Научная статья на тему 'БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫ КӘСІБИ СӘЙКЕСТЕНДІРУГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ФАКТОРЛАР'

БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫ КӘСІБИ СӘЙКЕСТЕНДІРУГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ФАКТОРЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
35
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СәЙКЕСТЕНДіРУ / КәСіБИ СәЙКЕСТЕНДіРУ / ФАКТОРЛАР / СЫРТқЫ / іШКі ФАКТОРЛАР / БіЛіМ БЕРУ ОРТАСЫ / КәСіПТіК БіЛіМ БЕРУ / КәСіБИ ТәРБИЕ БЕРУ ЖәНЕ қАРЫМ-қАТЫНАС

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибраев С. Б.

Мақалада жоғары оқу орындарында білім беру ортасы, қоғам, кәсіптік білім беру, кәсіптік тәрбие болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби сәйкестендіруге әсер ететін негізгі факторлар ретінде қарастырылады. Білім беру ортасы әлеуметтік педагогтарды даярлаудың ажырамас және маңызды факторларының бірі болып саналады. Қоғам болашақ әлеуметтік педагогті ӛзіне ең жақын әлеуметтік орта арқылы интеграциялау тҧрғысынан қарастырады. Ғалым педагогтардың және психологтардың жалпы педагогикалық идеяларын ескере отырып, оқыту мен тәрбиелеу ҥдерістерінің ерекшеліктері мен қарым- қатынасын жалпы оқу ҥдерісі тҧрғысынан қарастырып, қысқаша сипаттамасы берілген.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EXTERNAL AND INTERNAL FACTORS AFFECTING THE PROFESSIONAL IDENTIFICATION OF THE FUTURE SOCIAL TEACHER

The article reveals the main factors influencing the development of professional identification of future social teachers in the period of study at the university. These include: educational environment, society, vocational education and professional education. The educational environment is considered as one of the integral and important factors in the training of social educators. Society is considered from the point of view of the process of inclusion of the future social teacher in it and integration through the nearest social environment into society as a whole. Based on the general pedagogical ideas of educators and psychologists about the specifics and the relationship of the processes of training and education in a single educational process, the author gives their brief description.

Текст научной работы на тему «БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫ КӘСІБИ СӘЙКЕСТЕНДІРУГЕ ӘСЕР ЕТЕТІН СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ФАКТОРЛАР»

ГТАХР 14.35.05; 14.35.07.

БОЛАШАЦ ЭЛЕУМЕТТ1К ПЕДАГОГТЫ КЭС1БИ СЭЙКЕСТЕНД1РУГЕ ЭСЕР ЕТЕТ1Н СЫРТЦЫ ЖЭНЕ 1ШК1 ФАКТОРЛАР

С.Б. Ибраев

элеуметпк педагогика жэне e3iH-e3i тану кафедрасыньщ 2 курс PhD докторанты, Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия улттык университет^ Астана к., Казахстан

email: sayat_ibrai@mail.ru

Макалада жогары оку орындарында бшм беру ортасы, когам, кэсшпк бшм беру, кэсшпк тэрбие болашак элеуметпк педагогтарды кэс1би сэйкестенд1руге эсер ететш непзп факторлар репнде карастырылады. Бшм беру ортасы элеуметпк педагогтарды даярлаудыц ажырамас жэне манызды факторларынын б1р1 болып саналады. Иргам болашак элеуметпк педагоги ез1не ен жакын элеуметпк орта аркылы интеграциялау тургысынан карастырады. Fалым педагогтардын жэне психологтардын жалпы педагогикалык идеяларын ескере отырып, окыту мен тэрбиелеу удер1стершщ ерекшел1ктер1 мен карым-катынасын жалпы оку удер1а тургысынан карастырып, кыскаша сипаттамасы бершген.

Туит свздер: сэйкестендгру, кэаби сэйкестендгру, факторлар, сыртцы, 1шк1 факторлар, бШм беру ортасы, кэсттгк бШм беру, кэсгби тэрбие беру жэне царым-цатынас

Жеке тулганын дамуы жэне оган эсер ететш факторлар туралы мэсeлeлeрдi зерттеумен философия, психология, педагогика, элеуметтану жэне т.б. гылымдар айналысып келедь Аталган мэсeлeнi тeрeнiрeк ашу ушш, алдымен «тулга» тусiнiгiнe талдау жасап, элеуметпк пeдагогтiн кэсiби маман ретшде онын дамуы мен оган кандай факторлар эсер eтeтiнiн аныктау кажетплш туындайды.

Адам баласы езара байланысты жэне бiрiн-бiрi толыктырушы биологиялык жэне элеуметпк даму жолымен eтeдi. Бала дуниеге келгеннен элеуметпк кундылыгы болмайды, тек биологиялык тэн рeтiндe гана карастырылады. Бала ескен сайын онын биологиядык бeйiмдiлiгi мен касиeттeрi дами беред^ адам рeтiндe фукционалдык жeтiлуi де калыптасады. Биологиялык дамумен катар когамда дамыган адамга тэн белгш бiр элeумeтгiк касиeттeрдi иeлeнeдi, атап айтканда сeйлeудi мeнгeрeдi, карым-катынас дагдыларын мeнгeрeдi, отбасында жэне кешеде мшез-кулкы калыптасады, бeлгiлi бiр енбек мшдеттерш орындауга кiрiсeдi.

