiздi. Кейде олар цорцыныш, цызганыш жэне мэдени Yстемдiкке умтылады. Олар суретшiлер мен сыншылардык нацты жумысына цатысты таццаларлыц емес жэне тт^ душпан болып керш^ де мYмкiн. Сонымен цатар, олар табиги цызыгушылыцтан туындаган цуатты тэжiрибеге жэне
оларга умтылуы мYмкiн емес сияцты. Онык табигаты мен цундылыгы туралы айтцанда - ол эршмнщ eзiндiк немесе басцалардык тэжiрибесi» [1; 5 б.]. Былайша айтцанда - езНз бен езгелерге бул тэж1рибенщ табигаты мен цундылыгы туралы назардан ауытцу циын, себебi, шыгарманыц тутастыгына, шешiмiне нуцсан келуi мYмкiн. Одан кейш бiз енер туралы ние^з бен пiкiрлемiздiк ок не терю екенiне соцтыгамыз. Нэтижесiнде талдау сынына арналган перспективалар пайда болганмен, енердщ цалыптасцан аныцтамасын аныц басшылыцца алатын багыттар гуманитарлыц бiлiмдер теориясымен ортац екеын айтцымыз келедi.
ПайдаланылFан деректер тМмк
1. Richard Eldridge. An Introduction to the Philosophy of Art. Second edition Cambridge University Press, New York. 2014. - 324 p.
2. Электронная библиотека ИФ РАН. Новая философская энциклопедия. ИСКУССТВО. https://iphlib.ru/library/collection/newphilenc/document/ HASH0124a45b27a14302d1c56924 (Дата обращения: 18.09.2020).
3. 10 Best Art Philosophy Books [https://conceptartempire.com/art-philosophy-books/. html, accessed on 10.11.2020].
4. Boersema, David. Philosophy of Art: Aesthetic Theory and Practice. Taylor & Francis, 2018. - 374 p.
5. Pressfield, Steven. The War of Art. Black Irish Entertainment LLC, 2011. - 192 р.
6. Robert Henri. The Art Spirit. Forbes Watson: Books. - 1923, - 288 p.
7. Hofstadter, Albert. Kuhns, Richard. Philosophies of Art and Beauty. University of Chicago Press, 2009. - 708 p.
8. David Bayles. Art & Fear. Capra Press, 1994. - 122 p.
9. Hegel, Wilhelm Friedrich. Introductory Lectures on Aesthetics. Penguin Classics, 2004. -
240 p. g
10. Kleon, Austin. Steal Like an Artist. Workman Publishing, 2012. - 160 p. ^
11. Gordon Graham. Philosophy of the Arts: An Introduction to Aesthetics. Routledge: | 3rd edition, 2005. - 288 p. S
cu
12. Aesthetics: A Comprehensive Anthology. Edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin. з
£
Wiley-Blackwell, 2007. - 704 p. «
13. Cynthia Freeland. But is it art? An introduction to art theory. Oxford University Press Inc., -3 New York, 2001. - 254 р. 5
14. Искусствоведение и его методы в контексте развития общих представлений о -д
с
научном знании. - URL: https://iskusstvoed.ru/2018/04/01/iskusstvovedenie-i- §
ego-metody-v-konte/ (Дата обращения: 19.09.2020). .§
<
15. Семиотический метод в искусствоведении. - URL: https://iskusstvoed.ru/ ig (Дата обращения: 10.11.2020). §
16. Методологии изучения эстетики. Методы эстетического исследования. - URL: https://studme.org/198103134972/etika_i_estetika/metodologii_izucheniya_estetiki (Дата обращения: 18.10.2020).
17. Никитина, И.П. Особенности философии искусства, эстетики и искусствоведения как научных дисциплин // Культурология. Философия / Культура экрана https://vestnik-vgik.com (Дата обращения: 12.09.2020).
18. David, Hume. "Of the Standard of Taste" in The Philosophy of Art: Readings Ancient and Modern, ed. Alex Neill and Aaron Ridley (New York: McGraw-Hill, 1995).
