Научная статья на тему 'Тарбияда оиладаги мулоқотнинг ўзига хос хусусиятлари'

Тарбияда оиладаги мулоқотнинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
277
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўсмир шахси / стресс / оила / мулоқот / таълим-тарбия / балоғат ёши / ота-оналик / қадрият / Teenage personality / stress / family / communication / education / adulthood / parenthood / value

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Қўлдашева Улфатхон Эргашевна

Маколада ўсмирлик дaвридa юзaгa кeлaдигaн муаммолар хамда оилада ўсмирларни тарбиялаш жихатлари кенг ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF FAMILY COMMUNICATION IN EDUCATION

The article covers in detail the problems that arise in adolescence, as well as the aspects of parenting teenagers in the family.

Текст научной работы на тему «Тарбияда оиладаги мулоқотнинг ўзига хос хусусиятлари»

TAPEHfl^A OHTA^ArH MY^O^OTHHHr Y3HPA XOC

XYCYCHHT.TAPH

Кулдашева Улфатхон Эргашевна Наманган вилояти Учкургон туман 11-сонли умумий урта таълим мактаби

Аннотация: Маколада усмирлик даврида юзага келадиган муаммолар хамда оилада усмирларни тарбиялаш жихатлари кенг ёритилган

Калит сузлар: Усмир шахси, стресс, оила, мулоцот, таълим-тарбия, балозат ёши, ота-оналик, цадрият

СВОЕОБРАЗИЕ СЕМЕЙНОЙ КОММУНИКАЦИИ В ОБРАЗОВАНИИ

Кулдашева Ульфатхон Эргашевна Учкурганский район Наманганской области Общеобразовательная средняя школа №11

Аннотатция: В статье подробно освещены проблемы, возникающие в подростковом возрасте, а также аспекты воспитания подростков в семье.

Ключевые слова: Подростковая личность, стресс, семья, коммуникация, образование, возраст совершеннолетия, родительство, ценность.

CHARACTERISTICS OF FAMILY COMMUNICATION IN EDUCATION

Kuldasheva Ulfathon Ergashevna Uchkurgan district of Namangan region Secondary school No. 11

Abstract: The article covers in detail the problems that arise in adolescence, as well as the aspects of parenting teenagers in the family.

Key words: Teenage personality, stress, family, communication, education, adulthood, parenthood, value.

Мустак;иллик ва ик;тисодий узгаришлар шароитида кишиларнинг онгини, етуклигини юксалтириш, маънавий жихдтдан бойитиш жамиятнинг асосий вазифаларидан биридир. Соглом баркамол инсон хдр бир хал;, миллат, давлат келажагининг нурли исти;болидир. Бинобарин, баркамол, маънавий бой, ахлокан пок ва жисмонан соглом кишиларни тарбиялаб вояга етказиш илк бор

ПШЛ^^И 185 http://oac.dsmi-qf.uz

оилада амалга оширилади. Кишига бир умр хамрох буладиган инсоний фазилатлар - эзгулик, яхшилик, яратувчанлик, фидойилик, садокат, мардлик, инсоф, рахм-шафкат каби хислатлар дастлаб оилада шаклланади. Кейинги йилларда ислохотларнинг натижаси туфайли таълим-тарбия сохасида куплаб ижобий узгаришлар амалга оширилмокда, миллийлигимиз тикланиб, моддий ва маънавий кадриятларимизнинг янги сахифалари очилди. Х,ар бир кишининг уз "Мени" атрофдагилар билан буладиган мулокот жараёнида шаклланади. Шахснинг хаёт йуллари аввал оилада, богча, мактаб, институт, ишхона, кексалар орасида, яъни гурух ва жамоаларда ривожланади. Бизнинг юксак маънавий эхтиёжларимиздан бири - бу мулокотга булган эхтиёждир. Мулокотга булган эхтиёжимиз кондирилмаса, онгимиз хам ривожланмайди. Шунинг учун биз доимо мулокотга булган эхтиёжларимизни кондиришимиз лозим. Кимлар биландир булган мулокотдан коникиш хосил киламиз, лекин айрим холларда эса биз коникмасликни хис киламиз.