И.Ф.Харламов жеке тулганы зерттей келе: «адамнын элeумeттiк мэш, онын eзiнe тэн касиеттер калыптастыруынды жэне оларды eмiр бойы дамытуында» [1], - дeйдi. Бул касиеттерге жеке багдар, бeлсeндiлiк, алдына максат коя бiлу, мойнына жауапкeршiлiк ала бшу жэне т.б. атауга болады. Кeйбiр адамдарда осы касиeттeрi жогарырак дамуы мумкiн, ал баскаларында тeмeнiрeк болуы мумкiн. Элeумeттiк касиeттeрдiн бойында каншалыкты дамыганы - адамнын когамда eмiр суруiнe каншалыкты дайын екендшнщ кeрсeткiшi. Бул жагдайда жеке касиеттердщ калыптасуына байланысты eмiргe дайындык денгей туралы айтуга болады.

Студeнтiк шак (17-22 жас) - интеллектуалды жэне физикалык мумкiндiктeрдi дамытумен, сондай-ак кундылык багдарларынын жэне ынталандырудын барлык жуйесш калыптастырудын манызды кeзeнi. Ол сондай-ак «экономикалык бeлсeндiлiк» кeзeнi деп те аталады, оган жеке кэсiптiк кызмет, енбек eтудiн басы жэне eз отбасын куруга дайындык кiрeдi [2]. Бул кезен адамнын жеке тулга рeтiндe, акыл-ой функцияларын дамыту, букш интеллектуалды жуйeнi калыптастыру, ягни барынша элеуметтену кeзeнiнeн eтeдi.

Университетте оку мeрзiмi жасeспiрiмдeрдiн eкiншi кeзeнiнe немесе жеке тулга касиеттершщ калыптасу курделшпмен сипатталатын алгашкы жeтiлу кeзeнi деп атауга болады (Б.Г.Ананьев, А.В.Дмитриев, И.С.Кон, жэне т.б.). Бул жаска тэн ерекшелш ю-эрекетшщ саналы турде жасалуы болып табылады. Мамандыкты саналы турде тандаудын сeбeптeрi, онын болашакта кэаби дамуына ыкпал eтeтiн факторларга айналады. Студентке тандаган кэсiби багыттагы сешмдшктщ орнауы, бiлiктiлiгiн жэне уйымдастырушылык дагдыларын дамытуга, болашак маманнын кэсiптiк манызды касиеттерш дамытуга арналган жуйeнi калыптастыруга мумкiндiк бeрeдi.

Элeумeттiк педагогтарды даярлау кезвде кeлeсi факторларды атауга болады:

- жогары оку орнынын бшм беру ортасы;

- жогары оку орнынын студенттердщ окудан тыс мамандыгына байланысты iс-эрeкeттeрi;

- кэшби элеуметпк педагогтармен карым-катынас.

Барлык аталган iс-шаралар элеуметтiк педагогтардыц жумысыныц кажеттшп мен мацыздылыгын сырткы ынталандыру аркылы керсете отырып, болашак элеуметпк педагог Yшiн iшкi сенiмдiлiк уялатуга кемектеседi. Осылайша, болашак элеуметтiк педагогтар кэшби кауымдастыктыц нормалары мен кагидаттарын кабылдайды, ягни бул жерде бiз болашак элеуметтiк педагогтардыц кэсiби сэйкестендiруi туралы айту орынды.

Болашак элеуметпк педагогтарды кэсiби сэйкестецщрудщ жетекшi факторлары ретiнде бiлiм беру ортасы мен кэшби кызметке койылатын талаптарын карастыру ете мацызды. Бiздiц жумысымыз Yшiн кэсiптiк бiлiм теориясы мен эдютемес туралы зертеген темендегi отандык галымдардыц тужырымдамалары ете кунды: Б.А.Абдыкаримов [3], К.К.Жампеисова, Н.Н.Хан, Ш.Ж.Колумбаева, У.Б.Жексенбаева [4], Н.Э.Пфейфер, Е.И.Бурдина, С.К.Ксембаева [5], Г.Ж. Менлибекова [6], Н.Д.Хмель [7], Л.А.Шкутина [8] жэне баскалар.

Кэсiби сэйкестендiрудi ынталандыруга тYрлi факторлар эсер етедь И.А.Зимняя айтуы бойынша, студенттер - кэшби багдарлы, болашак мамандыгымен теракты карым-катынас орнаткан элеуметтiк топ. Автор студенттщ болашак мамандыкты кабылдауына жэне окуга деген карым-катынасыныц децгей арасындагы ажырамас байланыстыц болуын атап керсетедь Ягни студенттщ болашак мамандыгы туралы каншалыкты кезкарасы темен болса, окуга деген ынтасыда темен болады [9], - деп тужырымдайды. И.Кон осы кезенде жеке тулганыц езiне гана тэн, кайталанбас касиеттершщ калыптасып, сондай-ак оныц мацыздылыгыныц артуын атап етедi [10]. Шетелдiк зерттеушiлер Д. Бромли мен Э. Эриксон студенттщ даму кезещн зерттеу кезiнде, бiлiм алуы мен кэсiптiк даярлыгы жалгасып, белгш бiр кэсiптiк релдердi игерiп, ешюмге тэуелдi емес тулга ретiнде (Д.Бромлей) жэне кэсiби сэйкестендiру ететiн айтады (Э. Эриксон).