19. George, Dickie. Art and the Aesthetic (Ithaca, NY: Cornell University Press, 1974) and his The Art Circle (New York: Haven Publications, 1984).
20. Collingwood, R. G. The Principles of Art (Oxford: Clarendon Press, 1938), - 160 p.
21. Балм Кристофер. Театртану. №рюпе. - Алматы; «¥лттыц аударма бюросы» цогамдыц цоры, 2020. - 224 б.
22. Goodman, Nelson, The Languages of Art, 2nd edn (Indianapolis, IN: Hackett, 1976).
23. Walton, Kendall. "Categories of Art," in Philosophy of Art, ed. Neill and Ridley.
24. Michael, Newell. What is a Picture? Depiction, Realism, Abstraction (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2011).
25. Schier, Flint, Deeper into Pictures: An Essay on Pictorial Representation (Cambridge: Cambridge University Press, 1986).
26. Robert Hopkins, Picture, Image and Experience (Cambridge University Press, 1998).
27. John Hyman, The Objective Eye: Color, Form, and Reality in the Theory of Art (University of Chicago Press, 2006).
28. Dominic Lopes, "Pictorial Color: Aesthetics and Cognitive Science," Philosophical Psychology 12 (1999).
29. Newell, Michael, What is a Picture? Depiction, Realism, Abstraction (London: Palgrave Macmillan, 2011.
30. Халыцов К. Каз!рп заман енершдеп адам болмысы. Монография. - Алматы: «КИЕ» лингвоелтану Инновациялыц орталыгы ЖШС, 2016. - 350 б.
References:
1. Richard Eldridge. An Introduction to the Philosophy of Art. Second editionCambridge University Press, New York. 2014. - 324 p.
2. Elektronnaya biblioteka IF RAN. Novaya filosofskaya entsiklopediya. ISKUSSTVO [Electronic library of the Institute of Philosophy RAS. New philosophical encyclopedia. ART]. https://iphlib.ru/library/collection/newphilenc/document/ HASH0124a45b27a14302d1c56924 (Date of access: 18.09.2020).
3. 10 Best Art Philosophy Books [https://conceptartempire.com/art-philosophy-books/. html, accessed on 10.11.2020].
4. Boersema, David. Philosophy of Art: Aesthetic Theory and Practice. Taylor & Francis, 2018. - 374 p.
5. Pressfield, Steven. The War of Art. Black Irish Entertainment LLC, 2011. - 192 p.
6. Robert Henri. The Art Spirit. Forbes Watson: Books. - 1923, - 288 p.
7. Hofstadter, Albert., Kuhns, Richard. Philosophies of Art and Beauty. University of Chicago Press, 2009. - 708 p.
8. David Bayles. Art & Fear. Capra Press, 1994. - 122 p.
9. Hegel, Wilhelm Friedrich. Introductory Lectures on Aesthetics. Penguin Classics, 2004. -240 p.
10. Kleon, Austin. Steal Like an Artist. Workman Publishing, 2012. - 160 p.
11. Gordon Graham. Philosophy of the Arts: An Introduction to Aesthetics. Routledge: 3rd edition, 2005. - 288 p.
12. Aesthetics: A Comprehensive Anthology. Edited by Steven M. Cahn and Aaron Meskin. Wiley-Blackwell, 2007. - 704 p.
13. Cynthia Freeland. But is it art? An introduction to art theory. Oxford University Press Inc., New York, 2001. - 254 p.
14. Iskusstvovedenie i ego metody v kontekste razvitiya obshchikh predstavlenii o nauchnom znanii [Art history and its methods in the context of the development of general ideas about scientific knowledge]. - URL: https://iskusstvoed. ru/2018/04/01/iskusstvovedenie-i-ego-metody-v-konte/ (Date of access: 19.09.2020).
15. Semioticheskii metod v iskusstvovedenii [Semiotic method in art history]. - URL: https://iskusstvoed.ru/ (Date of access: 10.11.2020).
16. Metodologii izucheniya estetiki. Metody esteticheskogo issledovaniya [Methodology for the study of aesthetics. Methods of aesthetic research]. - URL: https://studme. org/198103134972/etika_i_estetika/metodologii_izucheniya_estetiki (Date of access: 18.10.2020).