Мустакил хаётга кадам куйишнинг дастлабки боскичида хар кандай успирин ижтимоий ёрдамга эхтиёж сезади. Бу эхтиёж одатда оила мухитида кондирилади. Бирок, ота-онасиз ёки уларнинг каровидан махрум булган болалар ва усмирларни мустакил хаётга тулаконли шахс сифатида тайёрлаш давлат ва жамият томонидан катта куч сарфланишини талаб килади. Хрзирги кунда фарзандлар билан ота-она уртасидаги узаро муносабатларни ташкиллаштириш учун турли тусиклар халакит беради. Жумладан, банд булиш "тусиги", ота-оналар доимо банд булишади, фарзандларига эътибор беролмайдилар, чунки уларнинг уй юмушлари куп. Аммо бу фарзандда хиссий ривожланишни тухташига олиб келади. 2-тусик ёшга боглик булиб, бунда катталарнинг ёши улуг булгани учун болани тушунмайдилар. Фарзандларининг ички дунёсини хисобга ололмайдилар. Катталар учун арзимаган нарсалар улар учун мухим булиши мумкин. Эски колип "тусиги"- ота-оналар узининг фарзандини ёши улгайиб бораётганлигини сезишмайди. Фарзанд улгайиб борган сари ота-онасининг у билан хисоблашишларини истайди. Шунинг учун улар уртасида тушунмовчиликлар, низолар тугилади. Биз катталар фарзандларимиз бизни доимо тинглашларини хохлаймиз, бизга буйсунишларини истаймиз. Уларнинг мустакил фикрларини эшитишга вакт топа олмаймиз, турли бахоналар кидирамиз. Демак, ота-оналар фарзандига нисбатан эски карашларини йукотишлари лозим. Шунда уртадаги тусиклар йуколади.

Интернетнинг ёшлар дунёкарашига ва рухиётига таъсири жуда катта. Интернет вактни тежайди, яъни ёшлар адабиёт кидириб, дуконма дукон сарсон булмайдилар; интернет дунёкарашни кенгайтириши мумкин. Аммо интернетнинг салбий таъсири купрок. Масалан, интернетдан айрим ёшлар

факат буш вактларини утказиш учунгина фойдаланадилар; Масалан, ёшлар интернет оркали ёшига мос келмайдиган кинолар куришлари, уяли телефон оркали жуда куп мулокотда булишлари, хатто нотаниш шахслар билан хам телефон, интернет оркали кур-курона мулокотда булишлари оркали уларда салбий характер хислатлари шаклланади. Бундан ташкари улар диккатининг паришонлиги, нуткининг, мулокотчанликнинг бузилиши, яъни турли хил бемаъни сузларни ишлатишлари, фантазияларининг бузилиши, иродасининг кучсиз булиб шаклланишига олиб келади. Бугунги кунда укувчиларнинг дарс машгулотларига кизикишларининг пасайиб кетишига хам юкоридаги холатлар, яъни хаддан ташкари телефон оркали мулокотда булишлари сабаб булмокда. Биз педагоглар, ота-оналар интернетдан тугри фойдаланишни, уяли телефондан кандай, качон фойдаланиш лозимлигини ёшларимизга, айникса кизларга ургатишимиз керак.

Шунингдек, усмирлик даврида юзага келадиган яна бир муаммолардан бири атрофдагилар билан юзага келадиган, низоли холатлардир.Мазкур ички низоларнинг пайдо булишига оилавий муносабатлардаги тортишув ва жанжаллар, оиладаги салбий психологик мухит, шахслараро муносабатдаги зиддиятлар, бирор-бир иш, вазифа ва топширикларни мустакил бажара олмасликни англаш, атрофидагиларнинг эътибори, куллаб-кувватлаши, хурмат - эхтиромини хис килмаслик, эрта жинсий балогатга етиш ва бошдан кечирилган турли касалликлар хам сабаб булиши мумкин. Усмирлик даврида ижтимоий ролларнинг ортиши, уни муваффакиятли бажариш билан боглик муаммолар хам унинг рухиятда ички низоларнинг манбаи булиши мумкин. Масалан, укувчилик роли ундан мактабга бориши, вазифаларни уз вактида бажариши, тартиб - интизомга риоя килиши, дарсларга кечикмай келиши каби вазифаларни огишмай бажаришини таказо этса, уйга боргач бажарадиган фарзандлик роли (ота-онаси, кариндошлари олдида) эса укувчилик ролидан тубдан фарк килади. Мазкур ролларнинг узаро мос келмай колиши окибатида усмир ички рухий кийинчиликларни бошидан кечиради. Натижада усмирлар имкон кадар ёлгиз колишга, ота-онаси, якинлари назаридан четда булишга интиладилар, дустлари ёки тенгдошлари билан камрок мулокот килишга уринадилар. Бундай усмирлар характерида эса ута таъсирланувчанлик, тез хафа булиш, жиззакилик, тажовузкорлик, узига булган бахонинг ноадекватлиги, одамовилик каби сифатлар кузатилади. Тенгдошлар, ота-она ва педагоглар томонидан тан олинишига эришишга интилиш эхтиёжининг кондирилмаслиги фожеадай кабул килиниши ички низоларнинг кучайишига олиб келади. Усмирлар билан муносабатда уларнинг мустакиллиги, фаоллиги, ташаббускорлиги, узини-узи англаши ва бахолашидаги узига хосликни хисобга олиш, шахс сифатида кадрлаш ички низоларнинг олдини олишда ижобий