Э. Эриксон жасеспiрiмдердiц дYниетанымы жеке тулга ретiнде калыптасуындагы карама-кайшылыктардан калыптасады, олар сэйкестендiрiлу мен езiн-езi тану, элеуметтiк жэне жеке тулганыц тандауынан тирады. Егер осы кезецде проблемаларды шешу мYмкiн болмаса, онда оныц дамуы Yш багыт бойынша жYре алады, олардыц бiреуi «терю сэйкестендiрудi калыптастыру», езiн-езi аныктаудан бас тарту жэне терю тулгаларга елiктеу. Осылайша, «терю сэйкеспк» себептерiн жою Yшiн бiз жогары оку орнында окыган кезде мундай мшез-кулыктыц алдын-алуга кемектесетiн жэне максатты турде езiн-езi тануга кемектесетiн жэне кэшби сэйкестендiрудi ынталандыратын бiлiм беру ортасы болып табылады [11].

Студенттердщ бiлiм алу кецiстiгi кептеген факторларга ие, олар толык есепке алу мYмкiн емес. Будан баска, барлык сырткы ортаныц факторлары кэсiптiк бшм алуга бiрдей эсер етпейдi. Сондыктан, сырткы орта тужырымдамасын кэсiби сэйкестендiрудi ынталандыруга айтарлыктай ыкпал ететiн факторларга гана назар аудару кажет.

Осыган байланысты жогары оку орындарыныц сырткы бшм кецiстiгiнiц ортасын былайша белуге болады:

- болашак элеуметпк педагогтарды дайындауга тшелей катысы бар сырткы ортадагы

фактор;

- жогары оку орындарында бiлiм беру ортасыныц ыкпалы факторлар аркылы болашак элеуметтiк педагогтарды дайындау нэтижесiне эсер етедi.

Жалпы факторларды тжелей эсер ететт факторларга жэне жанама эсер етет1н факторлар деп белш карастыруга болады. Бшм кецiстiгiнде тiкелей эсер етудiц факторлар болашак элеуметпк педагогтардыц дайындыгына эсер етед^ олар, окытушылар, курстастар, бшм беру багдарламалары, оку сагаттары, стандарттар жэне т.б. жатады.

Жанама эсер ету факторлар болашак элеуметпк педагогтардыц дайындыгына пкелей эсер етпейтш факторларды камтиды, бiрак ол нэтижеге эсер етед^ мысалы: элеуметтiк педагогтардыц мэртебес туралы ереже, жогары оку орнындагы немесе мектептегi элеуметтiк аз камтылган топка кемек ретiнде тэрбие жумысатырын жYргiзу, елiмiздегi мэдени жэне элеуметпк езгерютер жэне т.б. Дегенмен, пкелей жэне жанама эсерлердщ бiлiм кецюпгшщ ортасымен езара байланысын жокка шыгару мYмкiн емес, бiр эсердiц езгеруi екiншiсiне керi эсер етуi мYмкiн. Бiлiм беру кецiстiгi факторларыныц езара байланысы болашак элеуметтiк педагогтарды дайындауда аса мацызды, себебi кэсiби сэйкестендiрудi арттыру бул факторлардыц эсерiн бшуше байланысты. Бiлiм кецiстiгiнiц тYрлi езгерютерге бейiмделуiнiц езi жогары оку орныныц уткырлык децгейiн сипаттайды, ягни когамныц талаптарына байланысты каншалыкты тез езгере алатындыгын байкатады.

О^у-тэрбие жумыстары бшм кещсппндеп кэсiби сэйкестецщрудщ тиiмдiлiгiне эсер ету ма^сатында студенттщ психологиялыщ жэне физиологиялыщ ерекшелiктерiн, тулгааральщ ^атынастардыц тYрлерiн, ал о^ытушыныц болаша^ элеуметтiк педагогтыц шыгармашылыгы мен маман ретшде ^алыптасуы Yшiн жеке багдарлары туралы терец бiлiмi болу керек. Болаша^ элеуметтiк педагогтарды даярлаудагы заманауи бшм беру ортасын уйымдастырудыц непзшде полифония, мультимэдениет, диалог, гуманизм жатуы керек. Осылайша, болаша^ элеуметтiк педагогтар кэшби ^ызметтеп мэдени, рухани, моральдыщ дэстурдщ орны мен рвлшщ ^аншалыщты мацызды екенiн тYсiнедi.

Болаша^ элеуметпк педагогтыц тек ^ана жогары бшкп маман гана емес, сондай-а^ болаша^ элеуметтiк педагогтыц рухани, адамгершiлiк жэне мэдени ерекшелтн ^алыптастыру багытында бшм беру ортасыныц тиiмдiлiгi квптеген факторлардыц уйымдастырылуына жэне жумыс iстеуiне байланысты: бiлiм беру кецiстiгiн демократияландыру дэрежесц тулганы тэрбиелейтiн бiлiм беру парадигмасы; о^утушыныц студенттермен жеке жумыс жасауы; болаша^ кэсiби ^ызметтщ ^ажеттшктерш ^анагаттандыратын о^у курстары мен багдарламаларын тандау, о^у Yдерiсiн уйымдастыруда инновациялыщ технологияларды ^олдану.

О^у орындарындагы о^у-тэрбие жумыстарынан тыс кэсiби iс-шараларды С.Л. Рубинштейн, адамныц взiндiк мшез-кул^ын жэне белсендшпн саналы тYрде ба^ылауга мYмкiндiк беретш психикалыщ даму децгейiмен сипатталатындыгын атап втп. Сондыщтан олардыц iс-эрекеттерi туралы ойлана бшу жэне олар Yшiн жауапты болу мYмкiндiгi, автономды ^ызмет ету ^абшет тулганыц мацызды ерекшелт болып табылады [2].