17. Nikitina, I. P. Osobennosti filosofii iskusstva, estetiki i iskusstvovedeniya kak nauchnykh distsiplin [Nikitina, I. P. Features of philosophy of art, aesthetics and art history as scientific disciplines] // Kul'turologiya. Filosofiya / Kul'tura ekrana. - URL: https://vestnik-vgik.com (Date of access: 12.09.2020).
18. David, Hume. "Of the Standard of Taste" in The Philosophy of Art: Readings Ancient and Modern, ed. Alex Neill and Aaron Ridley (New York: McGraw-Hill, 1995).
19. George, Dickie. Art and the Aesthetic (Ithaca, NY: Cornell University Press, 1974) and his The Art Circle (New York: Haven Publications, 1984).
20. Collingwood, R. G. The Principles of Art (Oxford: Clarendon Press, 1938), - 160 p.
21. Balm Kristofer. Teatrtanu. Kirispe. - Almaty; «Ulttyq audarma byurosy» kogamdyk kory, 2020. - 224 b.
22. Goodman, Nelson, The Languages of Art, 2nd edn (Indianapolis, IN: Hackett, 1976).
23. Walton, Kendall. "Categories of Art", in Philosophy of Art, ed. Neill and Ridley.
24. Michael, Newell. What is a Picture? Depiction, Realism, Abstraction (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2011).
25. Schier, Flint, Deeper into Pictures: An Essay on Pictorial Representation (Cambridge: Cambridge University Press, 1986).
26. Robert Hopkins, Picture, Image and Experience (Cambridge University Press, 1998).
27. John Hyman, The Objective Eye: Color, Form, and Reality in the Theory of Art (University
of Chicago Press, 2006). S
o
CM
28. Dominic Lopes, "Pictorial Color: Aesthetics and Cognitive Science", Philosophical ^ Psychology 12 (1999). |
29. Newell, Michael, What is a Picture? Depiction, Realism, Abstraction (London: Palgrave ^
e
Macmillan, 2011. -2
>
30. Khalykov K. Qazirgi zaman onerindegi adam bolmysy. [Human being in Contemporary £ Art] Monografiya. - Almaty, KIE Innovation Center for Linguistics LLP 2016. - 350 p.
(In Kazakh) |
Кабыл Халыков
Казахская национальная академия искусств им. Т. К. Жургенова
(Алматы, Казахстан)
«ВВЕДЕНИЕ В ФИЛОСОФИЮ ИСКУССТВА»:
Р. ЭЛДРИДЖ И ДРУГИЕ АВТОРЫ О ТЕОРИИ И КРИТИКЕ ИСКУССТВА
Аннотация
Теория и критика искусства в современной мысли философии искусства и искусствоведении имеют дискуссионные мнения о научной объективности, которые разными способами определяются в предмете исследования. Цель статьи заключается в проведении дискурс-анализа по книге Р. Элдриджа «Введение в философию искусства». В ней дается определение теории и методологии искусства, конфликтов и сочетания критических взглядов, базирующихся на ряде спорных вопросов в области философии современного искусства, эстетики и художественной критики. В задачи исследования входят: выявление условий философии искусства в соответствии с современными тенденциями мировых теорий искусства; определение критического мышления и художественной критики; рассмотрение артикуляции искусства как сущности и ценности природы и человека в форме определенного опыта; сравнительное изучение взглядов разных авторов на истоки философии искусства; определение особенностей взгляда на искусство как на естественный социальный опыт; понимание своеобразия предмета и взаимосвязь эстетики и философии искусства в современной истории искусства. В качестве методологической базы применены эстетический и семиотический методы искусствоведения, методы абстрактного и спекулятивного мышления философии искусства. Методология исследования содержит основные статьи по теории искусства, специализирующиеся на несовпадении тем и идей в разных произведениях и видах искусства с тематической структурой. В современных теориях визуализации Р. Элдридж выделяет репрезентацию примерно в трех формах: феноменологическая объективная, объективная и теория информации. В разделе «Задачи и условия философии искусства» обсуждается, кому нужна теория искусства, важность эмоций в произведениях искусства. Результаты исследования сосредоточены на взглядах Канта и критике субъективизма Гегеля в разделе «Гений и стремление к инновациям», «Почему это так важно: Адорно о свободе мышления», «Плюрализм и ограничения в интерпретации: Абрам, Фиш и Деррида», «Искусство и общество: современные художественные практики», «Некоторые эксперименты в современном искусстве: примитивизм, просторечие, авангард и конструктивизм». Культурный, философский и художественный анализ критических дискуссий Р. Элдриджа имеет перспективы для аналитической критики, которые четко определяют устоявшееся определение искусства, а также имеют общие черты с теорией гуманитарных наук.
