CC BY
0ТАЪСИРИ РУ^ БА СОХТ ВА ХОСИЯТХОИ АЛЮМИНИЙ
РАШИДОВ А.Р., ОДИНАЕВ Н.Х., ХОЛМИРЗОЗОДА Д.Н., РАЧДБОВ А.Р., ^УВВАТОВ Ф.Н.
Донишкадаи энергетикии Точикистон
Аннотатсия: Дар мацолаи зерин, таъсири ру% (цинк) ба алюминий мебошад, асосан ба хосиятхои механики ва коркардпазирии он^о вобаста аст. Ин ду металлро одатан дар исте^соли хулахо омехта мекунанд, ки дар саноат нацши мущм доранд. Ру% одатан ба хулахои алюминий илова карда мешавад, то устувори, сахти ва муцовимати он^о ба хастаги зиёд гардад. Хулахои маъмули аз намуди алюминий А 7 дорои мицдори зиёди ру% мебошанд ва дар бахш^ои авиатсиони, автомобилсози ва дигар со^а^ое, ки хосиятхои механики ва муцовимат ба харобшави мущм аст, истифода мешаванд.
Калимахри калидй: хулаи алюминийи бо ру%, хастаги, устувори, ру%, муцовимат, хула, усул^ои маълуми рехтагари, гудохтан, коркардпазири, алюминий.
Хулахои рехташудаи А1- Zn яке аз аввалин хулахои алюминий буданд, ки бо хулахои А1-Си ва махсусан А1- Si иваз карда шуданд . Дар 20 солахои охир хулахои А1 - 2п- Мg серпластикии рухй сохта шуданд. Рух хамчун ликсивиант хангоми истихрочи алюминий аз хулахои А1- Бе - Si бо рохи гудохтани маъданхо дар печхои куррвй санчида шуд, аммо ин раванд гайрииктисодй баромад. Рух гашхои хурд дар бисёр маъданхо, инчунин як илова дигар дар кафшерхо мебошад, ки нуктаи обшавии онхоро паст мекунад .
Таъсири рух (цинк) ба алюминий асосан ба хосиятхои механикй ва коркардпазирии онхо вобаста аст. Ин ду металлро одатан дар истехсоли хулахо омехта мекунанд, ки дар саноат накши мухим доранд. Рух одатан ба хулахои алюминий илова карда мешавад, то устуворй, сахтй ва муковимати онхо ба хастагй зиёд гардад. Хулахои маъмулй аз намуди алюминий 7 дорои микдори зиёди рух мебошанд ва дар бахшхои авиатсионй, автомобилсозй ва дигар сохахое, ки хосиятхои механикй ва муковимат ба харобшавй мухим аст, истифода мешаванд. Гарчанде ки иловаи рух ба алюминий сахтиро зиёд мекунад, ин метавонад муковимат ба зангзаниро кохиш дихад. Хулахои дорои микдори зиёди рух хангоми дар мухитхои намнок ва хлоридй карор гирифтан бештар осебпазир мешаванд. Рух пластикй ва гармшавии алюминийро каме кохиш медихад. Ин маънои онро дорад, ки хулахои алюминий бо микдори зиёди рух метавонанд камтар аз хулахои бе рух бо осонй коркард шаванд.
Таъсири рух ба алюминий аз руи консентратсияи рух ва шароити мухити истифода метавонад гуногун бошад. Тадкикотхо нишон медиханд, ки иловаи рух ба алюмини чигуна таъсиротхо мерасонад, ки дар чадвалу тавсифномахо овардашудааст.
Таъсири рух ва вобастагии харорат, хосиятхои термофизики ва таFирёбии функсияхои термодинамикии хулаи алюминий А7
Тавсифномаи хулахои алюминийи бо рух сохташуда дар расми 1 оварда шудаанд. Вобастагии натичавй суръати хунукшавии хулахо бо муодилаи (1) хисоб шудааст.
Вобастагии суръати хунукшавии намунаи хулахои хосилнамуда бо муодилаи намуди зерин навишта мешавад:
Т = ре ш (1)
дар ин чо а Ь, р, к - барои намунаи додашуда, t -вакти хунукшавй.
Муодилаи (1) -ро аз руйи ^ диференсиронида, муодила барои муайянкунии суръати хунукшавиро хосил менамоем
— = -abe~bt - pke~kt. (2)
dt
Бо ин муодила суръати хунукшавии эталон ва намунахо аз хулахои алюминийи тамгаи А7Е бо никел, мис ва рух хисоб карда шуд.
^иматхои коэффисиентхои a, b, p, k, ab, pk дар муодилаи (2) барои муайян кардани суръати хунукшавии хулахои хулахои омухташудаи системаи Al - Zn дар чадвали 1 оварда шудаанд. Х,ама коркарди натичахо мувофики барномаи Microsoft Excel анчом дода шуданд ва графикхо бо истифода аз Sigma Plot 10.0 тасвир шудаанд.
Т,К
900 -, 300 700
600 500 400 -I
300 - =■
200 -I-1-1-1-1-1 1>с
О 200 400 600 800 1000
Расми 1 - тавсифномаи харорати намуна нисбат ба вакти хунуккунй
( t ) барои хулаи алюминийи A7 бо рух Ч,адвали 1 - ^иматхои коэффисиентхои a, b, p, k, ab, pk дар муодилаи (2) барои хулахои алюминий-рух_
Иловаи рух дар алюминийи A7 , вазн.% а, К б , б -1 п , К к 10 - 4, б -1 а б , К с -1 pk 10 -2 , K 5 -1
Синфи А7 473,78 4 . 62 336.19 1.46 2.19 4.91
0,01 Zn 486,6 4 4.865 353,1 5 1 .8348 2.37 6.48
0,05 Zn 488.54 4.88 354,0 2 1.86 2.38 6.58
0,1 Zn 490, 20 4,90 355,2 2 1,89 2.40 6.73
0,5 Zn 490.31 9 4.89 355.08 1,89 2.40 6.71
Эталон 475,37 4 . 63 337.25 1.49 2.20 5.03
АДАБИЁТ
1. S.D. Gertzricken, etc., JIMMA 7, 434; 11, 175.
2. Белецкий, В.М. Алюминиевые сплавы (Состав, свойства, технология, применение) / В.М. Белецкий, Г.А. Кривов. - Под ред. И.Н. Фридляндера, К.: КОМИТЕХ.- 2005.- 365 с.
3. Ганиев И.Н., Сафаров А.Г., Одинаев Ф.Р., Якубов У.Ш., Кабутов К. Температурная зависимость теплоемкости и изменений термодинамических функций сплава АЖ 4.5 с оловом // Изв. ВУЗов. Цветная металлургия. 2019. №1. С. 50-28.
4. Ганиев И.Н., Отаджонов С.Э., Иброхимов Н.Ф., Махмудов М. Температурная зависимость теплоемкости и изменений термодинамических функций сплава АК1М2, легированного стронцием // Известия ВУЗов. Материалы электронной техники, 2018. Т. 21. №1. С. 35-42.
5. Ганиев И.Н., Абулаков А.П., Джайлоев Дж.Х., Алиев Ф.А., Рашидов А.Р. Коррозионно-электрохимическое поведение алюминиевого проводникового сплава E-AlMgSi ("алдрей") с оловом, в среде электролита NaCl // Известия высших учебных заведений. Материалы электронной техники. 2019. Т. 22. № 2.