Осылайша, о^у iс-эрекетi - бул белсецщ, ма^сатты процесс, оныц багыты саналы тYрде реттеледi. Болаша^ элеуметтiк педагогтар кэшби ^ызметтщ негiзiн, оныц багдары мен нормаларын тани отырып бшедь Кэсiби ^ызметтщ болаша^ мамандыщпен сэйкестенщршущеп рвлi вте зор жэне мацызды, себебi осы тургыда студенттiц взi белсендi болады. Болаша^ элеуметтiк педагогтыц ортага жэне бiлiм беру эсерше ^атысты iшкi позициясына байланысты кэаби маман ретiнде ^алыптасады.

Болаша^ элеуметпк педагогтардыц о^у-тэрбие жумыстарынан тыс уйымдастырлыган ю-шаралар тиiмдi болуы Yшiн, твмендегi жайттарды бiлу ^ажет:

- элеуметпк педагогтыц кэшби ^ызметшщ психологиялыщ ^урылымы;

- болаша^ элеуметтiк педагогтардыц ^ажеттшктерi мен олардыц себептерi; Бшктшк:

- болаша^ элеуметтiк педагогтардыц ^ызметш жоспарлау;

- болаша^ элеуметтiк педагогтардыц ^ызметш ынталандыру;

- болаша^ элеуметпк педагогтардыц бойында кэсiптiк ^ызметте взш ба^ылау жэне взiн-взi багалау дагдыларын мецгеруiн ^амтамасыз ету.

Студенттердщ мaмaн репнде rçaлыптaсyы yшiн кэшби элеyметтiк педaгогтapмен жэне ^ызметкерлермен rçapым-rçaтынaстapы ерекше жэне негiзгi эсер етyшi фaктоp болaды. К^рым-^тытс - бipлескен ю-^имыл rçaжеттiлiriнен тyындaйтын кypделi процестер. Сондыктан ^рым-^тытс болaшarç элеyметтiк педaгогтapдыц жarçсы жaкrapы мен ынтaлaндыpyлapын aйrçындay жэне aшy, олapдьщ сaнaсын rçaлыптaстыpy жэне болaшarç кэсштш ^ызметке ^тысты мэселелеpдi arçпapaттaндыpy ушш ец мaцызды шapттapдыц 6ipi болaды.

Осылaйшa, о^у эpекетiнен тыс ya^ina болaшarç элеyметтiк педaгогтеpдщ eз-eздеpiмен aйнaлысып кэсiби жумыс iстеyi iшкi ынтaлaндыpyFa оц ьщпaл етyi мyмкiн. Бул эрекет e3 кезегiнде кэсiби сэйкестецщрущ aньщтaйтын шapттapдыц 6ipi.

Стyденттеpдi rçоpшaFaн бiлiм беру оpтaсы кeптеген фaктоpлapFa ие, олapды тольщ есепке aлy мyмкiн емес. Будан бaсrça, бшм беру оpтaсы кэсiби сэйкестендipyдi дaмытyFa эсер ететiн жaлFыз фaктоp емес, жaлпы щогамды ескеру rçaжет, себеб^ студент болaшarç rçоFaмныц бipден-бip мушеск отбaсы, rçоFaмдьщ топтap, уйымдap жэне т.б. Бapльщ фaктоpлap кэсiби сэйкестецщршуге бipдей эсер етпейдi. Сондыктан, сырт^ы оpтa тужыpымдaмaсын кэсiби сэйкестендipyдi шгершетуге aйтapльщтaй эсер ететiн фaктоpлapмен Farn шектелу ^жет. ОсыFaн бaйлaнысты rçоFaмды тeмендегiдей rçapaстыpyFa болaды:

- болaшarç элеyметтiк педaгогтapды (кэсiби rçоFaмдaстьщтap, тэжipибе бaзaсы) кэсiби дaйындayмен тiкелей бaйлaнысты сырт^ы оpтaдaFы фaктоp pетiнде;

- жоFapы о^у оpындapыныц бiлiм беру оpтaсыныц эсеpi, оныц фaктоpлapыныц болaшarç элеyметтiк педaгогтapдыц дaйындыFынa (ережелер, экономикaльщ эл-ay^r, элеyметтiк педaгопыц мэpтебесi жэне т.б.) эсер етyi aprçылы ^ршю тaбaды.

KоFaм - белгiлi 6íp ayмa^тa жумыс iстейтiн rçayымдaстьщ, оныц iшiцце отбaсы, топтap, куpдaстap, тypлi rçоFaмдьщ, мемлекеттiк, дiни, бiлiм беру уйымдapы, сондaй-arç тypлi бейресми топтapдыц туpFындapынaн туpaды (A.B. Мудрик) [12].