Ключевые слова: философия искусства, теория, методы, абстрактные методы, спекулятивное мышление, искусствоведение, специфика, функции искусства, теории визуализации, современное искусство, практика.
Kabyl Khalykov
T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts)
(Almaty, Kazakhstan)
AN INTRODUCTION TO THE PHILOSOPHY OF ART:
R. ELDRIDGE AND OTHER AUTHORS ABOUT THEORY AND CRITICISM OF ART
Abstract
The theory and criticism of art in modern thought, philosophy of art and art history has several controversial opinions about scientific objectivity, which are determined in different ways in the subject of research. The purpose of the article is to conduct a discourse analysis based on R. Edridge's book "An introduction to the Philosophy of Art", which defines the theory and methodology of art, conflicts and a combination of critical views, based on a number of controversial issues in the field of philosophy of contemporary art, aesthetics and art criticism. The tasks of article include: identifying the conditions of the philosophy of art in accordance with modern trends in world art theories; defining critical thinking and art criticism; consider the articulation of art - as the essence and value of nature, man in the form of a certain experience; a comparative study of the views of different authors on the origins of the philosophy of art; defining the features of the view of art as a natural social experience; understanding the features of the subject and the relationship between aesthetics and philosophy of art in modern art history. Aesthetic and semiotic methods of art history, methods of abstract and speculative thinking of philosophy of art are taken as the methodological base. The research methodology contains the main articles on art theory, specializing in the mismatch of themes and ideas in different works and art forms with a thematic structure. In modern theories of visualization, R. Eldridge distinguishes representation in approximately three forms: phenomenological objective, objective and information theory. The research results in the section "The situation and tasks of the philosophy of art" discusses who needs art theory and the importance of emotion in works of art, focused on Kant's views and Hegel's criticism of subjectivity in the section "Genius and the drive for innovation", "Why originality matters: Adorno on free meaning-making", "Pluralism and limitations in interpretation: Abram, Fish and Derrida", "Art and Society: Contemporary Artistic Practices", "Some contemporary practices of art: primitivism, vernacularism, avant-gardism, and constructivism". Cultural, philosophical and artistic analysis of R. Eldridge's critical discussions has prospects for analytical criticism, which clearly define the well-established definition of art and have common features with the theory of the humanities.
Keywords: philosophy of art, theory, methods, abstract methods, speculative thinking, art history, specificity, functions of art, theory of visualization, contemporary art, practice.
o
<
Автор туралы мэл1мет:
Халыков Кабыл Заманбекулы — философия гылымдарыныц докторы, Т. К- Жлфгенов атындагы Казак улттык внер академиясыныц профессоры, Халыкаралык Конкорд академиясыныц мYшесi (Алматы, Казакстан) ORCID: 0000-0002-2515-6752 email: kabylkh@gmail.com
Сведения об авторе:
Халыков Кабыл Заманбекович — доктор философских наук, профессор
Казахской национальной академии искусств им. Т. К. Жургенова,
член Международной академии Конкорд
(Алматы, Казахстан)
ORCID: 0000-0002-2515-6752
email: kabylkh@gmail.com
Author's bio:
Kabyl Khalykov — Doctor of Philosophy, Professor at Т. K. Zhurgenov
Kazakh National Academy of Arts, PhD, Professor, Member of International
Academy Concord
(Almaty, Kazakhstan)
ORCID: 0000-0002-2515-6752
email: kabylkh@gmail.com