самара беради.

Маълумки, оилада фарзанд тарбиясида миллий маънавий кадриятларнинг ахамияти, ота-онанинг фарзанд ёшига караб муносабатда булиши энг эътиборга молик масалалардан биридир. Жумладан, боланинг уз атрофидагиларга муносабати оила аъзолари уртасидаги муомаланинг ахлокий жихатдан канчалик юксаклигига богликлиги таъкидланади. Шу билан бирга, фарзандларни тарбиялашдаги энг мухим вакт уларнинг усмирлик даври булиб, бу даврда болаларнинг мустакиллигини куллаб-кувватлаш, "маслахатлашиш", хатто баъзи оилавий муаммоларни хал этишда уларга таяниш болада узига ва ота-онасига булган ишончни мустахкамлайди. Бу ёшдаги усмирлар узлари ва ота-оналари хакидаги хар кандай бахони кечира олмайдилар. Ота-она, ака-ука, опа-сингилларининг камчиликларидан каттик таъсирланадилар. Агар ота-она уз фарзанди олдида обрусини йукотса, уларга карши "исён" кутаришдан хам кайтмайди. Бу ёшдаги болалар билан муносабатда, уларга хурмат-эътибор курсатишда ота-она усмирнинг ишончи ва хурматини козониши мухим.

Балогат ёшига етган фарзандлар билан муомалада босик ва эхтиёт булиш, кийиниш, юриш-туриш, бошкалар билан муносабатда, муомалада ахлок меъёрларига риоя этишни таъкидлаб туриш максадга мувофикдир. Усмир ёшдаги угил фарзанд келажакда Ватан химоячиси булишини назарда тутган холда, уни жисмонан чиниктириш, иродасини мустахкамлаш ва ватанпарварлик туйгуларини шакллантириш жуда мухим. Шу ёшдаги кизларга эса мехмон кутишда дастурхон тузаш, тикиш, тукиш, пиширик пишириш, овкат тайёрлаш, уй йигиштириш, кир ювиш, нон ёпиш, укалар ва сингиллар парваришини ургатиб бориш фойдалидир. Одатда усмир киз билан оилада юмшок, адолатли муносабатда булиш, кези келганда хамдард була билиш, самимийлик уларда гузалликни хис этиш кобилиятини шакллантиради

Хулоса килиб айтганда, юкорида таъкидланган фарзанд тарбиясидаги мухим жихатларга эътибор каратилса ва фарзандга берилаётган оила тарбиясида гамхурлик хамда талабчанликнинг муносиб равишда булиши фидойи, оила ва жамият олдидаги масъулиятини хис этадиган шахснинг камол топишига эришиш энг олий максаддан даракдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Рубинштейн С.Л. Принципы и пути развития психологии. М. 1997 г. РСФСР. ПФА нашр. 180-бет.

2. Махсудова М.А. Мулокот психологияси. Т."Турон-икбол" нашр.2006.-С

45

3. 2. Федотова В.Г. Факторы ценностных изменений на Западе и в России // Вопросы философии, 2005. №11,- С.3.

References

1. Рубинштейн С.Л. Принципы и пути развития психологии. М. 1997 г. РСФСР. ПФА нашр. 180-бет.

2. Махсудова М.А. Мулокот психологияси. Т."Турон-икбол" нашр.2006.-С

45

3. 2. Федотова В.Г. Факторы ценностных изменений на Западе и в России // Вопросы философии, 2005. №11,- С.3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.