Элеуметпк педaгогикaдa rçоFaм ец aлдымен бaлaны OFaн apaлaстыpy пpоцесiн жэне оны ец жarçын элеyметтiк оpтaны тугас rçоFaмFa бipiктipy туpFысынaн rçapaстыpaды. Осы туpFыдaн келешек элеyметтiк ^ызметкерлердщ rçapым-rçaтынaсы жэне олapдыц rçоFaм iшiццеri элеyметтiк жaFдaйы, e3apa rçapым-rçaтынaстыц ^урылуыш бaйлaнысты болaды. KоFaм - бapльщ мyшелеpiне rçолдaнылaтын ерекше rçapым-rçaтынaс жуйес мен еpежелеpiмен сипaттaлaтын эр тypлi aдaмдap тобыныц ^OFaмдaстыFы. Сондыктан, 6íp жaFынaн, болaшarç элеyметтiк педaгог OFaн eзiне тэн 6íp жaцaльщ экелед^ белгiлi 6íp дэрежеде OFaн эсер етед^ оны eзгеpтедi, бiparç сонымен бipге rçоpшaFaн оpтa студентке де эсер етед^ e3 тaлaптapын aлFa тapтaды. Ол болaшarç мaмaнFa, оныц кейбip эpекеттеpiн, мшез-кулыктарын мейipiмдiлiкпен rçaбылдayы мyмкiн немесе кеpiсiнше rçaбылдaмayы мумкш [13]. Болaшarç элеyметтiк педaгогтiц кэшби сэйкестендipyдiц элеyметтiк дaмyы e3apa бaйлaнысты екi бaFыттa жypедi: элеyметтендipiлy (элеуметпк-мэдени тэжipибенi мецгеру, оны игеру) жэне дapaлaнy (тэyелсiздiк aлy, сaлыстыpмaлы aвтономия). Егер бaлa кэсiби ^OFaмFa apaлaсrçaндa, элеyметтендipiлy мен дapaлaнy тецеседi. Ал 6íp жaFынaн, ол rçоFaмдa rçaбылдaнFaн мшез-кульщ ноpмaлapы мен еpежелеpiн уйренсе, екiншi жaFынaн, OFaн eзiнiц улесш ^Oœa, бaлaныц rçоFaмFa интегpaциялaнyы журш жaтыp деп тольщ aйтa aлaмыз. Сонымен бipге, aдaм мен rçоFaмныц e3apa тypленyi де жypiп жaтaды. Бул yдеpiстеp rçоFaмныц бapльщ децгейлершде, оныц iшiнде болaшarç элеyметтiк педaгогтapдыц кэсiби rçоFaмдaстывдa кipгенде жэне оныц белгш 6íp кэсiби, жеке rçaсиеттеpiшц rçaлыптaсyынa ьщпaл ететiн кезде ^ршедь Егер болaшarç элеyметтiк педaгогтыц топпен кэшби сэйкестендipy пpоцесi болмaсa, онда оныц бойындa сенiмсiздiк пaйдa болуы, белсендi болмayы жэне тyбiнде ол жеке бaсыныц, кэсiби дефоpмaцияFa экелш со^тыpaды. Болaшarç элеyметтiк педaгог сэй^^^н^у кезецiн жецiп, aйнaлaсынa жеке e3rn^ идеялapы мен rçaжеттiлiктеpш eткiзбек болсa, бул жaн-жaFынa жaFымсыз, кyдiктi, aгpессивтiлiктi бейненi жэне eзiн-eзi шектен тыс жоFapы бaFaлayды дaмытып жiбеpyi мумкш. Осылaйшa, rçоFaмныц peлi болaшarç мaмaнныц дaмyынa оц жэне теpiс эсер етyi немесе кэсiби сэйкестендipyдi дaмытyдыц мaцызды фaктоpлapыныц 6ípí болaды.

Болaшarç элеyметтiк педaгогтapдыц кэсiби сэйкестiлiгiн тиiмдi rçaлыптaстыpy yшiн, болaшarç мaмaндapдыц бшм беру ^ызмет мен кэсiби тэрбиеш yнивеpситеттiк децгейде жypгiзy мaцызды. Faлым педaгогтapдыц жэне психологтapдыц жaлпы педaгогикaльщ идеялapын ескере отырып, о^ыту мен тэрбиелеу yдеpiстеpiнiц еpекшелiктеpi мен ^рым-^^^^ш жaлпы о^у yдеpiсi туpFысынaн rçapaстыpып, rçысrçaшa сипaттaмaсы берсек:

1. Кэшби бшм беру жэне болашац элеуметпк педагогтарды тэрбиелеу кец педагогикалыц магынада тYсiндiрiлетiн кэсiби бiлiм беру Yдерiсi ретiнде царастырылады.

2. Педагогикалыц кец магынада тYсiндiрiлетiн, болашац элеуметпк педагогтардыц тэрбиесi, мацсатты тYрде кэшби сэйкестендiруге багытталган Yдерiс.

3. Кэсштш оцыту негiзiнен жасанды-символикалыц, символдыц, сызба-нысандармен, жYЙелермен жэне жагдайлармен жумыс ютейд^ ал кэсiби тэрбие табиги процестерге, цубылыстарга, жагдайларга CYЙенедi.

4. Кэсштш оцытуда, эдетте, жумыстыц мазмуны мен технологиялыц аспектiлер турса, кэсiби тэрбиеде жетекшi орында жеке тулга болады.

5. Кэсiптiк бiлiм беруде логикалыц, когнитивтi компонент басым болса, кэшби тэрбиеде -цундылыцты багдарлау, мотивациялыц, эмоционалды, мiнез-цулыц басымдыцца ие.

6. Болашац элеуметпк педагогтардыц кэсштш даярлыгы мен тэрбиесi взара байланысты, бiр-бiрiне тэуелдi жэне органикалыц бiрлiкте эрекет етед^ бул бiрiншi кезекте оцыту болмаса тэрбие берудi жYзеге асыру мYмкiн емес.

Жогары оцу орныныц бiлiм беру цызметi оцу мен практиканыц барлыц тYрлерiн цамтиды (оцыту, кэшби, педагоггикалыц жэне т.б.). Студенттер - цогамныц зияткерлiк, мэдени жэне кэшби резервi, сондыцтан мемлекеттiц болашац дамуы жэне цалыптасуы бiлiм беру мен тэрбиелеу сапасына байланысты. Кэсiби сэйкестендiру эртYрлi дэрежеде реттелетiн процестердщ (элеуметтiк жэне педагогикалыц) жиынтыгын цамтиды жэне болашац маманныц кэсiби рвлше сэйкес келетiн царым-цатынас, нормалар мен цундылыцтар жYЙесiн мецгеруiне мYмкiндiк береди

Кэсiби элеуметтену - бул адамныц взiн-взi тану жолындагы кэсiби мэдениетп игеру жэне жетiлдiру [14], «жогары оцу орнындагы оцу-тэрбие процесiнiц эсершен бiлiм алушыныц кэшби-багдарлы элеуметтендiру Yдерiсiнiц дамуы - бул жеке тулганыц кэсiби дамуыныц ерекшелiгi (кэшби тYрде кврсетiлген элеуметтенуi). Бул процесс шю жэне сыртцы Yдерiстердiц бiрлiгi цамтиды» (Л.В. Мардахаев) [15] жэне кэсштш бiлiм, кэсiби дагдылар, кэшби саладагы шыгармашылыц цызметтiц тэжiрибесiмен цатар мшез-цулыц пен царым-цатынас нормаларыныц жиынтыгын, мамандыцтыц мацсатына жэне магынасына сэйкес келетш белгiлi бiр цундылыцтар жYЙесiн цурайды.

Кэсiптiк бiлiм берудiц негiзi болашац элеуметтiк педагогты кэсiптiк цогамдастыцтыц мYшесi ретiнде цалыптастыру, кэсiби цузыреттшгш цамтамасыз ету жэне кэсiптiк цызмет субъектiсi ретiнде цалыптастыру. Студенттiц болашац элеуметпк педагог ретiнде цалыптасуы сыртцы реттеушшердщ (бiлiм беру багдарламалары, практикалыц негiздер, царым-цатынас жэне т.б.) интериоризациялау процес негiзiнде жеке iшкi тулгалыц жоспарга айналады, соныц нэтижесiнде кэшби цузыреттiлiк жYЙесi жэне болашац маманныц позициясы оныц квзцарастар жYЙесi, жеке жэне кэшби взiн-взi дамыту устанымы ретiнде вз вмiрi мен кэшби жолы туралы квзцарас цалыптасады (В.А. Сластенин) [16].

Табысты кэсiби сэйкестенщрудщ нэтижесi - адамныц кэсiби цауымдастыцца кiрiгуi, оныц нормалары мен квзцарастарын цабылдау. Эрине, бул нэтиже кэсштш бiлiм берудiц белгiлi бiр кезещ аяцталганнан кейiн гана цол жетюзшед^ себебi тэжiрибе тэуелсiз кэсiптiк цызметте жинацталады жэне пайдаланылады. Кэсiби маманныц цалыптасуына кэсiби сэйкестендiру элеуметтiк багдар ретiнде мацызды нысан болады. Бул багдар:

• болашац элеуметтiк педагогтыц кэсiби взiне маман ретiнде царауын жандандыру, ягни, студенттiц болашац мамандыцца деген царым-цатынасын дамытуга жэне кэшби цызметтiц иесi немесе нацты субъекта ретiнде взiне царау; элеуметтiк педагогтердщ кэсiби цызметтiне цойылган элеуметтiк, психологиялыц, педагогикалыц жэне басца да сипаттамалары бойынша талаптарды мецгеру;

• кэшби цогамдастыцтыц терминдiк жэне кэсiби цундылыцтарын мецгеру, сондай-ац элеуметтiк педагогтыц цызметшщ алынбас бвлiгi болып табылатын мшез-цулыц дэстурлерш, нормаларын жэне ережелерiн игеру.

Кэшби сэйкестендiру мiндетi - болашац элеуметпк педагогтщ нацты бiр кэшби Yлгiмен ягни модельмен астасу, бiрiгу. Кэсiптiк бiлiм беру Yрдiсiнде болашац элеуметпк педагогтар белсендшкп, тэуелсiздiктi, бастамашылыцты жэне тацдау жасауга цабiлеттiгiн кврсетедь Бул жэне басца да цабшеттер болашац элеуметтiк педагогца кэсiби мамандыцты цалыптастыруга, «мамандыцта взiн iздеуге», кэсштш имидж (бейнесi, сыртцы келбетi), кэсшпк цызметтiц жеке

стил^ кэсшкойлыктыц езшдш тужырымдамасын калыптастыруга кемектеседь Элеуметтiк педагогтыц кэсiбилiгi белгiлi 6ip элеуметтiк институттар мен элеуметтiк мекемелердщ кызмет аркылы жузеге асырылады, ал оныц элеуметпк агенттерi отбасы, жалпы бiлiм беру мекемелерi, кэсiптiк бшм беру мекемелер^ когамдык уйымдар жэне ецбек ужымдары, тутастай мемлекет болады.

Болашак элеуметтiк педагогтарды кэсiби дайындаудагы жогаргы оку орныныц максатты iс-эрекеттерiмен байланысты кэсiби сэйкестендiру аспектiсi кэшби тэрбие деп аталады. Болашак элеуметпк педагогтарды кэсiби сэйкестендiру удерiсiнде тэрбие беру мен e3i-e3i тэрбиелеу аракатынасы тец бола алмайды. Кэсiби сэйкестецщрудщ негiзi, оныц орталык компоненттерi кэсшпк бiлiм жэне кэсiби тэрбие беру жэне олар кэсшпк бiлiм беру процесшщ курамдас бeлiгi болып табылады. Элеуметпк-педагогикалык, элеуметпк-психологиялык, элеуметпк-кукыктык жэне элеуметпк-экономикалык кeмектiц табысты iске асырылуы ушш кажетп кэсiби бiлiмдi, дагдыларды жэне кабiлеттердi алу болашак элеуметтiк педагогтардыц кэсiптiк даярлауыныц басты максаты болып табылады. Алайда бул жеткiлiксiз, кэибиткп дамыту ушiн элеуметпк-кэсiптiк касиеттершщ жуйелеуiн, терец сенiмi мен дуниетанымын, устанымдарын калыптастыру кажет. Сонымен катар, кэсiби кызыгушылык жалпыга бiрдей моральдык кундылыктар негiзiнде курылмаса, онда ол кэшби аясын тарылтуы мумкiн, сондыктан кэсiптiк сэйкестендiрудiц мацызды компонентi кэшби тэрбие болуы шарт.

Болашак элеуметпк педагогтарга арналган кэсiби тэрбиенiц мазмуны мамандыкты игеруге жеткiлiксiз. Белгiлi бiр кэсiби бiлiм алган маман тек кана дагдылар мен бiлiктiлiгiн уштаумен гана емес, сондай-ак белсендi, тэуелшз, шыгармашыл, eзектi мэселелердi шешуге мумюцщк беретiн рухани касиеттер мен газкарастарды калыптастырган адам гана e3 юшщ кэсiби шебер маманына айналады. Кэшби кызметiн табысты жузеге асыру ушш болашак элеуметтiк педагог тек кэсшнк бiлiм берудегi дагды мен кабiлеттердi мецгерiп кана коймай, сонымен катар мамандыктыц мэдени мурасын игерiп, оны шю элемнiц кундылыктарына айналдыруы керек. Жогары мектеп педагогикасыныц философиясы эрбiр студентке арнайы кэсiби дагдыларды уйрету кундылыктарды сiцiру жэне олармен бiрге элеуметтiк eзiн-eзi реттеу ережелерiмен таныстыру. Когам студенттердiц кэсiби сэйкестендiру формасын аныктайды. Жогары оку орнында бшм алып жаткан кез-келген болашак элеуметпк педагог, саналы турде когамда игерген кэшби-элеуметпк жэне рухани кундылыктарды пайдалануы кажет. Жогары оку орныныц мшдеи - когамныц тарихи эволюциясы барысында дамып келе жаткан адамгершiлiк кундылыктарды уйрету аркылы болашак элеуметтiк педагогты дайындау [17]. Кэсiби тэрбиенiц максаты - тулганыц жеке дамуы, кэсшнк кeз-карастары, мотивтерi, карым-катынасы, кундылык багдарларыныц калыптасуы, уздiксiз дамуды камтамасыз ету, e3№e3i тану жэне кэсiби eмiрге толыкканды катысу.

Шетелдiц галымдар кэсiби сэйкестендiруге ею турлi тугырды усынады, атап айтканда, «Алгашкы кeзкарас сэйкестендiрудi адамныц e3 мамандыгына калай карайтынын тусiндiредi. Кэшби сэйкестендiрумен айналысатын галымдар мамандыгын eздiгiнен аныктап, eзiн сол мамандыкта калай ^рентн болжай алатын дэрежеге жеткен. Екiншi тэсiл кэсiби сэйкестiк мазмунын немесе магынасын тусiнуге жэне осы мэннщ жасалуы процесiне багытталган» [18]. Демек, бiрiншiсi - адамныц e3 мамандыгына калай карайтыны, ал екшшю - кэсiби сэйкестiктiц iшкi мэшн тусiнуге умтылуы. Кэсiби сэйкестiлiк болашак элеуметпк педагогтыц мотивтерi мен кабшеттершщ олардыц тандап алган кэсiптiк ю-эрекетшщ мазмуны мен ерекшелiктерiне сэйкес болуын камтамасыз етедi.

Корыта айтканда, жогары оку орнындагы кэсiптiк бiлiм беру максаттарына сай келесi мiндеттердi шешуге басымдык берiлуi керек:

- бiрiншi курс студенттерiн кэсiптiк оку орнына бейiмдеу;

- болашак элеуметтiк педагогтарды сэйкестецщру ушiн жагдай жасау; рухани жэне кундылыктарды калыптастыруды камтамасыз ету;

- элеуметпк жэне кэиби eзiн-eзi тануга жэрдемдесу;

- болашак элеуметпк педагогтыц элеуметтiк мацызды касиеттерiн жэне кэиби мацызды кабiлеттерiн дамыту;

- жогаргы оку орнын аяктаганнан кешн тулектердiц бэсекеге кабiлеттiлiгiн калыптастыру жэне кэиби элемде eз орнын табуга кeмектесу;

- этикалык нормаларын калыптастыру;

- болашак элеуметпк педагогтыц кэиби мэдениетiн калыптастыру.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. Харламов И.Ф. Педагогика. Электронные книги. - М.: Педагогика. 2009. - 308 с.

2. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. М.: Педагогика. 1989. - 485 с.

3. Абдыкаримов Б.А. Непрерывное профессиональное образование: проблемы и перспективы [Текст] / Б.А. Абдыкаримов // Проблемы и перспективы непрерывного профессионального образования. - Астана, 2009. - сс. 21-23.

4. Жампеисова К.К., Хан Н.Н., Колумбаева Ш.Ж., Жексенбаева У.Б. Технологический и организационно-управленческий аспекты государственно-общественного управления образованием как целостного педагогического процесса// Педагогика и психология- 2011. - № 2 (7). - сс. 20 - 25.

5. Общая и социальная педагогика: учебно-методическое пособие для пед. спец. "Социальная работа" / сост.: Н. Э. Пфейфер, Е. И. Бурдина, С. К. Ксембаева. - Павлодар : Кереку, 2010. - 98 с.

6. Менлибекова Г.Ж. Компетентностный подход в социальном образовании: теория и практика // Доклады Казахской академии образования. №3-4, 2012. - сс.23-28.

7. Хмель Н.Д. Теория и технология реализации целостного педагогического процесса. -Алматы: КазНПУ им. Абая, 2008. - 176 б.

8. Современные технологии обучения - основа профессиональной деятельности педагога / Л. А. Шкутина // Вестник КарГУ. Сер. Педагогика. - 2004. - № 3. - сс.123-126.

9. Зимняя И.А. Педагогическая психология. Учебник для вузов. Изд. второе доп., испр и перераб. - М.: Издательская корпорация «Логос», 2000 - 384 с.

10. Кон И.С Психология ранней юности. М.: Просвещение, 1989. - 256 с.

11. Эриксон, Э. Идентичность: юность и кризис. М.: Просвещение, 1996. - 264 с.

12. Мудрик А. В. Социальная педагогика [Текст]: учеб. для студентов пед. вузов / А. В. Мудрик; под ред. В. А. Сластенина. —4-е изд., доп. — М.: Академия, 2003. — 200 б.

13. Галагузова М.А., Галагузова Ю.Н., Штинова Г.Н., Тищенко Е.Я., Дьяконов Б. Социальная педагогика: курс лекций (введение в профессию "социальный педагог", основы социальной педагогики, основы социально-педагогической деятельности) - М., ВЛАДОС, 2001. -416 с.

14. Андреева Г.М. Социальная психология. - М.: Аспект Пресс, 2001. - 240 с.

15. Мардахаев, Л.В. Социализация человека как социально-педагогический процесс. // Педагогическаое образование и наука. - 2009. №4. -сс.21-26.

16. Сластенин В.А. Педагогика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; Под ред. В.А. Сластенина. - М.: Издательский центр "Академия", 2002. - 576 с.

17. Коваль Н.А. Центрированный на личности подход к духовному общению преподавателя и студента // Инноватика и рефлексика психолого-педагогического обеспечения гуманизации профессионального и бизнес образования: Сб. мат-лов межд. научно-практ. конф., Красноярск, КГПУ, 1995. -57 с.

18. Wilkinson A., Hislop D., Coupland C. The changing world of professions and professional workers //Perspectives on Contemporary Professional Work: Challenges and Experiences. - 2016.

ВНЕШНИЕ И ВНУТРЕННИЕ ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА ПРОФЕССИОНАЛЬНУЮ ИДЕНТИФИКАЦИЮ БУДУЩЕГО СОЦИАЛЬНОГО ПЕДАГОГА

С.Б. Ибраев

PhD докторант 2 курса кафедры социальной педагогики и самопознания Евразийский Национальный университет им. Л.Н.Гумилева, Астана, Казахстан,

еmail: sayat_ibrai@mail.ru

В статье раскрыты основные факторы, влияющие на развитие профессиональной идентификации будущих социальных педагогов в период обучения в вузе. К ним относятся: образовательная среда, социум, профессиональное образование и профессиональное воспитание. Образовательная среда рассматривается как один из неотъемлемых и важных факторов подготовки социальных педагогов. Социум рассматривается с точки зрения процесса включения будущего социального педагога в образовательную среду и интеграции через ближайшую социальную среду в общество в целом. Опираясь

на общепедагогические идеи ученых педагогов и психологов о специфике и взаимосвязи процессов обучения и воспитания в едином образовательном процессе, автор дает их краткую характеристику.

Ключевые слова: идентификация, профессиональная идентификация, внешние факторы, внутренние факторы, образовательная среда, профессиональное обучение, профессиональное воспитание и общени

EXTERNAL AND INTERNAL FACTORS AFFECTING THE PROFESSIONAL IDENTIFICATION OF THE FUTURE SOCIAL TEACHER

S.B. Ibraev

PhD student of the chair of social pedagogy and self-cognition L.N. Gumilyov Eurasian National University Astana, Kazakhstan еmail: sayat ibrai@mail.ru

The article reveals the main factors influencing the development of professional identification of future social teachers in the period of study at the university. These include: educational environment, society, vocational education and professional education. The educational environment is considered as one of the integral and important factors in the training of social educators. Society is considered from the point of view of the process of inclusion of the future social teacher in it and integration through the nearest social environment into society as a whole. Based on the general pedagogical ideas of educators and psychologists about the specifics and the relationship of the processes of training and education in a single educational process, the author gives their brief description.

Key words: Identification, professional identification, external factors, internal factors, educational environment, vocational training, professional education and communication

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Редакцияга 27.02.2019 кабылданды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.